Cutubka Labaad – Isdaahirinta

IS DAAHIRINTA
Maxay shareecadu ka qabtaa in niyada afka looga dhawaaqo?
Taabashada kitaabka qur’aanka ah weeso la’aan
Qoyaanka haweenka ka yimaada
Weysada jirka oo dufan leh
Waajib miyaa inay haweenku geedkooda gudihiisa mayraan?
Qof aan jinaabada ka mayran karin
Haweeney xanuunsan oo aan awoodin qubays
Matagga ilmaha yar yar
Ilmo loo istijeeyey weysadu ma ku buraysaa?
Shakiga weysada
Najaasada qallalan dhib ma keento
Wajiga iyo gacmaha oo saabuun lagu mayro weysada
Habka looga qubaysto jinaabada
Dhunkashadu weysada ma buriso

IS DAAHIRINTA
Maxay shareecadu ka qabtaa in niyada afka looga dhawaaqo?
Su’aasha 9aad: Muxuu yahay xukunka in lagu dhawaaqo niyaysiga weysada iyo salaadda?

Jawaab: Arrintaas xukunkeedu waa bidco sababtoo ah lagama warin Nabiga iyo asxaabtiisii inay sidaas yeeleen, niyadana rugteedu waa qalbiga, markaas looma baahna in afka laga sheego.

Taabashada kitaabka qur’aanka ah weeso la’aan
Su’aasha 10aad: Ma bannaan tahay kitaabka qur’aanka ah in aan gacanta ku qabsado oo akhriyo anigoo daahir ahayn?

Jawaab: Qofkii qur’aanka kor ka akhriya isagoo aan daahir ahayn dhib malahan haddii aanu qasli (jinaabo) qabin, haddii uu qasli jinaabo ah qabo ma bannaana inuu qur’aanka akhriyo xataa haddii uu kor ka akhrinayo, dhibna ma leh haddii uu bisinka qabsado ama uu yiraahdo haddii ay dhibaato ku dhacdo () iyo wixii wardi ah oo quraanka laga soo qaatay oo kale.

Qoyaanka haweenka ka yimaada
Su’aasha 11aad: Qoyaanka haweenka ka yimaada ma daahir baa mise waa nijaaso?

Jawaab: Sida macruufka ah dadka ahlu cilmiga ah waxay qabaan in wax kasta oo kasoo baxa labada marin ay nijaaso yihiin wixii aan manida ahayn, manidu waa daahir, wixii kale oo jurmi leh oo labada marin kasoo baxa waa nijaaso weysaduna way ku buraysaa, haddaba annagoo qaacidadaas ku soconayna waxa haweenka ka yimaada oo dheecaanka ah waa nijaaso waana waajib in laga weysaysto sidaas ayayna culimadu sheegeen markii ay baaris badan sameeyeen, arrintaas anigu walaac badan ayaan ka qabaa sababtoo ah haweenka qaarkood mar kasta qoyaankaas ayay isku arkaan, haddii uu qoyaanka sidaas joogto u yahay sida kaliya oo loo xalin karo waa in ay weysaystaan salaad kasta marka uu waqtigeedu galo, sida dadka aan kaadida ceshan karin oo kale.

Waxaan baaris wada samaynay dhakhaatiir ku takhasustay arrimahaas waxaana ogaaday in haddii dheecaankaasi ka imanayo kaadi haysta uu nijaaso yahay sidaan horayba u soo sheegnay, haddiise uu ka imanyo halka ilmuhu ka soo baxaan (riximka) waa laga weysaysanayaa nijaasana ma ahan oo meeshii uu gaaro in laga dhaqo waajib ma ahan.

Weysada jirka oo dufan leh
Su’aasha 12aad: Ma bannaan tahay in la weysaysto iyadoo dufan ama kareem jirku leeyahay?

Jawaab: Dhib kuma sugna in la weysaysto iyadoo jirku dufan leeyahay waxaase shardi ah inuusan dufankaasi ahayn mid adag oo jirka u diidaya inay biyuhu gaaraan. Haddii dufankaasi yahay mid adag oo jirka ka hor istaagaya inay biyuhu gaaraan, waxaa waajiba in la iska tirtiro dufankaas.

Waajib miyaa inay haweenku geedkooda gudihiisa mayraan?
Su’aasha 13aad: Labo hablood ayaa ku dooday markay is daahirinayaan waajib inay ku tahay inay geedka faraha geliyaan oo ay gudihiisa soo dhaqaan, iyo inay kor gacanta ka marinayaan oo kaliya.

Jawaab: Sida saxiixa ah arrintaasi waajib ma ahan wayse bannaan tahay.

Qof aan jinaabada ka mayran karin
Su’aasha 14aad: Sidee ayuu xukunkeedu noqonayaa haweeney uu ninkeedu u galmoonayo iyadoon awoodi karin inay qubaysato, xaaladdeeda oo sidaas ah ninku inuu u galmoodo karaahiyo ma noqonaysaa? Booraysi ma loo ogol yahay haween jinaabo qabta haddii ay ka cabsanayso inay salaaddu ka tagto inta ay mayranayso?

Jawaab: Ruuxa jinaabada qabaa rag iyo dumar kuu doono ha noqdee, haddii uu biyo waayo ama uu biyaha ka cabsado inuu dhib ka soo gaaro, booraysi ayuu ku tukanayaa karaahiyona ma ahan ninku inuu xaaskiisa u galmoodo iyadoo xaaladdaasi jirto, wuuna u galmoonayaa sidoo kale way u bannaan tahay inuu u galmoodo iyagoo safar ku jira kaddibna ay booraystaan.

Haddii qofku hurdada ka baraarugo salaadda subax isla markaana haddii uu biyo raadiyo ama biyo kululaysto salaaddu ay dhaafayso wuxuu ku tukanayaa booraysi sida ay jamhuurka culimadu qabaan, waxaana arrintaas khilaafay Culimadii dambe qaarkood sida Imaamu Shaafici iyo Axmed – Alle ha u naxariistee – waxayna qabaan in biyo la raadinayo xataa haddii salaaddu ku dhaafayso, sidoo kale waxay yiraahdeen ruuxii dhar waaya ama qiblada garan waaya, waa raadinayaa ilaa uu ka helayo, waana arrin looga rajaxan yahay waayo haddii la qiyaaso arrintaas waxay noqonaysaa qofka musaafirka ah inuu tukado salaadda marka waqtigeedu baxo isagoo weeso raadinayey intii salaaddu ka tageysey, qofka qaawanina salaadda aanu tukan ilaa salaadda waqtigeedu baxo oo kaddib dhar ku tukado, waana arrin khilaafsan Ijmaaca muslimiinta.

Waxaa waajib ah haddii waqtiga salaaddu soo galo in hadba sidii xaalku yahay loo tukado, wixii uu qofku waayana waajibkoodu wuu ka dhacayaa.

Haweeney xanuunsan oo aan awoodin qubays
Su’aasha 15aad: Naag ayaa indhaha ka bukootay aadna way u cuslaatay qubaysna ma awooddo, isla markaasna ninkeeda ayaa u galmooda, haddaba miyay bannaan tahay inay jirkeeda caafimaadka qaba mayrto madaxana ka booraysato?

Jawaab: Haddii aysan awoodin inay qubaysato biyahoo qabow ama kulayl iyo wixi la mid ah way u bannaan tahay inay booraysato waqtiga salaadda sida ay qabaan jamhuurka culimadu.

Matagga ilmaha yar yar
Su’aasha 16aad: Ma lagu tukan karaa maro ilmo yar oo naas nuug ah ku matagay?

Jawaab: Waxaa haboon in lagu rusheeyo biyo haddii ilmahaasi naas kaliya nuugo oo aanu cunto cunin sida kaadidiisa oo kale, lagumana tukan karo iyadoon biyo lagu rushayn.

Ilmo loo istijeeyey weysadu ma ku buraysaa?
Su’aasha 17aad: Haddii aan caruurta aan dhalay u qubeeyo una istijeeyo weysadii ma iga buraysaa?

Jawaab: Ruuxii taabta cawro aan tiisa ahayn shahwo ahaan weysadu way ka buraysaa waxaase la isku khilaafsan yahay haddii loo taabto ula jeeddo aan shahwo ahayn, sida raajixa ah ilmo yar oo loo istijeeyo cawradooda oo la taabto weysadu kuma burayso waayo ilmaha cawradoodu ma ahan meel shahwo iyo tuhunkeedba laga filayo, weysada buristeeduna waa mashaqo iyo hawl inteeda le’eg, haddii ay arintaasi jirto oo ilmaha cawradoodu weysada jabiso waxaa laga ogaan lahaa saxaabadii iyo dadkii ka dambeeyey.

Shakiga weysada
Su’aasha 18aad: Muxuu yahay xukunka haddii qof ku shakiyo inay weysadu ka burtay iyo in kale?

Jawaab: Haddii qof ku shakiyo inay weysadii ka burtay iyo in kale, shakiga wuu tuurayaa wuxuuna u qaadanayaa in weysadii u dhawran tahay, waayo asal ahaan wuu weeso qabay oo markaas shakiga weeso ku buri mayso, waxaana u daliil ah qowlka Nabiga markii la weydiiyey nin salaadda dhexdeeda wax is moodsiiya, uuna yiri:
*
“Yuusan salaadda ka bixin ilaa uu codkeeda maqlo ama urkeeda dareemo.”
Nabigu wuxuu u caddeeyey in daahir ahaanshuhu asal yahay ilaa laga xaqiijiyo wax buriyey, arintuna inta ay shaki ku siman tahay weysadu kuma burayso, wuuna ku tukan karaa weysadaas kuna dawaafi karaa kacbada qur’aankana wuu akhrin karaa, taas ayaana asal ah, Allaah mahadi ha ka gaartee waxay arintaani tusinaysaa diinta Islaamka waasacnimadeeda iyo fudaydkeeda.

Najaasada qallalan dhib ma keento
Su’aasha 19aad: Kaadida qalalan dharka ma nijaasaysaa, matalan haddii ilmaha yari ku kaadsho dhulka oo kaadidii ay meeshaas ku qalasho iyadoo aan laga mayrin oo markaas kaddib qof inta yimaado ku fariisto isagoo aan qoyanayn, nijaaso miyaa ka soo gaaraysa?

Jawaab: Dhib ma keento nijaaso qalalan haddii ay taabato dharka ama jirka oo qalalan, sidoo kale dhib ma lahan in musqusha oo qallalan cago caddaan lagu galo haddii luguhu qalalan yihiin, nijaasaduna waxay ku gudubtaa qoyaanka.

Wajiga iyo gacmaha oo saabuun lagu mayro weysada
Su’aasha 20aad: Muxuu yahay xukunka in wajiga iyo gacmaha lagu mayro saabuun marka la weyseysanayo?

Jawaab: Saabuun lagu mayro wajiga iyo gacmaha marka la weysaysanayo ma ahan arrin sharciga waafaqsan waana xad gudub iyo kallifaad, Nabiguna wuxuu yiri:
*
“Waa halaagsameen kuwa is kalifa, waa halaagsameen kuwa is kalifa,” saddex goor ayuu ku cel celiyey.
Haddii gacmuhu leeyihiin wasakh saabuun iyo wixi la mid ah mooyee wax kale aan ku go’ayn markaas way bannaan tahay in la isticmaalo, laakiin in caado laga dhigto ma bannaana oo waxay noqonaysaa is kalifid iyo bidco.

Habka looga qubaysto jinaabada
Su’aasha 21aad: Farqi miyaa u dhexeeya ka qubaysiga jinaabada ragga iyo dumarka? Haweentu timaheeda ma furfuraysaa mise waxaa ku filan inay saddex jeer madaxa biyaha ku shubto sida uu xaddiisku sheegay? Muxuu yahay farqiga u dhexeeya ka qubaysiga jinaabada iyo caadada?

Jawaab: Farqi uma dhexeeyo ka qabaysiga jinaabada ragga iyo dumarka, timahoodana ma fur furayaan marka ay mayranayaan waxaana ku filan inay madaxa saddex jeer biyo ku shubaan kaddibna jirka intiisa kale ay biyaha gaarsiiyaan sida uu xusay xaddiiskii Ummu Salama Alla ha ka raalli noqdee, markii ay Nabiga ku tiri:
“Waxaan ahay haweeney timaha aad u dabta ee ma furfurayaa timaha marka aan jinaabada ka mayranayo,” wuxuu ugu jawaabay Nabigu, “Maya, waxaa kugu filan in aad saddex jeer biyaha madaxaaga ku hoobisid kaddibna jirka intiisa kale biyaha gaarsiisid oo aad is daahirisid.” Waxaa wariyey Muslim.

Haddii madaxa ninka ama haweenta uu ku dharooban yahay xinne (cillaan) ama gob u diidaya oo ka hor istaagaya inay biyuhu gaaraan lafta madaxa waxaa waajib ah in laga suuliyo, haddiise uu khafiif yahay biyahana ka hor istaagayn inay gaaraan halkii loogu tala galay, markaas dhib ma lahan waajibna ma ahan in la suuliyo.

Marka ay haweenku dhiigga caadada ka mayranayaan culimadu waxay isku khilaafeen inay waajib tahay timaha furfuriddoodu iyo in kale sida saxiix ahna waajib ma ahan, waxaana u daliil ah xaddiiskii laga wariyey Ummu Salama Alle ha ka raalli noqdee ee ay Nabiga ku tiri:
“Waxaan ahay haweeney timaha aad u dabta ee ma furfurayaa timaha marka aan dhiigga caadada iyo jinaabada ka mayranayo? wuxuu ugu jawaabay Nabigu, “Maya, waxaa kugu filan in aad saddex jeer biyaha madaxaaga ku hoobisid kaddibna jirka intiisa kale biyaha gaarsiisid oo aad is daahirisid.”
Xadiiskani wuxuu daliil cad u yahay inaysan waajib ahayn timaha in la furfuro marka laga mayranayo dhiigga caadada iyo jinaabada, waxaase fadli badan marka ay ka mayranayso dhiigga caadada inay timaha furfurto iyadoo ay ka tahay dadaal iyo shaki bixid, iyo kulmin la kulminayo axaadiista iyo qawlka culimada.

Dhunkashadu weysada ma buriso
Su’aasha 22aad: Ninkaygu mar kasta oo uu guriga ka baxayo wuu idhunkadaa, xataa haddii uu salaadda jamaacada ee Masjidka aadayo, mar marka qaarkoodna waxaan dareemaa inuu shahwo ahaan ii dhunkanayo, weysadiisa xukunkeedu sidee ayuu noqonayaa?

Jawaab: Caa’isha Alle ha ka raali noqdee waxaa laga wariyey inay tiri:
*
“Nabigu wuxuu dhunkaday qaar xaasaskiisa ka mid ah kaddibna salaadda ayuu aaday isagoon weysaysan.”
Xaddiiskaani wuxuu bayaaninayaa haweenka dhunkashadooda iyo taabashadooda, haddaba weysadu maku buraysaa mise kuma burayso? Culimada – Allaah ha u naxariistee – way isku khilaafeen arintaan, qaarkood waxay qabaan in weysadu ku burayso xaalad kastaba haddii haweenta la taabto, qaar kalena waxay qabaan haddii uu shahwo u taabto way ka buraysaa, haddii kalase kama burayso, qaar kalena waxay qabaan inaysan weysadu taabasho iyo dhunkasho ku burayn xaalad kasta, waana sida raajixa ah, macnaha haddii ninku xaaskiisa dhunkado ama gacanteeda taabto waxyaalaha weysada buriyana aanay ka iman, weysadii waa u dhowran tahay isaga iyo xaaskiisaba, asal ahaan ayaana loo tix gelinayaa in weysadiisii u dhowran tahay ilaa la helo daliil cad oo ah wax weysadii buriyey, kitaabka Allaah iyo sunnada Nabiga midna laguma hayo daliil sheegaya haweenka taabashadooda in weysadu ku burto, sidaas darteed taabashada haweenta si toos ah loo taabto iyadoon jirkeeda wax kaa xigin ama la dhunkado weysadu kuma burayso.

5 thoughts on “Cutubka Labaad – Isdaahirinta

    1. Innagu kama jawaabi doonno, waxay culumadu ka yiraahdeen un baynu kuusoo gudbin walaal.

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *