Tag Archives: Sheekh Muxammad Cabdul-Wahaab

Saddexda Asal iyo Daliilahooda

[arabic-font]بسم الله الرحمن الرحيم[/arabic-font]

 

Ogow Alle hakuu naxariistee in ay korkeenna ku waajibayso in aan baranno afar arrimood:

  1. Cilmiga, oo ah barashada Alle, barashada Nabigiisa, iyo barashada diinta Islaamka iyo adiladeeda.
  2. Cilmigaas aan barannay in aan ku camal falno.
  3. Iyo in aad dadka ugu yeerto.
  4. Iyo in lagu sabro dhibka kaa soo gaaraya.

waxaa daliil u ah hadalka Alle:

[سورة العصر]

oo uu macnihiisu yahay: {waxaan ku bilaabayaa magaca Alle, Allihii naxariista guud iyo gaar ahba naxariista, Casarka ayaan ku dhaartay, dadkii qasaaro ayay ku jiraan, kuwii Alle rumeeyay mooyee, oo haddana camal wanaagsan sameeyay, xaqana isku dardaarmay, sabarkana isku dardaarmay}.

Imaam Shaafici wuxuu yiri: haddii uusan Alle ku soo dejin lahayn khalqigiisa xujo aan suuraddan ahayn way ku fillaan lahayd. Bukhaari wuxuu yiri: (kan wuxuu u baab yahay in Cilmigu ka horreeyo hadalka iyo samaynta camalka), waxaana daliil u ah hadalka Alle:

[سورة محمد]

oo uu macnahiisu yahay: {ogow in Alle xaq lagu caabudo uusan jirin Alle maahee, dambi dhaafna waydiiso}. Wuxuu Alle ku billaabay aayadda cilmiga, hadalka iyo camalka kahor.

Ogow Alle ha kuu naxariistee in nin kasta iyo haweeney kasta oo muslin ah ay waajib ku tahay in ay saddex arrimood bartaan, kuna camal-falaan saddexdaas arrimood waa:

  1. Alle in uu na abuuray, oo uu na arsuqay, uussana Alle sidaas nooga tagin ee wuxuu noo soo diray Rasuul, qofkii aan raacin Rasuulkaas naarta ayuu galayaa, waxaana taas daliil u ah hadalka Alle:

[سورة المزمل]

oo uu macnahiisu yahay: {waxaan idiin soo dirnay Rasuul idinku marqaati furaayo sidii aan ugu soo dirnay Fircoon Rasuul, Fircoon wuu caasiyay Rasuulkii, waana qabannay Fircoon qabasho adag oo aad u daran}.

  1. Alle raalli kama aha in qof  kale lala caabudo, ha noqdo qofkaas lala caabudayo malak dhaw ama nabi la soo diray, waxaana daliil u ah hadalka Alle:-

[سورة الجن]

oo uu macnahiisu yahay: {Masaajidda Alle ayaa iska leh ee Alle la jirkiisa wax kale ha ku caabudina}.

  1. Qofkii rasuulka raaca, Allana kali yeela uma bannaana in uu xiriiriyo qof Alle iyo rasuulkiisa gooyay oo la dagaalamay, haddii uu rabo qofkaas ha ahaado qofka kuugu dhaw qaraabo ahaan. Waxaana daliil u ah hadalka Alle:

[سورة المجادلة]

oo uu macnahiisu yahay: {ma helaysid dad rumeeyay Alle iyo maalinta qiyaamaha haddana jecel Qof Alle iyo rasuulkiisa gooyay, haba ahaadaan kuwaas Alle iyo rasuulkiisa gooyay aabbayaalkooda ama carruurtooda ama walaalahooda ama qaraabadooda, kuwaas aan jeclaanaynin dadka Alle gooyay wuxuu Alle ku qorey qalbiyaalkooda Iimaan, Allana wuxuu ku xoojiyay xujo, nuur iyo hanuun oo iimaanka xaggiisa ka timid, Alle wuxuu galiyaa kuwaas jannooyin ay hoostooda dareeraayaan wabiyaal, ayaga oo ku waaraya jannooyinkaas, kuwaas Alle waa ka raalli noqday, ayagana way ka raalli noqdeen Rabbigood, kuwaasi waa xisbiga Alle, Xisbiga Alle asaga ayuun baa liibaanaaya}.

Ogow Alle ha kugu hanuuniyo daacadiisee “cibaadadiisa” Diinta Xaniifiyada nabi Ibraahiim waa in aad Alle kaligii caabuddo, adigoo diinta u kali yeelaya oo aan wax kale la wadaajinaynin, sidaas ayaana Alle faray dadka oo dhan una abuuray sida uu Alle yir:

[سورة الذاريات]

oo uu macnaheedu yahay: {uma aannan abuurin Jinniga iyo Insaanka inay i caabudaan mooyee}, macnaha i caabudaan waa i kali yeelaan. Waxa ugu wayn ee uu Alle faray waa Towxiidka, waana in Alle loo kali yeelo cibaadadiisa, waxa ugu wayn ee uu Alle reebayna waa Shirkiga waana in aad Alle “cibaadadiisa” wax la wadaajiso, waxaana daliil u ah hadalka Alle:

[سورة النساء]

oo uu macnahiisu yahay: {Alle caabuda waxna hala wadaajinnina}.

Haddii lagugu yiraahdo maxay tahay saddaxda asal ee waajibka ku ah in uu Insaanku barto? Waxaa tiraahdaa: waa in uu barto Rabigiisa, Diintiisa, iyo Nabigiisa Maxamed r.

Haddii lagugu yiraahddo ka aad caabuddaa waa kuma? Waxaad tiraahdaa waa Rabbigayga rabbigaasoo aniga igu barbaariyay, kuna barbaariyay dadka oo dhan nicmadiisa, waana Allihii aan caabudayay, iimana sugnaan Alle aan asaga ahayn, waxaana daliil u ah hadalka Alle:

[سورة الفاتحة]

oo uu macnahiisu yahay {waxaa mahad oo dhan ay u sugnaatay Alle, Allahaasoo makhluuqaadka Rabbigooda ah}, wax kasta oo Alle ka soo hara oo dhan waa caalam, anigana caalamkaas ayaan qeyb ka ahay.

Haddii lagugu yiraahdo: maxaad Rabbigaaga ku garatay? Waxaad tiraahdaa: waxaan ku gartay calaamooyinkiisa iyo makhluuqaadkiisa, calaamadaha tusinayana waxaa ka mid ah: habeenka, maalinta, qorraxda iyo dayaxa, makhluuqaadkiisana waxaa ka mid ah: toddobada cir iyo toddobada dhul iyo waxa ku dhex jira iyo inta u dhaxaysa, waxaana daliil u ah hadalka Alle:

[سورة فصلت]

oo uu macnahiisu yahay: {Calaamadaha Alle waxaa ka mid ah habeenka, maalinta, qorraxda iyo dayaxa, ee ha u sujuudina  qoraxda iyo dayaxa ee u sujuuda Allihii ayaga abuuray, haddii aad tihiin kuwo Alle caabudaya} iyo hadalka Alle:

[سورة الأعراف]

oo uu macnahiisu yahay: {Rabbigiinna waa Allihii ku abuuray cirarka iyo dhulka lix maalmood gudahooda, kadibna carshiguu ka sara maray, wuxuu galiyaa habeenkii maalintii, habeenku wuxuu dalbayaa maalintii si degdeg ah, wuxuu kaloo abuuray qorraxdii dayaxii iyo xiddigihii ayadoo amarka Alle lagu fududeeyay, Alle waxaa u sugnaaday oo uu leeyahay abuuritaanka iyo amarka, Alle ayaa waynaaday oo makhluuqaadka oo dhan Rabigooda ahaa}.

Rabbiguna waa kii la caabudayay, waxaana daliil u ah hadalka Alle:

[سورةالبقرة]

oo uu macnahiisu yahay: {dadoow Rabbigiinna caabuda Allihii idin abuuray kuwii idinka horeeyayna abuuray, waxaad mudan tihiin inaad cabsataan. Allihii idinkaga dhigay dhulka gogol, cirkana ka yeelay dabool, kana soo dajiyay cirka biyo, biyahana ku soo dhaliyay miro qaarkood arsuqaad idinka la idin arsuqayo, ha u yeelinina Alle kuwo la siman adinkoo og}, Ibnu Kasiir wuxuu yiri: Abuuraha abuuray waxyaabaha la sheegay ayaa mudan cibaadada.

Noocyada cibaadada ee uu Alle amray sida Islaamka, Iimaanka iyo Ixsaanka, waxaa ka mid ah: Baryada, Cabsida, Rajaynta, Talosaarashada, Doonista, Cabsida, Khushuuca, Alle ka baqid, Alle u noqosho, Kaalmowaydiisasho, Magangalka, Gargaar waydiisashada, Gowraca, Nadarka iyo Cibaadooyinka kale ee uu Alle amray, dhammaantood Alle ayay u sugnaadeen oo iska leh, waxaana daliil u ah hadalka Alle:

[سورة الجن]

oo uu macnahiisu yahay: {masaajidyada Alle ayaa iska leh ee ha la caabudina Alle qof kale}.  Qofkii u leexiya cibaadooyiinkaas qof aan Alle ahayn waa Mushrik gaal ah, waxaana daliil u ah hadalka Alle:

[سورة المؤمنون ]

oo uu macnihiisu yahay   {qofkii la barya Alle macbuud kale oo uuna xujo u haysanin, qofkaas xisaabtiisa rabbigiisa xagiisa ayay ahaatay, gaaladuna ma liibaanto} xadiiska waxaa ku jiray:

(الدعاء مخ العبادة)

(ducadu waa dhuuxa cibaadada), waxaa daliil u ah hadalka Alle:

[سورة غافر]

oo uu macnahiisu yahay: {rabbiggiinna wuxuu yiri aniga  i barya aan idinka ajiibee, kuwa ducadeyda iska waynaysiiya waxay gali doonaan naarta jahanamo iyagoo dullaysan}, cabsida waxaa daliil u ah hadalka Alle:

[آل عمران]

oo uu macnihiisu yahay  {haka cabsannina ee aniga iga cabsada haddii aad tihiin muuminiin}, Rajada waxaa daliil u ah hadalka Alle:

[سورة الكهف]

Oo uu macnahiisu yahay: {Qofkii rajaynaya inuu Allihiis la kulmo ha sameeyo camal fiican, yuusana la wadaajin cibaadada Alle qof kale}. Talosaarashada waxaa daliil u ah hadalka Alle:

[سورة المائدة]

oo uu macnihiisu yahay: {Alle talosaarta haddii aad tihiin muuminiin}, iyo hadalka Alle :

[سورة الطلاق 3]

oo uu micnihiisu yahay: {Qofkii Alle talosaarta asaga unbaa ku filan}. Doonista, Cabsida iyo khushuuca waxaa daliil u ah hadalka Alle:

[سورةالأنبياء]

oo uu micnihiisu yahay : {waxay ahaayeen kuwo u degdega khayraadka oo na barya iyagoo rajaynaya cabsanayana waxayna ahaayeen kuwo noo khushuuca}. Alle ka cabsashada waxaa daliil u ah hadalka Alle:

[سورة البقرة 150]

oo uu micnihiisu yahay: {haka cabsannina ee aniga iga cabsada}.

Alle u noqoshada waxaa daliil u ah hadalka Alle:

[سورة الزمر 54]

oo uu manihiisu yahay:  {Allihiinna u noqda una hoggaansama}.

Kaalmo waydiisashada waxaa daliil u ah hadalka Alle:

[سورة الفاتحة]

oo uu macnihiisu yahay: {Allow adiga kali ah ayaan ku caabudaynaa adiga kaligaa ayaan kaalmo waydiisanaynaa}, xadiiska waxaa ku jiray :

(إذا استعنت فاستعن بالله )

(haddii aad kaalmo waydiisanaysid Alle kaalmo waydiiso).

Magangalka waxaa daliil u ah hadalka Alle:

[ سورة الناس]

oo uu micnihiisu yahay {waxaad tiraahdaa waxaan magangalayaa rabbiga dadka, ee boqorka dadka ah}. Gargaarwaydiisashada waxaa daliil u ah hadalka Alle uu yiri:

[سورة الأنفال 9]

oo uu macnihiisu yahay: {xusuusta markaad gargaar waydiisanayseen Alle ee uu idinka ajiibay}.

Gowricidda waxaa daliil u ah hadalka Alle:

[سورةالأنعام]

oo uu macnihiisu yahay: {waxaad tiraahdaa salaaddayada, gowracayga, noolayntayda iyo dhimashadeyda Alle ayaa iska leh, caalamka rabbigiisa ahaa, wax la wadaagana ma jiro, sidaasaana la i faray anigaana ugu horreeya muslimiinta}, sunnada xaggeedana waxaa daliil u ah :

( لعن الله من ذبح لغير الله )

{Alle ha lacnado qofka Alle waxaan ahayn wax u gowraca}.

Nadarkana waxaa daliil u ah hadalka Alle:

[سورة الإنسان]

oo macnaheedu yahay: {waxay oofiyaan nadarka waxayna ka cabsadaan maalin ay shartiisu faafayso}.

 

ASALKA LABAAD

Barashada diinta Islaamka oo daliillo lagu barto. Islaamka micnihiisuna waa in Alle la iskugu dhiibo kaliyayntiisa looguna hoggaansamo warkayeelid, lagana beri noqdo shirkiga iyo dadkiisa, waana saddex Darajood: Islaamka, Iimaanka iyo Ixsaanka, martabad kastana waxay leedahay tiirar.

Darajada Koowaad: Islaamka

Tiirarka Islaamka waa shan:

  1. Inaad rumeyso ku xaq lagu caabudo inuusan jirin Alle mooyee, Maxamedna r uu rasuulka Alle yahay.
  2. Salaadda inaad oogto ood tukato.
  3. Zakadiina aad bixiso.
  4. Bisha ramadaanna aad soonto.
  5. Xajkiina aad aaddo.

In aad qirto ku xaq lagu caabudo inuusan jirin Alle mooyee iyo inuu Maxamed r Rasuulka Alle   yahay, rumaynta Alle la rumeeyo waxaa daliil u ah hadalka Alle:

[سورة آل عمران]

oo uu macnihiisu yahay:   {Alle wuxuu qirayaa in ku xaq lagu caabudo uusan jirin Alle mooyee Malaa’ikta iyo dadka Cilmiga lehna way qirayaan, Alle asagoo cadaalad ku taagan, ku xaq lagu caabudo majiro Alle maahee, waana adkaade falsan} Aayadda macnaheedu waa wax xaq lagu caabudo majiro Alle mooyee.

“لا إله”: waxay reebaysaa oo ay diidaysaa wax kasta oo dhan oo Alle sokadiisa la caabudo.

“إلا الله”: waxay cibaadada u sugaysaa Alle oo kali ah, cibaadadiisa qof la wadaago ma jiro sida uusan u jirin qof la wadaago mulkigiisa, tafsiirka caddaynayana waa hadalka Alle:

[سورة الزخرف]

oo uu macnihiisu yahay:  {wakhti xusa uu nabi Ibraahiim ku yiri Aabbihiis iyo dadkiisa aniga bari baan ka ahay waxaad caabudaysaan, Allihii i abuuray mooyee wuuna i hanuuninayaa, wuxuuna ka dhigay kalimadii mid baaqi ku ah faraca Ibraahiim si ay xaqa ugu noqdaan} iyo hadalka Alle:

[سورة آل عمران]

oo uu macnihiisu yahay: {waxaad ku tiraahdaa kuwa kitaabka rumeeyay u imaada kalimad noo siman annaga iyo adinka oo ah in aannan caabudin Alle mooyee, aananna waxba la wadaajin, uusanna ka yeelan qaarkeen qaarka kale kuwo la caabudo Alle sokadiis, haddii ay jeestaan waxaad dhahdaan marqaati ka noqda in aan muslimiin nahay}.  Rumaynta Maxamed r inuu Rasuul Alle yahay waxaa daliil u ah hadalka alle:

[سورة التوبة]

oo uu macnihiisu yahay: {waxaa idiin yimid Rasuul idinka mid ah oo uu ku culus yahay waxa idin dhibaya kheyrkana idinkula dadaalaya una turis iyo naxariis badan muuminiinta}, macnaha rumaynta in Maxamed r rasuulkii Alle yahay waa in la yeelo oo la adeeco wuxuu faro, lana rumeeyo wuxuu sheego, lagana fogaado wuxuu reebay, iyo in aan Alle lagu caabudin wixii uu noo sharciyeeyay mooyee wax kale.

Salaadda iyo Zakada iyo macnaha Tooxiidka  waxaa daliil u ah hadalka Alle:

[سورة البينة]

oo uu macnihiisu yahay: {lama farin in ay Alle kali ah caabudaan mooyee iyagoo diinta u saafi yeelaya una iilanaya “rumaynta Rususha oo dhan”, salaaddana oogaan zakadana bixiyaan sidaas waa diinta toosan}.

Soonkiina waxaa u daliil ah hadalka Alle:

[سورة البقرة]

oo uu macnihiisu yahay: {kuwa Alle rumeeyow waxaa korkiinna lagu waajib yeelay soonka sida loogu waajib yeelay kuwii idinka horreeyay, waxaad mudan tihiin inaad cabsataan}.

Xajkana waxaa daliil u ah hadalka Alle :

[سورة آل عمران]

oo uu macnihiisu yahay: {Alle wuxuu dadka ku leeyahay inay Xajka aadaan qofkii awooda, qofkii diida Alle makhluuqaadka oo dhan wuu ka deeqtoon yahay}.

Darajada labaad: Iimaanka:

 waa dhowr iyo todobaatan qeybood, midda ugu sarreysa waa kalimada towxiidka “ku xaq lagu caabudo ma jiro Alle mooyee”, midda ugu hooseysana waa jidka oo dhibka laga qaado, xishoodkana waa qeyb ka mid ah Iimaanka.

Tiirarka Iimaanka.

Tiirarka Iimaankuna waa lix: waa inaad Alle rumeyso, iyo Malaa’iktiisa, kutubtiisa, rusushiisa, maalinta Qiyaamaha iyo qadarka khayrkiisa iyo shartiisa, waxaana daliil u ah hadalka Alle:

[سورة البقرة 177]

oo uu macnihiisu yahay: {Samafalku ma ah in aad wajiyadiinna u jeedisaan dhinac qorrax ka soo baxa iyo qorrax u dhaca, laakiin samafalku waa qofkii rumeeya Alle iyo maalinta Qiyaamaha iyo Malaa’ikta iyo kitaabka iyo nabiyada}, Qadarka waxaa daliil u ah hadalka Alle:

[سورة القمر]

oo uu macnihiisu yahay: {wax kasta waxaan ku abuurnay qadar}.

Darajada Saddexaad:  Ixsaanka.

Ixsaanku waa hal rukni, waana in aad Alle u caabuddo sidi adigoo arkaya, haddii aadan arkaynin asaga ayaa ku arkaya, waxaana daliil u ah hadalka Alle:

[سورة النحل]

oo uu macnihiisu yahay: {Alle wuxuu la jiraa kuwa ka cabsada iyo kuwa ixsaanka sameeya} iyo hadalka Alle:

[سورة الشعراء]

oo uu macnihiisu yahay: {talo saaro Allihii adkaada ee naxariista badan, Allihii ku arkaaya markii aad salaadda u istaagayso “oo aad kaligaa tukanayso” “arkaayana” gadgadoonkaaga aad dadka la tukanayso, Alle waa Alle maqal badan oo cilmi badan}, iyo hadalka Alle:

[سورة يونس 61]

oo uu macnihiisu yahay: {arrin muhiim ah kuma jirtid, qur’aankana quraan kama akhrisid, camalna ma samaysaan illaa waxaan nahay kuwo idin og markii aad si niyad ah u gudagalaysaan} sunnada xaggeedana waxaa daliil u ah xadiiska Jibriil ee aadka loo yaqaan

[arabic-font]عن عمر بن الخطاب t قال: ( بينما نحن جلوس عند النبيّ r إذ طلع علينا رجل شديد بياض الثياب شديد سواد الشعر، لا يرى عليه أثر السفر ولا يعرفه منا أحد، فجلس إلى النبيّ r فأسند ركبتيه إلى ركبتيه، ووضع كفّيه على فخذيه وقال: يا محمّد أخبرني عن الإسلام، فقال: أن تشهد أن لا إله إلا الله وأن محمّداً رسول الله، وتقيم الصلاة وتؤتي الزكاة وتصوم رمضان وتحجّ البيت إن استطعت إليه سبيلاً، قال: صدقت. فعجبنا له يسأله ويصدّقه. قال: أخبرني عن الإيمان، قال: أن تؤمن بالله وملائكته وكتبه ورسله واليوم الآخر وبالقدر خيره وشرّه، قال: أخبرني عن الإحسان. قال: أن تعبد الله كأنك تراه، فإن لم تكن تراه فإنه يراك. قال: أخبرني عن الساعة، قال: ما المسؤول عنها بأعلم من السائل. قال: أخبرني عن أماراتها. قال: أن تلد الأمة ربّتها، وأن ترى الحفاة العراة العالة رِعاءَ الشَّاءِ يتطاولون في البنيان. قال: فمضى. فلبثنا ملياً فقال: يا عمر أتدرون من السائل؟ قلنا: الله ورسوله أعلم. قال: هذا جبريل أتاكم يعلمكم أمر دينكم )[/arabic-font]

oo uu macnihiisu yahay: (wakhti aan fadhinno Nabiga r agtiisa ayaa waxaa nagu soo baxay nin ay caddaanta dharkiisu daran tahay, madowga timihiisuna uu aad u daran yahay, oo aan safarka raadkiisu ka muuqan, uusanna aqoonnin qof annaga naga mid ah, Nabiga r ayuu u soo fadhiistay wuxuuna cuskiyay labdadiisa jilbood rasuulka jilbihiisa, wuxuuna saaray labadiisa calaacalood rasuulka labadiisa cajir, wuxuu yiri: Maxamadow iiga warran Islaamka wuxuu yiri Nabigu r: waa in aad qirto inuusan jirin ku xaq lagu caabudo Alle maahee, Maxamedna r uu rasuulka Alle yahay, salaadda aad tukato “toosiso” Zakada aad bixiso, bisha ramadaanna aad soonto, xajka aad aaddo haddii aad awooddo, wuxuu yiri: run baad sheegtay, waan la yaabnay waxbuu waydiinayaa haddana wuu rumeynayaa, wuxuu waydiiyay iiga warran Iimaanka, Nabiga r wuxuu yiri: waa in aad Alle rumeysaa, sidoo kale Malaa’iktiisa, kutubtiisa, rusushiisa, maalinta qiyaamaha, iyo qadarka kheyrkiisa iyo shartiisa, wuxuu yiri iiga warran Ixsaanka Nabiga r wuxuu yiri: in aad Alle u caabuddo sidi adigoo arkaya, haddii aadan arkaynin asaga ayaa ku arkaya, wuxuu yiri iiga warran saacadda, Nabiga r wuxuu yiri: qofka wax la waydiinayo saacadda kama oga qofka waydiinaya, wuxuu yiri iiga warran waxyaabaha lagu garto, Nabiga r wuxuu yiri: waa inay dhasho addoontu sayidkeeda iyo in aad aragto kuwii cagaha caddaa ee qaawanaa ee saboolka ahaa ee ari raaca ahaa oo saraha dhaardheer iskugu faanaya, Cumar wuxuu yiri ninkii wuu tagay, markii aan wax yar joognay ayaa

Nabiga r wuxuu yiri: Cumarow ma taqaannaan midkii wax waydiinayay? Waxaan dhahnay Alle iyo Rasuulkiisa ayaa yaqaan, Nabiga wuxuu yiri:   wuxuu ahaa Jibriil oo idinkugu yimid in uu diintiinna idin baro).

ASALKA SADDEXAAD

Waa barashada Nabigeenna Maxamed ah r , magaciisana waa Maxamed bin Cabdullaahi bin Cabdimudhalib bin Haashim, Haashimna ka ahaa Qureysh, Qureyshna Carab, Carabna ka ahaa owlaaddii Ismaaciil bin Ibraahiim Khaliil nabadgelyo iyo naxariis asaga iyo nabigeenna korkooda ha ahaato, da’diisana waxay ahayd lixdan iyo saddex sano, oo ay afartan sano ahayd nabinnimada ka hor, saddex iyo labaatan sanana uu ahaa Nabi iyo Rasuul, waxaa nabi looga dhigay suuradda Iqra’, waxaana rasuul looga dhigay suuradda Muddathir, magaaladiisu waa Makka. Waxa uu Alle u soo diray inuu shirkiga ka digo Towxiidkana ugu yeero, waxaa daliil u ah hadalka Alle:

[سورة المدثر]

oo uu macnihiisu yahay: {midkaan isdadaboolayow, istaag oo dig, rabbigaana waynee, dharkaagana daahiri, xumaantana ka fogow, hana ku mannaysan adigoo badsanaya, Allahaaga dartiisana u sabar}. Macnaha “قم فأنذر”  wuxuu ka digayaa shirkiga wuxuu u yeerayaa towxiidka , “وربك فكبر” kuwaynee towxiidka “وثيابك فطهر”, ka daahiri camalyaalkaaga shirkiga, “والرجز فاهجر”, Rijsigu waa sanamyada, ka fogaanshadeeduna waa in laga tago sanamyada, ahalkooda, lagana bari noqdo ayada iyo ahalkeedaba. Wuxuu nabiga r intaas dadka  ugu yeerayay toban sano, toban sano kadibna waxaa loo qaaday cirka, waxaana lagu soo waajibiyay salaadaha shanta ah, wuxuu Makka ku tukaday saddex sano, kadib waxaa la amray inuu u haajiro Madiina, Hijraduna waa tagid laga tago waddan gaalo lana aado waddan Muslim ah, hijraduna waajib ayay ku tahay ummaddan in ay ka tagaan waddan gaalo aadaanna waddan muslim, waana jirtaa ilaa qiyaamuhu ka dhaco, waxaa daliil u ah hadalka Alle:

[سورة النساء 97-99]

oo uu macnihiisu yahay: {kuway oofsatay malaa’ikta ayagoo naftooda dulmiyay, waxay dhahaan maxaad ahaydeen waxay dhahaan waxaan ahayn kuwo lagu daciifsaday dhulka, waxay malaa’iktu ku dhahaan ma wuusan ahaan dhulka Alle mid waasac ah oo aad dhexdiisa ku haajirtaan, kuwaas hoygooda waa jahannama, waxaa xumaaday aayahooda, intaan ka ahayn kuwii la daciifsaday ee ragga iyo dumarka iyo caruurta ah, ee aan awoodin xiilad kuna toosi karin jidka, kuwaas wuxuu u dhaw yahay Alle inuu iska cafiyo xaggooda, Allana waa saamaxe dambiga dhaafa} iyo hadalka Alle:

[سورة العنكبوت]

oo uu macnihiisu yahay: {addoomadayda i rumeeyayoow dhulkayga waa waasic ee aniga uun igu caabuda}. Baqawi wuxuu yiri Alle ha u naxariistee, aayaddaan waxay ku soo dagtay muslimiintii Makka joogay oo aan haajirin, Alle wuxuu ugu yeeray magaca iimaanka, hijrada waxaa daliil u ah xagga sunnada xadiiska nabiga r:

[arabic-font]( لا تنقطع الهجرة حتى تنقطع التوبة، ولا تنقطع التوبة حتى تطلع الشمس من مغربها)[/arabic-font]

“hijradu ma go’eyso ilaa toobakeenku go’o, toobadkeenkuna ma go’o ilaa ay qorraxdu ka soo baxdo qorrax u dhaca”, markii uu nabiga r ku nagaaday madiina waxaa la amray sharciyada islaamka wixii ka dhimmanaa sida Zakada, Soonka, Xajka, Aadaanka, Jihaadka, Isfaridda wanaagga iyo iska reebidda xumaanta iyo wixii kale ee sharciyada islaamka, toban sano ayayna ku qaadatay arrimahaas. Nabiga r wuu dhintay, diintiisuna waa mid baaqi ah oo hartay, diinkiisuna waa kan: ma jiro kheyr uusan ummadda tusin, mana jirto shar uusan ummadda uga digin, kheyrkii uu ummadda tusay waa: towxiid iyo wax kasta uu Alle jecel yahay raallina ka yahay, shartii uu ka digayna waa: shirkiga iyo wax kasta uu Alle karhayo reebaayana.

Alle wuxuu u soo diray Nabiga r dadkoo dhan, wuxuuna ku waajibiyay daacadiisa jinniga iyo insiga inay isaga adeecaan, waxaana daliil u ah hadalka Alle:

[سورة الأعراف 158]

oo uu macnihiisu yahay {waxaad tiraahdaa dadoow waxaan ahay rasuul Alle oo loo soo diray adinka dhammaantiin}, diintii ayuu Alle ku kaamil yeelay, waxaana daliil u ah hadalka Alle:

[سورة المائدة 3]

oo uu macnihiisu yahay: {maanta ayaan diintiinna idiin dhammaystiray, nicmadaydana korkiinna ku taam yeelay, waxaanna idinkaga raalli noqday Islaamka diin ahaan}, waxaa daliil u ah dhimashada Nabiga r hadalka Alle:

[سورة الزمر]

oo uu macnihiisu yahay: {adigu waad dhimanaysaa, ayaguna way dhimanayaan, kadibna adinka maalinta qiyaamaha Alle hortiisa ayaad ku doodi doontaan}.

Dadka markay dhintaan waa la soo bixinayaa, waxaa daliil u ah hadalka Alle:

[سورة طه]

oo uu macnihiisu yahay: {ayada “dhulka” ayaan idinka abuurnay, ayada ayaana la idinku celinayaa “aasayaa markaad dhimataan” ayada ayaan idinka soo bixinaynaa “soo saarista maalinta qiyaamaha” mar kale}, iyo hadalka Alle:

[سورة نوح]

oo uu macnihiisu yahay {Alle dhulka xaggiisa ayuu idinka soo saaray haddana idinku celin doonaa “dhulka” idinkana soo saari doonaa}, isa soo bixinta kadib camalyaalkii ayaa la xisaabin doonaa lana iska abaalmarin doonaa, waxaa daliil u ah hadalka Alle:

[سورة النجم]

oo uu macnihiisu yahay: { Alle waxaa u sugnaaday wax kasta oo cirarka iyo dhulalka dhexdooda ku jira si uu uga abaalmariyo kuwii xumaanta sameeyay camalkooda, uguna abaalmariyo kuwii wanaagga sameeyay wanaag}, qofkii beeniya isa soosaaridda wuu gaaloobay, waxaana daliil u ah hadalka Alle:

[سورة التغابن]

oo uu macnihiisu yahay {waxay sheegteen kuwii gaaloobay in aan la soo bixin doonin, waxaa tiraahdaa sidaas maaha ee Alle ayaan ku dhaartay waa la idin soo bixin doonaa, kadibna la idiin sheegi doonaa waxaad samayseen, kaasina Alle waa u fudud yahay}, Alle wuxuu u soo diray rususha oo dhan inay digaan ooy bishaareeyaan  waxaa daliil u ah hadalka Alle:

[سورة النساء 165]

oo macnihiisu yahay: {waxaan soo dirnay rasuullo bishaareynaya digaayana si aysan dadka xujo ugu yeelan Alle korkiisa rususha kadib}, kooda ugu horreeyay waa Nuux u kooda ugu dambeeyayna waa Maxamed r, waana kii lagu soo qatimay nabiyada, waxaa daliil u ah in uu Nuux yahay nabigii ugu horreeyay hadalka Alle:

[سورة النساء 163]

oo uu macnihiisu yahay: {annaga ayaa kuu waxyoonnay sida aan ugu waxyoonnay Nuux iyo nabiyaddii ka dambeeyay}.

Ummad kasta Alle wuxuu u soo diray rasuul laga billaabo Nuux ilaa laga gaaro Maxamed waxayna amrayeen cibaadada Alle oo kali ah, waxayna ka reebayeen cibaadada Alle wixii ka soo hara “dhaaquut”, waxaana daliil u ah hadalka Alle:

[سورة النحل 36]

oo macnihiisu yahay: {waxaa xaqiiqo ah in aan u soo dirnay Ummad kasta rasuul inay caabudaan Alle kana dheeraadaan Dhaaquutka}, Alle wuxuu ku waajibiyay dhammaan addoomada inay ku kufriyaan Dhaaquut Allana rumeeyaan.

Ibnu qayim Alle ha u naxariisto wuxuu yiri: Macnaha Dhaaquutka waa wixii addoonka xadka kaga gudbo oo ah wax la caabudo ama la raaco ama la adeeco, Dhaaquutyaalkana way badan yihiin madaxdooduna waa shan:

  1. Ibliis Alle ha lacnadee
  2. iyo Qofkii la caabudo raallina ka noqda
  3. iyo Qofkii ugu yeeray dadka inay asaga caabudaan
  4. iyo Qofkii sheegtay inuu og yahay cilmi qaybka
  5. iyo Qofkii wax ku xukuma xukunka Alle waxaan ahayn.

Waxaana daliil u ah hadalka Alle:

[سورة البقرة]

oo uu macnihiisu yahay: {diinka la iskuma qasbo, hanuunkii wuxuu ka cadaaday baadida, qofkii ku gaalooba dhaaquutka, Allana rumeeya, waxaa xaqiiqo ah in uu qabsaday xarig “islaamka” adag oo aan go’aynin, Allana waa kii maqal badan oo cilmi badan}, kanna waa macnaha kalimada towxiidka “لا إله إلا الله” Xadiisna waxaa ku jiray:

[arabic-font](رأس الأمر الإسلام وعموده الصلاة وذروة سنامه الجهاد في سبيل الله)[/arabic-font]

oo macnihiisu yahay “amarka madaxiisu waa Islaamka, tiirkiisana waa Salaadda, meesha ugu sarreysana waa Jihaadka jidka Alle} Alle ayaa ogaal badan.

Waxaa intaas ku dhammaaday tarjumidda kitaabka Usuulu ath-Thalaathah.

[arabic-font]وصلى الله على نبينا محمد وعلى آله وصحبه أجمعين[/arabic-font]

 

Waxaa tarjumay:
Cabdifataax Axmed Yare

Waxaa ka sugnaaday Rasuulka inuu yiri: “Ducada iyada ayaa cibaadada ah.”

Masaailul Jaahiliya

128 مسألة من مسائل الجاهلية

للإمام محمد بن عبد الوهاب رحمه الله تعالى

وترجمة معانيه إلى اللغة الصومالية

بقلم

محمد أدم إبراهيم  شاكر

Shaakir123@hotmail.com


قال الشيخ محمد بن عبد الوهاب رحمه الله تعالى

Wuxuu yiri Sheekh Muxammed Ibnu C/wahaab Allaah koreeyee ha u naxariistee:

هذه أمور خالف فيها رسول الله صلى الله عليه وسلم ما عليه أهل الجاهلية الكتابيين والأميين،

Tani ( waxa kitaabkaan uu ka hadlaayo) waa arimo uu Rasuulka scw ku khilaafay (kaga hor yimid, uu ku diiday) wixii ay ku dul sugnaayeen Ahlul jaahiligii Ahlu kitaabka ahaa ( waa yahuud iyo Nasaara) iyo Umiyiintii ( waa Mushrikiintii Carbeed),

مما لا غنى للمسلم عن معرفتها.

waana wax uusan ka kaaftoomin qofka Muslimka ah garashadeeda (inuu garto arinmahaani uu Rasuulka scw inkiray ee Jaahihiliga ahaa).

فالضد يظهر حسنه الضد      وبضدها تتبين الأشياءُ

     Lidka (wax wax ka soo hor jeedo) waxaa muujiyo Quruxdiisa Lidka (kale) (wixii ka soo hor jeeda oo kale) (qof dheer wuxu dhererkiisa aad u muuqanayaa markuu qof gaaban la socdo, ama qofka fiican waxay fiicnaantiisa aad kuugu muuqanaysaa markaad qof xun aad aragto) —– waxyaabahana waxay ku cadaadaan wixii ka soo hor jeedo.

 

فأهم ما فيها وأشدها خطراً

Waxa ugu muhiimsan  ee arinkaasi ( jaahiliga) ku jira uguna khatarnimo daran waa

عدم إيمان القلب بما جاء به الرسول صلى الله عليه وسلم،

Qalbiga uu rumayn waayo wuxuu la yimid Rasuulka Sallallaahu calayhi wasallam,

فإن انضاف إلى ذلك استحسان ما عليه أهل الجاهلية تمت الخسارة

hadii uu ku darmo arinkaasi (oo rumaynta la,aanta ah) wanaag u arkid waxa ay ku sugan yihiin Jaahiliinta Khasaaradii way dhamaystirmatay (oo khasaaro ma dhinno hadii wixii uu Rasuulka scw la yimid la rumayn waayo wanaagna loo arko waxa ay Jaahiliinta ku sugan yihiin)

كما قال تعالى: {والذين ءامنوا بالباطل وكفروا بالله أولئك هم الخاسرون}.

siduu yiri Allaah koreeyee : { kuwa remeeyay Baadilka kuna kufriyay Allaah kuwaasi waa kuwa khasaaray}

 [1] : أنهم يتعبدون بإشراك الصالحين في دعاء الله وعبادته،

1: (mas,alada koowaad ee uu Nabiga scw ku khilaafay kuwaasi waxay ahayd) ayaga (waa jaahilayada) waxay (Allaah) ku caabudaan ayagoo kula wadaajinaayo Saalixiinta baryada Allaah iyo Cibaadadiisaba,

 

يريدون شفاعتهم عند الله،

(waxayna sidaasi u yeelayeen) ayagoo rabaan inay Saalixiinta uga ergo noqdaan Allaah agtiisa,

لظنهم أن الله يحب ذلك وأن الصالحين يحبونه،

(waxayna sidaasi u sii yeelayaan) maladooda ay u maleenayaan darteeda in Allaah uu jecelyahay arinkaasi (aysameenayaan) iyo in Saalixiinta ay jecelyihiin arinkaasi,

كما قال تعالى: {ويعبدون من دون الله ما لا يضرهم

siduu Allaah koreeyee yiri:{ waxay caabudayaan (Mushrikiinta) Allaah sukadiisa wax aan dhibaynin (haday iska dhaafaan)

ولا ينفعهم ويقولون هؤلآء شفعآؤنا عند الله}

waxna aan u taraynin(haday sameeyaan) waxayna leeyihiin kuwaani waa kuwa nooga ergo noqonayaan Allaah agtiisa}

وقال تعالى: {والذين اتخذوا من دونه أولياء

Allaah koreeyee wuxuu yiri:{kuwa sameestay Allaah sukadiisa Awliyo

مانعبدهم إلا ليقربونآ إلى الله زلفى}

(waxay leeyihiin) uma caabudayno kuwaani waxaan ka ahayn inay noo dhaweeyaan Allaah u dhawaansho}.

وهذه أعظم مسألة خالفهم فيها رسول الله صلى الله عليه وسلم،

Tanina (waxay ay mushrikiinta sameenayaan) waa mas,alada ugu wayn ee uu ku khilaafay Rasuulka scw Mushrikiinta,

فأتى بالإخلاض،

wuxuu la yimid (Nabiga scw) Ikhlaas (Diinka oo Allaah loo barax tiro) ,

وأخبر أنه دين الله الذي أرسل به جميع الرسل،

wuxuuna sheegay in Ikhlaasku yahay Diinkii Allaah uu ula soo diray Rususha oo dhan,

وأنه لا يُقبل من الأعمال إلا الخالص،

iyo inaan la aqbalaynin Acmaasha Ikhlaas maahanee,

وأخبر إن من فعل ما استحسنوا فقد حَرم الله عليه الجنة ومأواه النار.

wuxuuna sheegay in qofkii sameeya waxay wanaajisteen (oo ay ayaga wanaag u arkayaan) in xaqiiqdii uu Allaah ka xarimay Jannada hooygiisana uu ka dhigay Naarta.

وهذه هي المسألة التي تَفرق الناس لأجلها بين مسلم وكافر،

Tanina waa mas,alada darteeda ay ku kala tageen Dadka ayna ku kala noqdeen Muslim iyo Gaal,

وعندها وقعت العداوة،

waana mida ay agteeda ay ka dhacday cadaawada (waxa lagu kala coloobay waa arinkaan),

ولأجلها شرع الله الجهاد كما قال تعالى:

darteeda ayuuna Allaah u jideeyey Jihaadka siduu Allaah yiri:

 

{وقاتلوهم حتى لا تكون فتنة ويكون الدين كله لله}.

{ la dirira Gaalada ilaa laga waayo Fitno (Shirki) Diinkana u ahaado (u saafi garoobo) dhamaantiisa Allaah}.

[2] : أنهم متفرقون في دينهم،

Jaahiliyada waxay ahaayeen kuwo ku kala tagsan Diinkooda, siduu Allaah koreeyee yiri:

كما قال تعالى: {كل حزب بما لديهم فرحون}،

{ kooxkasata waxay haystaan ayay ku farax san yihiin},

وكذلك في دنياهم

sidaasoo kalena (way ku kala tagsanaayeen arimaha) Aduunyadooda,

ويرون أن ذلك هو الصواب،

waxayna u arkaayeen in arinkaasi (kala taga ah) uu Sawaabka yahay,

فأتى بالاجتماع في الدين بقوله:

wuxuuna la yimid (Rasuulka scw) in lagu midoobo Diinka (Islaamka) waxa uuna kula yimid Qawlkii Allaah:

{شرع لكم من الدين ما وصى به نوحا

{(Allaah) wuxuu idinkaga jideeyey Diinka wixii uu kula dar-daarmay Nuux (cs)

 

 

والذي أوحينا إليك وما وصينا به إبراهيم وموسى وعيسى

iyo wixii aan kuu waxyoonay (Adiga Rasuulka ah scw) iyo wixii aan u dar-daarannay Ibraahiim iyo Muusa iyo Ciise cs (dar-daarankaasi oo ahaa)

أن أقيموا الدين ولا تتفرقوا فيه}،

in aad oogtaan Diinka aydaana ku kala tagina Diinka dhexdiisa}

وقال تعالى {إن الذين فرقوا دينهم وكانوا شيعا لست منهم في شئ}،

waxaana uu yiri Allaah koreeyee: { kuwa kala geeyey Diinkooda ahaadayna kooxo kooxo waxba ugama mid tihid (meelna kama soo gashid ayagana meelna kaama soo galaan waxba isuma ihidiin)},

ونهانا عن مشابهتهم بقوله:

wuxuuna Allaah inooga reebay Qawlkiisa u ekaanshiyaha (isu ekeen siinta) kuwaasi:

{ولا تكونوا كالذين تفرقوا واختلفوا من بعد ما جآءهم البينات}،

{hana ahaanina kuwii kala tegay oo kale isna khilaafay ka dib markuu u yimid Aayaatkii cad cadaa},

ونهانا عن التفرق في الدنيا بقوله: {واعتصموا بحبل الله جميعا ولا تفرقوا}.

wuxuuna nooga reebay (Allaah) kala taga Aduunyada dhex deeda ( qabsada Xariga Allaah dhamaan (tiina) hana kala tegina)

   

 

[3] : أن مخالفة ولي الأمر

3: (Mas,alada 3aad uu Nabiga scw ku khilaafay jaahiliyada waxay ahayd in ay u arkayeen): in la khilaafo oo laga hor imaado waliyul amriga (qofka madaxda ah)

وعدم الانقياد له فضيلة،

iyo in loo hogaansami waayo ay tahay Fadiila (wax wanaag dheeraad ah leh),

والسمع والطاعة له ذل ومهانة،

maqlidana (waliyul amriga war kiisa la maqlo)iyo Adeecida (amarkiisa la adeeco waxay u arkaayeen) Duli iyo ihaano (liidnaan ayay u arkayeen),

فخالفهم رسول الله صلى الله عليه وسلم وأمر بالصبر على جور الولاة،

wuuna ku khilaafay Rasuulka scw Jaahiliyadaasi wuxuuna amray in lagu sabro Tagri falka Madaxda,

وأمر بالسمع والطاعة لهم والنصيحة،

wuxuuna amray Maqlid iyo Adeecid Madaxda loo sameeyo (waa wixii Macruuf ah) iyo in loo naseexeeyo (markii ay qaldamaan qaldamaan),

وغلظ في ذلك وأبدى فيه وأعاد.

wuuna adkeeyay Rasuulka scw arinkaasi wuuna muujiyey wuuna ku cel celiyey.

 وهذه الثلاث هي التي جمع بينها فيما صح عنه في الصحيح أنه قال:

Sedexdaanina waa mida uu (Rasuulka scw ) ku aruuriyay wixii uga ansaxay Saxiixa oo ah inuu yiri (Nabiga scw):

“إن الله يرضى لكم ثلاثاً أن تعبدوه ولا تشركوا به شيئاً،

Allaah wuxuu raali idinkaga noqonayaa sedex (arimood) oo ah inaad caabudaan Allaah aydaana u shariik yeelina Allaah waxba,

وأن تعتصموا بحبل الله جميعاً ولا تفرقوا،

iyo inaad qabsataan Xariga Allaah dhamaan (kala harid la,aan) oo aydaan kala tagina,

وأن تناصحوا من ولاه الله أمركم” (أخرجه مسلم).

iyo inaad u naseexaysaan Dadkuu Allaah arinkiina u dhiibay (Madaxdiina)” xadiithka waxaa soo saaray Muslim.

ولم يقع خلل في دين الناس ودنياهم إلا بسبب الإخلال بهذه الثلاث أو بعضها.

Mana ku dhicin hoos u dhac Dadka Diinkooda iyo Aduunyadoodaba illaa waxaa sabab u ah hoos u dhac ku yimaada sedexdaan arimood ama wax ka mid ah.

 [4] : أن دينهم مبني على أصول أعظمها التقليد،

4🙁mas,alada 4aad uu Rasuulka scw ku khilaafay  Jaahiliyada waxay ahayd) in Jaahiliyada Diinkooda uu ku dhisnaa Usuul ay ugu waynayd Taqliid (Ab-kasoo gaar wax ay aabayaashooda ka soo gaareen),

فهو القاعدة الكبرى لجميع الكفار أولهم وآخرهم،

Taqliidkuna uu yahay Qaacidada ugu wayn ay Gaalada dhamaantooda ay leeyihiin koodii ugu horeeyey iyo koodii ugu dambeeyey,

 

كما قال تعالى: {وكذلك مآ أرسلنا من قبلك في قرية من نذير

siduu Allaah u yiri:{ sidaasoo kalena uma aanan dirin hortaada Magaalo Mid u diga

إلا قال مترفوهآ إنا وجدنا ءاباءنا على أمة

illaa waxay dhahaayeen kuwaada loo nimceeyey anaga waxaan ka helnay (ka soo gaarnay) Aabayaasheena Diin ay ku dul sugnaayeen

وإنا على ءاثرهم مقتدون}

anagana waxaan nahnay kuwo raadkooda ku dayanaayo (oo aan meelna uga leexanaynin)},

وقال تعالى: {وإذا قيل لهم اتبعوا ما أنزل الله

wuxuuna yiri Allaah: ( markii lagu dhaho (Mushrikiintaa Gaalada ahayd) raaca wuxuu Allaah soo dejiyay,

قالوا بل نتبع ما وجدنا عليه ءابآءنآ

waxay dhihi jireen bal waxaan raacaynaa wixii aan ka helnay (aan ka soo gaarnay) Aabayaasheena ayagoo ku dul sugan

أولو كان الشيطان يدعوهم إلى عذاب السعير}،

(Allaahna wuxuu yiri miyay iska raacayaan) hadii uu Shaydaanku ugu yeeraayay Aabayaashooda Cadaabka (Naarta) Saciiro},

فأتاهم بقوله:

Nabigana scw wuxuu ula yimid Jaahiliyada Qawlkii Allaah:

{قل إنمآ أعظكم بواحدة

{waxaad dhehdaa (Nebiyow) waxaan idinku waaninayaa hal arin oo keliya (taasoo ah)

أن تقوموا لله مثنى وفرادى ثم تتفكروا

inaad isu taagtaan (u jihaysataan) Allaah adinkoo laba laba ah iyo adinkoo keli keli ah ka dibna aad fikirtaan

ما بصاحبكم من جنة}،

inaanu ahaanin Saaxiibkiin (Nabi Muxammed scw) min waali ku sugan}

وقوله: {اتبعوا مآ انزل إليكم من ربكم

iyo Qawlkii Allaah   ayuu ula yimid: { raaca waxa la idinkaga soo dejiyay xaga Rabigiina,

ولا تتبعوا من دونه أولياء قليلا ما تذكرون}.

hana raacina Allaah sukadiisa Awliyo yaraa, inta aad waan samaysaan}.

 [5] : أن من أكبر قواعدهم الاغترار بالأكثر،

5: (mas,alada 5aad uu Rasuulka scw ku khilaafay  Jaahiliyada waxay ahayd) in Qawaacida Jaahiliyada (ay wax ku miizaamaan) kuwooda ugu waawayn ay ka mid ahayd ku kad soomida ay ku kadsoomeen Badnaashiyaha (meesha ay Dadka u badan yihiin),

ويحتجون به على صحة الشئ،

waxayna u xujaystaan Badnaashiyaha saxiixnimada shayga,

ويستدلون على بطلان الشئ بغربته وقلة أهله،

waxayna u daliishtaan Baadilnimada shayga hadba siday Dadka u ghariib sadaan (ula yaaban yihiin) waxaasi iyo sida ay u yar yihiin Dadka shaygaasi taageersan,       

فأتاهم بضد ذلك وأوضحه في غير موضغ من القرآن.

wuxuuna ula yimid Rasuulka scw wax ka soo hor jeeda arinkaasi (miisaanka ay wax ku kala saarayeen) wuxuuna ugu cadeeyey meel wax ka badan oo Qur,aanka ka mid ah.

[6] : الاحتجاج بالمتقدمين كقوله:

6: (mas,alada 6aad uu Rasuulka scw ku khilaafay  Jaahiliyada waxay ahayd) xujo ka dhigashada ay xujo ka dhiganaayeen Dadkii hore sida uu cadeeyey Qawlkii Allaah:

{قال فما بال القرون الأولى}،

{ wuxuu yiri (Fircoon Dadkii) Qarniyadii hore xaalkooda muxuu ahaa (oo miyay qaldanaayeen),

{ما سمعنا بهذا فى ءابآءنا الأولين}.

{ kama aanan maqlin arinkaan  (aad noola timid) Aabayaasheenii hore}.

[7] : الاستدلال بقوم أعطوا قوى في الأفهام والأعمال،

7: (mas,alada 7aad uu Rasuulka scw ku khilaafay  Jaahiliyada waxay ahayd): Daliilsasho ay daliil sanaayeen Umad la siiyay Awood xaga Fahamka ah iyo Shaqada,

وفي الملك والمال والجاه،

iyo Boqortooyada iyo Maalka iyo Jaaha (Maamuuska),

فرد الله ذلك بقوله:

Allaahna wuxuu ku radiyay arinkaasi (Daliishigoodaasi) Qawlkiisa:

{ولقد مكانهم فيمآ إن مكناهم فيه}،

{Xaqiiqdii waxaan makaninnay (u suura gelinay, siinay Reer Caad) wax aanan idin makaninnin (aanan idin suuragelinin, aanan idin siinin)},

وقوله: {وكانوا من قبل يستفتحون على الذين كفروا

iyo Qawlkiisa ayuu ku radiyay Allaah ( waxayna hore u ahaayeen ( Yahuuda inta aan Nabiga scw la soo dirin kuwo ka rajeeya soo bixintaanka Nabi Muxammed scw) inay kaga gar gaarsadaan kuwii gaaloobay,

فلما جاءهم ما عرفوا كفروا به}،

markuuse u yimid (Yahuudii) way ku gaalboobeen Nabiga ),

وقوله: {يعرفونه كما يعرفون أبناءهم}.

iyo Qawlkiisa ayuu ku radiyay Allaah: { waxay Nabiga u garanayeen (Yahuuda) siday wiilashooda u garanayeen).

[8] : الاستدلال على بطلان الشئ بأنه لم يتبعه إلا الضعفاء،

8: (mas,alada 8aad uu Rasuulka scw ku khilaafay  Jaahiliyada waxay ahayd): Daliilsiga ay u daliil sanayeen baadilnimada shayga, inaysan raacin shaygaasi kawa Ducafada (taagta daran maahanee) ,

 

كقوله: {أنؤمن لك واتبعك الأرذلون}،

siduu allaah Qawlkiisa ku sheegay ( waxay dhaheen Qawmu Nuux) { ma waxaanu ku rumaynaynaa Adigooy ku raaceen kuwa Dulaysan ( ee liita waa siday yiraahdeenee )

وقوله: {أهؤلآء من الله عليهم من بيننآ}،

iyo Qawlka Allaah { ma kuwaanuu Allaah ku manaystay (ku galadaystay Islaamka) dhexdeena },

فرده الله بقوله: {أليس الله بأعلم بالشاكرين}.

Allaah se wuu ku radiyay Qawlkiisa:{ miyuusan Allaah ahayn Mid ku ogaal badan Kuwa mahadiya} (Haa waaye Jawaabta)

[9] : الاقتداء بفسقة العلماء والعباد

9: (mas,alada 9aad uu Rasuulka scw ku khilaafay  Jaahiliyada waxay ahayd): ku dayasho ay ku dayanayeen Culimada Faasiqiinta ah iyo Cubbaada Faasiqiinta ah (kuwa cibaadadooda aan Daliilka iyo Diinta ku dhisnayn),

فأتى بقوله: {يا أيها الذين ءامنوا إن كثيرا من الأحبار والرهبان

wuxuuna la yimid (Rasuulka scw)Qawlkii Allaah: { kuwa Xaqa rumeeyow in badan oo ka mid ah Axbaarta ( Culimada Yahuuda) iyo Rubhaanta (Culimada Nasaarada)

ليأكلون أموال الناس بالباطل ويصدون عن سبيل الله}،

waxay ku cunaan Xoolaha Dadka si Baadil ah waxayna ka celiyaan (Dadka) Wadada Allaah (Xaqa)},

وبقوله: {لا تغلوا في دينكم غير الحق

iyo Qawlkii Allaah { ha ku xad gudbina Diinkiina Xaq waxaan ahayn (wax aan ka mid ahayn ha ku soo darina)

ولا تتبعوا أهوآء قوم قد ضلوا من قبل وأضلوا كثيرا وضلوا عن سواء السبيل}.

hana raacina Umad hore u dhuntay hawadooda, in badanna dhumiyay (sabab u noqotay) ayagana ka dhumay Wadadii sinnayd (toosnayd)}.

 [10] : الاستدلال على بطلان الدين بقلة أفهام أهله وعدم حفظهم كقولهم {بادي الرأي}.

10: (mas,alada 10 aad uu Rasuulka scw ku khilaafay  Jaahiliyada waxay ahayd): Daliisashada ay Diinka inay Baadil ku sheegaan u daliishanayeen faham yarida Diinka Dadkiisa iyo inaysan Xifdigooda uusan jirin sida hadalkooda ahaa { kuwa ku deg dega ra,yiga (oo aan ra,yi fiican lahayn (waa siday ayaga yihiin }.

[11] : الاستدلال بالقياس الفاسد كقولهم: {إن أنتم إلا بشر مثلنا}.

11: (mas,alada 11 aad uu Rasuulka scw ku khilaafay  Jaahiliyada waxay ahayd):Daliisashada ay Qayaaska faasidka ah daliishanayeen sida hadalkoodii ahaa{ ma tihidiin Dad anagoo kale ah mooyaanee).

 [12] : إنكار القياس الصحيح،

12: (mas,alada 12 aad uu Rasuulka scw ku khilaafay  Jaahiliyada waxay ahayd): inkirida ay Qiyaaska saxiixa ah inkireen,

والجامع لهذا وما قبله

kan (inkirida qiyaaska saxiixa ah) iyo wixii ka horeeyey (daliilsiga qiyaaska faasidka ah) waxa kulminaayo (oo sabab ugu ah inay 2 daasi isku darsadaan wuxuu yahay)

 

عدم فهم الجامع والفارق.

fahmid la ,aanta ka haysatay waxa wax kulimiya iyo waxa wax kala saara (garasho la,aantaasi ayaa ugu wacan).

 [13] : الغلو في العلماء الصالحين،

13: (mas,alada 13 aad uu Rasuulka scw ku khilaafay  Jaahiliyada waxay ahayd): ku talax tageida ay Culimada wan wanaagsan ay ku talax tageen,

كقوله: {يا أهل الكتاب لا تغلوا في دينكم

sida Qawlkii Allaah ku xusan: { Kitaabka Dadkiisiyoow ha ku talax tegina (ha ku xad gudbina) Diinkiina,

ولا تقولوا على الله إلا الحق}.

hana ka dhihina Allaah waxaan Xaq ahayn}.

 [14] : أن كل ما تقدم مبني على قاعدة وهي النفي والإثبات،

14: wixii soo hor maray oo dhan waxay ku dul dhisan yihiin Qaacido ah Nafyi (Diidmo) iyo Ithbaat (sugid),

فيتبعون الهوى والظن ويُعرضون عما جاءت به الرسل.

ayagana waxay raacayaan Hawo iyo Malo waxayna ka jeesanayaan waxay Rususha la i maadeen.

 [15] : اعتذارهم عن اتباع ما آتاهم الله بعدم الفهم

15: ka cudur daarashadoodii ay ka cudur daarteen wuxuu Allaah u keenay ayna ugu cudur daateen fahmid la,aan,

 

كقولهم: {قلوبنا غلف}،

sida hadalkoodii ay dhaheen{ Quluubteena way xiran tahay}, 

{يا شعيب ما نفقه كثيراً مما تقول}،

{ Shucayboow wax badan ma ka fahmeeno waxaad leedahay},.

فأكذبهم الله وبين أن ذلك بسبب الطبع على قلوبهم، وأن الطبع بسبب كفرهم.

Allaah been ayuu ku sheegay warkooda wuxuuna cadeeyey in sababka arinkaasi uu yahay Daboolid uu Allaah daboolay Quluubtooda, daboolidaasina ay tahay sababta gaalnimadooda.

 [16] : اعتياضهم عما أتاهم من الله بكتب السحر، كما ذكر الله ذلك في قوله:

16mas,alada 16aad waa: ku badelashadoodii ay ku badeshteen wuxuu Allaah siiyay kutubta Sixirka, siduu Allaah ku sheegay arinkaas Qawlkiisa dhexdiisa:

{ولما جاءهم رسول من عند الله مصدق لما معهم

{ markuu u yimid Rasuul laga soo diray Allaah agtiisa (Rasuulkaasoo) rumaysan waxa agtooda yaala (Tawreed)

نبذ فريق من الذين أوتوا الكتاب كتاب الله ورآء ظهورهم كأنهم لا يعلمون (*)

ayaa koox ka mid ah kuwa Kitaabka la siiyay waxay ka tuureen Kitaabkii Allaah dhabaradooda gadaashooda sidii ayagoonba aqoonin*

واتبعوا ما تتلوا الشياطين على ملك سليمان

waxay raaceen (Gaaladii Yahuuda) waxay Shayaadiintii ku aqrinayeen (ka sheegeen) Boqortooyadii Sulaymaan (cs),

وما كفر سليمان ولكن الشياطين كفروا يعلمون الناس السحر ومآ}.

mana gaaloobin Sulaymaan hase yeeshee Shayaadiintii ayaa waxay ku gaaloobeen oo waxay barayeen Dadka Sixirka.

[17] : نسبةُ باطلهم إلى الأنبياء

17: mas,alada 17aad waa: u tiirin ay Baadilkooda u tiiriyaan Anbiyada,

كقوله: {وما كفر سليمان}،

siduu Allaah Qawlkiisa inoogu sheegay Asigoo u jawaabaayo Gaaladii Yahuuda ee sixirkooda u nisbeeyeen Nabi Sulaymaan)Allaah wuxuu yiri:{(Nabi) Sulaymaan ma gaaloobin},

وقوله: {ما كان إبراهيم يهودياً ولا نصرانياً}.

iyo Qawlkii Allaah { ma ahaanin (Nabi) Ibraahiim Yahuudi iyo Nasraani}.

 [18] : تناقضهم في الانتساب،

18: is buruntooda waxa ay u nisbo sheeganayaan,

ينتسبون إلى إبراهيم مع إظهارهم ترك اتباعه.

oo waxay u nisbo sheeganayaan (Nabi) Ibraahiim cw ayagoo muujisanaayaan raacidiisa ka tegideeda (inay raacaan Nabig Ibraahiim cs ayay ka tageen weliba ayagoo  u nisba sheeganayaan Nabi Ibraahiim cs).

 

[19] : قدحهم في بعض الصالحين بفعل بعض المنتسبين إليهم،

19: mas,alada 19aad: ceebeentooda Saalixiinta qaarkooda ay ku ceebeeyaan ficil ay sameenayaan Dadkii Saalixiinta u nisbo sheegtay qaarkood,

كقدح اليهود في عيسى،

sida ceebeentii Yahuuda ee Nebi Ciise cs,

وقدح اليهود والنصارى في محمد صلى الله عليه وسلم.

iyo ceebeenta Yahuuda iyo Nasaarada ee Nebi Muxamed scw.

 [20] : اعتقادهم في مخاريق السحرة

20: mas,alada 20aad waxay tahay: Rumayntooda  waxyaabaha caadada ka baxsan (caqliga ku adag ee  Dadka ka yaabiya) ee Saaxiriinta sameeyaan ay rumeeyaan

وأمثالهم أنها من كرامات الصالحين،

iyo kuwa saaxiriinta la midka ah oo ay u rumeeyaan inay ka mid tahay Karaamaatka Saalixiinta,

ونسبته إلى الأنبياء كما نسبوه لسليمان عليه السلام.

iyo u nisbeentiisa waxaasi (u tiiriyaan waxaasi saxarada ay sameenayaan) Anbiyada sida u nisbeentooda Nabi Sulaymaan sc.

[21] : تعبدهم بالمُكَاءِ والتَصِديةِ. (1).

21: mas,alada 21aad waxay tahay: ku cibaadaysigooda ay ku cibaadaystaan foorida iyo sacba tumida (sacbis).

 [22] : أنهم اتخذوا دينهم لهواً ولعباً.

22: mas,alada 22aad waxay tahay: inay Diinkooda ka dhigteen  wax lagu daaho iyo dheel dheel (maad iyo madadaalo).

 [23] : أن الحياة الدنيا غرتهم،

23: mas,alada 23aad waxay tahay: in nolosha Aduunyada ay kedisay (ay dagtay),

فظنوا أن عطاء الله منها يدل على رضاه كقولهم:

oo waxay u maleeyeen Aduunyada Allaah siiyey inay tusinayso Raali ahaanshiyaha Allaah sida hadalkoodii ahaa uu Allaah inoo sheegay

{نحن أكثر أموالا وأولاداً وما نحن بمعذبين}.

{waxaan nahnay kuwo Dad iyo Duunyo badan leh, mana nihin kuwo la cadaabaayo}.

 [24] : ترك الدخول في الحق

24: mas,alada 24aad waxay tahay: ka tegid Xaqa gelidiisa ay ka tagaan

إذا سبقهم إليه الضعفاء تكبراً وأنفة،

marba hadii ay kaga hor maraan Xaqa kuwa Ducafada ah isla wayni iyo santaagid darteeda,

فأنزل الله تعالى: {ولا تطرد الذين يدعون ربهم}. الآيـات.

Allaah Koreeyee wuxuu soo dejiyey ( ha eryin (ha burinin) kuwa baryaayo (caabudaayo) Rabigooda}.

 [25] : الاستدلال على بطلانه بسبق الضعفاء،

25:mas,alada 25aad waxay tahay: Daliilsasho ay Xaqa in ay baadil ku sheegaan u daliishtaan ku hor marida Ducafada (Dadka taagta daran ) ku hor mareen xaqa gelidiisa,

كقوله: {لو كان خيراً ما سبقونا إليه}.

siduu Allaah qowlkiisa noogu sheegay { haduu Khayr ahaan lahaa noogama hor mareen (ducafada ayay dhaheen)}.

 [26] : تحريف كتاب الله من بعد ما عقلوه وهم يعلمون.

26: mas,alada 26aad waxay tahay: bedelida ay Kitaabka Allaah bedeleen markay ogaadeen ka dib ayagoo og.

 [27] : تصنيف الكتب الباطلة ونسبتها إلى الله،

27:mas,adada 27aad waxay tahay: Qorid ay Kutubo baadil ah qoraan ayagoo u tiirinaayaan Allaah xagiisa,

كقوله: {فويل للذين يكتبون الكتاب بأيديهم ثم يقولون هذا من عند الله} الآية.

siduu Allaah yiri: { waxaa halaag u sungaaday kuwa ku qoraayaan kitaabka gacmahooda ka dibna dhahaayaan kani (kitaabkaani) xag Alle ayuu ka ahaaday (ka yimid).

 [28] : أنهم لا يقبلون من الحق إلا الذي مع طائفتهم،

28: mas,alada 28aad waxay tahay: inaysan ayaga (Jaahiliyada) aysan aqbalaynin Xaqa aan ka ahayn midka kooxdooda haysato,

كقوله: {قالوا نؤمن بمآ انزل علينا}.

siduu Allaah yiri { waxay dheheen waxaan rumeeneenaa waxa nalagu soo dul dejiyay}.

 [29] : أنهم مع ذلك لا يعلمون بما تقوله طائفتهم،

29: ayagoo sidaasi ah ma oga oo ma yaqaaniin waxa ay dhaheeso (ay qabaan) kooxdooda,

كما نبه الله تعالى عليه بقوله:

siduu Allaah koreeyee ku baraarujiyay Qawlkiisa:

{قل فَلِمَ تقتلون أنبياء الله من قبل إن كنتم مؤمنين}.

{ waxaad dhahdaa (Nebiyow) maxaad u dilayseen Anbiyadii Allaah hada ka hor hadii aad tihiin Mu,miniin}.

 [30] : وهي من عجائب آيات الله،

30: mas,alada 30aad waxay tahay: waxay ka mid tahay cajaa,ibta Aayaatka Allaah,

أنهم لما تركوا وصية الله بالاجتماع،

Jaahiliyada markay ka tageen Dar daarankii Allaahuu kula dar daarmay Midoobida (in la Midoobo),

وارتكبوا ما نهى الله عنه من الإفتراق،

waxayna koreen (waxayna la yimaadeen) wuxuu Allaah ka reebay oo ah kala tagid,

صار كل حزب بما لديهم فرحين.

koox weliba wuxuu noqday kuwo waxay haystaan ku faraxsan.

 

 

 [31] : وهي من أعجب الآيات أيضاً،

31: mas,alada 31aad waxay tahay: sidoo kale waxay ka mid tahay Aayaatka ugu cajaa,ibta badan,

معاداتهم الدين الذي انتسبوا إليه غاية العداوة،

(taa soo ah) la colaytanka ay Diinka ay u nasab sheegtaan la colaytameen la colaytanka  ugu xeel dheer,

ومحبتهم دين الكفار الذين عادوهم وعادوا نبيهم وفئتهم غاية المحبة،

iyo Jacaylkooda ay jeclaadeen Diinka Gaaladii la calaytantay ayaga lana colaytantay Nabigooda iyo Kooxdooda (oo ay jeclaadeen) Jeclaanta mida u xeel dheer,

كما فعلوا مع النبي صلى الله عليه وسلم لما أتاهم بدين موسى عليه السلام،

sidii ay ku sameeyeen Nabiga scw markii uu ula yimid Diintii Muuse cs,

واتبعوا كتب السحرة، وهي من دين آل فرعون.

waxayna raaceen Kutubtii Saaxiriinta,  oo ahayd Diintii Reer Fircoon.

 [32] : كفرهم بالحق إذا كان مع من لا يهوونه،

32: mas,alada 32aad waxay tahay: ku gaaloobidooda Xaqa ay ku gaaloobaan marka uu xaqa maro Cid aysan jeclayn dhiniciisa,

كما قال تعالى: {وقالت اليهود ليست النصارى على شئ وقالت النصارى ليست اليهود على شئ}.

sida Allaah Asigoo nooga waramaayo yiri: {Yahuud waxay tiri ma ahaanin Nasaarada waxba (oo wax xaq ah maku taagno), Nasaarana waxay tiri Yahuuda ma ahaanin shay kor kiisa (wax xaq ah ma haystaan)}.

 [33] : إنكارهم ما أقروا أنه من دينهم،

33: mas,alada 33aad waxay tahay: inkiridooda ay inkireen wixii ay qireen inuu Diinkooda ka mid yahay,

كما فعلوا في حج البيت، فقال تعالى:

siday sameeyeen Xajinta Baytka, wuxuu yiri Allaah koreeyee:

{ومن يرغب عن ملة إبراهيم إلا من سَفِهَ نفسه}.

{ yaa nacaya Diinkii Ibraahiim aan ka ahayn qof doqomooway nafsadiisa}.

 [34] : أن كل فرقة تدعي أنها الناجية،

34: mas,alada 34aad waxay tahay: in koox kasta ay sheegato inay tahay kooxda bad baadaysa,

فأكذبهم الله بقوله: {هاتوا برهانكم إن كنتم صادقين}،

Allaah wuu ku beeniyay Qowlkiisa: { la imaada Xujooyinkiina hadaad tihiin kuwo run sheegaayo},

ثم بين الصواب بقوله:

wuxuuna ku cadeeyey Allaah sida Sawaabka ku jirto (oo lagu noqon karo Firqatu An-Naajiyah) Qawlkiisa:

{بلى من أسلم وجهه لله وهو محسن}.

 {waxay sheeganayaan iskaba daayee Ruuxii u hogaamiya Wejigiisa Allaah isagoo sama fala ah}.

 [35] : التعبد بكشف العورات كقوله:

35: mas,alada 35aad waxay tahay: ku cibaadaysiga ay ku cibaadaysanayaan cawrooyinka oo faydan siduu Allaah Qawlkiisa ku sheegay:

{وإذا فعلوا فاحشة قالوا وجدنا عليهآ ابآءنآ والله أمرنا بها} .

{ markay sameeyaan Faaxisho (cawradooda ay faytaan) waxay dhahayaan waxaan ka helnay (oon ka soo gaarnay) Aabayaasheena Allaahna wuu na amray inaan saas sameeno ( waa siday ku been abuurteene}.

 [36] : التعبد بتحريم الحلال، كما تعبدوا بالشرك.

36: mas,alada 36aad waxay tahay: ku cabaadaysiga ay ku cibaadaystaan xarimid la xarimo xalaasha, siday ugu cibaadaysteen Shirkiga.

 [37] : التعبد باتخاذ الأحبار والرهبان أرباباً من دون الله.

37: mas,alada 37aad waxay tahay: ku cibaadaysiga ay ku cibaadaystaan ka yeelasho ay Rabiyaalo  ka yeeshtaan Axbaarta (Culimada ) iyo Ruhbaanta (Cubbaada) Allaah sukadiisa.

 [38] : الإلحاد في الصفات، كقوله تعالى:

38: mas,alada 38aad waxay tahay: leexinta la leexiyo Tilmaamaha (Allaah isku sifeeyey), siduu Allaah yiri:

{ولكن ظننتم أن الله لا يعلم كثيراً مما تعملون}

{ balse waxaad maleeseen in Allaah uusan ogayn wax badan oo aad samaynaysaan (cilmi la,aanta ay Allaah ku maleeyeen ayaa ah Sifo ay leexiyeen oo Allaah leeyahay ilayn Cilmiga waa sifo min sifaati-llaah)}.

[39] : الإلحاد في الأسماء، كقوله: {وهم يكفرون بالرحمن}.

39: mas,alada 39aad waxay tahay: leexinta ay leexiyeen magacyada Allaah siduu Allaah Qawlkiisa ku yiri: { waxay ku kufrinayaan Ar-raxmaan}.

[40] : التعطيل، كقول آل فرعون.

40: mas,alada 40aad waxay tahay: Dafiraad (ay qaarkooda koonkaan ka dafiraan Rabigii Abuurtay, iska yeel yeelid darteeda) Reer Fircoon warkooda oo kale.

 [41] : نسبة النقائص إليه سبحانه،

41: mas,alada 40aad waxay tahay : Tiirinta wax yaabo Nuqsaan ah  ay u tiirinayaan Allaah Xumaan oo dhan na nazahnaayee,

كالولد والحاجة والتعب،

sida (inuu dhalay) ilmo iyo Baahi (inuu wax u baahan yahay) iyo Daalid ( inuu Allaah daalo),

مع تنزيه رهبانهم عن بعض ذلك.

iyadoo ay arimahaani qaarkooda (wax yaabaha ay Allaah u tiirinayaan) ay ka nazahayaan (u diidayaan) Culimadooda (Baadariyaashooda sida inuusan guursanin waxna dhalin, iyadoo ay Arintaana ku sheegaan inuu Allaah guursaday Cunug na dhalay Subxaanahu Watacaalaa waxay ku tilmaamayaan).

 [42] : الشرك في الملك، كقول المجوس.

42: mas,alada 42aad: Wadaajin ay Mulkiga Allaah kula wadaajiyaan Cid kale , sida Majuusta hadalkooda oo kale.

[43] : جحود القدر.

43: mas,alada 43aad waxay tahay: Qadarka oo la diido (la inkiro.

[44] : الاحتجاج على الله به.

44: mas,alada 44aad waxay tahay: Allaah oo loo xujeesto Qadarka (sida inay xumaan sameeyaan sida Shirkiga iwm ka dibna dhahaan Allaah ayaa qadaray)..

[45] : معارضة شرع الله بقدره.

45: mas,lada 45aad waxay tahay: Sharciga Allaah oo looga hor yimaado Allaah Qadartiisa (sida inay dhahaan Hanuunka Allaah nooma qorin oo maxay ka ogyihiin mustaqbalkooda siduu noqon doono inuu Allaah hanuun u qoray iyo inuusan u qorin ).

 [46] : مسبة الدهر،

46: mas,alada 46aad  waxay tahay: Zamanka oo la caayo,

كقولهم: {وما يهلكنا إلا الدهر}.

sida hadalkooda ay yiraahdeen Allaahna noo sheegay  {nama halaagaayo waxaan Waqtiga ahayn}.

[47] : إضافة نعم الله إلى غيره،

47: mas,alada 47aad waxay tahay: Nicmooyinka Allaah oo loo tiiriyo Cidaan Allaah ahayn,

كقوله: {يعرفون نعمت الله ثم ينكرونها}.

sida Qawlkii Allaah ku sugnayd {Nicmada Allaah ayay garanayaan (inay xaga Allaah ka timid) ka dibna way inkirayaan}.

 [48] : الكفر بآيات الله.

48: mas,alada 48aad waxay tahay: ku gaaloobid Aayaatka Allaah oo lagu gaaloobo.

 [49] :جحد بعضها.

49: Diidid ay Aayaatka Allaah qaarkooda diidaan.

 [50] : قولهم: {ما أنزل الله على بشرمن شئ}.

50: waa hadalkooda ay dhaheenn : { Allaah waxba kuma soo dejinin Dadka (waxay inkirayaan Risaalada xaga Allaah ka timid)}.

 [51] : قولهم في القرآن: {إن هذآ إلا قول البشر}.

51: waa hadalkooda ay Qur,aanka ka sheegeen oo waxay dhaheen:{Qur,aankaani ma ahaanin Hadal Qof yiri mooyee}

[52] : القدح في حكمة الله تعالى.

52: Ceebeen la ceebeeyo (oo xumaan lagu sheego ama ula jeedo la,aan lagu tilmaamo)Xikmada Allaah koreeyee.

 [53] : إعمال الحيل الظاهرة والباطنة في دفع ماجاءت به الرسل

53: Sameen la sameeyo Xeelado muuqdo iyo kuwo qarsan si ay isaga riixaan (isaga celiyaan) wixii ay Rususha la timid,

كقوله تعالى: {ومكروا ومكر الله}،

siduu Allaah koreeyee inoo sheegay:{way shirqooleen (Xaqii) ayagana Allaah ayaa makray (oo dabankii ay Xaqa u dhiga islahaayeen ayuu Allaah ayaga ku riday)},

وقوله: {وقالت طآئفة من أهل الكتاب

iyo Qawlkii Allaah:{waxay tiri koox ka mid ah kuwa Kitaabka la siiyay

امنوابالذيأنزلعلىالذينآمنوا وجه النهار واكفروا اخره}.

rumeeya waxa lagu soo dul dejiyay Mu,miniinta Maalinka gelinkiisa hore kuna gaalooba Maalinka gelinkiisa dambe (si ay u kala fur furaan Muslimiinta shaki iyo shubuhna u geliyaan ayay sidaasi u yeelayaan)}.

 [54] : الإقرار بالحق ليتواصلوا به إلى دفعه كما قال في الآية (2).

54: qirid ay qirayaan Xaqa si ay u gaaraan siday isaga reebi lahaayeen Xaqa siduu Allaah ku yiri Aayada.

[55] : التعصب للمذهب، كقوله تعالى: {لا تؤمنوا إلا لمن تبع دينكم}.

55Tacasubid Mad-hab loo tacasubo, sida Qawlkii Allaah koreeyey: {ha rumeesanina Qof Diinkiina raacay mooyee}.

 [56] : تسمية اتباع الإسلام شركاً،

56: Islaamka raacistiisa oo lagu sheego Shirki,

كما ذكره في قوله تعالى: {ما كان لبشر أن يؤتيه الله الكتاب والحكم والنبوة

siduu Allaah  koreeyee ku sheegay Qawlkiisa :{ uma ahaanin bashar inuu Allaah siiyo Kitaab iyo Xukun iyo Nabi nimo

 

ثم يقول للناس كونوا عبادا لي من دون الله} الآيتين.

 ka dibna Dadka ku yiraahda ii noqda Adoomo Allaah sukadiisa}.

[57] : تحريف الكلم عن مواضعه (3).

57: Kelimada oo laga bedelo Booskeedii (macno ahaan ha loo bedelo ama lafdi ahaan ).

 [58] : لي الألسنة بالكتاب (4).

58: Carabka oo lagu laabo (lagu leexiyo) Kitaabka.

[59] : تلقيب أهل الهدى بالصباة والحشوية.

59: Dadka hanuunsan oo lagu naanayso (loogu magac daro) Saabi,nimo iyo Khashwanimo (waa magacyo dad hore tusaale ahaan ayuu sheekha u soo qaatay ee magacba maga ka xun ayaa Dadka wanaagsani ay ku tilmaamaan).

[60] : افتراء الكذب على الله.

60: Been abuurasho Allaah lagu been abuurto.

[61] : التكذيب بالحق.

61: Beenin ay Xaqa beeninayaan.

 [62] : كونهم إذا غُلبوا بالحُجة فزعوا إلى الشكوى للملوك،

62: ahaanshiyahooda ay yihiin markii looga adkaado Xujada (Daliilka Qur,aanka iyo Axaadiithta) ay u arga gaxaan (u fakadaan, u cararaan) Boqorada (Madaxda Maamulada) xagooda,

 

كما قالوا: {اتذر موسى وقومه ليفسدوا في الأرض}.

siday dheheen{ (Fircoonoow) ma waxaad u daynaysaa Muuse iyo Dadkuu wato inay fasahaadiyaan Dhulka).

 [63] : رميهم إياهم بالفساد في الأرض كما في الآية.

63: mas,alada 63aad waxay tahay :ku tuuristooda ay Dadka Ahlu Xaqa ah ay dusha u saaraan Fasahaadinta Arlada sida ku jirtay Aayadii la soo dhaafay.

 [64] : رميهم إياهم بانتقاص دين الملك،

64: mas,alada 64aad waxay tahay :ku tuuristooda ay Dadka Ahlu Xaqa ah ay dusha u saaraan Diinka Boqorka inay wax u dhimayaan,

كما قال تعالى: {ويذرك والِهَتَكَ} الآية،

siduu Allaah u yiri (Asigoo noo soo gudbinaayo hadalkii ay yiraahdeen reer Fircoon) : {(Fircoonoow) Muuse wuxuu rabaa inuu kaa tago adiga iyo ilaahaagaba (Cibaadadaadaba ka tago)},

وكما قال تعالى: {إني أخاف أن يبدل دينكم}.

iyo siduu Allaah u yiri (Asigoo noo soo gudbinaayo hadalkii Fircoon): {waxaan ka cabsanayaa inuu (Muuse) bedelo Diinkiina (waa caabudida ay asiga caabudayaan)}.

 [65] : رمهيهم إياهم بانتقاص آلهة الملك في الآية.

65: mas,alada 65aad waxay tahay :ku tuuristooda ay Dadka Ahlu Xaqa ah ay dusha u saaraan in Aalihada (Baadilka ah) ee Boqorlka hoos u dhimaayaan sida aayaada ku jirtay.

 

[66] : رميهم إياهم بتبديل الدين،

66: mas,alada 66aad waxay tahay :ku tuuristooda ay Dadka Ahlu Xaqa ah ay dusha u saaraan (inay la yimaadeen) Diin bedelis (Dhaqan rogid / Dhaqan rogis),

كما قال تعالى: {إني أخاف أن يبدل دينكم أو أن يظهر في الأرض الفساد}.

siduu Allaah noo sheegay (Asigoo inooga waramaayo hadalkii Fircoon nc): {waxaan ka baqayaa inuu bedelo (Muuse)Diinkiina ama inuu Dhulka Fasaad ka muujiyo}.

[67] : رميهم إياهم بانتقاص الملك كقولهم: {ويذرك والهتك}.

67: mas,alada 66aad waxay tahay :ku tuuristooda ay Dadka Ahlu Xaqa ah ay dusha u saaraan inay hoos u dhigayaan Boqorka (ay sumcada xukunkiisa hoos u dhigayaan), siduu hadalkoodiiba ahaa : {(Fircoonoow) Muuse wuxuu rabaa inuu kaa tago adiga iyo ilaahaagaba (Cibaadadaadaba ka tago)}.

[68] : دعواهم العمل بما عندهم من الحق،

68: mas,alada 68aad waxay tahay: sheegashadooda ay sheegtaan inay ku camal falaan Xaqa ay haystaan,

كقولهم: {نؤمن بمآ أنزل علينا}، مع تركهم إياه.

sida hadalkoodii: {waxaan rumeenaynaa wixii nalagu soo dejiyay}, ayagoo ka tagaayaan (oo aan waxba ku camal falaynin ayay sheeganayaan inay ku camal falayaan).

 [69] : الزيادة في العبادة، كفعلهم يوم عاشوراء.

69: mas,alada 69aad waxay tahay: Kordhin ay Cibaadada kordhiyaan, sida samayntooda Maalinka Caashuuraa.

[70] : نقصهم منها، كتركهم الوقوف بعرفات.

70: mas,alada 70aad waxay tahay: Naaqisintooda ay Cibaadada naaqisiyaan, sida ka tegidooda ay ka tagaan Istaagida Carafaat.

 [71] : تركهم الواجب ورعاً.

71: ka tegidooda ay waajibka uga tagaan xalaal miiridnimo darteeda (waa mar marsiyo aanan jirin).

[72] : تعبدهم بترك الطيبات من الرزق.

72: ku cibaadaysigooda ay ku cibaadaystaan inay ka tagaan Rizqiga kiisa wanaagsan.

[73] : تعبدهم بترك زينة الله.

73: ku cibaadaysigooda ay ku cibaadaystaan inay ka tagaan Quruxda (Ziinada) Allaah.

[74] : دعوتهم الناس إلى الضلال بغير علم.

74: ugu yeeristooda ay Dadka ugu yeeraan Baadi Cilmi la,aan.

 [75] : دعوتهم إياهم إلى الكفر مع العلم.

75: ugu yeeristooda ay Dadka ugu yeeraan Gaalnimo ayagoo og (oo cilmi u leh inay gaalnimo ugu yeerayaan Dadka).

[76] : المكر الكُبار، كفعل قوم نوح.

76: Dhagartii waynayd, sida Ficilkii Reer Nuux.

 

[77] : أن أئمتهم إما عالم فاجر وإما عابد جاهل،

77: in hor joogayaashooda ay yihiin Caalim Faajir ah iyo Caabid (qof cibaado badan) jaahil ah,

كما في قوله: {وقد كان فريق منهم يسمعون كلام الله ثم يحرفونه من بعد ما عقلوه وهم يعلمون (*)

sida ku jirtay Qawlkii Allaah:{koox ayaga ka mid ah ayaa waxay maqlayeen Kalaamkii Allaah ka dibna way badelayaan markay garteen ka dib ayagoo og*

وإذا لقوا الذين امنوا قالوا امنا وإذا خلا بعضهم إلى بعض قالوا أتحدثونهم بما فتح الله عليكم ليحاجوكم به عند ربكم أفلا تعقلون (*)

markay la kulmaan Mu,miinta waxay dhahayaan waan rumeenay markay isku keliyoobaana waxay dhahayaan ma waxaad u sheegaysaan Mu,miniinta wuxuu Allaah idin furay si ay idin kula doodaan Rabigiina agtiisa miyaydaan wax garanaynin*

أولا يعلمون أن الله يعلم ما يسرون وما يعلنون (*)

miyaysan ogayn in Allaah uu ogyahay waxay qarsanayaan iyo waxay muujisanayaan*

ومنهم أميون لا يعلمون الكتاب إلا آماني وإن هم إلا يظنون}.

waxaa ka mid ah Ummiyiin (kuwo aanan waxba qorin waxna aqrinin)  oo aanan ka garanaynin Kitaabka yididiilo mooyee waxaan malo ahayna kuma socdaan}.

 

 

[78] : دعواهم أنهم أولياء الله من دون الناس.

78: Sheegashadooda ay sheegtaan inay yihiin Awliyada Allaah Dadka sukadooda (Awliyanimada inay Dadka kale uga sukeeyaan ayay sheegtaan).

[79] : دعواهم محبة الله مع تركهم شرعه،

79: Sheegashadooda ay sheegtaan inay Jacaylka Allaah  weliba ayagoo ka tagayaan Sharciga Allaah,

فطالبهم الله بقوله: {قل إن كنتم تحبون الله

Allaah wuxuu Qawlkiisa uga dalbaday { waxaad ku tiraahdaa (Nebi Muxammedow) hadii aad Allaah jeceshihiin

فاتبعونىيحببكم الله}.

 Aniga i soo raaca Allaahna wuu idin jeclaanayaayee}.

[80] : تمنيهم الأماني الكاذبة،

80: yididiilayntooda yididiilada Beenta ah (Rajo beenaad dhalanteed ah ay ku jiraan),

كقولهم: {لن تمسنا النار إلآ أياما معدودة}،

sida hadalkoodii ahaa:{Naar na taaban mayso maalmo kooban mooyaanee},

وقولهم: {لن يدخل الجنة إلا من كان هوداً أو نصارى}.

iyo hadalkoodii: {Janno ma galaayo qof aan Yahuud ama Nasaaro ahayn}.

 

[81] : اتخاذ قبور أنبيائهم وصالحيهم مساجد.

81: ka yeelashada ay Qabriyada Nabiyadooda iyo Saalixiintooda ay ka yeesheen Masaajido.

[82] : اتخاذ آثار أنبياءهم مساجد كما ذُكر عن عمر (4).

82: ka yeelashada ay ka yeeshteen Raadadkii Anbiyadooda Masaajido sida laga sheegay Cumar.

 [83] : اتخاذ السُرج على القبور.

83: Faynuusyo ama Nalal laga yeesho Qabriyada dushooda.

[84] : اتخاذها أعياداً.

84: Qabuuraha oo laga dhigto Ciido (kulamo joogto ah).

[85] : الذبح عند القبور.

85: Gawraca Qabuuraha agtiisa wax lagu gawraco.

[86] : التبرك بآثار المعظمين،

86: Barakaysashada Raadadka Dadka la wayneeyo

كدار الندوة، وافتخار من كانت تحت يده بذلك،

sida Daaru-Nadwa, iyo Faanid uu faano qofka ay gacantiisa ku jirto arinkaasi,

كما قيل لحكيم بن حزاك: بعت مَكرمَةَ قريش؟!

sidii lagu yiri Xakiim Binu Xazaak: waxaad iibisay Maamuuskii Quraysh?

 

فقال: ذهبت المكارم إلا التقوى (5).

Wuxuu yiri: way tagtay wax yaabihii la isku maamuusi jiray Alle ka cabsigii mooyaanee.

[87] : الفخر بالأحساب.

87: Nasabkoo lagu faano.

 [88] : الطعن في الأنساب.

88: Nasabka (Dadka) oo la duro.

[89] : الاستسقاء بالأنواء (6).

89: in lagu roob dalbo Xidiga.

[90] : النياحة.

         90: Baroorta (Tacsiyada).

[91] : أن أجل فضائلهم البغي، فذكر الله فيه ما ذكر.

91: Fadaa,ishooda (waxyaabaha ay dadka kale kaga duwan yihiin) kan ugu wayn waa Xad gudub, Allaahna wuxuu ka sheegay arinkaasi wuxuu ka sheegay.

[92] : أن أجل فضائلهم الفخر، ولو بحق، فنهي عنه.

92: Fadaa,ishooda kan ugu wayn wuxuu ahaa Nasab ku faanida, Xaq ba ha ahaado, waa laga reebay.

[93] : أن تعصب الإنسان لطائفته على الحق والباطل

93: Qofka oo ugu tacasubaayo Kooxdiisa Gar iyo Gardaro

 

أمر لا بد منه عندهم فذكر الله فيه ما ذكر.

waa arin agtooda laazim ka ah Allaahna wuxuu ka sheegay arinkaasi wuxuu ka sheegay.

[94] : أن مِن دينهم أخذ الرجل بجريمة غيره،

94: in Diintooda (Dhaqankooda) ay ka mid tahay Qofka oo loo qabsado Dambi uu galay qof kale,

فأنزل الله: { ولا تزر وازرة وزر اخرى}.

Allaah wuxuu soo dejiyay{ Nafna naf kale dambigeeda ma qaado}.

 [95] : تعيير الرجل بما في غيره

95: Qofkoo lagu ceebeeyo wax qof kale ku sugan

فقال: “أعيرته بأمه؟

wuxuu yiri Rasuulka scw “ma hooyadiisa ayaad ku ceebeesay (ceeb uga dhigtay)?

إنك امرؤ فيك جاهلية” (متفق عليه) .

Waxaad tahay qof ay ku dhex sugan tahay jaahiliyad” waxaa soo saaray Bukhaari iyo Muslim.

[96] : الافتخار بولاية البيت،

96: ku faanid lagu faano wilaayada (Maamulida) Baytka (Kacbada),

فذمهم الله بقوله: {مستكبرين به سامرا تهجرون}.

Allaah wuu ku ceebeeyey arinkaasi Qawlkiisa:{ Adinkoo isku kibrinaayo (isku weeneenaayo) Kacbada Adinkoo cawa baashaalaayo (Qur,aanka aad maad iyo madadaalo ka dhiganaysaan) adinkoo Hadal xun.

[97] : الافتخار بكونهم ذرية الانبياء،

97: ku faanid ay ku faanayaan ahaanshiyahooda ay yihiin Awlaadii Anbiyada,

فأتى الله بقوله: {تلك امة قد خلت لها ما كسبت}.

Allaahna wuxuu la yimid Qawlkiisa: { Taasina waa Ummad tagtay, waxayna mudatay waxay kasbatay, Adinkuna waxaad mudanaysaan waxaad kasbateen}.

 [98] : الافتخار بالصنائع، كفعل أهل الرحلتين على أهل الحرث.

98: Faanida ay ku faanaan Farsamooyinka, sida kuwa labada safar (Mushrikiinal-Carab)ay ugu faaneen kuwa beeraleeyda.

[99] : عظمة الدنيا في قلوبهم،

99: Waynida ay Aduunyada ay ku wayntahay Quluubtooda,

كقولهم: {وقالوا لولا نزل هذا القرآن على رجل من القريتين عظيم}.

sida Hadalkoodii ahaa: { waxay dhaheen gaaladii maxaa loogu soo dejin waayey Quraankaan Nin degan mid ka mid ah labada Magaalo oo wayn}.

 [100] : التحكم على الله، كما في الآية السابقة.

100: Xukumid Allaah la xukumo sida ku xusan Aayadii aan soo dhaafnay.

 [101] : ازدراء الفقراء، فأتاهم بقوله:

101: Faqiiriintoo la xaqiro, wuxuu ula yimid Nabiga scw

{ولا تطرد الذين يدعون ربهم بالغداة والعشي}.

Qawlkii Allaah: { ha eryin (ha burinin) kuwa caabuda Rabigooda Aroortii iyo Galabkiiba}.

[102] : رميهم أتباع الرسل

102: Tuuristooda ay ku tuuraan kuwa raacay Rususha

بعدم الإخلاص وطلب الدنيا،

inaysan lahayn Ikhlaas ( Dar Allaah), iyo Aduunyo raadis,

فأجابهم بقوله: {ما عليك من حسابهم من شئ} الآية وأمثالها.

Allaah wuxuu ugu jawaabay kuwaasi Qawlkiisa: {kuma saarna xisaabtooda waxba} aayada iyo wixii la mid ah.

[103] : الكفر بالملائكة.

103: Malaa,igta oo lagu gaaloobo.

[104] : الكفر بالرسل.

104: Rususha oo lagu gaaloobo.

[105] : الكفر بالكتب.

105: Kutubta oo lagu gaaloobo.

[106] : الإعراض عما جاء عن الله.

106: ka jeesasho laga jeesto wixii ka yimid xaga Allaah.

[107] : الكفر باليوم الآخر.

107: Maalinta Aakhiro oo lagu gaaloobo.

[108] : التكذيب بلقاء الله.

108: Beenin la beeniyo la kulanka Allaah.

[109] : التكذيب ببعض ما أخبرت به الرسل عن اليوم الآخر،

109:Beenin la beeniyo qaar ka mid ah wixii ay Rususha ka sheegtay Maalinta Aakhiro,

كما في قوله: {أولئك الذين كفروا بـ ء ـايات ربهم ولقآئه}،

sida ku xusan Qawlka Allaah{ Kuwaasi waa kuwa ku gaaloobay Aayaatka Rabigooda iyo La kulankiisa},

ومنها التكذيب بقوله: {مالك يوم الدين}،

waxaa ka mid ah beeninta qawlka Allaah ee ah: { Boqorka Maalinta Abaal-marinta},

وقوله: {لا بيع فيه ولا خلة ولا شفاعة}،

iyo Qawlka Allaah: { (Maalinta Qiyaamaha) oo aan jirin gadasho iyo saaxiibtinimo iyo shafeeco (midna)},

وقوله: {إلا من شهد بالحق وهم يعلمون}.

iyo Qawlkii Allaah:{Cid ka marqaati kacday mooyaanee ayagoo Cilmi u leh}.

 [110] : قتل الذين يأمرون بالقسط من الناس.

110: Dilid la dilo Dadka kuwooda Cadaalada faro.

[111] : اٌيمان بالجبت والطاغوت.

111: Rumayn la rumeeyo Sixirka iyo Shaydaanka.

[112]: تفضيل دين المشركين على دين المسلمين.

112: Diinta Gaalada oo laga fiicnaysiiyo Diinta Muslimiinta.

[113] : لبس الحق بالباطل.

113: Xaqoo la dhex geliyo Baadilka.

 [114] : كتمان الحق مع العلم به.

114: Xaqoo la qariyo weliba iyadoo Cilmi loo leeyahay (oo la og yahay waxaan la qarinaayo inay xaq yihiin).

[115] : قاعدة الضلال، وهي القول على الله بلا علم.

115: Qaacidada Baadida oo ah in Allaah wax laga sheego Cilmi la,aan (sida in la dhaho Allaah ayaa dhahay, wax uusan Allaah dhihin) .

 [116] : التناقض الواضح لما كذبوا بالحق،

116: Isburinta  iska cad markay xaqa beeniyeen,

كما قال تعالى: {بل كذبوا بالحق لما جاءهم فهم في أمر مريج}.

siduu Allaah koreeyee u yiri:{ Bal waxay beeniyeen Xaqii markuu u yimid waxayna ku dhex sugan yihiin arin is dhex yaacsan}.

[117] : الإيمان ببعض المنزل دون بعض.

117: in la rumeeyo Kutubka la soo dejiyey qaarkooda qaarna aanan la rumeenin.

 [118]:محاجتهم فيما ليس لهم به علم .

118: Doodooda ay ku doodaan waxaysan Cilmi u lahayn.

[119] : التفريق بين الرسل.

119: Rususha oo la kala saaro.

[120] : دعواهم اتباع السلف مع التصريح بمخالفتهم.

120: Sheegashadooda ay sheegtaan inay raacsan yihiin Salafkii suubanaa weliba ayagoo cadeenaayaan inay dhinac marsan yihiin Salafkii.

[121]: صدهم عن سبيل الله من آمن به.

121: ka reebitaankooda ay Dadka ka reebaan Wadadii Allaah Cidii Allaah rumeesay.

[122] : مودتهم الكفر والكافرين.

122: Jacaylkooda ay u qabaan Gaalnimo iyo Gaalo.

 [123] : العيافة .

123: Shimbirka oo la kiciyo.

[124] : الطرق .

124: Faalka.

[125] : الطيرة .

125: Baaseesiga.

[126] : الكهانة .

126: kitaab gaabloownimada.

[127] : التحاكم إلى الطاغوت . 

127: Daaguutka oo loo xukun tago (wax kasta oo Allaah ka soo haray oo loo xukun tago).

[128] : وكراهة التزويج بين العيدين .

128: iyo necbaysasho la necbaysto in la guursado labada Ciidood inta u  dhexaysa.

والله أعلم
وصلى الله على محمد وعلى آل محمد وصحبه وسلم.

Allaah ayaana Ogaan badan, Nabad galyo iyo Naxariis /Amaan Nabi Muxammed dushiisa iyo Ahalkiisa iyo Asaxaabtiisa ha ahaato.

Walaalahayga aan Islaamka ku walaalawnayow Kitaabkii Masaa,ilul Jaahiliyah meeshaani ayuu noogu dhamaaday, wixii aan haleelay sax iyo wanaag ah Allaah ayaa ii sakhiray, wixii aan dhinac maray oo aan khaldayna waxay ka timid Nafsadayda gaabiska badan, Camal kasta oo Rabi raali ka yahay oo aan samaynaynana mid aan Allaah Ridahiisa ku dalbeeno Allaah nooga dhigo, intaasi ka dib wixii aan baranay ku camal falkooda ayaa ina hor yaalo hada iyo wixii ka dambeeyo iyo inayno Dadka gaarsiino wixii aan baranay iyo inaynu ku sabarno wixii caqabado ah oo aynu kala kulano Arinkaasi.

Waa walaalkiina aad Diinta ku walaalawdeen Muxammed Aadam Ibraahim oo idinka dalbanaayo inaad Allaah uga baridaan Asiga iyo Ahalkiisa inuu waafajiyo Aduun iyo Aakhiro wuxuu Allaah raali ka yahay  Ayagana ay Raali ka yihiin.

Wixii su’aal, sixid ama suluugmo ah oo ku saabsan Kitaabkan fadlan ku soo hagaaji emailkan :  shaakir123@hotmail.com

والله أعلم، وصلى الله على محمد وآله وصحبه وسلم