Xubinta 8aad

— 1 —

Diiq baa dhawaaqay. Mid kalaa ka jiibiyey, wadaad baa u marag furay. Aamuskii madoobaa buu addin kala dhex kacay. Ka baxshaa ba’ay. Alalaas baa afarta jaho is-qabsaday. Digaag aleeggadaya. Wadaaddo addimaya. Dameero orinaya. Dhallaan ooyaya. Dumar aamusinaya, iyo wixi la mid ah. Aaway dunidii daqiiqado ka hor shibta ahayd? Diiqii dhawaaqay baa dambigaas iska leh. Inta kale waa dameeri dhaan-raacday. Dawankaas iska daba dhacay dulucdiisa la garey. Waa sagootiskii habeenkii dheeraa. Waa soo dhaweyntii waaberigii wax badan la sugayey. Maalin taariikh leh baa madaxa keentay. Waa kala bayrkii u weynaa taariikhda nolosha Maana-Faay. Juu ama jaa. Jab aan laga kaban iyo jiritaan wacan bay maanta mid u jahaysan. Jid saddexaad ma jiri karo.

Been ma sheegin murti-dhaarigii laga maqlay, laba kala bariday kala war la’. Waagaa beryey waa 13kii bisha Mowliid. Guryo Xamar Weyne ku yaal farxad buu ula beryey. Guri Boondheere ku yaalse murugo iyo walaac buu ku soo balleeyey. Guryaha Xamar Weyne ku yaal waa reer Xaaji Muumin iyo reer Aw-Mukhtaar. Waxa farxadda ka keenaya waa arooska afar-geeska ah ee hawlihiisii maanta loo wada heegan yahay, nikaaxiisiina caawa lagu qorsheeyey. Guriga Boondheerena waa reer Ciise-Dheere oo Maana-Faay ilaa shalay dulsaar ku ahayd, murugadana u keentay. Habeenkii tagay, hammi iyo hurdo la’aan buu ku dhaafay.

Aweys Xaaji Muumin waa qofka ugu farxad badan dadka subaxaas Xamar Weyne waagu ugu beryey. Gacalisadii Jiija ayuu habeen dambe afar gidaar dhexdood albaabka hoosta uga xiran doonaa, isagoon cidi la joogin, cidina u jeedin. Laguna ceebin mayee waaba lagu bogaadinayaa. Alla dahabsanaa! Waxa uu sameyn doonuu ku sii riyoonayaa. Muuqaalkii u soo baxaaba farxad buu ku sii biirinayaa. Intuu is-illaawuu keligii isu qoslayaa. Markuu isgartana hareeraha iska eegayaa. Marmarka qaarkoodse wuu isku naxayaa. Siduu imtixaanka uga gudbi doonuu ka welwelayaa. In uu wax khalduu ka cabsanayaa. Habeenkaas Aweys laba indhood isuma geyn. Sida walaashiise murugo iyo madax-xanuun lama hurdo seegin. Farxad iyo fikrado is-jiirayuu la gam’i waayey.

Jiija qudheedu kama yaraysatee, wayba ka horraysaa. Adduun kaloo ay ka fekertaaba iyada uma jiro. Waxaase farxadda ka jiiraya, dareen yaxyax iyo mid baqdineed ee markay in yar faraxsanaataba ku soo boodaya, sidii calool xanuunkii. Waa makhabiyo guri-joog ah, oo la yiri boqollaal qof baa maanta hawshaada keliya u heellan, habeenka arooskana hareerahaaga tuban ee adiga uun ku daawanaya; ugu dambeystana nin baa aqal cidla ah la isaga kiin tagayaa, irridahana hore la idiinku sii ooday. Idinka lee waaye! Aabooy-aabooy, amuur ahaa taasi! Xumaayoo fiicanaa. Fiicanaa, fiicanaa! A’aah! Wallaahi baxaraa lagu jiraa!

Abuukar Aw-Mukhtaar farxad la sheegaa kama muuqato. Ninka arrintu khusaysana uma eka. Waa jirjirroolaynayaa. Reer uu isagu ka taliyo iyo naag aan cidi la wadaagin, cawiyo maalinna diyaar u ah, markay ku soo dhacdo, wuu isu bogayaa. Mas’uuliyadda fuuli doonta iyo magaalada uu ka xirmi doono markuu soo gocdana wuu is-xumaynayaa. Muxuu u sheegi doonaa gabdhihii saaxiibbadiis ahaa, ee ay ‘Ciyaal-biidka’ isla ahaayeen, caweysyadana isla darandoorrin jireen tumashada cawo kasta carcarta cusub leh? “Yaakhay arooskaan dhibkiisa ma iga dhaaftiinoo?” ayuu markaas hoos ugu gunuunucayaa, korse uma oran karo. Laba daraadle waxaa wadne-fug ku riday burutokoolka arooska. Wuxuu garan la’ yahay waxa uu ku hadli doono iyo sida uu isu ekeysiin doono saacadaha badan ee uu isagoo jaakaysan, aroosad iyo laba malxiisna ku dhex jira u taagnaan doono qaadashada hambalyada iyo salaanta dadka faraha badan ee ka soo qayb galaya xafladda arooska. Saacadahaas xasuustoodu waxba ugama duwana xabsi ay ku xukuntay maxkamad aan rafcaan lahayn.

Haddii taladiisa la tixgelinaayo wuxuu codsan lahaa in qoftiisa tartiib aqalka loogu soo geliyo, ama iyaduba gurigeeda keligeed iska timaaddo, rabsho la’aan. Maxaa jira dhibkaas iyo buuqbuuqaas!

Hayeey, hayeey! Haddana cabsi kalaa timid. Isaga iyo gabadha madaxa loo geliyey, markay isku keliyeystaan, ee afartooda indhood afar gidaar dhexdood isaga soo horjeestaan, muxuu fali doonaa? Xaggee buu hadal uga bilaabi doonaa? Asalkaba ma hadal buu hawsha ku bilaabi doonaa mise ficil? Ficil aa? Oo ficilkaasi muxuu noqon doonaa? Iikar wuu argagaxay, ammuurtaasi way la cuslaatay. Aaway geesinnimadii uu gabdhaha dadow ku kala shabin jirey, shukaansigoodana ugu bisa-bisoon jirey? Xaggee ka baxday dhiirranaantii uu ku khash-khashi jirey hablo uusan hore u arag, halkaasna kula qabsan jirey? Maxaa ka qaaday codkarnimadii uu saaxiibbadii ugu faani jirey inuu gabdhaha caqliga uga xado? Sidee uga argagaxay una garan la’ yahay eraygii uu afadiisa xalaasha ah albaabka jacaylka uga furi lahaa? Weliba qof qalaad ma ahee waa Maana-Faaydii adeerkii dhalay ee uu ag joogay ilaa ilmannimadeedii. Waa tii uu si walba u yiqiin, si kastana ku arkay. Iyadoo qoslaysa, iyadoo ooyaysa, iyadoo ciyaaraysa, iyadoo qaawan! Iyadoo xashaashaysa, iyadoo hurudda, iyadoo soo jeedda; si walbaba waa u yaqaan.

Laakiinse sidii loo yiri waa naagtaadii, waxay la noqotay qof kale; qof qalaad oo ka muhiimsan, kana khatarsan Maana-Faaydii uu yiqiin. Markay ka soo hor baxdaba wuu qabandhacoodaa, sidii qof uu deyn ka qabo. Waxaa ka soka marta ceeryaamo baas oo cabsideeda wadata. Wiilku waa yaabban yahay. Waalidkuna waa faraxsan yahay.

Aay-Soonto, waa u ciid raynrayn badan. Ciiddii ugu farax badnayd ee soo marta nolosheeda. Oo maxay la ahaan weyday? Sow curadkeedii Iikar-Yare ee ay cid walba ka jeclayd, caawa gabar cuddoon loo nikaaxi maayo, habeen dambana reer cusub ka ag dhisan maayo? Sowse cunugteedii Jiija-Faraxley, caawa marwo reer leh noqon mayso? “Haah. Jiija walwalkeedii waa ku daayey. Iyadoo weli dhowrsoon bay kuu guri gashay. Ilaalinteedii waa lagaa soo furtay. Xil dambe kaama saarna. Waxaad sugtaaba waa dhasheedii oo aad indhaha ku nuurato!” Aw-Mukhtaar dareenkiisu wax badan kama duwanayn dareenka xaaskiisa. Keliya wuu ka degganaa, xilka culayskiisana uga bura siday. Kamase farxad yaraysan.

Aay-Caddeey qudheeda waa u subax farxad leh. Mase gaarsiisna heerka Aay-Soonto. Dhanka wiilkeeda arooskiisa, loogama raynrayn badna. Dhanka gabadhayse farxaddeedu ka kala dhantaalan tahay, walwalna ka dareensan tahay. Iyadoon horeba Abuukar Aw-Mukhtaar raalli uga ahayn, ee la rabtey wiil eheladeeda ah, ayey haddana ogaatay in ay Maana ka uur xun tahay arooska Abuukar. Hooyo ahaan uur xumada gabadheeda way ka xanuunsatay. Hase yeeshee, waxay u haysatay arrintu in ay ku eg tahay ka xumaan. Waxayna ku talo gashay, cid kastoo ka xunba in aan waxba laga beddeli karin qorshahaan dhamaaday, hawshiisiina maanta lagu guda jiro. Waxay isku geesinnimo gelinaysay farxadda wiilkeeda Aweys oo loo guurinayo gabar uu jecel yahay iyada qudheedana la wanaagsan.

 

— 2 —

Sidaa awgeed, Aay-Caddeey qabanqaabada arooska waxay uga qayb qaadanaysaa si firfircoon, farxadina ka muuqato. Sidii waagu u baryey wax bay kala agaasimaysay. Xitaa quraacdii way haleeli kari weyday. Hadda uun baa ugu horreysa mar ay salka dhigato. Darin ballaaran oo ay bersadda ku gogoshay bay dacal uga fariisatay. Ma fariisateene marti sharaf markaas u timid bay gogosha iyo fadhigaba ku muunaynaysey. Waqti dhumis uguma socone, waxay ugu yimaadeen hawlihii arooska qaar ka mid ah.

Waa Abuukar Aw-Mukhtaar eeddooyinkii iyo habaryarihii oo keenay dhigaalkii loogu talo galay arooska Maana-Faay. Darintii ballaarnayd baa si haybad leh saf ballaaran loogu fadhiyaa. Dambiil weyn oo buuxdaa bartamaha la soo qotomiyey. Alaabtii ka buuxday baa mid mid loo soo bixinayaa, Aay-Caddeey loo bandhigayaa. Inuu raalli geliyana laga dhur sugayaa. Koox guntiinooyin casri ah oo ugu korreeyey baa kor loo soo qaaday. Toddoba way gaarayaan. Diricyo jaad-jaad ah baa laga soo daba bixiyey. Iyana waa intii oo kale. Darintii goglanayd baa iyaga iyo guntiinooyinkii khafiifka ahaa la isu-dul tubay. Dambiishii baa gacanta loo diray. Cutub googarado ah baa ka soo baxay. Aay-Caddeey baa la ag-dhigay. Quruxdooda iyo qaalinimada ay ku malaynayso ayay madaxa u ruxday. Dambiishii oo god weyni ka daloolashamay baa la gacan-togaaleeyey. Mise waa horin saakooyin ah. Tiro badanaa. Laba iyo saddex, shan, toddoba. Aay-Caddeey intay tirinaysayba waxaa ka dul yimid garbasaaro hillaacaya oo aan iyaga la tirin karin iyo masarro cuntub cuntub isagu xiran. Tan dambaa daran. Godkii oo sii dheeraaday baa laba gacmood oo is-barbar socda lagu celiyey. Hoob-laa! Laba nooc oo kaba ah baa ka soo baxay. Waa sookal iyo jabbaati. Oow! Aaway dacaskiina? Inta la xasuustay baa laga daba keenay. Aay-Caddeey sookalkii bay intay kor u qaadday, doocdoocisay, sidii iyadoo leh, Beladu cirbo dheeraa! Waxaa la mooday inayan ugu bogin sidii ay ugu bogaysay alaabtii hore.

Godku mug weynaa, maxaa weli ku haray! Dambiishii oo fududaatay baa dhinac loo soo jiifiyey, si loo hanqalloocsado haraaga ay weli salka ku haysato. Dhalooyin barafuun ah iyo baakado saabuun ah baa iska dul dhacay. Sidii khashinkii baa looga soo qufay. Bes miyaa mise? Inta kor loo qaaday baa salkeeda sacabka lagu shaxaaday. Aabaay! Illayn wixii u darnaa baa weli dhimmanaa! Waxaa laga soo saaray silsilad dahab ah oo wadata dhageheedii, jinjimaheedii iyo far-gashigeedii.

Aay-Caddey aad bay u raalli gelisay alaabta uu ka kooban yahay dhigaalka loo keenay arooska gabadheeda. Berri bay isugu yeeri doontaa dumarka dariska ah, uguna faani doontaa. Waxay xasuusan tahay dumarkaas qaarkood gabdhahooda lagu aroosay dhigaal midkaas ka heer hooseeya. Aay-Caddeey marti sharafteedii kama illaawin in ay xasuusiso ka soo qayb galka xafladda berri loo qaban doono ‘Sandalshiidmada’ iyo soo saaridda ‘Kaayda.’ Si gaar ah, waxaa iyada u sii darnaa in ay dad badan tusto ‘Kaaydii’ ay gabadheeda u dhigaysay ilaa iyo maalintii ay dhalatay; lana sugaysay inay hadiyad ahaan u siiso habeenka la arooso, Siddeed iyo toban sano iyo bar ayay u soo qalab aruursanaysay, kana dhursugaysay habeenkaas caawa soo guuxaaya!

 

— 3 —

Wax walba waa la diyaariyey. Guryihii ciduhu degganaayeen dhinacyadii ugu wanaagsanaa baa qoysaska cusub loo diyaariyey. Alaab casri ah oo boqollaal kun oo shilin ku kacday baa la dhigay. Abuukar iyo Maana, guriga reer Aw-Mukhtaar dabaqiisa saddexaad oo dhan baa loo banneeyey. Alaab qaali ahna lagu cammiray. Taariikhda xaafadda xaflad-arooseeddii ugu weyneyd baa la abaabulay. Intii Degmada ku noolayd iyo intii la hal-maasheyba waa la war geliyey. Labadii guri ee labada gabdhood ‘meel-fadhiisintooda’ loogu tala galay waa la darbay. Jiija waaba la geeyey gurigii habaryarteed ee la fadhiisin lahaa. Gabdhihi loo xil saarayna hawshoodii way bilaabeen.

Aaway Maana-Faay? Waa in la raadiyaa iyadana. Waa in isla subaxaan la keenaa guriga eeddadeed Aay-Khayrto ee loo banneeyey, looguna diyaariyey tobaneeyadii gabdhood ee labadaas bariye meel fadhiisintu socoto la joogi lahaa. Waa gabdho la soo xulay, hawsha loo xilsaarayna yaqaan. Waxay isu diyaarinayeen sidii ay marwada cusub ugu cillaan-saari lahaayeen, caruusad ugu ekeysiin lahaayeen, casharna uga siin lahaayeen nolosha xaasnimada iyo sida ninka loola dhaqmo.

Gabdhihii afar ka mid ah, eheladeedna u badan, ayaa loo diray in ay soo galbiyaan. Ilaa Boondheeray sii baraawiiqlaynayeen, buuqoodana meel fog laga maqlaayey. Way ka muuqatay inay yihiin gabal ka soo faniinay farxaddii arooska ee subaxaas Xamar Weyne ku faafsanayd. Iyagoo hees iyo haloosin la marqaansan qosol iyo is-qunjinna uga caddahay, ayey la soo laabteen guri mitir-kubbo ah. Albaab duugnimo rinjigii uga duulay bay gargaraaceen. Gabar dhawr iyo toban jira ah oo guntiino aan garbasaar lahayn xiran baa ka furtay.

“Haye Aamino! See tihiin? Nabaddiinna maahinoo? Ma iska roon tihiinoo? Haye? Maana ma ku jirtaa?” bay isu raaciyeen.

“Maya, Maana ma joogto,” bay ugu jawaabtay.

“Intee jirtaa?” bay hal mar isla wada yiraahdeen.

“Wallaahi ma sheegi karo, subaxaanba ma arkin. Ma ogi mindhaa iskool bay u kallahday.”

Way is-wada dhugteen, iyagoo aammusan, indhahoodana walaac ka muuqdo, ee farxaddii ka bidday.

“Waa iska sugaynaa intii ka imaaheeso, maahinoo?” mid baa ra’yigaas su’aal ahaan kuwii kale ugu soo jeedisay. Mid “Haah” tiraahda, mid garbaha nuuxisa iyo mid hore u gudubtaba jawaabtoodii oggolaashay noqotay.

“Leylana shakhay jirtaa miyaa?”

“Haah.”

“Shimey soo nakhataa?”

“Siyeed saac camal.”

 

— 4 —

Maana iskool uma kallihin, sida Aamina u malaysay. Waxay u kallahday gurigii Axmed Jaamac. Waxay la kallahday arrintii xalay Leyla ku talisay iyana go’aansatay. Waxay goosatay in ay aroorta guriga ku gaarto, arrintana wajiga ka saarto, ee culayskeeda isaga ku wareejiso. Waayo, waqti ma haysato. Way iska garanaysay in subaxaas la soo raadin doono, mar haddii lagu tala galay in caawa la nikaaxo.

Tagsi bay kiraysatay. Intay sii xiintay bay xaafaddiisii ku dagtay. Iyadoo weli dhaxamaysan bay irridkiisii gargaraacday. Islaan dariskiisa ah oo ku ag cadaysanaysay baa la hadashay oo tiri, “Hooyo ma Axmed baad dooneysey?”

“Haah hooyo.”

“Axmed ma joogo.”

“Jaa waa baxay miyaa?”

“Shalaydii horuuba baxayoo, waxaan u malaynayaa, Gobollada iyo meelahaas in uu aaday baan u malaynayaa.”

“Gobollada aa? Alla aayoy ma hubtaa? Intee waaye Gobolyaalka?”

“Maandhay anigu mana caddayn karee, mar baan maqlayey isagoo leh meel baa shaqo la iigu diray. Wallaahi meesha markii isagu waaba sheegayey, ee anaan shaqfad lahaynoo iska liqay. Jamaame miyuu yiri, mise Jarriiban, mooyi. Waa un meelayowgaas.”

Maana eray dambe kama soo bixin. Dhuuntii baa hal mar engegtay. Afkii baa jawraray. Carrabkii baa cuslaaday. Wiish baa cirka uga yeeray. Wadnahaa gaddoomay. Meel laga jiray garan weyday. Mar quray ka jeesatay islaantii oo weli u warramaysa. Warkii ay u sheegaysay bay xammili kari weyday. Islaanta iyo warkeedaba uurkay ka nebcaysatay, sidii ay iyadu Axmed dhoofisay. Illin indhaheeda ku soo joogsatay bay kala carartay.

Irridkay hal-haleel uga baxday. Jaho ayan garanayn bay afka saartay. Addimadii baa ruuxu ka baxay. Oohin bay ceshan weyday. Af labadi bay yeertay. Oheey oh! Adduunyadu dhib badanaa! Uurku-taallo weynaa. Ifka maxaa kadeed yaal! Bal miskiinaddaa eeg. Albaabkay garaacdaba ma soo oodmayaa!

Muddo saacad ku dhow markay uurka iyo indhahaba ka ilmaynaysay bay istiri, Horta maad war sugan raadisid? Warshaddii wiilkeedu ka shaqaynayey bay ku dhaqaajisay. Waxay ku sii riyoonaysay iyadoo Axmed Warshadda ka dhex heshay, islaanta warkeediina beenoobay. War xunow lagu waa! Maana Warshaddii bay isa sii taagtay. Runtii kharaarayd bay mar labaad hardiday. Islaanta warkeedii ma beenoobine iyada riyadeedii baa beenowday. Ha u bixin, waa riyo iyo caadadeede. Warkii waa la caddeeyey. Injineer Axmed shalay baa shaqo degdeg ah Jilib loogu diray. “Afar-shan beri buu maqnaanayaa,” baa la yiri. Yaa dhintay yaa nool? Afar iyo shan daaye, caawa hadduu dhaxo, ciribtiis go’day, Maanana galbatay. Bal guuldarradaas eeg!

Irrid kaloo ay garaacdo markay garan weyday, bay aqalkii Leyla xaggiisa u soo luuddey. Goor maalintii shan saacadood gudubtay bay gurigii ay aroorti ka kallahday ku soo dhacday, iyadoo addimada dhulka ku jiidaysa, unuunkeeduna culays weyn ku hayo sidii qof kiintaal ciid ah madaxa loo saaray. Erayadii kharaaraa baa weli dhageheeda ka sii yeeraya, “Axmed ma joogo. Shalaydii horuu baxay. Gobollada iyo meelahaasuu aaday baan u malaynayaa. Jilib baa shaqo degdeg ah loogu diray!” Jilibeey laguma dego. May Injineer kale dalbato. May shaqadeeda dib u dhigato, maxay ku degdegaysaa? Ma dibindaabyadayda iyo dumista aayahayga!

 

— 5 —

Iyadoo sidii qof duumo hayso u hagoogan bay soo gashay bersaddii gabdhuhu ku sugayeen. Hal mar bay sacab iyo mashxarad la soo boodeen. Dhawaaq farxadeed bay kala hor tageen, iyagoo kaftan iyo ciyaar la sacbinaya, ee ku qaylinaya, “Weey, arooska! Arooska! Arooska!” Ina eeddadeed Shariifo oo u buuq yarayd, ergadana iyadu hoggaaminaysay ayaa tiri, “Waryaa maxaa jira inteed ka baxday isla wareeg yahay, ad beriga waaba na noojisaye?”

Iyadoon afkeeda u furin bay hore uga gudubtay. Qayladoodii baa madaxii wareersanaa sii danqisay. Arooska ay kula kaftamayaan bay ku xajiimootay. Farxaddoodaa dhibaysa. Waayo, waxa farxadda ka keenay bay og tahay. Waa waxa iyada murugada ku beeray. Muruqa laba suulle, ninba si ku ah! “Maxaa? Wajigaada see camal? Wax faraxsan ma u ekide?” mid baa ku tuurtay.

“Qaf arooskeeda loo darban yahay, iidana tiirayso, maa la soo arkay?” mid kalaa ka daba tiri.

Mid saddexaad baa intay isku hallays garbaha gacanta uga saartay, cod macaan ku tiri, “In run ka tahay maa mudaysiin, iswareys lee waaye. Qalbigay ka faraxsan tahay. Soo bax, soo bax! Saacaddaan dadka waa na dhararsadeene!” Intay gabadhii kaftamaysay gacanteedii iska dalfisay bay sariir isku tuurtay.

Shariifo oo dareen galay baa intay soo kor fariisatay, qosolkii iyo kaftankiina joojisay, si qabow u tiri, “Maana, maxaa ku daaray abbaay? Ma jirran tahay?”

“Waa jirranahaye i dhaafa, asxaan ii suubbiya!” Waa eraygii u horreeyey ee Maana ka soo baxay. Beenteed ma aha. Nafsad ahaan bay u jirran tahay. Jirrada nafsadduna way ka culus tahay tan jirka.

“Yareey a na daahine soo bax aan ku dhahay, iswarays badnaa iida?” Mid fudfudud baa tiri, Shariifase hadalkaas uma bogin. Waxay ogaatay arrintu sida ay moodayaan in ay ka khatarsan tahay. Sidaa darteed, Maana waa in la sabaaliyaa, si ay ugu guuleystaan hawshii loo soo xil saaray.

“Maana! Soo joogso-hee macaaneey!” Shariifaa codsi qabow ku celisay, “Arooskii waa la darbay. Wax kasta diyaar waaye. Meel-fadhiisintaada minankaaynii aa loo darbay. Unukana hadda xaalkaan meehaasaa nugula sugaa.”

“Abaay an aroos ma u jeedee warkoo kale ma ii heesiin?” Maanaa cod kii hore ka nool si adag ugu soo halgaadday.

Siddeed indhood oo iimaan xumo soo gashay baa amankaag isku eegay. Midiba midda kalay aamusnaan ku su’aalaysay.

“Maxaa jiraa?” mid baa hadashay, intay Maana-Faay is-dul taagtay. “Igaarkaas waa fiican yahay walaalkaada waaye, quruxlow waaye. Iihi. Meel ma la’o. Jiis ma aho. Ishoo ma la’o. Wax kale ma khabo maxaad ku diideey hadda waayee?”

“Run waaye wallaahi igaarkaas boqor waaye,” mid kalaa u marag furtay.

“Haddiis fiican yahay,” Maanaa ku jawaabtay, “Iyo haddiis quruxloow yahay, idinkaas nii yahay. An wax ma iga gelin. Ma aroosaayo, mana i soo galo. Haddiid aroosaysiin idinkaba gabdho waa tihiin, ee haddii Muslin tihiin, nigula soomo, nigula salaado warkaan mar dambe ha igu soo nakhina. Ammaan aa niiga helo!”

Mar labaad baa la is-eegay, garbahana la nuuxiyey. Waa astaan quusasho.

“Naga keena! Maana bakaar aan unuku ogeyn aa u duugan. Wixii jira Ilaahaa oge; unuka hortiiba adeeg lee aheen, dadkii nasoo diray aan u sheegaynaa. Adeeg ma cabsado ninkiisaa cabsada.” Sidaasay go’aansadeen, ugana dareereen, iyagoo sidii Maana addimada jiidaya, astaantii fashalkuna indhahooda ka muuqato. Boondheere farxaddii ay la soo galeen kalama bixin. Qosolkii badnaa iyo qayladii raynraynta ee ay saaka ku soo jid mareen waxaa beddelay su’aalo yaabban iyo muran jaho-wareersan. Waxay sii asaraartamaanba ugu dambeyntii waxay isku raaceen in ay guriga reer Xaaji Muumin balleeyaan, warbixintoodana geeyaan.

Markay gidaarkiisa la soo laabteen baa waxaa ka hor yimid Aweys oo degdegsan. Fudfudayd farxaddu ka keentay buu la ordayaa. “Haye, waa geeseen maahoo?” buu hadal uga bilaabay markuu indhaha qac kusiiyey. Intay aamuseen bay midiba mid fiirisay, sidii iyagoo isku riixaya u sheeg iyo adigu u sheeg. Mid waliba waxay ku dhici la’ayd in ay farxadda Aweys wajigiisa ka muuqata iyadu toogato.

Aamuskoodii iyo farax la’aantoodii buu ka shakiyey. Markaasuu yiri, isagoo qudhiisa wax iska beddeleen, “Maxaa idin daaray? Maxaa la hadli weesan tihiin?”

Shariifaa la wada eegay; markaasay jawaabtay, ee tiri, “Jaalle wax aan geenay iyo wax soo socda midna ma leh. Qaftii waa na soo diidday. ‘Aroos ma u socdo, igaarkaasna ma i soo galo,’ ay na soo dhahday.”

“Iyaah? Maxaa waaye waxaa ku hadlaysid?” Aweys baa isagoon is-ogeyn la soo booday. Warkii kharaaraa baa wadnaha ka abbaaray, miyirkiisana wax u dhimay; markaasuu gabadhii sheegtay ku xanaaqay. Xanaaq ama ha xanaaqin. Wallee xaqiiqa qallafsan baa ku hortaal! Gabdhihii buu su’aalo aan badankooda loo baahnayn ku wareeriyey. Mid walba dhowr iyo toban jeer buu ka hadliyey. Wixii ay la kulmeen oo tifaftiran bay u meeriyeen. Wixii lagu wada hadlay oo dhan bay xaraf xaraf u xafidsiiyeen, siday ugu celcelinaayeen, ee midiba mid u kabaysay.

Ugu dambaystii wuxuu amar adag ku siiyey in ay guriga fariistaan, isaga uun ka war sugaan, ilaa uu soo noqdana afkooda xirtaan, ee arrinta sir ka dhigaan. Wuxuu og yahay haddii warkaasi reer Aw-Mukhtaar gaaro, in talo fara ka baxayso, dhimbisha cirka u duushaana carrada wada gubayso.

Aweys filan-waagii buu la argagaxay. Arrinta culayskeedii buu la turunturrooday, tallaabadii uu qaadi lahaana ka wareertay. Boqollaal go’aan oo is-wada jiiraya ayuu daqiiqad gudaheed ku gaaray, kuna dumiyey. Marba talaa isu caddaysa, haddana dib kala soo xumaata. Mar wuxuu is-yiri Maana-Faay ku orod, gar iyo gardarro, geeri iyo nololba ku keen! Haddana wuxuu is-yiri, Malaha aabbaa kugu dhaama, intaan warku bixin ka gaar, kana xilsaar. Mar waxaa ku soo dhacday, Ishaartu waa xun tahaye, adigu is-dabbar. Intaan warkaan la ogaan inantaadii la dhuumo. Inta ay meel-fadhiisinta ku jirto ka faa’iidayso, waa meel laga fakin karee! Misana wuxuu is-yiri, Waa intaasoo xaalku hagaagaaye waxba ha is- biimayn.

Talo waxay marba meel iska tustaba, tii u horreysay buu ku adkaystay! Intuu tagsi ingeej ah boobay buu Boondheere afka u saaray. Isagoon dheg la qabto lahayn buu walaashii, oo sariirtii ergadii hore uga soo tagtay weli jiifta is dul-taagay. “Waryaa Maana,” buu hadal dhimbilo ka faniinayaan uga bilaabay, “Maxaa waaye waxa aa ku kaceesid! Maxaa inta ka suubihee-saa? Soo bax waa lagu sugaayaaye!”

Maana uma jawaabin, mana jalleecin. Hadalkiisa uun bay aqoontay in uu Aweys yahay. Markaasayba jirro hor leh ka qaadday. Dareenka ay ka qabtay baa wuxuu ahaa in uu yahay ninka dabinkaba ku riday ee daraaddii loo sadaqaynayo, si uu Jiija ku helo. Aweys iyo Iikar maanta isuma dhaamaan. Kan horaabay sii neceb tahay. Araggiisa iyo agtaagnaantiisaaba dhibaysa. Eraygii afkiisa ka soo baxaaba, holac iyo xajiin buu ku kicinayaa. Isaguna in ay wax ka maqasho warkiisana qaadatuu quuddarraynayaa. Waxaa ugu dambeysay iyagoo walaalo is-jecel ah, warkiisa tixgelisa, wuxuu waydiistana ka aqbasha. Kama hor cadda Maana-Faay baad gacmo maran kala noqonaysaa. Yaa u sheega inaan Maana Maanadeedii ahayn, xaalkuna xaalkii ahayn?

Kor iyo hoosba waa ula hadlay. Kulayl iyo qabowba waa ku tijaabiyey. Handadaad iyo hanuunis midna uma yaraysan. Xitaa waa u dan sheegtay, markii damboo ay u soo dabci wayday. Walaalnimadoodii buu ku beer-laxowsaday. Wanaaggii ka dhexeeyey buu xasuusiyey. Qalbigiisuu u fayday. Wuxuu u sheegay in uu Jiija jecel yahay, hadday iyadu Iikar diiddana isaga Jiija loo diidayo. Sidaa awgeed, wuxuu yiri, “Adina ha is-ceebayn, saan ma kuu fiicnee, anina gabartaas waa jeclahay, madaxaaga yaan ku gafin.”

“Adiga dantaa lee ka fekereysaa,” bay ugu jawaabtay, “Tayda ma ka fekeraysid. Gabartaas haddii jeceshay, ad iska aroos, an maxaa iga rabtaa? Haddii madaxayga kugu diiddo, hortiiba ma ku rabin.”

Markuu ka quustay buu ku handaday in khasab wiilkaas loogu darayo. Wuxuu ku fakaray inuu khasab tagsiga ku saaro. Laakiinse intuusan ku tallaabsan baa waxaa yimid seeddigiis Ciise-Dheere. Imaatinkiisa mar wuu ka naxay, marna wuu ku farxay. Wuxuu uga naxay khasbiddii oo aan seeddigi hortiisa uga suurta geli karin. Wuxuuse ku farxay hididdiilo ka gashay in uu la maslaxo ka dibna intay dumaashigeed ka xishooto, walaalkeed raacdo.

Ciise-Dheere, markii Aweys arrintii u sheegay buu maslixiddii Maana wax ka galay. Wuxuu iska dhigaayey sidii nin xog-mooge ah oo xaalku u cusub yahay. Wixii xalay gurigiisa ka dhacay iyo waxa uu Axmed Jaamac iyo Maana-Faay dhexdooda ka og yahayba wuu is moogaysiinayey. Wuxuu Maana ku celceliyey in ay walaalkeed raacdo, waalidkeed taladiisana u hoggaansanaato.

Waanadaasi waxay noqotay war malaggi galay, Maana mowqifkeedii waxba kama beddelin. Aweys guuldarradiisii buu la gaddoomay. Isagoo yaabban buu aabbihi u wargeeyey. Xaajigu markiisuu booday. Xanaaq buu maradiisa ka batay. In gabadhiisu ku gacan sayri kartuu garaysan waayey. Caradii buu gurigii Leyla iskula soo gaddiyey, isagoo dhaaranaya.

 

— 6 —

Maana way iska garanaysay, qofka markaan ku soo maqan in uu aabbaheed noqon doono. Waxa uu sameyn doonana way qiyaasaysay. Wiish hor leh baa ku yeeray. Waxa dhici doonay ka argagaxday. Dambi iyo eed un baad kororsatay, mana baxsanaysid laba goorraba, bay is-tiri. Diidmadeedii bay ka shallayday. Gabdhaha iyo wiilkaba markay diidaysay iyo wixii ay kula hadlaysay midna kama ahayn go’aan ay hore u gaartay. Walaacii hayey iyo caradii ay ku kaakiciyeen uun baa ka keentay. Dareenkeeda nafsaaniga ah uun bay ka tarjumaysay. Laakiinse uma caddeyn tallaabada ay qaadi doonto iyo waxa ka dambeyn doona. Go’aan cad oo ay gaarto waxaa ugu dambeeyey kii ay ku goosatay in ay Axmed Jaamac raadiso, xilkana ku wareejiso. Sidii ay u soo weyday, ergooyinkaan uun bay la kulantay, maskaxdeeduna talo cusub ma haleelin.

Haddase xaalku waa xun yahay. Arrintu intii hore way ka sii kharaaraatay. Xaajigii oo xanaaqsan baa imaan doona. Bal maxay samaysaa? Ma is-dhiibtaa? Ma is-qarisaa? Ma is-waashaa? Ma isa sii adkaysaa, xoogba ha lagu muquuniyee?

Murugo meel ku gayn maysee, maskaxda dhalaali! Maxaad yeeli doontaa? Talo way ka murugtay. Cid ay miciinsatoo wax ku biirisay u baahatay. Leylay tawday! Haddii Leyla joogi lahayd! Oo maad raadisid? Talaa qalow ku soo tiri. Gurigaan ka bax, Leyla Isbitaalka ugu tag! Lana soo tasho!

Intay dumaashigeed iska fiirisay bay irridka fur-dug ka tiri, sidii maxbuus jeel ka baxsaday. Jidkii u toosnaa ma marine, kor bay ka wareegtay. Tubta toosan waxay uga weecanaysay cabsi ay ka qabtey in ergo kaloo ciddii ka timid ka hor timaaddo. Talada Leyla ku biirin doontay ka sii fekertay. Intaysan fogaan bay wax soo gocatay. Leyla sow tii tiri, “Haddii Axmed maanta kula dhuuman waayo, waalidkaaga taladiisa iska raac.” Haddii Axmed la waayey, “Waalidka raac,” lee dheheesaa. Walaac bay waddada isla dhex taagtay. Kaalay aaway saaxiibtaa Sahra Yuusuf? Maxaad iyada ugu qayla geysan wayday? Maxaadse hadda ka hor la xasuusan wayday? Markay ku soo dhacday bay yare faraxday. Way isla yaabtay waxa ay ilaa shalay la xasuusan wayday. Mashaakilkii badnaa baa maskaxdeeda hafiyey.

Guri ay tiqiin oo taleefon leh bay ku leexatay. Markay shan lambar wareejisay bay sammaacaddii ka dhex maqashay, “Halow?”

“Dugsiga Dhagaxtuur maahoo?”

“Haah walaal.”

“Aboowe waxaan rabey yartoo macallimad eh, Sahra Yuusuf la dhahaayo.”

“Wax yar sug, waa laguugu yeerayaaye.”

Wixii yaraa ka dib bay maqashay cod ay si fiican u taqaan oo leh, “Halow?”

“Sahra!”

“Weey! Maana-Faay miyaa? Naa naga tag wax lala hadlo ma tihide! Naayaa maxaad iigu goysay? Beryahaan dhan inteed ka baxday? Halow? Maana! Maxaa dhacay, waryaa? Haay! Waa oynaysaa miyaa? Maxay tahay fiiqfiiqdu! Maxaa kugu dhacay abaaye? Alla anigaayeey! Gabadhii maxaa helay? Maana! Ila hadal nooh, maxaa ku helay macaaneey?”

“Sahra! Iihi. A-b-a-a-y-e-e-y. Cawadaay. Ihii…”

“Ii sheeg nooh, cawada maxaa jira, bisinkee?”

“Waa la nikaaxaa!”

“Nikaax aa? Nabigiyo Quraanka! Heedhe nikaaxuna muxuu yahay, maanta in aadan fayoobayn shaki iigama jiree?”

“Iii. Alla iga aamuseey! Ihii!”

“Maana! Ila hadal, see wax u jiraan?”

“Iii… Iihi.”

“Ba’ayeey! Yartii amar baa ku dhacay! Maana! Xaggee hadda joogtaa? Meesha aad joogto lee ii sheeg, anaa kuu imaanayee.”

Si dhib leh bay ugu sheegtay meesha ay joogto, iyadoo taleefoonkii sii dhigaysa, intay hayn kari wayday. Sahra halkii ay taagnayd bay orod ka soo bilowday, iyadoon taleefoonkii si fiican isu saarin, Maamulaheediina ka soo fasax qaadan. Tagsi meel taagnaa bay intay sidii wax waalan isugu tuurtay wadihii ku tiri, “Walaalow Boondheere degdeg iiga gaarsii!”

Lama ahayn inuu jiro war uga xun oo ay maqli lahayd, “Maana-Faay nin aan Axmed Jaamac ahayn baa guursaday.” Is-weydiino fara badan baa maskaxdeeda ku soo buuqay. Tan ugu weyni waxay ahayd ninka Maana caawa loo nikaaxinayaa waxa uu yahay iyo dariishadda uu ka soo dusay. Intii xaalkaan degdegga ahi soo baxay, iyada iyo Maana isma arkin. Ka horna tan dambe lama socodsiin in ina adeerkeed la siiyey. Waxay ka baqaysay inay Axmed uga warsheekooto, arrintuna xumaato.

Shan daqiiqo ka dib bay soo kor joogsatay tii kaloo weli sidii u ooyaysa. Muuqaalkii Sahra ayaa oohintii uurkeeda ku xabbisnayd oodda ka rogay. Awel way ka soo bixi la’ayd sidii qof khatar kadis ah ku argagaxay.

Sahra markii saaxiibteed arrintii war buuxa ka siisay bay intay gacanta qabatay ku tiri, “Ina kici!”

“Intee aadaynaa?”

“Soo bax anaa kuu sheegi doonee, hadda war badan looma baahnee!” Intay tiri bay tagsigii ku ridatay. Keligeed baa go’aan degdeg ah gaartay. Mar haddii Axmed maqan yahay, arrinna halkaas marayso, waa in ay iyadu xilka dhabarka u ridataa, ka dib wixii dhacaayaba ha ka dhaceen.

Intay gurigeedii gaysay bay korka uga xirtay. Taleefoon bay qabsatay. Leylay isbitaalkii ka wacday. Inkastoo ay aqoon u leedahay, Maanana u sheegtay in ay la safan tahay, haddana kalsooni buuxda kuma qabin, maxaa yeelay, arrintu waa sir culus oon qofna sahal lagula socodsiin karin. Leylana gacan bay baahan tahay. Salaan guud iyo kor-wareeg bay ku bilowday.

“Bal qoftii Maana ahayd ka warran,” bay tiri. Leyla way ku faraxday la soo xiriiridda Sahra iyo la soo hadal qaadiddeeda Maana. Qudheeda arrintu kaar weyn bay ku haysay. Waxay ka walwalsanayd waxa Axmed samayn doono. Inuu jecel yahay way la socotay, mowqifka uu guurka ka qabose fikrad kama haysan. Inuu maqan yahay oo Maana soo weydeyna weli kama war hayso.

Leyla wixii jirey bay Sahra uga xog warrantay, si ay iyaduna fikrad uga siiso mowqifka walaalkeed taagan yahay iyo waxa uu yeeli doono. Waxay uga naxsatay in wiilkii maqan yahay. Haddana waxay ugu laab-qaboojisay inuu beryahaanba Maana guurkeeda ku hadaaqayey, haddii laga carqaladeeyana uu nafta ag dhigi doono.

Labadii gabdhood talay is-weydiiyeen, Sahra markay Leyla calool ogaatay bay shaaca uga qaadday in ay Maana gurigeeda ku qarisay. Waxay u caddaysay inay walaalkeed iyadu ka wakiil tahay, ballanna qaadayso inay wax waliba hagaagi doonaan. Leylana waxay ballanqaadday in ay sirtaas xajin doonto, wixii Maana farxaddeedu ku jirtana ku garab taagan tahay. Isla markiina waxay go’aansatay in ay ciddii degdeg ugu tagto intaan guriga loogu imaan. Waxay rabtay in ay iska dhigto sidii qof xog-mooge ah, oo u haysata in Maana cidda soo aadday. Waxay ka cararaysay in lagu tuhmo in ay iyadu Abuukar diidmadiisa Maana ku dhiirri gelisay.

Intay qadadii boobsiisay bay bixid u labbisatay. Iyadoon wali soo bixin buu aabbaheed ku qabtay. Aad bay u naxday, sidii qof tuugo lagu qabtay. Jarteedii ka kala dhantaalantay bay ka xumaatay. Markii aabbaheed Maana-Faay waydiiyey, warkii ay beenta ku qurxin rabtay, wuu ka kala dhumay. Si kastaba ha noqotee, way u sheegtay qasdigeedii ahaa in ayan Maana guriga ku soo gaarin, una haysato in ay cidda soo aadday. Xaajigii riwaayaddaas kama rumaysane, caradii uu la soo wirwiray buu kula dhacay. Canaanteeduu garka u geliyey, “Dulmiga dhan adiga waaye. In aa caasi tihid, iidna caasi tahay waa nii ogaaday. Dulmiyaad raalli isugu tihiin, laakiin, waa arki doontiin wixii ka dhaca! U sheeg daanyeertaas; mukhribkaan haddii minankey ka waayo, ma i soo gasho, mar dambana foolkeyga ma soo joogsan karto. Horlee suuqeeda ha u gasho. Qaftii hallaaweyso ma la kasi waayo!”

 

— 7 —

Xanaaqii uu Boondheera kala rogmaday buu Xamar Weyne kala dhacay. Mise kaba daran! Xaafaddii oo dhammiba waa gabagabo iyo colaad aan daba la qabto lahayn. Intii uu maqnaa baa ammuuri dhacday. Gabdhihii ergada ahaa baa adduun qasay. Waa dumar iyo war jecliye, arrintii in ay qariyaan la isku ogaa bay oodda ka qaadeen. Afartoodii baa afarta jaho u kala faafiyey. Qoftay arkaanba ku taabtay. Tii ay ku taabataaba tu kalay ku sii taabatay. Wax guriba guri u sii gudbiyaba, gurigii reer Aw-Mukhtaar baa warkii dalaq yiri Iikar baa farta laga saaray, xogtii oo la sii buunbuuniyey, la sii kharaareeyey si kajan iyo jees-jees ku jirana loogu jeediyey. Haddee yaa haya wiilkii ‘biidka’ ahaa, ee la yiri, “Gabadhii aad isu dhisaysay way ku nacday!” Xanaaq buu furka tuuray. Cirkii iyo dhulkiiba ka yaraadeen.

“Allow ba’ay!” buu la soo booday, “An maaba naag yaanyow la ii tuutuugaa, oo sharafteyda lagu baabi’ihaa? Waxaa dhan adoogeeyaa ii keenay. Bes waaya aniga waa is-duugaa.”

Xanaaqa Iikar waxba ma ahayn marka la arko hooyadii Aay-Soonto. Bambadii fidmadu waxay dhab ahaan u qaraxday markii warku Aay-Soonto gaaray. Intay cirkaa u boodday bay marada dhegta qabsatay, afkana furatay. Maana-Faay oo maqan bay miiska kawaanka dhigatay. Cadba mar bay goosatay, “Haah! Tii xumayd maaba saas keentay! Maxay is-mudday fool-daanyeertaas oo guur weysay. Igaarkeyga leeba loo tuutuugaayey maahine hortiiba yaa rabey cajuustaas? Asxaankii loo galay maaba saan keentay, guumeysta oo meel kasta laga soo nacay. Ku fac miyaa igaarkeyga? Haddii iida naag ka soo hartana ma aroosaayo igaarkeyga. Iidlee maa loo gudey! Meekha gabar aa Iikar ka daba ooyooheeysa? Xamar gabartiis rabaas ka soo baxsahaa.”

Dacas iyo garbasaar iyadoon midna qaadan bay bannaanka u kudday; iyadoo weli sidii u daldalmaysa, keligeedna isla buuqaysa, ee marna Maana-Faay cay u miisaysa, marna Jiija u dhaaranaysa. Waxay isku sii daysay gurigii walaasheed ee subaxnimadii gabadheeda meel-fadhiisinta loo geeyey. Iyadoo xammaysan bay ka dul dhacday gabdhihii oo farxad la kala ordaya, rikoor u daaran la heesaya, badankoodu ku hawllan cillaansaaridda Jiija oo dhexda u fadhida, sidii boqorad ciidankeedii iyo la taliyayaasheedii ka dhex sheekaynaysa!

