Tag Archives: CabdiRisaaq Maxamed Cilmi “ina Warfaa”

Qaamuus Carabi-Soomaali oo Kooban

Qaamuus

Qaamuus soomaali carabi oo kooban

قاموس صومالي عربي
Qore CabdiRisaaq Maxamed Cilmi “ina Warfaa”

عبد الرزاق محمد علمي ( ابن ورفا )
Weli lama daabicin kitaabkan

Qof kasta ayaa xaq u leh inuu daabacdo qaamuuskan oo ma dhowrsana
La soo xiriirka qoraha ee ku saabsan qaamuuska

Haddii aad xiiseyneysid qaamuuskan oo aad dooneyid inaad ogaato sidii lagu heli lahaa, iyo haddii aad ku aragtid khaladaad xagga tarjamada ah, Eebbe kaliya ayaa dhamaystirane ha kaa abaalmariyo. Waxaad fadlan kala soo xiriiri kartaa cinwaanka qoraaga qaamuuskan bariidka xaasuubkiisa “e-mailkiisa” oo ah: ”ina_warfaa@hotmail.com”.
Mahadnaq

Waxa aan ugu horrayntii u mahadnaqayaa Eebbe, oo igu galadaystay nimcooyin tira badan oo aanan koobi karin. Ka dibna waxaan u mahadnaqayaa dhammaan dadkii igu caawiyey talo, fikrad, dhiiragalin iyo sida habka wax loogu qoro xaasuubka “kombiyuutarka” gaar ahaan Bile. Waxaan idin leeyahay جزاكم الله خيرا .

Tixraac qoraalo

Inta badan qoraalkeygan waxaan adeegsaday qaamuus ku jira shabakadda ”internetka”,

Qaamuuska af – Soomaaliga ee uu qorey Yaasiin C. Keenadiid iyo qaamuusyo kaleba.
Qoraha
Helsinki jimce 13.7.1428 H. oo ku aaddan 27.7.2007 M.
Hordhaca qoraha

بسم الله الرحمن الرحيم

Waxaan ku bilaabayaa magaca Eebbaha Naxariistaha guud Naxariistaha gaar.

Waxaa mahad iska leh Eebbe Barbaariyaha uumanka, naxariis iyo nabadgelyana korkiisa ha ahaato uunkiisa kii ugu wanaagsanaa Maxamed, reerkiisa iyo intii raacdey.

Intaa ka dib:

Kani waa Qaamuus soomaali carabi oo kooban
ulajeedadaydu waxay tahay in aan ugu dhawaado Eebbe, aniga oo u qoraayo soomaalida jecel iney bartaan afka Qur’aanka kariimka.
Waxaana weydiisanayaa Eebbaha weyn inuu howshan ka dhigo mid isaga dartiis loo sameeyay, nooguna daro miisaanka wanaagyadeena maalin aysan xoolo iyo caruur waxba tarayn.
Qaamuus soomaali carabi

قامُوس صومالي عربي

B “ba’ xaraf” ب
baabasiir باسُور
baabbaco ( راحَة ( اليَد
Baadicadde “qabiil” قَبيلَه
baaddiye رِيف
baafin مَطْلُوب
baaq اِسْتِدْعاء
baal جَنَاح
baar ذُرْوَة , ذِرْوَة , رَمْش , هُدْب
baarid دِرَاسَة , بَحْث
baaskiil “daraaja iyo buskuleeti” دَرَّاجَة
baahi جُوع , اِحْتِيَاج
bariis أرُز
bad بَحْرٌ
badmareen بحَّار , مَلَّاح
badar حَبّ
badan كثيرٌ
badanaa عادَةً , غَالِبًا
bar نِصْف , بُقْعَة
barar وَرَم
barasho تَعَلُّم
baranbaro جُدْجُد , صُرْصُور
bare أُسْتاذ
bari شَرْق , دُبْر
barwaaqo رَفَاهِيَة
bastoolad مُسَدَّس
baqshad غِلاف
balanbaallis بَشَّارَة , فَرَاش , فَرَاشَة
ballan إِيلاف , عَهْد , مِيثاق
banaan خارِج
baraf ثَلْج , جَلِيد , جَمَد
barbaarin تربية
Bartire “qabiil” قَبيلَه
barkin رَفْرَف , نُمْرُقَة , وِسَادَة
baruur سَمْن , سَمْنَة
baryo تَسَوُّل , شِحَاذَة
bariid “boosto” بَرِيد
bas “xaafila” حافِلَة
basaas “jaajuus” جاسُوس
Bagadi “qabiil” قَبِيلَة
baqal ابْن الْفَرَس مِنْ الْحِمَار , بَغْل
bakayle أَرْنَب
ballaar اِتِّساع
bandhig عَرْض
bahal مُتَوَحِّش
Baydhabo “magaalo” مَدِينَة
berri “berrito” غَد
beel فَصِيلَة
beer مزرعة , كبد
been إِفْك , زُور , كَذِب
bixid خُرُوج , ذَهَاب , مُغَادَرَة
bidaar أَصْلَع
bidix شِمَال , مَيْسَرَة , يَسْرَة , يُسْرَى
biriq بَرْق
bil شَهْر , قَمَر
bilbil رَشَّاشَة
bilaash بِلا مُقَابِل , مَجَّانِيّ
bilis نَبِيل
bililiqo سَلْب , نَهْب , سَرِقَة
bilow اِبتِدَاء , اِفْتِتاح , بِدَايَة
bir حَدِيد
biyo ماءٌ
Biyomaal “qabiil” قَبِيلَة
bocor دُبَّاء , قَرْع
bog صَفْحَة
boqor عاهِل , مَلِك , مَلِيك
boqorad مَلِكَة
boqol مِئَة , مائَة
bohol مَسَال
boodid قَفْز , نَطّ , وَثْب
boor “siigo” غُبَار , غَبَرَة
boorrin تَشْجِيع
Boosaaso “magaalo” مَدِينَة
booqasho زِيَارَة
booloboolo بَطّ , بَطَّة
bur دَقِيق , طَحِين
burcad زُبْد , زُبْدَة , قاطِعُ طَرِيق
Burco “magaalo” مَدِينَة
burris مِطْرَقَة
busbus “cudur” جِدْري الماء
bulsho مُجْتَمَع
bun بُنّ , قَهْوَة
bunni “kafee” midab أَسْمَر , بُنِّيّ
buux اِمْتِلاء
buur جبلٌ
buuryo غُرْلَة , قُلْفَة , غُلْفَة
buurni سِمْنَة , بَدَانَة
buufin نُفَّاخَة
buuq “qeylo” صُرَاخ , صِيَاح
buul كُوخ , وَكْر , عُشُّ الطَّائِر
buunbuuni مُبَالَغَة
T “ta’ xaraf” ت
tabaashiir حُوَّارَى , طَبَاشِير
tareen قِطَار
talaado “salaaso” maalin الثُّلَاثاء
tayo جَوْدَة , جُودَة
tegid مُغَادَرَة
teelteel قِلَّة
tix شِعْر , قَرِيض
tiraab نَثْر , كلامٌ مَنْثُورٌ غَيْرُ مَوْزُون
tiro رَقْم , عَدَد , عَدِيد
tin شَعَرٌ
tol قَرِيب
C “ca “xaraf” ع
caato نَحِيل
caado حَيْض , عادَة
caafimaad صِحَّة
caagganaan اِمْتِناعٌ عن بَعْضِ المَآكِل , إِمْساك
caalam “adduun” دُنْيا , عالَم
caano لَبَنٌ , حَلِيب
caawa الليلَه، هذه الليْلَه
caay شَتْمٌ , سب
cabaad صُرَاخ
cabitaan شَرَاب
cabsi خَوْف
caddaan أَبْيَض
cag قَدَم
cagaar أَخْضَر
cajalad شَرِيط
casho عَشَاء , يَوْم
caqli عَقْل
cilmaani “diinlaawe” عِلْماني
caleemasaar تتويج , تَكْلِيل
calool بَطْنٌ
cambaruud إجَّاص , إِنْجاص , كُمَّثْرَى
candhuuf بُزَاق , بصاق
canab عِنَب , كَرْم , كَرْمَة
carrab لِسانٌ
carab “dad” عَرَب
carabi “fusxada” afka Qur’aanka العَرَبِيَّة
cariish كُوخ
canshuur ضَرِيبَة
carmal أَرْمَلَة , مُطَلَّقَة , ثَيِّب
carruur ذُرِّيَّة
casaan “guduud” أَحْمَر
casir بَعْدَ الظُهْر
cashar دَرْس
cayayaan حَشَرات , دُوَيْبَّة
caymis تَأْمِين , ضَمَان
ceejin خَنْق
ceel بِئْرٌ ceebeyn تَعْيِير , عَيْب
ceeryaamo ضَبَاب
cibaado عِبَادَة
ciddi ظُفْر
cid قَبِيلَة
cirbad إِبْرَة , مِخْيَط , حُقْنَة
cirfiid عِفْريت
ciriiri ضَيِّق
cimaamad عِمَامَة
ciid تُرَاب
ciidan جُنْد , جَيْش , عَسْكَر
ciil غَضَب , غَيْظ
Ciise “nebi n.n.k.h. iyo qabiil” نَبِيّ , قَبِيلَة
cir سماء
cirrid لِثَة
cirro شَيْب
cilmi عِلْم
cimilo جَوّ
cinwaan عُنْوَان
ciyaar لُعْبَةٌ , رِيَاضَة , لَهْو
cod صوتٌ
col عَدُوّ , خَصْم
cudur داءٌ
curri قِطّ , هِرّ , بَسّ
curis إِنْشاء
curiye عُنْصُر
cusbo مِلْح
cusub جَدِيد
culus ثَقيل
cuncun حَكَّة
cunto طَعامٌ
G “ga’ xaraf” غ
gaabsi “sino” زِنَى , زِناء
gaadiid نَقْل
gaar خاصّ
Gaarisa “magaalo” مَدِينَة
gaagaal “shigshig” تَلَعْثُم , لَجْلَجَة
gaajo جُوع
gaajeysan جائِع
gaarniin بلوغ
gaas فِرْقَة
gaashaandhig دِفاع
gaashaanle رائِد
gaashaanle sare عَقيد
gaal كافر
Gaaljecel “qabiil” قَبِيلَة
Gaalkacyo “magaalo” مَدِينَة
gabar بِنْت , فَتَاة
gabay قَصِيد , قَصِيدَة , مَنْظُومَة
gabbasho تَجَنُّب
gabyaa شاعر
gadaal خَلْف , وَرَاءَ
gacaliye عَزِيز , حَبِيب
gacaliso حَبِيبَة
gacan يَد
gacankudhiigle قاتِل
garac “wacal” نُغُولَة
galbeed غَرْب
gallay ذُرَةٌ شامِيَّة
gallayr عُقَاب , نَسْر
galmo جِمَاع , وَطْء
ganacsi تِجَارَة
ganaax غَرامَه
gantaal صارُوخ
Gadabuursi “qabiil” قَبِيلَة
gar لِحْيَة , ذَقَن
Garbahaarey “magaalo” مَدِينَة
gardarro إِيذاء , ظُلْم
gargaar إِغَاثَة , مُسَاعَدَة
garaad “qabiil” فَهْم , شَيْخ
garaacid ضَرْب , طَرْق , دَقّ , قَرْع
garab كَتْف , مَنْكِب
garasho فَهْم
Garre “qabiil” قَبِيلَة
garsoor عَدَالَة
garyaqaan مُحَامٍ , قاضٍ
gariir اِرْتِجاف , زِلْزال
garoob مُطَلَّقَة , ثَيِّب
gashaanti آنِسَة
geri زَرَافَة
gef خَطَأ , غَلَط
geed شجرٌ
geeddi اِنْتِقال
geeri مَوْت , وَفَاة
gees زاوِيَة , قَرْن
geesi شُجَاع
geel بعير , جَمَل
geenyo فَرَس
go’aan عَزِيمَة , قَرَار , قَضَاء
gobol إِقْليمٌ
gobannimo اِسْتِقْلالِيَّة
god “naxwe” جُحْر , سَرَب , وَجَار , ضمة
go’doon اِنْعِزال , اِنْفِراد
gorgor عُقَاب
goronyo زَفُوف , نَعَام , نَعَامَة
gogoldhig تَقْدِيم
gole مَجْلِس
gowricid “qalid” ذَبْح , نَحْر
goob مَكَان , مَوْضِع
goobjoog “marqaati” شاهِد
goor وَقْت , زَمَن
gooryaan دُودَة , دُوَيْبَّةٌ مُسْتَطِيلَة
gows ناجِذ , ضِرْس
goosasho اِنْسِلاخ , اِنْشِقاق
go’is اِنْسِلاخ , اِنْشِقاق , اِنْعِزال , اِنْفِصال
gu’ رَبِيع
gubid حَرْق
gudcur ظَلام
gudniin خِتَان
gudo داخِل
guddoomiye مُدِير
guduud “casaan” أَحْمَر
gugac صَوْتُ الرَّعْد
gurey أيْسَر
guri بَيْت , دار , مَنْزِل
gus ذَكَر , قَضِيب
gumeysi اِسْتِعْمار
gunno مُكَافَأَة
guuto سَرِيَّة , لِوَاء
guud عامّ
guud ahaan عُمُومًا
guur “aqal-gal” تَزَوُّج , نِكَاح
guumeys أُمُّ قُوَيْق , بُوم , بُومَة
F “fa’ xaraf” ف
fadhiisasho جُلُوس , قُعُود
fal “naxwe” فِعْل
fallaar شُعَاع
fale “naxwe” فاعِل
falkaab “naxwe” ظَرْف
faas فَأْس
faafreeb رَقَابَة
faaqid فَحْص
faallo تَعْلِيق
faan تَفَاخُر
far إِصْبَع , خَطّ , كِتَابَة
faraanti “fargashi” ( خاتَمُ ( الإِصْبَع
faras حِصَان , فَرَس
farxad سُرُور , فَرْحَة
fargashi ( خاتَمُ ( الإِصْبَع
farmaajo “jiis iyo Jubna” جُبْنَة
farmashiye “farmasii” صَيْدَليَّة
fatah إِغْراق
fakad “baxsasho” فِرَار , هُرُوب
faa’iido فائِدَة
feker فِكْرَة
feer جانِحة , ضِلْع
feertan مُلاكَمَة
firinjeer “tallaajad” بَرَّاد , ثَلَّاجَة , مَثْلَجَة
fil سِنّ , عُمْر
fin بَثْرَة , حَطَاطَة
fiid مَسَاء
fiidmeer خُفَّاش , وَطْواط
fiiro gaar مُلاحَظَة
fog بَعِيد
foox لُبَان
foorno فُرْن
foori صُفَار , صَفِير
fool وَجْه
foolxun قَبِيح
futo اِسْت , شَرَج , شَرْج
fudud خَفيف، غَيْر ثَقيل
fure مِفْتاح
furriin تَطْلِيق , طَلَاق
furis اِفْتِتاح
fulay جَبَان
Kh “kha’ xaraf” خ
khamro شَرَاب مُسْكِر , خَمْرَة
D “da’ xaraf” د
da’ عُمْر
daacad صَرَاحَة
daaq مَرْعًى
daaqad “dariishad” شُبَّاك , نافِذَة
daal تَعَب , لُغُوب
daandaansasho إِغْضاب
daanyeer قِرْد
daah سِجَافَة
daawasho مُشَاهَدَة
daaweeye “dabiib iyo dhaqtar” طَبِيب , مُدَاوٍ , مُطَبِّب
daaweyn طِبّ
daawo دَوَاء , عَقَّار , عِلَاج
insaykolobeedhya دائِرَةُ مَعَارِف , مَوْسُوعَة
dabaal سِبَاحَة
dabbaaldeg اِحْتِفَال
dabaggaalle سِنْجاب
dabaq دَوْر , طابَق , طَبَقَة
dabaqallooc عَقْرَب
dabayl رِيح , نَسِيم , هَبُوب , هَوَاء
dabbaal “nacas iyo doqon” أَحْمَق , غَبِيّ , مُغَفَّل
dad أُنَاس
dacwad دَعْوَى , قَضِيَّة
dacaayad دِعَايَة
dagaal حَرْب
dagaal-sokeeye حَرْبٌ أهْلِيَّه
Dagoodi “qabiil” قَبِيلَة
dalqo غَلْصَمَة , لَهَاة
dameer حِمَار
daraaja “baaskiil” دَرَّاجَة
dardaaran وَصِيَّة
dareen شُعُور
daris جَار
daruur سَحَابَة
dalxiis سِيَاحَة
daldalid شَنْق
dalool جَوْف
dahab ذَهَب , صُفْر , عَسْجَد , نُضَار , نَضِير
dawaco “dacawo” أَبُو الحُصَيْن , ثَعْلَب , هَيْطَل
dayax قَمَر
dayr خَرِيف
dayactir إِصْلاح , تَرْمِيم
daal لُغُوب , تَعَب
degmo مَنْطِقَه
dekad بَنْدَر , ثَغْر , مَرْسًى , مَرْفَأ , مِيناء
dembi إِثْم , ذَنْب , خَطِيئَة , سيئة
deris “jaar” جَار
derbi “gidaar” جِدَار , حائِط
degdeg سُرْعَة , عُجَالَة
deebaaji ضَمَان
deegaan بِيئَة
dibad خارِج
dibi ذَكَر الْبَقَر , ثَوْر
Dir “qabiil” قَبِيلَة
digir فُول , باقِلاء , جَرْجَر
digniin إِنْذار , تَحْذِير , تَنْبِيه
diidid رَفْض , إِباء
diirad إِبْرَةُ المَلَّاحِينَ
diirran دافئ
diif “duuf” بَلْغَم , نُخَامَة
diindiin سُلَحْفاة
diin دِين
diinlaaw “calmaani” علْمانِيَّة
diiwaangelin تَدْوِين
dil اِغْتِيَال , قَتْل
dillaal دَلَّال , سمسار
diyaarad طائِرَة , طَيَّارَة
diyaar جاهِز
doob عازِب
doorasho اِخْتِيَار , اِنْتِخاب
dood مُجَادَلَة , مُنَاظَرَة , مُنَاقَشَة
dooro “digaagad” دَجَاجَة
doolli فَأْر , فار
doonfaar خِنْزِير
doon سَفِينَة
dowlad دَوْلَة
doqon “nacas iyo dabbaal” غَبِيّ , أَحْمَق , مُغَفَّل
dubasho قَلْوُ الطَّعَام , قَلْي
Duduble “qabiil” قَبِيلَة
durba “durbadiiba” قَدْ
duco دُعَاء
dugsi “malcaamad” كُتَّاب
dugsi-hoose ابْتِدَائِيَّة مَدْرَسَةٌ
dugsi-dhexe مُتَوَسِّطة مَدْرَسَةٌ
dugsi-sare مَدْرَسَةٌ ثانَوِيَّه
duq شَيْخ
dulsaarka الرِّبَا
dumar نِسَاء
dun خَيْط
duhur ظُهْر
duubis لَفّ
duuf “diif” بَلْغَم , نُخَامَة
duug “dhar” مُسْتَعْمَل
duullaan غَزْو
Dh “dha’ xaraf” ط
dhabar ظَهْر
dhaban خَدّ
dhaajin تَمَثُّل
dhaar قَسَم , يَمِين
dhaawac جُرْح
dhabxanag حَنَك
dhaxal تَرِكَة , مِيراث
dhagax حَجَرٌ
dhar ثَوْب
dharbaaxo ضَرْبةٌ بِالكَفّ , صَفْعَة
dhareer لُعَابٌ سائِل , رُوَال
dhaqan ثَقَافَة
dhaqsasho تَعْجِيل
dhaqniin تَغْسِيل
dhalaal لَمَعان , بَرِيق
dhallaan مَوْلُود , وَلِيد
dhalanteed سَراب
dhalasho مِيلاد
dhaleeco إِدَانَة , اِستِنْكار , نَقْد
dhal وِلَادَة
dhallinyaro شَبَاب
dhalo قارُورَة , زُجَاجَة
dhammaad خِتَام , نِهَايَة
dhanaan حَرْوَة , عُفُوصة , مَرَارَة
dhawaaq هُتَاف
dheddig مُؤَنَّث
dhego شَنْف , قُرْط
dheer طويلٌ
dheeraad مَزِيد
dheel عَبَث , تَسْلِيَة , مُزَاحَة
dheg عُضْوُ السَّمْع , أُذُن
dhegoole أَصَمّ , أَطْرَش
dhibaato مُشْكِلَة
dhibic قَطْر
dhidid عَرَق
dhir نَبَات
dhisid بِنَاء
dhicid وُقُوع , سُقُوط
dhicis إِلْقاءُ الأُمِّ لِوَلَدِهَا قَبْلَ الاكْتِمال , إِجْهاض , خِدَاج
dhillaysi دَعَارَة , دِعَارَة
dhimbil شَرَارَة , شَرَرَة
dhigid كِتَابَة
dhiibid إِعْطاء
dhiirri جُرْأَة
dhiirrin تَشْجِيع
dhiig دَم
dhiiqo طِين , طِينَة
dhir نَباتٌ
dhow عِنْدَ , لَدُن , لَدَى , مُقْتَرِب
dhowr وِقَايَة , بِضْع , بِضْعَة
dhoobo وَحَل , وَحْل
dhoofid سَفَر
dhoolla caddee اِبْتِسَام , اِبْتِسَامَة , بَسْمَة
dhuxul فَحْم
dhudhun زَنْد , ساعِد
dhul أرضُ
Dhulbahante “qabiil” قَبِيلَة
dhulgariir زِلْزال
dhuumasho اِخْتِبَاء , اِسْتِتَار
dhunkasho “shummin” بَوْسَة , قُبْلَة , لَثْمَة
dhuun حَلْق , حُلْقُوم
J “ja’ xaraf” ج
jaajuus “basaas iyo tiftif” جاسُوس
jaad ضَرْبٌ jaalle زَمِيل
jaamacad جامِعَة jaban رَخِيص
jabto “cudur” سيلان
jadwal جَدْوَلٌ
janno “beer” جَنَّة , حَدِيقَة
jaranjaro دَرَجَة , سُلَّمَة
jariir حُبَيْبَة
jasiirad جزيرَةٌ
jebiso أَفْعَى كَبِيرَة , أَصَلَة
Jejeele “qabiil” قَبِيلَة
jeceyl عِشْق
jeeb جَيْب
jeexis تَمْزِيق
jeer فَرَسُ النَّهْرِ أو البَحْر : بِرْنِيق
jeesjees اِسْتِهْزاء , تَهَكُّم , سُخْرِيَة
jeeni جارحَة , عُضْو
jid شارِع , طَرِيق
jir جَسَد , جِسْم
jiidis اِجْتِذَاب
jiir جُرَذ , فَأْر , فَأْرَة , فار , فارَة
jiif نَوْم , اِضْطِجَاع
jiilaal فَصْلُ الشِّتَاء , شِتَاء
jiis “laangare” أَعْرَج , مُعَوَّق
jilib “low” رُكْبَة
jilib “qabiilka” فَرْعٌ من قَبِيلَة , بَطْن
jileec لِين
jimce “maalin” الجُمْعَة
joodari نَضِيدَة
joogto
joogsi وُقُوف
Q “qa’ xaraf” ق
qaab شَكْل , صِيغَة
qaaxo (سُلّ ( مَرَض يُصِيب الرِّئَة
qaaddi قاضٍ
qaadasho أَخْذ
qaaddo “macalgad” مِلْعَقَة
qaar جُزْء , قِسْم
qaamuus قامُوس , مُعْجَم
qaali غَيْرُ رَخِيص , غالٍ
qaanso-roobaad قَوْسُ قُزَح
qaangaar بالِغ , راشِد , رَشِيد , مُحْتَلِم , مُدْرِك
qaawanaan عُرْي
qaayo قِيمَة , أَهَمِّيَّة
qabiil قبيلةٌ
qabow بُرُود , بُرُودَة
qajaar خِيَار , قِثَّاء
qado غَدَاء
qaraabo أَقْرِباء
qashin قُمَامَة , زُبَالَة
qafaal خَطْف
qalad غَلَطٌ
qallal صَرْع
qalalaase شَغَب
qallayl جَفَاف
qalcad قَلْعَةٌ
qalfoof هَيْكَلٌ عَظْمِيّ
qalid ذَبْح , نَحْر
qalin قَلَم
qalliin جِرَاحَة
qamadi قَمْح
qanjir غُدَّة
qandaraas عَهْد
qandhicil بَيْضَةُ القَمْل , صُؤَابَة
qandho حُمَّة , حُمَّى
qaniin عَضَّة , لَدْغ , لَسْع
qarsoon مُخْتَبِئ
qaraar مُرّ , قَرَار
qarax اِنْفِجار
qaran أُمَّةٌ
qarraqmid غَرَق
qare “xabxab” بَطيخة
khasaare خَسَارَة
qashin زُبَالَة , قُمَامَة
qalbijab تَثْبِيط , تَثْبِيط اَلْهِمَّة
qalinjebin تَخَرُّج
qanjaruufo قَرْص
qayb قِسْم , جُزْء
qaylo صَيْحَة
qeexid تَعْرِيف
qiil تَبْرِير
qirasho إِقْرار , اِعْتِراف
qish غِشّ
qiime سِعْر , قِيمَة , ثَمَن
qiyaas تَقْدِير , قِيَاس
qodax شَوْكَه
qodniin حَفْر
qodob مَقَال , أداةالتَّعْريف
qoraal كِتَابَة , نَصّ
qore كاتِب , مُؤَلِّف
qori خَشَب , بُنْدُقِيَّة
qorid تَسْجِيل , تَدْوِين
qosol ضَحْكَة , ضِحْكَة
qof شَخْص
qol حُجْرَة , غُرْفَة
qoyaan بَلَل
qoob ka ciyaar رَقْص , رَقْصَة
qoor جِيد , رَقَبَة , عُنُق
qooro بَيْضَة , خُصْيَة
qoolley حَمَامَة
qubeys اِسْتِحْمام , اِغْتِسال
qurbe غُرْبَة
quraac طَعَامُ الصَّبَاح , فَطُور
Qur’aan القُرْآنُ الكَرِيم
quraanjo نَمْلَة
qurxin تَزْيِين , تَجْمِيل
qufac سُعَال , سُعْلَة
qumman مُسْتَقِيم
qumbe جَوْزَةُ الهِنْد
qun لَوْزَةُ الحَلْق
quusasho إِحْباط , قُنُوط , يَأْس
quus غَطْسَة , غَوْص
K “ka’ xaraf” ك
ka اِبْتِدَاءً مِنْ , عَنْ , مِنْ
kabajaa “ayax” جَرَاد , جَرَادَة
kabaxsan “naxwe” مستثنى
kajan أُفْكُوهَة , ضُحْكَة , مَزْحَة , نُكْتَة , نَوَادِر
kalxan تَرْقُوَة
kaadi بَوْل
kaadimmacaan داءُ البَوْلِ السُّكَّرِيّ , مَرَضُ السُّكَّر
kaas تِلْكَ , ذا , ذاكَ , ذَلكَ , ذَلِكُم
karis إِمْكان , اِسْتِطَاعَة , اِقْتِدار , طَبْخ , طَهْو
karin غَلْي , غَلَيان
kas قَصْد
kacaan ثَوْرَة
kaftan مُزَاحَة
kalgacayl عِشْق , مَحَبَّة
kalasaarid “naxwe” تمييز
kalkaaliso “kalkaaliye” مُمَرِّض , مُمَرِّضَة
kalsooni ثِقَة
kamma’ خَطَأ
kan هذا
kaneeco بعوضة , نامُوس
kaniisad كَنِيسَة
kaniini حَبَّةُ دَوَاء , قُرْصٌ طِبِّيّ
kawaan مَجْزَر
kedis بَغْتَة , فَجْأَة , مُفَاجَأَة , مُسَابَقَة
keli مُفْرَد
kibilli خُفَّاش , وَطْواط
kirli إِبْرِيق
kiro “ijaar” إِيجار
Kismaayo “magaalo” مَدِينَة
kicid نُهُوض , قِيَام
kilkil باطِنُ الْمَنْكِب وَالْجَنَاح , إِبْط
kelli كُلْيَة
kintir بَظْر
kor جَسَد , جِسْم , عَلَى , فَوْق
kordhin زِيَادَة , إِكْثار , نَمَاء
kordhow “naxwe” فتحة
koronto كَهْرَباء
kooban مُخْتَصَر , مُوجَز
koox طائفَةٌ , جماعةٌ
koonfur جَنُوب
koowaad أَوَّل
ku في , عَلَى , عِنْدَ
kubbad كُرَة
kursi كُرْسِيّ
kufsad اِغْتِصَاب
kufniin سُقُوط
kulayl حَرَارَة , دِفْء
kun “tiro” أَلْف
kuuley Cali banjar “xiddigdhul” قُبَاع , قُبَع , قُنْفُذ
khalad غَلَط
khamiirin تَخْمِير
khamiis “maalin” خَمِيس
khasab إِجْباريّ
khiyaano خِيَانَة
L “la’ xaraf” ل
la مَعَ
laab صَدْر
laad رَفْسَة , رَكْلَة
Laas-caanood “magaalo” مَدِينَة
laaluush رَشْوَة , رُشْوَة , رِشْوَة
lab “jinsi” مُذَكَّر
labalaab مُضَاعَف , ضِعْف
labo “tiro iyo koox” اِثْنان , اِثْنَتَانِ , مُثَنَّى
labo-wijiile “munaafaq” مُنَافِق
lablabbo اِشْمِئْزاز , غثيان
lacag عُمْلَة , مال , نُقُود
laga yaabo رُبَّ , رُبَّمَا , عَلَّ , قَدْ , لَعَلَّ
laf عَظْم , عَظْمَة
lafdhabar عَمُودٌ فِقْرِيّ , سِيساء
lafale ظَرْف
lahjad “afguri” لَهْجَة
lahaansho تَمَلُّك
la’aan عَدَم
leeb سَهْم
leexad تَحَوُّل
leef لَحْس , لَعْق
Leelkase “qabiil” قَبِيلَة
libaax أَسَد , حَيْدَر , لَيْث , غَضَنْفَر
libaax-badeed قِرْش
liqid اِبْتِلاع
Liibaan نَجَاح , اِسْم
lo’ بَقَرَة
lug رجْل
Luqmaan “magac” اِسْم
lulmo نُعَاس , وَسَن
M “ma’ xaraf” م
ma ( أَ ( هَمْزَةُ الاسْتِفْهام
maaddo مادة (علمية)
maalin يومٌ
maammul إِدَارَة
maandooriye مُخَدِّر
maalin يَوْم , نَهَار
maanta اليَوْم
maahmaah مَثَل
macalin مُدَرِّس , مُعَلِّم
macmiil “rukun” زَبُون , عَمِيل
Majeerteen “qabiil” قَبِيلَة
majuujin ضَغْط , عَصْر
Maxamed “nebiga n.n.k.” lagu mahadiyey مُحَمَّد
madaar “gegida diyaaradaha” مَطَار
madax رأسٌ
madax-xanuun صُدَاع , وَجَعُ الرَّأْس
madaxweyne رَيِّس
madaddaalo تَسْلِيَة
madbacad آلَةُ طَبْع , مِطْبَعَة
madow أَسْوَد , زِنْجِيّ
marxalad مَرْحَلَة
maran فارِغ
macdan مَعْدِن
machad مَعْهَد
macalin مُدَرِّس , مُعَلِّم
macaan حُلْو , لَذِيذ
macangag عَنِيد
macne مَعْنًى
marqaati شاهِد
Marka “magaalo” مَدِينَة
markii عِنْدَمَا
Mareexaan “qabiil” قَبِيلَة
magdhaw تَعْوِيض
magaalo بَلْدَة , مَدِينَة
magaalo-madax “caasimad” عاصِمَة
magaalo-yar بُلَيْدَةٌ
magac اسْمٌ
magacaa? ما إسمك؟
Magacaygu waa Saalax إسمي صالح
magac uyaal ضَمِير
magan أَمَان
maqal سَمْع
maqan غائِب
maqrib “qoraxdhac” مَغْرِب
maktabad “laybareeri” دارُ الكُتُب , مَكْتَبَة
malaaig مَلَائِكَة , مَلَاك , مَلَك
malaay “kaluun” سَمَكَةٌ
malab عَسَل
malax قَيْح
malo ظَنّ
Maxamed “nabiga n.n.k.” محمدٌ
maxkamad مَحْكَمَة
maroodi فِيل
Mandheera “magaalo” مَدِينَة
marti زائِر , ضَيْف
Mareykan أَمْرِيكِيّ , أَمِيركِيّ
markab باخِرَة , سَفِينَة , مَرْكَب
marwo سَيِّدة
mas أَفْعَى , ثُعْبان , حَيَّة
masayr “hinaas” غَيْرَة , غِيرَة
masjid مَسْجِد
masjid-jaamic جامِع
maskax جُزْءٌ منَ الرَّأْسِ به المُخُّ والمُخَيْخ , دِمَاغ
maslaxad مَصْلَحَة
matxaf دارُ الآثار , مَتْحَف
mantag “hunqaaco” قَيْء
mawsuuca ensaykolobeedhya دائِرَةُ مَعَارِف , مَوْسُوعَة
mahad شُكْر
mahadsanid شُكْر
mahadnaq شُكْران
maya لا
meere كَوْكَبَة
meeqa ( كَمْ ( لِلاسْتِفْهام
meel مَكَان
meeleeye حَرْف جَر
middi “toorrey iyo billaawe” مُدْيَة , خِنْجَر , سِكِّين
midab لَوْن
midig أَيْمَن , يُمْنَى , يَمِين
midow اِتِّحاد
mici ناب , أَحَدُ الأَسْنان
miis مائِدَة
miinshaar مِنْشار
miro ثَمَرَةَ , فاكِهَة
misig وَرِك , وِرْك
minbar مِنْبَر
mindhicir “xubno-aqoon” ( مِعًى ( تشريح
miyi “baadiye” رِيف
mooddo تَقْدِير , حُسْبان , ظَنّ
moos “muus” مَوْز , مَوْزَة
mooto “dhugdhugley” دَرَّاجَةٌ نارِيَّة
muxaadaro مُحَاضَرَة
muddo مُدَّة
mudane سَيِّد
mudaaharaad مُظَاهَرَة
muraayad مِرآه
murgucasho اِلْتِواءُ المَفْصِل
murugo حُزْن
Murule “qabiil” قَبِيلَة
Murusade “qabiil” قَبِيلَة
musbaar مِسْمار
mustashriq “oryantaliste” مُسْتَشْرِق
musqul “suuli” مِرْحاض , حَمَّام
mushaar راتِب
mishaari عَصيدَه
mugdi ظَلام
Muqdisho “Xamar” مقديشو
muujin إِظْهار
N “na’ xaraf” ن
naafo مُعَوَّق
naag اِمْرَأَة , زَوْجَة
naaneys لَقَب
naar “cadaab iyo dab” نار
naas ثَدْي
nabadgelyo أَمْن , إلى اللقاء
nabar جُرْح
naxariis رَحْمَة , رَأْفَة
naxash تابوت، نَعْش
naxdin خَوْف , رُعْب
naxwe نَحْو , ( قَوَاعِدُ ( اللُّغَة nasasho إسْتِراحَه
nacayb بُغْض , كَرَاهِيَة , مَقْت
naf حَيَاة , رُوح , ذاتِيّ
naftihure شَهِيد
nal مِصْباح
nebi نَبِيّ
neef رَبْو , نَفَس
nibiri حُوت , نُون
nidaam نِظام
nin رجلٌ
niyadjab تَثْبِيط , تَثْبِيط اَلْهِمَّة
noqosho رُجُوع
nolol حَيَاة
nooli أُجْرَة السَّفَر
nusasaace اِسْتِراحَة nuugid رِضَاعَة
R “ra’ xaraf” ر
raaxo راحَة
raad أثَر أقْدام
raadin تَفْتِيش
rabsho إِزْعاج
raacid مُصَاحَبَة
ra’iisal wasaaro رَئيس وُزَراء
rajo يَتِيمُ الأمّ , أَمَل , رَجَاء
rati بعير , جَمَل
rasuul “dhambaalside” رَسُول
raqay شَجَرَة التَّمْر هِنْدِيّ
raqiis رَخِيص
rah ضِفْدع
rayid مَدَنِيّ
reeb “naxwe” سكون
reer أُسْرَة
ri’ ماعِزَة , عَنْزَة
rinji دِهَان
riyo حُلْم , رؤيا
rogrogmad “naxwe” صرف
roob غَيْث , قَطْر , مَطَر , نَوْء
rooti “furin” خُبْز , خَبِيز , عَيْش
ruxid اِهْتِزاز
sun حَقّ , حَقِيقَة , صِدْق
S “sa’ xaraf” س
saadaalin تَوَقُّع
saacad ساعَة , آلَةٌ يُعْرَفُ بِها الوَقْتُ , سِتُّونَ دَقِيقَة
saaka الصَبَاح هذا
Saalax “nebi n.k.” صالح
saami سَهْمٌ مالِيّ , حِرْز , قَسْم , نَصِيب
sab “Allabari” مَأْدُبَة , وَلِيمة
sabab سَبَب
sabti “maalin” السَّبْت
sabool فَقِير , مِسْكِين
sabuurad سَبُّورَة
saxan صَحْن
sadar سَطْر
sadaqo حَسَنَة , زَكَاة , صَدَقَة
sarbeeb تَلْطيف الكَلام
sac بَقَرَة
sacab ( راحَة ( اليَد , تَصْفيق إسْتِحْساني
saf صَف
sakiin مُوسًى , أَدَاةٌ لِلْحِلاقَة
salaad “tukasho” صَلاة
salaan تَحِيَّة , تَصَافُح , سَلَام
saldhig مَحَطَّة
saliid زَيْت
saliilyo رَعْدَة , رِعْدَة
sambab رِئَة samayn فِعْل
san أَنْف
sanam صَنَمٌ
sannad عام , سَنَة , حَوْل
saxaro بِرَاز , حدث , خُرْء , خِرَاء , غائِط , فَرْث
saxaabi صَحابِيٌّ
saxaabiyad صَحابِيَّةٌ
saxaabi la kulmay تابِعيٌّ
sar مَبْنَى
sarkaal مَسْئُول , ضابِطٌ
sarreeye-gaas لِواء: رُتْبَه عَسْكَرِيَّه
sarreeye-guuto عَمِيد
sariir سَرِير
sanboor حَسَّاسِيَّة
sanduuq صُنْدُوق
sahan اِسْتِكْشاف
sawir صُورَة
saaxiib صاحِب , رَفِيق , صَدِيق
seeddi زوج الأخت
seef سَيْف
sixid تَصْحِيح
sixiix إِمْضاء , تَوْقِيع
sida مِثْل , كَ
sida badan غالِبًا : فِي الغالِب
sidee كَيْفَ
sida kale عَلى العَكس
sir سِرّ
sirdoon إِدَارَةُ مُخَابَرَات , وكَالَةُ مُخَابَرَات
sigsaan “sharabaado” لِباسُ قَدَم , جَوْرَب
siyaasad سِيَاسَة
siibid (قُبَّعَةً إلخ , حِذَاءً ,نَزَعَ ( ثَوْبًا
siigaysi اِسْتِمْناء , العادَةُ السِّرِّيَّة
siil مَهْبِل
silsilad سلسلة
soddog أَبُو الزَّوْج أو الزَّوْجَة , حَمْو
soddoh أمُّ الزَّوْجِ أو الزَّوْجَة , حَمَاة
socdaal رِحْلَة , سَفَر
socod سَعْي , مَشْي
sonkor سُكَّر
soojeedin اِقْتِراح
soosaarid إِنْتاج
soogalooti “koyto” مُهَاجِر
Soomaali صومالي
soon صَوْم , صِيَام
soohdin حَدّ
subax صَبَاح , صُبْح , صَبِيحَة
subag زُبْد , زُبْدَة
surwaal سِرْوَال
summad وَسْم , عَلامَة
sun سُمّ
suuxdin إِغْماء , غَشْي
suuraggal مُمْكِن , مُحْتَمَل
suurad ( سُورَةٌ ( منَ القُرْآنِ الكَرِيم
suugaan أَدَب
suuq سُوق
suul إِبْهام
suun حِزام
Sh “sha’ xaraf” ش
shaabbad خَتْم
Shaanshi “qabiil” قَبِيلَة
shaati قَمِيص
shaarib مَا يَنْبُت عَلَى الشَّفَة الْعُلْيَا مِن الشَّعْر , شارِب
shabeel نَمِر , نِمْر
sharci شَرِيعَة
sharax شَرْح
sharmuuto عاهِرَة
shaqal حَرَكَة
shaqo شُغْل , عَمَل
shaki رَيْب , شَكّ
shaqaale عَامِل , مُوَظَّف
shalay أَمْس , البارِحَة
shansho ظُنْبُوب , قَصَبَةُ السَّاق
shanqar كُلُّ ما يُسْمَع , صَوْت
shanlo مُشْط , مِشْط , مِمْشَط
shahwo مَنِيّ
shahiid شَهِيد
sheegid حِكَايَة
sheegto “naxwe” iyo war خبر
sheeko رِوَايَة
sheekh شَيْخ
Sheekhaal “qabiil” قَبِيلَة
shidaal وَقُود
shir مُؤْتَمَر
shirqool مُؤَامَرَة
shirkad شَرِكَة
shil حادِث , حادِثَة
shimbir طائرٌ
shinni نَحْلَة
shisheeye “ajnabi” أَجْنَبِيّ
shiidan طَحِين , مَطْحُون
shiir رائِحَةٌ كَرِيهَة , زَخَمَة
shiilan مَقْلُوّ , مَقْلِيّ
shuban إِسْهال
shukaansasho تَحَبُّب , تَغَزُّل
shuunka “bisqin” عانَة
taabasho لَمْس , لَمْسَة , مَسّ , مَسَّة
taariikh تَارِيخ , عِلْمُ التَّارِيخ
taariikh-nololeed تَرْجَمَةُ حَياةِ إِنْسان , سِيرَة
taag هَضْبَة , قُوَّة
taallo تِمْثال، نُصُب
taas تِلْكَ
tab حِيلَة
isku taxallujin تَرْكِيز
tarraq ثِقاب , عُودُ الثِّقَاب
tareen “qidaar” قِطَار
tarjumad تَرْجَمَة , نَقْل
tartan مُسَابَقَة
tagto “naxwe” ماضي
tallaabo خَطْوَة , خُطْوَة
tallaal طُعْم , لَقَاح
talo نَصِيحَة
tamar طاقَة
tan هَذِهِ , طاقَة
tebin نَقْل
tixgelin اِحْتِرَام
tixsi “duqsi” ذُبَاب
tijaabo اِخْتِبَار , تَجْرِبَة
tir مَسْح
tiro رَقْم , عَدَد , عَدِيد
tiftif جاسُوس
tilmaame “naxwe” نعت
tilmaan عَلَامَة
timaaddo مُسْتَقْبَل
tiir عَمُود
tiiraanyo حُزْن
toddobaad أُسْبُوع
toddoba سبعةٌ
tolid خِيَاطَة
toogad رِمَايَة
turjubaan “turjume” تُرْجُمَان , مُتَرْجِم , ناقِل
tusaale مَثَل
tusid إِظْهار
tusmo مُحْتَوَيات
tufaax تُفَّاحَة
tufid بُزَاق , بصاق
tukasho صَلاة
tuke غُرَاب
tumasho رَقْص
tusaale مَثَل
tusbax سُبْحة , مِسْبَحَة
tuuris رَمْي , قَذْف
tuug سارِق , لِصّ
tuulo قَرْيَة
H “ha’ xaraf” ه
haa أَجَلْ , إِي , بَلَى , نَعَمْ
haatif “telefoon” هاتِف
hab نِظَام
habaar لَعْنَة
Habargidir “qabiil” قَبِيلَة
habaryar “habarwadaag” خالَة
habboon مُلَائِم , مُنَاسِب
habeen لَيْل
hadal كَلَام
hadda فِي الوَقْتِ الحاضِر
haddii إذا
har ظِلّ
harraad “oon” ظَمَأ , عَطَش
haramacad فَهْد
Hargeysa “magaalo” مَدِينَة
hase ahaatee لَكِنْ , لَكِنَّ
waa hagaag حَسَنًا
hakad شَوْلَة , فارِزَة , فاصِلَة
hal “kow” واحِد
halbowle شِرْيان
halxiraale لُغْز
halka هُنَا , هَهُنَا
halkee أَيْنَ
halyeey بَطَل
hamaansad ثُؤَبَاء
hanbalyo تَهْنِئَة , مُبَارَكَة , مَبْرُوك
hanjabaad تَهْدِيد
hawl شُغْل , عَمَل
hawo هَوَاء , جَوّ
hebel فُلانٌ
helitaan اِكْتِشاف
heer مَنْزِلَة
hees أُغْنِيَّة , أُنْشُودَة
heshiis اِتِّفاقِيَّة , عَهْد
hibo هِبَة
hidde تُرَاث
hir “mowjad” مَوْجَة
higgaad هِجَاء
hiwaayad هِوَايَة
hiillo مُنَاصَرَة , مُوَالَاة
hillaac بَرْق
hilmaan نِسْيان
hilow اِشْتِيَاق
hindhiso عُطَاس , عَطْس , عَطْسَة
hodan ثَرِيّ , غَنِيّ
hor مُقَدَّمُ الشَّيْء , واجِهَة
horseed رائِد
hore قَبْل
horey سَلَف , فِيمَا مَضَى
hordhac تَقْدِيم
hoggaamiye زَعِيم
hoos ضِدُّ فَوْق , تَحْت
hoosdhow “naxwe” كسرة
hoog مُصِيبة , وَيْلَة
hooyo أُمّ , والِدَة
hubaal ثُبُوت
hufnaan طَهَارَة
hunguri حُلْقُوم
hurdo نَوْم
Huud “nebi n.k.” هود
X “xa’ xaraf” ح
xaafad قَرْيَة
xaafila “bas” حافِلَة
xaaraan حَرَام
xaashi وَرَق
xaaqin كَنَّاسَة , مِقَشَّة , مِكْسَحَة , مِكْنَسَة
Xaawo “hooyada dadka” حَوَّاء
xabsi حَبْس , سِجْن
xabaal قَبْر , مَقْبَرَة
xabad ما بَيْنَ العُنُقِ والبَطْن , صَدْر
Xabasha الحبشة
xabbad قَذِيفَةُ البُنْدُقِيَّةِ أو المُسَدَّسِ إلخ , رَصَاصَة
xaddiis حَدِيث
xaddiis yaqaan محدِّثٌ
xagatin خَدْش , خَمْش
xagaa “xilli” صَيْف
xafid حِفْظ
xaj حَجّ , حَجَّة
xaq حَقّ , حَقِيقَة , عَدَالَة
xalaal حَلَال
Xamar “Muqdisho” مَدِينَة
xamaarato زَحَّافات , كُلّ مَا يَزْحَف
xan غِيبَةُ
xannaano اِحْتِضَان , ( تَرْبِيَة ( الأَوْلادِ
xannib صُعُوبَة
xanuun تَوَجُّع , وَجَع
xaar بِرَاز , حدث , خُرْء , خِرَاء , غائِط , فَرْث
xaas بَعْل , بَعْلَة , أُسْرَة
xaasuub “kombiyuutar” حاسوب
xaalad حالَة
xaraf حَرْف
xaraash مُزَايَدَة
xarig حَبْل , حَبْلَة
xasil اِسْتِقْرار
xagga هُنَاكَ , هُنَالِكَ
xagal زاوِيَة
xaqir إِذْلال , إِهَانَة , اِحْتِقَار
xanaaq غَضَب , غَيْظ
Xawaadle “qabiil” قَبِيلَة
xayaysiis إِعْلان
xer طُلَّاب
xero مُخَيَّم , مُعَسْكَر
xeeb ساحِل , شَاطِئ
xeer شَرِيعَة
xeelad حِيلَة
xidid عِرْق , وَرِيد , جِذْر
xiddig نَجْمٌ
xirfad حِرْفَة , مِهْنَة
xir إِغْلاق , إِقْفال
xiriiriye موصول
xisaab عِلْمُ الحِسَاب , ريَاضَة
xishood حَيَاء , خَجَل
xigto قَرِيب
xikmad حِكْمَة
xil مَسْئُولِيَّة
xildhibaan مَسْئُول
xilli مَوْسِم
xin إِحْنَة , حِقْد , غِلّ
xinjir جَلْطَة , جُلْطَة , خَثْرَة
xiniin بَيْضَة , خُصْيَة
xiiso اِهْتِمام
xoghaye أَمِين
xoqad حَكّ
xoog قُوَّة
xoolo حَيَوَان , أَنْعام
xuddun سُرَّة , مَأْنَة
xusul مِرْفَق
xusuus ذِكْر
xun شَرّ , سُوء , فَساد
xunbo رَغْوَة , زَبَد
xundhur زَحِير
W “wa’ xaraf” و
waa “waqti” إِبَّان
waabberi فَجْر
waajib واجِب , فَرْض
waardiye حارِس
waalan مَجْنُون
waano مَوْعِظَة , عِبْرَة
waayo زَمَن
waaya-arag تَجْرِبَة , خِبْرَة
wabar “ugaas iyo garaad” شَيْخ
wax شيءٌ
waxbarasho تَعْلِيم
wax-ku-ool مُفِيد , نافِع
waqti وَقْت
waddo شارِع , طَرِيق
wadaad رِجالُ الدِّين
wadne “qalbi” فُؤَاد , قَلْب
wadatashi شُورَى
Wajeer “magaalo” مَدِينَة
walbahaar “welwel” قَلَق
war أَخْبار , نَبَأ
waraabe “dhurwaa” أمُّ عامِر , أمُّ قَشْعَم , ضَبْع
waraabin رَيّ , سِقَايَة , سَقْي
waraf آلَةٌ لِقَذْفِ الحِجَارَة , مِقْلاع
waran رُمْح
warbixin بَيَان , تَصْرِيح , تَقْرِير
Warsangeli “qabiil” قَبِيلَة
warshad مَصْنَع , وَرْشَة
wargeys جَرِيدَة , صَحِيفَة
Warfaa “magac” اِسْم
warfaafin إِذَاعَة
warqad وَرَق , رِسَالَة
wareer دُوَار , دَوْخَة
wariye صِحَافِيّ , صَحَفِيّ , صُحُفِيّ
walaal أَخ , شَقِيق , أُخْت , شَقِيقَة
wasiir وَزِير
wanaag خَيْر
wahsi كَسَل
webi نَهْرٌ
weji وَجْه
weris تَقْرِير
wecel ”garac” إبْنُ سِفاح، إبْنُ زِنى
weli مع ذلِك , أَبَد , لا يزال
weer جُمْلَة
wehel رَفِيق
weyddiin اِسْتِفْهام , سُؤَال
weyl وَلَدُ البَقَرَة , عِجْل
weyn عَظِيم , كَبِير
weeso وُضُوء
weerar هُجُوم
weel إِنَاء , ماعُون
wiifow أرجوحَه
wiil صَبِيّ , وَلَد , فَتًى
wiyil كَرْكَدَّن , هِرْمِيس , وَحِيدُ القَرْن
woqooyi شَمَال
Y ”ya’ xaraf” ي
yaab تَعَجُّب , اِسْتِغْراب , دَهْشَة
yaanbo مِعْزَقَة
yaanyuur ”bisad iyo mukulaal” قِطّ , قِطَّة , هِرّ , هِرَّة
yaahuu و عليك
yar صغيرٌ
yaxaas تِمْساح
yeerid دَعْوَة
yeeris إِمْلاء
yeele مُبْتدأ الجُمْلَه، المُسْنَد إليْهِ
yeel عَمَل , فِعْل
yeeyda ذِئْب
yididdiilo اِنْتِظار , تَوَقُّع
yool مَرْمًى , هَدَف
yunbad اِنْغِماس , غَطْسَة , غَوْص
A ”a’ xaraf” أ
aa آ
aabbe أَب , بابا , والِد
aakhiro الآجِلَة , الآخِرَة
aalaa كَثِيرًا
Aadan ”aabihii dadka” أَبُو البَشَر , آدَم
argudasho ثَأْر , اِنْتِقَام
aasaasi أَسَاسِيّ
Aasiyo ”xaaskii Fircoon” آسية
aammus سُكُوت , صَمْت
aayatiin مُسْتَقْبَل , قَدَر
abaar جَفَاف , مَجَاعَة
Abaasguul ”qabiil” قَبِيلَة
abaalmari ثَوَاب , جَزَاء
abaayo ”walaasha” أُخْت , شَقِيقَة
Abgaal ”qabiil” قَبِيلَة
aboowe “boowe, walaal” أَخ , شَقِيق adag صَعْب
adeeg خِدْمَه
aragti بَصَر
aroor فَجْر , فَلَق
abuur بَذْرَة
abti خال
abtiris عِلْم الأنْساب
abwaan حَكِيم , عالِم
axad يوم الأحَد
akhris قِرَاءَة
addin جارحَة , طَرَف , عُضْو
adeer عَمّ
adiga أَنْتَ , أَنتِ
addoon عَبْد
adduun دُنْيا , عالَم , كَوْن , مَلَكُوت
arbaco الأَرْبعاء
af ”luqad” فَم , لُغَةٌ
afduubid اِخْتِطَاف , خَطْف
afar أربعَةٌ
afguri ”lahjad” لَهْجَة
aflaggaaddo إِهَانَة , شَتْم
af-yaqaan لُغَوِيّ
afeef عُذْر
afuuf نَفْخَة
agagaar ناحِيَةٌ
agoon يَتِيم
Ajuuraan ”qabiil” قَبِيلَة
aqal ”guri” بَيْت , دار , مَنْزِل
aqoon عِلْم
aqoonisweydaarsi نَدْوَة
aqoonyahan عالِم
arji طَلَب , اِسْتِئْمارَة , اِسْتِمَارَة
arday تِلْمِيذ , طالِب
arag بَصَر , نَظَر
argaggax إِرْعاب , إِرْهاب
arin أمْرٌ
aroor فَجْر , فَلَق
asal أَصْل
asluub أَدِيب
asaag نَظِير
albaab باب
alif ba’ “alifbeeto” أَبْجَدِيَّة , أَلِفْباء
amakaag اِسْتِعْجاب , اِسْتِغْراب , اِنْدِهاش
ammaan ثَناء , مَدْح
amaahin “deymin” اِسْتِدَانَة , اِسْتِعارَة , اِقْتِراض , تَسْلِيف
anfac فائِدَة , نَفْع
anqaw كاحِل
aniga أَنَا
annaga نَحْنُ
awoowe أَبُو الأَبِ أو الأُمّ , جَدّ
ayax “kabajaa” جَرَادَة , جَرَاد
aayad مُعْجِزَة , آيَة
ayeeyo أمُّ الأَبِ أو الأمّ , جَدَّة
eber صِفْر
edeb أَدَب , تأدب , تَهْذِيب
eray كَلِمَة , لَفْظ , لَفْظَة
eraybixin اِصْطِلاح , مُصْطَلَح
engeg جَفَاف
ee وَ
Eebbe اللَّه
eex تَحَيُّز , حَبْوَة , مُمَالَأَة
eeddo عَمَّة
eedayn اِتِّهام , تُهْمَة
eegid نَظْرَة
eey كَلْب
I “i’ xaraf” إ
ijaar إِجَارَة , أُجْرَة , إِيجار
idil تَامّ , جامِع
idinka “dheddig iyo lab” أَنْتُمْ , أَنْتُمَا , أَنْتُنَّ
ido خَرُوف , شَاة , ضَأْن
ismaandhaaf اِخْتِصَام , اِخْتِلاف , تَبَايُن
isniinta الإِثْنَيْن
iftiin ضَوْء , ضِيَاء , نُور
ifafaale ظاهِرَة
il عَيْنٌ
ilaalo “shurdi iyo booliis” شُرْطِيّ
Ilaah إِلَاه , إِله
ilmo طِفْل
ilig سِنّ
imaansho مَجِيء , وُصُول
imtixaan اِمْتِحان
immisa كَمْ
in مَا
ina اِبْن
injir قَمْلَة
indhoshareer نِقَاب
indhoole أَعْمَى , ضَرِير , كَفِيف
iniin حَبَّة
isbitaal مُسْتَشْفًى
istaahila مُسْتَأْهِل , مُسْتَحِقّ
Isaaq “qabiil” قَبيلَه
isaga هُوَ
isdil انتِحار
isgaarsiin وَسائِل الأتِّصال
istaagid نَهْض , قِيام
isla markii “isla markiiba” سِرْعانَ ما , سُرْعان
islahel و عليك
iyada هِيَ
iyaga “labo” هُما
iyo وَ
iidheh إِعْلان
iimaan إِيمان
oday شَيْخ , عَجُوز
orgi ماعِز , عَنْز
orod رَكْض , عَدْو
ogaansho اِنْتِباه , مَعْرِفَة
Ogaadeen “qabiil” قَبِيلَة
oggolaansho إِجَازَة , إِذْن , رُخْصَة
ogeysiis إِشْهار , إِعْلام , إِعْلان , إِنْباء
olol لَهَب
olole حَمْلَة
onkod رَعْد
oo مَا , وَ
ooga-aqoon تَشْرِيح
oohin بُكَاء
U ”u’ xaraf” أُْ
u لِأَجْل , لِ
ubax زَهْرَة
ubad ذُرِّيَّة
Ujeejeen ”qabiil” قَبِيلَة
ujeeddo غَرَض , قَصْد
udgoon طِيب , عِطْر
uskag وَسَخ
ugaarsi اِصْطِياد , صَيْد
ugaas ”qabiil” شَيْخ
ugax بَيْضَة , بَيْض
uf أُفّ
ukun بَيْضَة , بَيْض
ur رائِحَة
ururin تَجْمِيع
ul عَصًا
uur حَبَل , حَمْل
uurjiif حَمِيل , حَمْل , جَنِين
uumi بُخَار
uun خَلْق
الحمد لله الذي بنعمته تتم الصالحات
Waxaa mahad iska leh Eebbe kaa soo galaddiisu ku dhamaadaan wanaagyaalku

Taariikh Nololeedka Culumada

Taariikh Nololeedka Culumada

Taariikh nololeedkii sheekhii Muslimiinta ibna Taymiya

Imaam mujtahid sheykhul-Islaam
Dhalashadiisii

Taqiyuddiin abul Cabaas Axmed ina CabdilXaliim ina CabdiSalaan ina Taymiya oo ahaa reer Xaraani.
Wuxuu ku dhashay Xaraan maalin isniin ah tobankii Rabiicul-awal sanadka Hijrigu markuu ahaa 661H.

Barbaarkiisii

Wuxuu ku koray guri diinta laga barto, oo awoowgiis Abul Barakaat CabdiSalaan wuxuu ahaa sheekhii qoray kitaabka: (المنتقى من أخبار المصطفى صلى الله عليه و سلم) , oo wuxuu ka mid ahaa culumadii ugu waaweyneyd madhabta Xanbaliga, aabihiisna sidoo kale wuxuu ka mid ahaa culumadii isla madhabta, oo wuxuu ahaa bare iyo mufti, wuxuuna madax ka ahaa rugta xadiiska Sukariya دار الحديث السكرية tan iyo intii uu ka geeriyoodey.
Wuxuu la soo qaxay reerkiisii oo la soo degey Dimishiq Suuriya, ka dib markii Tataarku ay burburiyeen magaaladiisii Xaraan.
Wuxuuna kor ka bartey Qur’aanka isaga oo aad u yar, markuu labaatan sano gaaray cilmiga meel sare ayuu ka gaarey, waxaana la sheegaa iney barayaashiisa laba boqol gaarayeen.

Barashadiisii xadiiska

Kutubtii uu ka bartey xadiiska nabiga naxariis iyo nabadgelyo korkiisa ha ahaatee waxaa ka mid ah:
مسند الإمام أحمد بن حنبل , الكتب الستة الكبار والأجزاء iyo معجم الطبراني الكبير.
Wuxuu kale oo uu bartey fiqiga, usuulu-fiqiga, tafsiirka iyo naxwaha oo uu ka bartey ina CabdilQawi.
Wuxuu bare ka noqdey rugta xadiiska Sukariya markuu jirey labaatan iyo kow sano, kadib markuu aabihii geeriyoodey. Wuxuuna qorey kutubo fara badan oo ay ka mid yihiin:
منهاج السنة النبوية , السياسة الشرعية في إصلاح الراعي والرعية iyo رفع الملام عن الأئمة الأعلام.

Manhajkiisii

Wuxuu ahaa mid ku dhaqma kitaabka iyo sunnada nabiga n.n.k. sidii uu ku yiri Eebbe kor ahaaye Qur’aanka: Haddii aad isku qabsataan arin u celiya Eebbe iyo Rasuulka haddii aad rumeysan tihiin Eebbe iyo maalinta dambe taas ayaa wanaagsan ahna tafsiir hagaagsan.
(فإن تنازعتم في شيء فردوه إلى الله والرسول إن كنتم تؤمنون بالله واليوم الآخر ذلك خير وأحسن تأويلاً) (النســـــــاء : 59)
Wuxuuna dadka ugu yeeri jirey iney ku dhaqmaan kitaabka iyo sunnada nabiga n.n.k.

Dhimashadiisii

Wuxuu geeriyoodey Eebbe ha u naxariistee habeen isniin ah bishuna ay ahayd labaatankii Dul-qacda sanadka markuu ahaa 728H, isaga oo ku xiran xabsi ku yaala Dimishiq.
Qore CabdiRisaaq Maxamed Cilmi
Taariikh nololeedkii imaam muxaddis Maxamed Naasiruddiin al-Albaani

Sheekh Maxamed Naasiruddiin Al-Albaani wuxuu ka mid ahaa culumada ugu waaweyn ee muslimiinta ee waqtigan aan joogno.

Dhalashadiisii

Wuxuu dhashay sheekh Maxamed Naasiruddiin ina Xaaji Nuux Al-Albaani sanadka Hijrigu markuu ahaa 1333 Hijriya oo ku beegnayd sanadka Miilaadiga markey aheyd 1914 M, wuxuuna ku dhashay Ashqoodara oo ahayd magaalo-madaxdii Albaaniya xiligaasi.

Reerka sheekhuna waxay ahaayeen qoys diinta ku dhaqma oo aabihiisna wuxuu ahaa sheekh dadka diinta bara.

Sheekh Albaani wuxuu la soo qaxay reerkiisii oo la soo degey Dimishiq Suuriya, ka dib markii Axmed Saago ”boqorkii Albaaniya” ee xiligaasi uu qaatey ilbaxnimadii reer galbeedka ee ku dhisnayd in laga fogaado diinta ”Calmaaniyadda”.

Sheekhu wuxuu ku dhameystay waxbarashadiisii dugsiga hoose dugsi ku yaaley Dimishiq.

Sheekh Albaani aabihiis wuxuu baray Qur’aanka kariimka, sida loo akhriyo Qur’aanka ”tajwiidka”, afka carabiga (xeerarka afka ”naxwaha” iyo rogrogmadkiisa ”sarfiga”) iyo diinta ”madhabta Xanafiga”.

Sheekhu wuxuu kale oo uu ka bartay madhabta Xanafiga iyo afka carabiga barayaal kale.

Barashadiisii xadiiska

Sheekh Albaani wuxuu bilaabay barashada xadiiska markuu jirey labaatan sano. Kitaabkii ugu horeeyay ee uu ka barto cilmiga xadiiska wuxuu ahaa:

“المغني عن حمل الأسفار في تخريج ما في الإحياء من الأخبار”

ee uu qorey sheekh Al-Ciraaqi Eebbe ha u naxariistee.

Kutubtiisii ugu horeysey ee uu qoro waxaa ka mid ahaa:

“تحذير الساجد من اتخاذ القبور مساجد” oo dhowr jeer la daabacay iyo

“الروض النضير في ترتيب و تخريج معجم الطبراني الصغير” oo aan weli la daabicin.

Sheekh Albaani wuxuu leeyahay kutubo kale oo fara badan, waxaana ka mid ah:

إرواء الغليل في تخريج أحاديث منار السبيل iyo سلسلة الأحاديث الصحيحة.

Culumadii saameynta weyn ku lahaa agtiisa waxaa ka mid ahaa sheekhul-Islaam ina Taymiya iyo ardeygiisii ina Qayim Eebbe ha u naxariistee.

Amaantii ay culimada amaaneen

Wuxuu yiri sheekhii ugu weynaa Sacuudiga ee hore sheekh CabdiCasiis ina Baaz Eebbe ha u naxariistee:

Ma jiro waqtigan aan joogno qof ka yaqaan sheekh Albaani nolosha nabiga ”cilmiga xadiiska” n.n.k.

Dardaarankii sheekh Albaani

Waxaan u dardaarmayaa in loo hadiyeeyo kutubteyda oo dhan maktabada jaamacadda Islaamka ee Madiina almunawara.

Dhimashadiisii

Sheekh Albaani wuxuu dhintey maalin sabti ah bishuna ahayd Jumaadil-aakhira laba iyo labaatankeedii sanadkii 1420 H oo ku beegnayd labadii bishii tobnaad sanadkii 1999 M, waxaana la aasay salaadda cishaha ka dib Eebbe ha u naxariistee.

 

Sheekooyinkii Ugu Wanaagsanaa

Sheekooyinkii Ugu Wanaagsanaa

CabdiRisaaq Maxamed Cilmi “ina Warfaa”

Weli lama daabicin kitaabkan. Qof kasta ayaa xaq u leh inuu daabacdo kitaabkan oo ma dhowrsana.
La soo xiriirka qoraha ee ku saabsan kitaabka: Haddii aad xiiseyneysid kitaabkan oo aad dooneyid inaad ogaato sidii lagu heli lahaa, iyo haddii aad ku aragtid khaladaad, Eebbe kaliya ayaa dhamaystirane ha kaa abaalmariyo. Waxaad fadlan kala soo xiriiri kartaa qoraha kitaabkan cinwaanka bariidka xaasuubkiisa “e-mailkiisa” oo ah: ina_warfaa@hotmail.com.

Mahadnaq
Waxaan ugu horrayntii u mahadnaqayaa Eebbe, oo igu galadaystay nimcooyin tira badan oo aanan koobi karin. Ka dibna waxaan u mahadnaqayaa dhammaan dadkii igu caawiyey talo, fikrad iyo dhiiragalin waxaan idin leeyahay

Hordhaca Qoraha
Waxaan ku bilaabayaa magaca Eebbaha Naxariistaha guud Naxariistaha gaar.
Waxaa mahad iska leh Eebbe, naxariis iyo nabadgalyadiisana korkooda ha ahaato nebi Maxamed, reerkiisa iyo intii raacdey dhamaantood.
Kani waa sheekooyinkii ugu wanaagsanaa
ulajeedadaydu waxay tahay in aan ugu dhawaado Eebbe, aniga oo ugu qoraayo afka soomaaliga
sheekooyin islaami ah, dadka jecel rabana iney u sii gudbiyaan caruurtooda.
Waxaan ugu dambayntii Eebbe ka baryayaa in uu aniga “qoraaga” kitaabkan iyo intii i caawisayba
uu miisaanka wanaagyadeena noogu daro maalin aysan xoolo iyo caruur waxba tarayn.

Qoraha
Helsinki
Jimce, 16.12.1427 H. oo ku aaddan 5.1.2007 M.

Nebi Aadan
Nebi Aadan nabadgelyo korkiisa ha ahaatee Wuxuu ahaa aabihii dadka oo dhan, Eebbaa dhoobo ka abuuray una tujisiiyay malaaigtiisa, waxaan ka ahayn Sheydaan, oo diidey inuu u tukado nebi Aadan. Eebbana wuxuu ku yiri Sheydaankii maxaadan u sameyn waxaan ku faray, Sheydaankii oo islaweyni iyo xasad ka buuxo ayaa ku jawaabey: Aniga ayaa ka wanaagsan nebi Aadan, oo waxaad iga abuurtey dab, isagana waxaad ka abuurtey dhoobo.
Markaas baa Eebbe ku yiri Sheydaankii waxaa tahay mid laga fogeeyay naxariisteyda.
Sheydaankiina wuxuu Eebbe ka baryey inuu u kaadiyo inta laga gaarayo aakhiro, Eebbana wuu ka aqbalay. Kolkaas buu wuxuu doonay inuu aarguto, oo wuxuu yiri: Eebbow sharaftaadaan ku dhaartee dhamaantood “dadka” waan baadiyeen, waxaan ka ahayn adoomadaada daacadda kuu ah.
Eebbana wuxuu ku yiri Sheydaankii: Waxaan ka buuxin naarta Jahanamo adiga iyo wixii ku raacay dhamaantood. Eebbana wuxuu baray nebi Aadan magacyada. Wuxuuna u abuuray xaaskiisii Xaawo, dejiyeyna labadoodii janada, ugana digay ineysan u dhowaan geed ku yaalay jannada, hase ahaatee sheydaankii ayaa shaki ku abuurey oo wuxuu ku yiri: Ma idin tusaa geed haddaad cuntaan aydan weligiin dhimaneyn aadna heleysaan boqortooyo aan dhamaaneyn dabadeedna wey cuneen, ka dibna Eebbaa dhulka u soo dejiyey, waxayna weydiisteen dembidhaaf wuuna ka aqbalay. Eebbana wuxuu awoodsiiyey iney ku noolaadaan dhulka. Farayna iney isaga keligiis caabudaan kuna booriyey dadka taasi, kana yeelay rasuulkii Eebbe ee loo soo direy ilmihiisii, wuxuuna ahaa nebigii ugu horeeyey.

Nebi Idriis nabadgelyo korkiisa ha ahaatee
Nebi Idriis wuxuu ka mid yahay rususha sharafta leh ee Eebbe kitaabkiisa Qur’aanka sharafta leh noogu sheegay. Wuxuuna sidoo kale ka mid yahay rususha inaan rumeyno nala faray, oo Eebbaa noogu sheegay nebi Idriis Qur’aanka magaciisa iyo inuu ahaa nebi runlow ah.

Nebi Nuux
Nebi Nuux nabadgelyo korkiisa ha ahaatee wuxuu ahaa dhowrsane runlow ah, oo Eebbe u soo direy dadkiisa inuu hanuuniyo, ugana digo cadaabka aakhiro isagoo leh: Tolkeeyow, Eebbe caabuda mana lihidiin Eebbe isaga aan ahayn waxaan idinkaga cabsanayaa cadaab maalin weyn. Markaas bey waxay ugu jawaabeen: Runtii Nuuxow waad baadiyeysan tahay. Markaas buu wuxuu nebi Nuux ugu jawaabay: Tolkeeyow ma baadiyeysni ee hase ahaatee waxaan ahay rasuul Eebbe soo direy waxaan idin soo gaarsiinayaa risaalada Eebbehey waana idinla talin oo waxaan Eebbe ka ogahay waxaydaan ka ogeyn. Markuu nebi Nuux ogaadey iney rumeyn doonin intii horey u rumeysey mooyee. Ayuu wuxuu yiri Kii i barbaariyow dhulka ha uga tegin qof gaal ah. Oo wuxuu sii raaciyey haddaad qof gaal ah dhulka uga tegtid waxay baadiyeynayaan adoomadaada mana dhalayaan ku xun oo gaal ah mooyee. Ka dib baa Eebbe faray inuu markab sameeyo, oo uuna markabkaasi saaro lamaane kasta oo ku nool dhulka ay ka mid yihiin mu’miniintii rumeysey, hase ahaatee aysan ku jirin xaaskiisa iyo wiilkiisa oo iyagu waxay ahaayeen gaalo. Dabadeed baa waxaa yimid duufaan oo dadkii gaalada ahaa biyihii ku wada dhinteen.

Nebi Huud nabadgelyo korkiisa ha ahaatee
Nebi Huud wuxuu ka dhashay qabiil la yiraahdo Caad oo loo soo direy. Reer caad waxay ahaayeen dadka ugu dheer uguna xoog weyn xiligoodii, waxayna ku faani jireen xoogooda. Hase ahaatee waxay ahaayeen gaalo, oo waxay caabudi jireen sanamyada, weyna difaaci jireen, una dagaalami jireen sanamyadooda dartood. Nebigoodana wey beeniyeen, weyna ku jeesjeesi jireen. Waxay ahayd reer Huud maadaama ay is og yihiin iney ugu xoog weyn yihiin dadka, iney ogaadaan
Eebbihii iyaga abuuray inuu iyagana ka xoog badan yahay.
Nebi Huudna wuxuu ku oran jirey dadkiisa eraygii ay nebiyada oo dhan ku dhihi jireen dadkooda. Oo wuxuu ku dhihi jirey: Dadkeeyow Eebbe caabuda ma lihidiin Ilaah isaga aan ahayn ee miyeedan cabsanayn.
Ka dibna Eebbe ayaa ku laayey dabeel daran gaaladii reer Huud, kuna badbaadiyey Nebi Huud iyo dadkii rumeeyay.

Nebi Saalax nabadgelyo korkiisa ha ahaatee
Nebi Saalax wuxuu Eebbe u soo direy reer Samuud. Waxay ahaayeen dad abaaldaran, maxaa yeelay Eebbaa wuxuu siiyey xoolo fara badan, hase ahaatee Barbaariyahooda ma aysan rumeyn ee waxay caabudi jireen sanamyada ay kadhaxleen aabayaalkoodii. Reer Samuud waxay isugu faani jireen awoodooda. Dabadeed baa Eebbe u soo direy nebi Saalax inuu ugu bishaareeyo jano hadday rumeeyaan, ugana digo naar hadday rumeyn waayaan, hase ahaatee wey beeniyeen. Waxayna ka codsadeen inuu ula yimaado calaamad ay ku gartaan inuu nebi yahay si ay u rumeeyaan, wuxuuna ula yimid nebi Saalax hal. Wuxuuna faray reer Samuud ineysan dhibin, hase ahaatee waxay ku adkeysteen islaweynidoodii oo dabadeed waxay dileen hashii.
Eebbana wuxuu ku ciqaabay qeylo daran, markaas bey halkii ku dhinteen. Waxaana Eebbe halkii ku badbaadiyey nebi Saalax iyo intii rumeysey.

Nebi Ibraahin nabadgelyo korkiisa ha ahaatee
Nebi Ibraahin wuxuu ahaa saaxiibkii Eebbe, waana mid ka mida shanta rusul ee ugu wanaagsan Eebbe agtiisa, wuxuuna ka dhigey rasuul, wuxuuna ka doortey uun badan oo Eebbe abuuray. Nebi Ibraahin waxaa loo soo direy dad caabuda xidigaha oo uu la noolaa, wuxuuna dadkiisii ugu yeeri jirey iney Eebbe keligiis caabudaan, hase ahaatee wey beeniyeen. Waxayna isku dayeen iney gubaan, Eebbe ayaana ka badbaadiyey. Eebbana wuxuu wiilashiisii Ismaaciil iyo Isxaaq ka yeelay nebiyo.
Waxayna nebi Ibraahin iyo wiilkiisii nebi Ismaaciil wada dhiseen Kacbada.

Nebi Luud nabadgelyo korkiisa ha ahaatee
Eebbe wuxuu nebi Luud u soo direy dadkiisii, si uu u hanuuniyo uguna yeero iney caabudaan Eebbe. Waxayna ahaayeen dad xun oo sameeya xumaanta, kuna xadgudba martida. Waxayna ahaayeen rag ka raadiya xumaan ragga kale, oo markuu nebi Luud ugu yeeray iney xumaanta iska daayaan, waxay isku dayeen iney saaraan isaga.
Nebi Luud waxaa rumeeyay qaar ka mida reerkiisii, xaaskiisa iyadu ma rumeyn. Markuu nebi Luud ka quustey dadkiisii ayuu Eebbe wuxuu ka baryey in isaga iyo intii raacdey Eebbe badbaadiyo, laayana xumaan falayaashii. Waxaa dabadeed nebi Luud u yimid Malaaig, waxayna saareen nebi Luud iyo intii rumeysey, oo intii kale ee gaalada ahaa ku laayey dhagxaan sumadeysan.

Nebi Ismaaciil nabadgelyo korkiisa ha ahaatee
Nebi Ismaaciil wuxuu ahaa curadkii nebi Ibraahin iyo marwo Haajar. Wuxuu uga tegey nebi Ibraahin xaaskiisii Haajar iyo ilmaheedii nebi Ismaaciil goob ku taaley Makka, Eebbe oo sidaa faray darteed, iyagoo heysta biyo yar iyo timir.
Markuu ka dhamaadey wixii yaraa ee ay wateen, ayey marwo Haajar bilowdey iney warwareegato iyadoo wax la cabo ama la cuno baadi goobeyso, ilaa Eebbe uu ku toosiyo biyihii Samsamka.
Waxaana u imaan jirey dad badan oo socoto ah, goobtiina waxay noqotey meel dad dego, biyihii Samsamka ee halkaasi ka dilaacay dartiis. Oo ka dib wuxuu Eebbe faray nebi Ibraahin inuu dhiso Kacbada oo waxaana la dhisey wiilkiisii nebi Ismaaciil. Ka dibna wuxuu nebi Ibraahin riyo ku arkey isagoo Eebbe farayo inuu gowraco wiilkiisii, wuxuuna u sheegay wiilkiisii nebi Ismaaciil. Wuxuuna ugu jawaabey nebi Ismaaciil:
Aabaheygow samee wuxuu Eebbe ku faray waan dulqaadan hadduu Eebbe yiraahdee. Eebbana wuu ka badbaadiyey gowricii. Wuxuuna ahaa nebi Ismaaciil mid dulqaad badan, balan oofiya oo farana reerkiisa tukashada iyo wax bixinta.
Wuxuuna dadka fari jirey in Eebbe keligiis la caabudo.

Nebi Isxaaq nabadgelyo korkiisa ha ahaatee
Nebi Isxaaq wuxuu ahaa ina nebi Ibraahin iyo marwo Saara, wuxuuna dhashay walaalkiis nebi Ismaaciil ka dib, oo waxay ahaayeen ilmo aabe. Malaaigtii ayaana ugu bishaareysey nebi Ibraahin iyo marwo Saara dhalashadiisii, markii ay u socdeen halkii ay deganaayeen dadkii nebi Luud loo soo direy, si ay u laayaan gaaladii xumaanta sameyn jirey. Eebbana wuxuu Qur’aanka noogu sheegay nebi Isxaaq inuu ahaa mid aqoon badan.
Kana yeelay nebi dadka ku hanuuniya falalka wanaagsan. Nebi Isxaaqna wuxuu dhalay nebi Yacquub oo loo yaqaaney Israaiil.

Nebi Yacquub nabadgelyo korkiisa ha ahaatee
Nebi Yacquub waa ina nebi Isxaaq ina nebi Ibraahin, waxaana la oran jirey Israaiil: Waxaana loola jeedaa: Cabdullaahi. Wuxuuna ahaa nebi loo soo direy dadkiisii oo ah mid dhowrsan. Wuxuuna la dardaarmey caruurtiisii markuu dhimanayey oo wuxuu ku yiri: Maxaad caabudeysaan markaan dhinto ka dib? Markaas ayey yiraahdeen waxaan caabudeynaa Eebbahaaga, Eebbaha aabayaalkaa Ibraahin, Ismaaciil iyo Isxaaq, Eebbe keligiis, waxaanu ahaaneynaa muslimiin. Nebi Yacquubna wuxuu dhalay nebi Yuusuf.
Nebi Yuusuf nabadgelyo korkiisa ha ahaatee Nebi Yuusuf waa ina nebi Yacquub ina nebi Isxaaq ina nebi Ibraahin. Aabihiisna aad buu u jeclaa, waxaana la dhalatey kow iyo toban walaalo ah. Habeen habeenada ka mida ayuu wuxuu arkey kow iyo toban xiddig, qoraxda iyo dayaxa oo u tukanayaan. Nebi Yuusufna wuxuu u sheegay aabihiis wuxuu arkey, aabihiisna wuxuu ku yiri ha u sheegin walaalahaa. Hase ahaatee Sheydaankii ayaa ku abuurey maseyr walaalihiis, oo waxay isku raaceen iney ku ridaan ceel dheer guntiisa, oo waxay yiraahdeen waxaa cuntey yeey. Ka dib waxaa arkey dad reer miyi ah ceelkii ayeyna ka soo saareen, waxayna ku gateen lacag aad u yar. Waxaana ka gatey boqorkii Masar, xaaskiisii ayuuna farey iney korsadaan, hase ahaatee isagii ayey damacdey, markuu diideyna wey qiyaantey xabsi ayaana la geliyey. Ka dib baa Eebbe muujiyey inuu yahay dembilaawe, kana saarey xabsigii. Boqorkiina wuxuu madax uga dhigey arimihii dhaqaalaha, taasoo maamulkeeda si wanaagsan u hayey sanadihii abaarta. Ka dibna wuxuu u yeertay walaalihiis iyo waalidkiis, weyna u tukadeen “sharaf darteed”, halkaasna waxaa ku furantey riyadiisii.

Nebi Ayuub nabadgelyo korkiisa ha ahaatee
Nebi Ayuub wuxuu lahaa xoolo fara badan iyo caruur badan, hase ahaatee Eebbaa imtixaaney oo wuxuu ka qaadey xoolihii iyo caruurtiiba, sidoo kale wuxuu ku ridey xanuuno fara badan oo hayey muddo badan heer ay gaartey iney dadkii ka fogaadaan, waxaan ka aheyn xaaskiisii oo iyadu wey u dulqaadatey, ilaa Eebbe caafimaadkiisii, caruurtiisii iyo xoolihiisii dib ugu soo celiyey.
Kor ahaaye Eebbana wuxuu ku yiri Qur’aankiisii sharafta lahaa isagoo amaanaya addoonkiisii Ayuub: Wuxuu ahaa mid dulqaata addoon wanaagsan runtii Eebbe u soo noqda.

Nebi Zul-kifli nabadgelyo korkiisa ha ahaatee
Nebi Zul-kifli wuxuu ka mid ahaa nebiyaalkii suubbanaa ee dulqaadan jirey. Qur’aankana wax intaas dheer ka ma uusan sheegin.

Nebi Yoonis nabadgelyo korkiisa ha ahaatee
Nebi Yoonis wuxuu Eebbe u soo direy dadkii Niinawaa. Wuxuuna ugu yeeray iney caabudaan Eebbe keligiis, hase ahaatee wey diideen weyna isla weynaadeen markaas ayuu nebi Yoonis iskaga tegey. Wuxuuna u sheegay in la cadaabi doono muddo saddax habeen ka dib. Kolkaas ayey cabsadeen oo rumeeyeen, Eebbana ma uusan
cadaabin. Wuxuuse nebi Yoonis raacay doon, markaas ayey doontii degi gaartey baddii gudaheeda, oo waxay go’aansadeen iney qori tuur sameeyaan oo qofkii ay ku soo aaddo saddax jeer qori tuurkaas lagu tuuro badda. Waxayna ku soo aaddey nebi Yoonis oo dabadeed wuxuu isku tuurey baddii, isla markiiba waxaa liqey nibiri, nibirigiina ma cunin Eebbe dartiis. Markaas buu nebi Yoonis baryey Eebbihiis inuu ka saaro gudcurka, Eebbana wuu ka aqbaley. Dadkii loogu soo direy inuu gaarsiyo risaalada: wuxuu Eebbe soo faray, waxay gaarayeen boqol kun iyo ka badan.

Nebi Shuceyb nabadgelyo korkiisa ha ahaatee
Nebi Shuceyb wuxuu Eebbe u soo direy dadkii Madyan. Waxayna caabudi jireen geed. Markey wax miisaamayaana wey dhimi jireen. oo ma aysan siin jirin dadka waxay lahaayeen. Markaas buu nebi shuceyb wuxuu ugu yeeray iney Eebbe caabudaan, dadkana kula dhaqmaan si garsoor leh. Hase ahaatee wey diideen weyna isla weynaadeen. Waxayna ku yiraahdeen nebi Shuceyb dhagax ayaannu kugu dileynaa, waannu ku fogeyn. Waxayna ka codsadeen inuu gabal cirka ah ku soo kor rido. Markaas baa waxaa lagu laayey qeylo daran.

Nebiyadii loo soo direy tuulada nabadgelyo korkooda ha ahaatee
Eebbe baa labo Rasuul wuxuu u soo direy tuulo,
Markaas baa labadii Rasuul tuuladii rumeyn weysey. Kolkaas buu Eebbe u soo direy Rasuul saddaxaad tuuladii. Kor ahaaye Eebbe wuxuu
Qur’aankiisa noogu sheegay inuu rumeeyay nin, dadkiisiina ugu yeeray iney rumeeyaan rusushaas,
hase ahaatee wey dileen, oo dabadeed Eebbana geliyey janno.

Nebi Muuse nabadgelyo korkiisa ha ahaatee
Eebbe nebi Muuse wuxuu u soo direy Fircoon iyo dadkiisii. Wuxuuna siiyey labo mucjiso oo midkood ay aheyd ushii cuneysey masaska, tan kalena waa gacantiisii oo intuu geliyo jeebkiisa uu dabadeedna ka soo saarayey iyadoo cad. Nebi Muuse wuxuu Fircoon ugu yeeray inuu Eebbe keligiis caabudo. Fircoonna wuxuu la dagaalamay nebi Muuse, oo wuxuu isugu yeeray sixiroolayaashiisii ugu waaweynaa si uu nebi Muuse u qiyaamo, hase ahaatee nebi Muuse ayaa ka adkaadey sixiroolayaashii oo Eebbe ayaa u gargaarey. Dabadeed wuxuu Eebbe faray nebi Muuse isaga iyo intii raacdey iney ka baxaan Masar. Markaas baa waxaa soo daba galay Fircoon iyo ciidankiisii. Kolkii ay u soo dhawaadeen nebi Muuse iyo asxaabtiisii baddii oo ay is yiraahdeen ciidankii Fircoon waa idin soo gaareen ayuu Eebbe faray nebi Muuse inuu ku garaaco ushiisa badda si ay u badbaadaan, halkaasna uu ku dhinto Fircoon kaas oo Eebbe dadka uga dhigey waano.

Nebi Haaruun nabadgelyo korkiisa ha ahaatee
Nebi Haaruun wuxuu ahaa nebi Muuse walaalkiis iyo saaxiibkiis loo soo wada direy Fircoon inuu rumeeyo Eebbe, maxaa yeelay nebi Haaruun wuxuu ahaa codkar. Wuxuuna nebi Muuse madax uga dhigay walaalkiis nebi Haaruun dadkiisii, markuu aadey inuu Eebbe kula kulmo buurtii Duur korkeeda. Hase ahaatee waxaa dhacdey belaayadii Saamir, kaas oo reer Israaiil u sameeyay weyl “lo’ ka sameysan dahab si ay u caabudaan. Markaas buu nebi Haaruun ugu yeeray dadkii iney u soo noqdaan Eebbe caabudistiisa oo ay iska daayaan weyshan ay caabudayaan, hase ahaatee wey isla weynaadeen. Nebi Muuse markuu ku soo noqday dadkiisii oo uu arkey waxay caabudayaan buu wuxuu ku eedeeyay walaalkiis nebi Haaruun. Nebi Haaruunna wuxuu u sheegay walaalkiis nebi Muuse iney dili gaareen dadkii markuu isku dayey inuu ka hor tago waxay caabudayeen.

Nebi Daa’uud nabadgelyo korkiisa ha ahaatee
Eebbe wuxuu siiyey nebi Daa’uud aqoon iyo xikmad. Wuxuuna u fududeeyay markuu leeyahay Eebbow adigaa hufan iney la qaadaan buuraha iyo shimbiraha, waxaana loo jilciyey birta. Nebi Daa’uud wuxuu ahaa addoon Eebbe caabudistiisa daacad ugu ah una mahadnaqa. Wuxuu soomi jirey maalin, maalinna wuu afuri jirey, habeenkiinna wuxuu u istaagi jirey Eebbe caabudistiisa. Eebbana wuxuu ku soo dejiyey nebi Daa’uud kitaabkii Sabuur. Wuxuuna siiyey boqortooyo weyn farayna inuu ku maamulo si garsoor leh.

Nebi Saleebaan nabadgelyo korkiisa ha ahaatee
Nebi Saleebaan Eebbaa wuxuu siiyey aqoon iyo xikmad. Wuxuuna baray hadalka shimbiraha iyo xoolaha kale, wuxuuna u fududeeyay dabeysha iyo Jinka. Nebi Saleebaan wuxuu soo booqan jirey ciidankiisii mararka qarkood. Markaas buu wuxuu waayey shimbirkii Hudhudka ahaa maalin maalmaha ka mid ah, dabadeed baa waxaa yimid Hud-hudkii markuu maqnaa in muddo ah. Wuxuuna ku yiri nebi Saleebaan waxaan ka imid
Saba’, waxaana kaaga sidaa war run ah oo waxaan ku soo arkey goobtaasi naag boqorad ah oo la siiyey wax walba, waxayna caabudayeen iyada iyo dadkeedaba qoraxda. Markaas ka dib buu nebi Saleebaan wuxuu qorey warqad, wuxuuna faray Hudhudkii inuu u geeyo warqaddaasi boqoraddii Saba’. Hudhudkiina wuxuu u geeyay warqaddii Balqiisa, markii ay heshay warqaddii nebi Saleebaan uu ku lahaa ha isla key weynaanina ee ii imaada idinkoo muslimiin ah. Kolkaas ayey Balqiisa iyo madaxdeedii waaweynaa u tageen
nebi Saleebaan. Ka dib markii Balqiisa ay aragtey wuxuu Eebbe siiyey nebi Saleebaan ayey
muslintey iyada iyo dadkeediiba, nebi Saleebaan ayaana guursadey Balqiisa.

Nebi Ilyaas nabadgelyo korkiisa ha ahaatee
Nebi Ilyaas Eebbe ayaa wuxuu u soo direy reer Baclabak magaalo ku taala Lubnaan. Wuxuuna ugu yeeray iney caabudaan Eebbe, ee aysan caabudin sanamka la yiraahdo Bacla. Gaaladiina wey beeniyeen nebigoodii Ilyaas, Eebbana wuxuu ugu balanqaadey iney geli doonaan cadaabta.

Nebi Alyasca nabadgelyo korkiisa ha ahaatee
Nebi Alyasca wuxuu ka mid ahaa addoomadii wanwanaagsanaa. Waxaana lagu sheegay kitaabkii Towreed, Qur’aankana waxaa lagu sheegay labo jeer.

Nebi Cuseyr nabadgelyo korkiisa ha ahaatee
Nebi Cuseyr wuxuu ka mid ahaa nebiyadii reer Israaiil. Eebbe ayaa wuxuu nafta ka qaadey nebi Cuseyr dabadeedna boqol sano ka dib soo nooleysiiyey. Nebi Cuseyr wuxuu dib u baray reer Israaiil diintoodii oo wuxuu baray kitaabkii Towreed kolkii ay hilmaameen ka dib.

Nebi Sakariye – Nabadgelyo korkiisa ha ahaatee
Nebi Sakariye wuxuu ahaa addoon wanaagsan oo dhowrsan. Wuxuuna dadka ugu yeeri jirey diinta toosan. Wuxuuna soo korsadey Maryan “nebi Ciise hooyadiis”. Wuxuuna Eebbe ka baryey inuu siiyo ilmo wanaagsan, Eebbana wuu ka aqbalay oo wuxuu siiyey nebi Yaxye kaas oo dadka isna ugu yeeri jirey iney caabudaan Eebbe keligiis.

Nebi Yaxye – Nabadgelyo korkiisa ha ahaatee
Nebi Yaxye waa ina nebi Sakariye. Wuxuuna ku dhashay ducadii uu Eebbe ka aqbalay, markuu nebi Sakariye uu Eebbe ka baryey inuu siiyo ilmo wanaagsan. Wuxuuna Eebbe ugu yeelay aabihiis calaamad dhalashadii nebi Yaxye, in uusan nebi Sakariye la hadlin dadka saddax habeen oo toos ah. Nebi Yaxyena wuxuu ka mid ahaa nebiyaalkii suubbanaa. Wuxuuna ahaa sidoo kale baari, dhowrsan oo Eebbe ka cabsada tan iyo yaraantiisii.
Nebi Ciise nabadgelyo korkiisa ha ahaatee Nebi Ciise waa sidii nebi Aadan oo kale oo wuxuu Eebbe ka abuurey ciidda, wuxuuna ku yiri ahow wuuna ahaadey. Nebi Ciisena waa ina Maryan rasuulkii Eebbe, ereygiisii uu ku ridey Maryan. Waana nebigii horey u sii sheegay inuu nebi Maxamed imaan doono. Eebbana wuxuu siiyey xujooyin, wuxuuna ku xoojiyey Ruuxul-Qudsi. Nebi Ciisena waa mid ka mida shanta rusul ee ugu weyn, isaga oo aad u yar ayuu dadka la hadley, wuxuu ka sameeyay dhoobo qaab shimbir ayuu intuu afuufey dabadeed shimbir noqotey, wuxuuna daaweeyay cudurada aan laheyn daawada, wuxuuna soo nooleeyay qof dhintey, intaas oo dhan oo mucjiso ah Eebbe ayaa u fududeeyay. Wuxuuna nebi Ciise dadkiisii ugu yeeray iney Eebbe keligiis caabudaan, hase ahaatee wey diideen, weyna isla weynaadeen, weyna ka soo horjeesteen, mana rumeyn dad yar mooyee. Eebbe ayaana cirka u qaadey, wuxuuna dhulka u soo dejin doonaa markuu doono si uu dadka marqaaati uga noqdo.

Luqmaan – Nabadgelyo korkiisa ha ahaatee
Eebbe kor ahaaye wuxuu Qur’aankiisa ku yiri: Oo runtii waxaanu siinay Luqmaan xikmad.
Luqmaan nasabkiisa layskuma raacsano iyo goortuu noolaa. Sidoo kale layskuma raacsano ma wuxuu ahaa nebi mise nin suubban? hase ahaatee culumada badankood waxay leeyihiin wuxuu ahaa nin suubban. Xikmaddii Eebbe uu siiyeyna waxay ahayd fahamka diinta iyo caqliga.

Aasiyo – Eebbe ha ka raali noqdee
Boqoraddii mu’minadda ahayd…
Boqoraddu waxay ku kortay guri boqortooyo, waxayna ku nooleed nolosha boqorada, waxayna arki jirtey boqorka kibirkiisa iyo awoodiisa, iyo sida ay uga dambeeyaan dadka boqorka, sidaas ay tahayna iimaan ayaa qalbigeeda galay. Waxayna ka bariday Rabbigeed inuu ka badbaadiyo noloshan, wuuna ka aqbalay Rabbigeed ducadeedii, wuxuuna ugu yeelay tusaale dadkii mu’miniinta, oo wuxuu Eebbe kor ahaaye ku yiri Qur’aankiisii : ( Oo wuxuu Eebbe tusaale ugu soo qaadanayaa dadkii rumeeyey xaaskii Fircoon ”Aasiyo” mar ay tiri Rabbigeeyow iiga dhis agtaada qol jannada igana nabadgeli Fircoon iyo wuxuu sameeyo igana nabadgeli dadka gardaroolayaasha ah ). Suuradda at-taxriim: 11.
Rasuulkii Eebbana n.n.k. wuxuu yiri : ( Dumarka ugu wanaagsan ee reer jannaad waa : Khadiija ina Khuwaylid, Faadumo ina Maxamed, Maryan iyo Aasiyo ). Axmed. Iyadu waa Aasiyo ina Muzaaxim –xaaskii Fircoon – taasoo u ahayd tusaale uu waariyey Qur’aanka mu’minadda si run u rumeysay Rabbigeed, Waxay ahayd qoftii markii ay ogaatay jidka saxda ah raacday iyadoon ka cabsanayn xumaan, oo waa tii rumeysay Eebbe rumayn dhab ah. Hanjabaadii Fircoonna dheg jalaq uma aysan siin, kumana guuleysan inuu ka fogeeyo jidka toosan iyo hanuunka. Waxay ganacsi la gashay Eebbe, waa ayna ku faaidey ganacsigeedii, waxay ku gadatay magaceedii boqornimo, xoolaheedii iyo adeegayaasheedii qiimo qaali ah, oo ah qol ku yaala jannada iyo iney xaas rasuulka ugu noqoto ”aakhiro”.
Waxaa lagu sheegay marwo Aasiyo Eebbe ha ka raali noqdee sheekadii nebi Muuse n.k. markuu Eebbe u waxyooday nebi Muuse hooyadiis iney ku riddo nebi Muuse sanduuqa, sanduuqaasna ay ku riddo badda, uu ku jiro nebi Muuse, hirkuna wuxuu u wadi xagga xeebta uu ku yaallo madaxtooyada Fircoon; oo dabadeed waxaa soo qaaday gabdhihii, waxayna soo geliyeen madaxtooyadii, markay aragtay xaaskii Fircoon ilmahaasi ku jira sanduuqa; ayaa Eebbe aad u jecleesiiyey.
Oo Fircoon ayaa u yimid inuu dilo – siduu ku samayn jirey ilmihii kale ee ay dhaleen reer Israaiil – oo waxay ka codsatay inuusan dilin; si ay uga dhigato ilmo maadaama aysan dhalin ilmo.
Sidaas ayuuna Eebbe ku badbaadiyey nebi Muuse oo uu ku noolaado gurigii Fircoon, Eebbe kor ahaaye wuxuu yiri: (Oo waxaan u waxyoonnay Hooyadii ”nebi” Muuse iney nuujiso oo haddaad u cabsato ku rid badda oo ha ka cabsan oo ha murugoon waannu kuu soo celin oo waxaannu ka yeeli mid ka mid ah rususha. Oo waxaa soo qaatay reer Fircoon si uu ugu noqdo col iyo murug runtii Fircoon iyo Haamaan iyo labadooda ciidan waxay ahaayeen dembiilayaal. Waxay tiri xaaskii Fircoon ”Aasiyo” waa inoo indho qabowsi aniga iyo adiga ha dilin waxaa laga yaabaa inuu wax na taree ama aan ka dhigano ilmo. (iyagoon dareemeyn). Alqisas 7-9.
Marwo Aasiyo waxay ahayd garaadley, naxariisley, kumeyna raacin islaweynadii uu qabey ninkeeda, umana rumeyn ilaahnimadii uu sheeganayey iyo iney dhaleen ilaahyo.
Markuu korey nebi Muuse oo uu weynaaday wuxuu aaday Madyan, isagoo ka baxsanaya dhibkii Fircoon iyo ciidankiisii dabadeedna wuxuu ku noqday Masar mar kale markuu Eebbe rasuulnimo u soo diray – waxay ka mid ahayd xaaskii Fircoon dadkii ugu horeeyay ee rumeeya nebi Muuse. Ugamana cabsan Fircoon ninkeedii iney rumeysay Eebbe, markaasuu isla sii weynaaday, sidee ayey xaaskiisa nolosha ay wada qeybsadaan ku rumeysay, oo isaga ay ku rumeyn weysay. Oo wuxuu bilaabay inuu cadaabo si ay uga gaalowdo, oo wuxuu faray in loo cadaabo sida ugu daran; si gaalnimadii dib ugu noqoto, hase ahaatee isma bedelin oo waxay Rabbigeed ka bariday inuu ka nabadgelyo Fircoon iyo wuxuu sameeyo.
Eebbana wuu ka aqbalay ducadeedii, maxaa yeelay waxay rumeysay Rabbigeedii, waxayna u adkeysatey iimaankeedii darteed si kastoo loo cadaabo, ka dibna waxay istaahishay iney ka mid noqoto dumarkii jannada ku waarayey oo rasuulkii Eebbe run buu sheegay markuu yiri: (Waxaa la dhamaystiray niman badan, lamana dhamaystirin dumarka waxaan ka ahayn Aasiyo xaaskii Fircoon, Maryan ina Cimraan, runtiina wanaaga Caaisho dumarka ka wanaagsan tahay waa sida Sariidka ”cunto ka kooban rooti, hilib iyo maraq” uu uga wanaagsan yahay cuntooyinka kale ). Albukhaari, Muslim, At-tirmidi iyo ina Maajah.

Boqoraddii Balqiisa – Eebbe ha ka raali noqdee
Maalin maalmaha ka mid ah ayey ka kacday hurdadeedii goor aroor hore ah iyadoo isu diyaarineyso iney aadaan macbadka qoraxda iyada iyo dadkeedii reer Saba’ si ay u soo
caabudaan qoraxda. Isla xiligaas waxaa noolaa nebi Saleebaan n.k., isaga iyo ciidankiisana waxay caabudi jireen Eebbe. Eebbana wuxuu siiyey nebi Saleebaan boqortooyo weyn. Wuxuuna sameystay nebi Saleebaan ciidan weyn oo ka kooban dadka, jinka iyo shimbiraha. Nebi Saleebaan wuxuu soo booqan jirey ciidankiisii mararka qarkood.
Markaas buu wuxuu waayey shimbirkii Hudhudka ahaa maalin maalmaha ka mid ah, dabadeed baa waxaa yimid Hudhudkii markuu maqnaa in muddo ah. Wuxuuna ku yiri nebi Saleebaan waxaan ka imid Saba’, waxaana kaaga sidaa war run ah oo waxaan ku soo arkey goobtaasi naag boqorad ah oo la siiyey wax walba, waxayna caabudayeen iyada iyo dadkeedaba qoraxda.
Markaas ka dib buu nebi Saleebaan wuxuu qorey warqad, wuxuuna faray Hudhudkii inuu u geeyo warqaddaasi boqoraddii Saba’. Hudhudkiina wuxuu u geeyay warqaddii Balqiisa, waxayna isugu yeertay madaxdeedii si ay ula tashato, waxayna u sheegtay iney warqad ka heshay nebi Saleebaan kuna yiri ha isla key weynaanina iina imaada idinkoo muslimiin ah. Kolkaas ayey Balqiisa iyo madaxdeedii waaweynaa u tageen nebi Saleebaan. Ka dib markii Balqiisa ay aragtey wuxuu Eebbe siiyey nebi Saleebaan ayey muslintey iyada iyo dadkeediiba, waxaana guursadey nebi Saleebaan.

Marwo Maryan – Eebbe ha ka raali noqdee
Wuxuu Eebbe kor ahaaye Qur’aankiisa noogu sheegay iney Malaaigtii ku yiraahdeen Maryan “nebi Ciise hooyadiis” nabadgelyo korkooda ha ahaatee: (Markiina ay Malaaigtii ku yiraahdeen Maryameey Eebbe ayaa ku doortay qof suuban kaa dhigay kaana doortay dumarka adduunka oo dhan). Aali Cimraan: 42.
Rasuulkii Eebbana wuxuu ka yiri: (Dumarkii adduunka ugu wanaagsanaa waxay ahaayeen: Maryan, Aasiyo, Khadiijo iyo Faadumo). ina Xibbaan.
Waxaa jiri jirey nin la yiraahdo Cimraan ina Maataan iyo marwadiisa Xanna ina Faaquud, waxayna caabudi jireen Eebbe. Maalin maalmaha ka mid ah ayaa waxay ka bariday Eebbe inuu siiyo ilmo, Eebbana wuxuu siiyey gabar, waxayna u bixisay Maryan. Muddo yar ka dib waxaa geeriyooday aabbaheed iyadoo yar. Ka dibna waxaa la wareegay barbaarinteedii nebi Zakariye.
Maryan markii ay weynaatay ayaa Eebbe wuxuu u soo direy maalin ka mid ah maalmaha malag la yiraahdo Jibriil inuu u sheego iney dhali doonto Masiix “nebi Ciise” nabadgelyo korkooda ha ahaatee.

Dhalinyaradii godka – Eebbe ha ka raali noqdee
Sheekadan waxaa lagu sheegay Qur’aanka kariimka, suuradda al-kahaf, aayadaha 9-26.
Waa baa waxaa jirtey tuulo ay ku nool yihiin dad gaalo ah. Tuuladaasi boqorkeedii iyo dadkeediiba jidkii saxda ahaa way ka leexdeen. Waxayna Eebbe caabudistiisii la wadaajiyeen wax aan dhib u keeni karin waxna tari karin. Weyna iska caabudeen iyagoon u heysanin wax cad Eebbanimadooda. Sidaas ay tahayna way difaaci jireen Ilaahyadaas ay sheegayeen. Raali ugama aysan ahayn inuu qof xumaan ku sameeyo. Dhib ayey u geysan jireen qofkii aan rumeyn, oo aan caabudin.
Bulshadaasi xun, waxaa ka soo baxay koox dhalinyaro ah oo garaad leh. Koox yar oo ka shaqeysiisey garaadkoodii, oo diidey iney u tukadaan waxaan ahayn Abuurahoodii, Eebbaha ay ku jiraan gacantiisa wax waliba. Waxay ahaayeen dhalinyaro rumeeyay Eebbe, hanuunkiina u kordhiyey, uuna ku hagay jidkii hanuunka.
Ma aysan ahayn dhalinyaradaasi nebiyo iyo rasuul toona. Waajibna kuma ahayn sida rasuulada oo kale iney ugu yeeraan dadkooda risaalada. Ee waxay ahaayeen koox iimaan wanaagsan leh, uma aysan ogolaanin dadkoodii iney Eebbe caabudista wax la wadaajiyaan, waxayna dadkii ku yiraahdeen ma u heysaan caddeyn inuu jiro ilaahyo aan ahayn Eebbe.
Ka dibna waxay go’aansadeen iney ka tagaan tuuladii iyagoo aadaya meel ay ku badbaadayso diintoodii iyo naftoodii oo ay ku caabudaan Eebbe. Illeen tuuladu dadka ku nooli waxay ahaayeen dad xun oo baadi ah.
Dhalinyaradii waxay go’aansadeen iney ka baxaan tuuladii, iyagoo ku socda god cidlo’ ah si ay ugu badbaadaan. Waxay ka baxeen tuuladii balaarneed iyagoo la socdo eygoodii kuna socda god ciriiri ah. Waxay uga soo tageen guryahoodii raaxada badnaa, iney degaan god cidlo’ ah.
Waxay ka soo tageen qololkoodii, sariirahoodii, oo ay doorteen god ciriiri ah oo mugdi ah.
Taasi wax cusub ku noqon meyso qofka qalbigiisu iimaan ka buuxo. Qofka mu’minka ahi lama degaanka wuxuu u arkaa beer hadduu dareensan yahay inuu Eebbe la jiro. Wuxuuna u arkaa godka madaxtooyo, hadduu u doorto godkaasi Eebbe dartiis. Dhalinyaradaasi ugama aysan soo tegin tuuladoodii adduun raadis iyo xoolo, ee waxay uga soo tageen iyagoo doonaya Eebbe raalli ahaanshihiisa. Goob kasta oo ay ku caabudi karaan Eebbe oo ayna ku helayaan raalli ahaanshihiisa way uga wanaagsan tahay tuuladii ay ka yimaadeen.
Waxay dhalinyaradii seexdeen godkii, wuxuu fariistay eygoodii iriddii godka isagoo ilaalinaya.
Markaasi baa waxaa dhacday mucjiso Ilaahi ah, maxaa yeelay dhalinyaradii waxay seexdeen saddax boqol iyo sagaal sanadood. Intii u dhexeysey mudadaasi, qoraxdu waxay ka soo baxeysey dhinaca midig ee godkoodii waxayna u dheceysey dhinaciisa koonfureed, mana soo gaari jirin falaaraheeda maalinta gelinkeeda hore iyo gelinkeeda dambeba. Weyna is gedgedin jireen intey hurdayeen, si aaney jirkoodu wax u gaarin.
Qofkii arki lahaana wuu cabsan lahaa, maxaa yeelay wey hurdaan, hase ahaatee waa iyagii oo soojeeda marba siday dhinac isugu gedgedinayaan darteed.
Saddax boqol oo sanadood ka dib, Eebbe ayaa mar kale soo saaray. Waxay ka kaceen hurdadii dheereed, hase ahaatee ma aysan ogeyn intey hurdayeen. Waxaana ka muuqatay iney muddo dheer hurdayeen. Waxay is weydiiyeen: meeqa ayaanu hurdaynay?! markaasay isu jawaabeen: waxaanu hurdeyney maalin ama maalin barkeed. Waxay la soo baxeen lacagtii ay wateen, ka dibna mid iyaga ka mid ah ayey weydiisteen inuu magaalada aado si uu ugu soo gado lacagtii cunto wanaagsan, oo dabadeed si dhuumasho leh ugu soo noqdo iyadoon qofna dareemin, maxaa yeelay waxaa laga yaabaa iney ciqaabaan ciidanka boqorka ama kuwo kale oo xumaan falayaasha tuulada ka mid ah hadday ogaadaan arintooda. Oo waxaa dhacda in la yiraahdo kala doorta haddaad rabtaan inaad noolaataan waa inaad Eebbe caabudistiisa ilaahyo kale la wadaajisaan sidii hore oo kale, haddaad diiddaana waa la idin dhagaxeen intaad ka dhimaneysaan.
Ninkii mu’minkii ahaa wuxuu soo aaday tuuladii, hase yeeshee maba aha tuuladii uu yaqaanay.
Tuuladii dhismayaalkeedii iyo guryaheedii wey is bedeleen, sidoo kale waxaa is bedeley cuntadii iyo lacagtii, wuxuu la fajacay sidee iskugu bedeli kartaa tuuladii maalin iyo habeen gudaheed.
Dabcan dadkii tuulada degganaa iyagana waxay la yaabeen ninkii dharkiisa iyo lacagtii uu watey.
Tuuladii ay ka soo tageen dhalinyaradii muddo ka dib waxaa la halaagay boqorkii xumaa, waxaana boqor u noqday nin wanaagsan. Dadkii waxay noqdeen mu’miniin, dadkiina waxay u riyaaqeen dhalinyaradii mu’miniinta ahayd. Maxaa yeelay waxay ahaayeen dhalinyaradaasi mu’miniintii ugu horeysey ee tuuladaasi, oo waxay tuuladoodii uga tageen diintoodii darteed, waana kuwan dib ugu soo noqday tuuladoodii.
Ka dib markii ay u cadaatay mucjisadii dadkii tuulada deganaa dhalinyaradii dhintey ee la soo nooleeyey, oo ay ogaadeen inuu Eebbe awoodo inuu soo nooleeyo qofkii dhintey, oo ay ku arkeen indhahoodii, ayuu Eebbe naftii ka qaaday dhalinyaradii. Illeen waa inuu dhintaa qof kastaa mar uun.

Tixraac Qoraallo

Waxaa mahad iska leh Eebbe, kaasoo galaddiisu ku dhamaadaan wanaagyaalku…