Aay-Soonto sidii Malakul-mowdkii bay mar qura ka dul dhacday boqortooyadii ciidaysay. Hablihii faraxsanaa bay dhex jiirtay. Intay mar qura hadalkii gooyeen bay indhaha kor ula raaceen haweeneyda dhiillaysan, ee sharku indhaheeda iyo afkeedaba ka fanfaniinayo. Waxay gabdhihii sii jibaaxdo, ee mid ay garbiso iyo mid ay ku joogsato ka dhigtaba meeshii Jiija fadhiday markay gaartay bay intay qalabkii cillaanka laad ku dhufatay, markii shayba meel u faniinay, gabadheedii si qallafsan gacanta u qabsatay, amar degdeg ahna ku siisay in ay sara kacdo, horena u raacdo. Iyadoo sidii tuug la qabtay u hoggaaminaysa ayey irridka kala baxday. Hablihii heeganka ahaa af-dhalaalaa ka soo haray. Ammankaaggii bay iyagoo cayrnimo, caro iyo calool xumo la aamusan indhaha taag-taagayeen, sidii geel-jire hashiisii u dhalaysey ee uu baarka u salaaxayey libaax ka dafay; hadduu ka daba ordo, ama ka daba hadlana ka cabsanaya inuu isaga qudhiisa ku soo jeesto, naftiisana u qoonsado.

Aay-Soonto wixii ay ku hadashay iyo wixii ay ku kacdayba, dumarkii Xaafadda wuxuu u noqday war cusub oo aan kii hore ka xiise yarayn. Kaba kulul, kana khatarsan. Si dhakhsa badan buu warkaasina markiisa u tarmay. Isagoo xawaaraynayuu Xaafadda sii dhex xulay. Sidii dab kayn caws badan qabsaday baa aqalba aqal u gudbiyey. Wax la sii wad-wadaba Aay-Caddeey oo aqalkeedii dhex fadhidaa lagu dhibciyey. Dhowr naagood, oo sidii abaalmarin lagu siinayo mid waliba yaan lagaaga hormarin lahayd, baa mar qura ku wada kulmay.

Haddee ma war baa ka dambeeyey? Maxaad ka sugaysaa hooyo lagu guubaabiyey, habar facaaga ah baa gabadhaadii fagaare ku cayday, wiilkaagiina furatay! Goor ay kacday, goor ay jaranjartii dheerayd ka soo booddey iyo meel ay soo martay midna ma is-ogayne, iyadoon dheg la qabto lahayn bay Soontoo jikadeedii ka dhex guryamaysa, ka dul dhacday. I bixiyow i bixi! Waa la isula kala baxay. Aay-Caddeey codkeedu wuu ka soo horreeyey. Soontoo markay gabadheedii guriga gashatay, hawsheedii ku sii jeesatay baa ku war heshay albaab turriisho la’aan looga qab siiyey iyo erayo rasaas ahaan isaga soo daba dhacaya, oo irridka ka soo leh, “Hooy! Ad maa gaartey inaad gabarteyda afkaada ku soo taagtid? Hortiiba iida maa nii rabtay, waa laguu tuutuugaayey maahine? Igaarka abtigeeda ay u joogtay, ee mar dambe alcaan-yahay gabarteyda afkaada a ku soo bi’in! Igaar maashiyaad khabtay, hortiiba laamaleeyshaas ahaaye, seegseeggaas oo cawo sagaal saac soo hoyahaaya! Kaas maa hortiiba gabarteyda istaahilay?”

Ma war baa yaal! Maxaad ka filaysaa Aay-Soontoo intii hore intaas loogu daray. Afarta addin iyo afkaba isku mar bay la baxday. Waa la isu fara baxsaday. Af iyo addin wax la isula haray ma jirin. Waase la kala dhex galay, lana kala canaantay. Aay-Caddeey waxaa si gaar ah loogu eedeeyey weerarka ay ku soo qaadday guriga islaameed, oo weliba ah gurigii dumaashigeed. Markii hore miyir ma lahayne, markii sama-jeclihii goob-joogga ahaa u caqli celiyeen bay is-garatay. Markii dumaashigeed la garansiiyey, bay intay isku yaxyaxday dib u laabatay, iyadoo dumar fara badani galbinayaan, qaar kalena Soonto celcelinayaan.

Aay-Caddeey dagaalkii gurigeeday kula noqotay. Maalintaas dhawr bakeeri way iska jabisay. Dhawr jeerna Cumareey bay dambi la’aan dharbaaxyaysay. Caradii ay aabbihi iyo ciddooda oo dhan u qabtay bay yarka kula dhacday. Isagu ma garanayn amarka dhacay waxa uu yahay. Wuxuuse dareemay in aan maanta xaalku fiicnayn. Markaasuu hadalkii iyo ciyaartiiba yaraystay, oohintii iyo cabashadiina badsaday. Intuu marba hooyadi tafta qabsado ama lugaha isaga maro, ayuu ku cabanaayey “Maamaa!” Sidii isagoo ka codsanaya in ay farxaddeedii soo ceshato, isagana ka farxiso. Kamase yeelayne, waxay ugu jawaabaysey, “Shib iga dheh aan ku dhahay, idinkaaba nii nacee! Uslee af-xaartaas afka ii geliyey. Maahine dhibkaas maa beriga ii imaan lahaay! Shalay-maantaan markii aan dhahaayey af-xaartaas afkeeda ha i gelin, wixii ka cabsahaayey tan waaye. Mar lee a yimaado. Siin yeelaayo anaa kasaayee!”

Duqeedii oo maqan bay u naqsanaysaa. Iyadoo weli hiifaysuu u soo galay. Wuxuu toos uga yimid gurigii Leyla oo uu Maana ka soo waayey. Xanaaqii uu la soo galay mid ka kulul bay ka hor geysay. Kiisii i qarsuuba noqday. Maana iyo Leylaba intuu iska illaaway buu Aay-Caddeey iyo amarka haya ka cawdibillaystay. Intuu dajiyey buu sida wax u jiraan ka waraystay. Markay u xog-warrantay buu madaxa gacmaha saaray. Walaalki Aw-Mukhtaar buu ku orday si dabka holcaya loo bakhtiiyo. Wixii la badbaadin karana loo daba qabto. Goorteed! Ma wax fayow oo la badbaadin karaa haray! Dhaladii jabtay, weesadiina qubatay. Aw-Mukhtaarkii oo geesa leh baa ka hor yimid. Markii dumarku dagaallamayeen isagu ma joogin. Beledka dhexdiisaa warku ugu tagay. Markaasuu guriga soo aaday. Wuxuu la kulmay gabadhii uu meel-fadhiisinta ku ogaa oo guriga joogta iyo hooyadeed oo cartamaysa, sidii bad kacday. Carruurtii iyo dadkii kaloo goob joogga ahaa ayaa uga warramay wixii dhacay. Hal mar baa dhiiggu karay, dhulkuna la wareegay. Ma uu garan dareenka ku soo dhacay naxdin, xanaaq, uur-xumo iyo amankaag waxa uu ahaa! Isaga iyo xaaskiisii bay ka tafatay. Fidmadii ay bilowday buu ku canaantay. Iyaduna wixii ay karkaraysay bay ku hurguftay. Go’aankii guurka carruurta ee uu walaalkii hore ula gaaray bay ku haaraantay. In uu wiilkooda Iikar sharaf-jab u soo jiitay bay ku eedeysay. Iyadaa isla jid leh. Qof walba qummanihiisaa qoorta ugu jira! Goor ay labadii is-qabtay kala yar aamuseen, Aw-Mukhtaar meeshii laga saraana dhiig lahayn, ee uu guriga dhexdiisa jees-jeesanayo, wuxuu sameeyana garan la’ yahay, ayaa Xaaji Muumin oo xiimayaa u soo galay. Araggiisii buu uur-gubyo ka sii qaaday. Warkii naagtiisu uga balo sheegtay buu isagoon wax hubsan eed kulul ugu qaaday! “Adduunyo lee waaye, in maanta amarkaan na khabsado,” ayuu cod uurka ka reemaya hadal uga bilaabay, isagoo la moodo in uu keligi isla hadlayo.

Intuu in yar u nastay buu haddana sii watay, isagoo weli hoos u jeeda, hoosna u hadlaya, “In adigoo joogtid beriga naagtaada nagu soo duusho oo dagaal iyo rabsho nagu sameeso. Hortiiba waa ogaa in aa tihid Daacatu-Nisaa!” Intuu codkii kululeeyey, korna u qaaday buu raaciyey, “Haddii kale gabartaada ma ku dhici laheen in ay diiddo igaarkii aa siisay, naagtaadana ma ku dhici leheen in ay maalin-caddeey dulmi iyo dagaal minankeyga ugu soo labbisato. Meesha waxaa ii cad adiga naftirkaada in aa raalli ugu tihid.”

Xaaji Muumin uurkiisii gubanayey bay erayadaas kharaari sii holciyeen. Waxay ugu biireen arrimihii hore u dhibayey. Ciilkii uu Maana-Faay u qabay. Caradii dagaalka dumarku ku kiciyey. Calool-xumadii fashalka soo socdaa ku hayey. Intaas oo dhan isagoo hore u qabay, ayuu walaalkiis erayadaas qallafsan ku qaabbilay, eed uusan lahaynna dhabarka u saray. Muxuu sidaas ugula hadlayaa? Goormuu raalli ka noqday in Maana-Faay Iikar diiddo iyo in Aay-Caddeey dagaal soo qaaddo?

Sidee maanta loogu eedayn karaa in uu yahay Daacatu-Nisaa, nin naagihiisu ka adag yihiin? Wixii uu dadaal sameynayey, abaalkiisii ma sidaan buu noqday? Waa maxay waxa uu ku hadlayo Aw-Mukhtaar! Marka uu Caddeey duullaankeeda buunbuuninayo, xaggee buu ku hilmaamay naagtiisii iyadu caytanka bilowday, gabadheediina soo ceshatay?

Intaas oo dhan baa muddo aan saddex il-biriqsi ka badnayn Xaaji Muumin maskaxdiisa ku soo dhacday. Markaasuu ku sigtay in uu qarxo, ee eray qumbulad ah ku jawaabo, dibna isaga laabto. Haddana xargo adag buu isku qabtay. Weli wuxuu ka rajo qabay in arrinta la daba qaban karo, ee mashruucii isu-guurinta ilmaha la badbaadin karo. Khaladaadkii dhacayna la sixi karo, wax kasta ha ku kacdee. Sidiisana waxaa caado u ahayd in uu Aw-Mukhtaar xushmeeyo, kana dambeeyo. Maxaa yeelay, waa walaalkiis ka weyn, qoyskana oday u ah.

Sidaa awgeed, ayuu ciilkiisii iyo canaantii gardarrada ahaydba iska liqay. Wuxuu isku dhibay in uu dareenkiisa daboolo, jawaab deggenna celiyo, si uu walaalkiis u qaboojiyo, ka dibna daawo loo gaaro.

Xaaji Muumin erayo macaan buu hadalkiisii ku bilaabay. Canaan uu og yahay inuusan lahayn buu iska qaatay. Wuxuu ballanqaaday khaladaadkii dhacay inuu isagu degdeg u sixi doono. Walaalkiisna wuxuu ka codsaday in uu dhankiisa arrinta ka daaweeyo, fidmadii dumarku huriyeenna qaboojiyo, si mashruuci la isku ogaa halkiisii uga socdo.

Taas Alla ma aqbalin. Aw-Mukhtaar kama hoos qaadin. Caradii haysay baa caqligiisa indha-tirtay. Erayadiisii eedeynta iyo canaanta ahaa buu ku sii tiiqsaday, ilaa uu Xaaji Muuminna markiisa sara kacay. Kulaylkii walaalkii ka soo burqanayey baa dulqaadkiisii buux-dhaafshay. Markaasuu isna dhankii qaylo iyo eedeyn kala kacay.

Xaalkii middi middi ku-taag buu isu rogay. Dabkii bensiin hor leh baa ku daatay. Holacii waa sii fiday. Dhul fayoobaa buu qabsaday. Waxay gaartay in la isugu hanjabo, “Noo kala sooc sarihii iyo dukaammadii naga dhaxeeyey, ee adoogay laga dhaxlay.”

Maalintaasi qoyskaas waxay u ahayd maalin baas. 13kii Mowliidow lagu eed! Kala fogaa ciiddii lagu qorsheeyey iyo cawaaqib xumada ay la timid! Xaafadi maalinta gelinkeedii hore farxadda iyo damaashaadka isugu gurmanaysay, waa taas gelinkii dambe gabida hoos u wada rogatay! Aaway dadkii saaka farxadda la soo kallahaye qosolka iyo raynraynta ku wada quraacday! Waa kuwaas wada qulbay, qalbigu madoobaaday, qofba jaho u jeestay, qaar dhafoorrada haystaan, qaarna farta dhexda ka qaniinayaan!

Qof kaleba ha joogee, Jiija waxay la noqotay in qabri ku dumay. Qayaame ka weyn oo ku dhici lahaa in uu jiro lama ahayn. Qulub iyo caloolyow bay carrabka dhexda ka qaniintay. Qosol been ahna dadka eegmada ku dhibaya, ilkaha u caddaysay, si aan loo oran, “Nin-raadis bay la caraysan tahay!” Waa ciqaabka ugu weyn ee ay ku jirto. Calool xumada haysoo ayan muujin karin baa cudur hor leh ku noqotay.

Tabar iyo talo midna ma hayso. Aayaheedu gacanta uguma jiro. Dhaqan gaboobay bay addoonsi ugu jirtaa. Oohinta haysa inay sii dayso xataa xor uma aha. Iyadoo uurka ka ooyaysa ayay ku khasban tahay in ay qosol been ah ilkaha caddayso!

Aweyska ay u ooyayso qudhiisu maalintaas kama uur-ku-taallo yara. Waase ka adkaysi iyo itaal roon yahay. Amarka dhacay isagaba dhaawac halis ah ayuu u gaystay. Hase yeeshee, sida Jiija lama ahayn darbi aan la dhaafi karin. Calaf aan laga doodi karin. Ma oggolayn in uu is-dhiibo, mana garanayn wax uu sameeyo. Filan-waagii bay la noqotay in maskaxdiisa fuqba meel u jabay, fikradihii ku soo dhici lahaana faniinba meel u duulay!

Intuu xaafaddii ka qaxay buu qar xeebta ku yaal hoos fariistay. Dhagax soo fiiqan buu ku dhacadiidsaday. Faruurtuu dhexda ka qaniinay. Fikradihiisii kala firdhaday buu biyaha badda ka dul haab-haabtay. Hadba meel bay wax iska tusaan. Wax waliba ku soo dhace. Go’aanna gaari kari waa. Waxay uga badan tahay in uu Jiija la dhuunto, kaddib meel kasta ha kala dhacdee. Dhibaatooyin sidii uu uga gudbi lahaa la adag tahayna way u muuqdaan.

8 thoughts on “Xubinta 8aad

    1. Walaal, buugga wuu dhan yahay, illaa xubinta 11aad oo ah tan ugu dambeysa. Dhammaadka xubin kasta waxaa ku yaalla labo fallaaro, mid xubinta xigta iyo tan kale xubintii hore.
      Haddii aad fallaaraha arkin, waxaad ku laaban kartaa bogga hore ee buugga oo ah: http://maktabadda.com/maana-faay/ halkaasoo ka heli doontid xubinta 1aad ilaa 11aad.

  1. Waad ku mahadsan tahay sheekada laakiin iyadoo hadal ah maa soo duubtiin? Waxey ku danbeysi qeybtii 15 saas aan jeclaani laheyn.

    1. Duubista codka waa hawl adag, waqti dheerna qaadanaysa. Hadda wuxuu dadaalkeennu ku eg yahay dhigaal. Mahadsanid.

    2. Duubista Maxamed Xaaji Xuseen Raage waxay ku eg tahay Xubinta 6aad qeybta 2aad. Labo sano kahor ayuu joojiyay duubista, sidaad ku arki kartid boggiisa Yuutuub-ka.

  2. Waaa wareey waxbaa ka dhaca walee kala taagan ayey ma reysaa how howshu ninba meel u cad

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *