JINAASADA
Salaadda jinaasada iyo haweenka
Dhib ma leh ninku inuu xaaskiisa mayro
Haweenka wuu bud dhigi karaa nimaan maxram u ahayn
Waxa anfacaya maydka marka uu dhinto kaddib
Xukunka baroordiiqda
Oohinta loo ooyo qofka dhintay
Dhabanada oo la iska tumo iyo dharka oo la iska jeex jeexo marka musiibo timaaddo
Haweenku qubuuraha ma booqan karaan?
JINAASADA
Salaadda jinaasada iyo haweenka
Su’aasha 70aad: Waxaa dhacay in masjidka xaramka iyadoo la joogo lagu dhawaaqo salaad jinaaso ah haddaba ma u bannaan tahay habluhu inay salaaddaas wax ka tukadaan?
Jawaab: Haweenku ragga ayay kala mid yihiin tukashada jinaasada, wax daliil ah oo haweenka u diidayana lama hayo waxayna ka helaysaa ajarka ninku ka helayo oo kale. Ragga taariikhda islaamka wax ka qoraa waxay sheegeen waagii Nabiga inay haweenku salaaddaas tukan jireen oo ay ragga gadaashiisa safan jireen, sidaas darteed dhib kuma sugna, waana arrin loo baahan yahay haddii jinaaso la keeno qofkii dumar ah ee markaas joogta inay wax ka tukato salaaddaas.
[Ibnu Cutheymiin 57]
Dhib ma leh ninku inuu xaaskiisa mayro
Su’aasha 71aad: Waxaan dadka caamada ah ka maqalnaa in badan ninka inay ka xaaraan tahay inuu eego xaaskiisa marka ay geeriyooto, marka iilka la dhigayana aanu soo geli karin qabriga gudihiisa si uu u bud dhigo, haddaba arintaasi sax miyaa? Nooga jawaaba Allaah ha idin barakeeyee?
Jawaab: Daliilka sharciga ah wuxuu tusinayaa in aan dhib ku sugnayn inay haweentu ninkeeda mayrto oo ay jirkiisa eegto, ninkuna sidoo kale wuu mayri karaa xaaskiisa wuuna eegi karaa, Asmaa binti Cumays Allaah ha ka raalli noqdee waxay mayrtay ninkeedii Abubakar As-Siddiiq Allaah ha ka raalli noqdee, sidoo kale Faadumo Allaah ha ka raalli noqdee waxay ka dardaarantay in uu mayro Cali oo ninkeedii ahaa Allaah dhammaantood ha ka raalli noqdo.
[Ibnu Baaz 76]
Haweenka wuu bud dhigi karaa nimaan maxram u ahayn
Su’aasha 72aad: Waxaan ahay nin lug go’an xaaskaygii ayaa muddo xanuunsanayd kaddibna isbitaal ayay ku dhimatay, markii la aasayey waxaa bud dhigay rag ajaanib ka ah, aniguna waan la joogey oo ma aanan awoodin in aan bud dhigo lugta i go’an awgeed, arintaasna waan ka wal walsanahay, sidee ayuu arrintaas xukunkeedu noqonayaa?
Jawaab: Dhib malahan haweenka inuu bud dhigo nin aan maxram u ahayn, maxramkuna wuxuu khuseeyaa haweenku markay safar gelayaan iwm.
[Ibnu Baaz 1-366]
Waxa anfacaya maydka marka uu dhinto kaddib
Su’aasha 73aad: Nin ayaa markuu dhintay xaaskiisa u dardaarmay inaysan waxba u sadaqayn, Qur’aanna loo akhrin, wuxuuna sheegtay Qur’aan in ku filan inay laabtiisa ku jirto, haweentiisuna kuma aanay ogayn inuu Qur’aanka xifdiyo, haddaba maku saxan yahay dardaarankaas? Waxay haweentiisu doonaysaa inay wax u hadiyayso ee ma u bannaan tahay?
Jawaab: Dardaarankaas waa la oofinayaa waayo waxaa bidco ah in la kiraysto dad maydka Qur’aan u akhriya oo u hibeeya, ummaddaan horraankeedii qof ka mid ahna lama warin in uu sidaas yeelay ama fasaxay, qofka Qur’aanka dadka bara oo lacag ku qaata culimadu way isku khilaafsan yihiin, (wayna ka duwan tahay arintaani), waxay culimadu isla soo qaadeen oo ka wada hadleen qofka Qur’aanka Allaah dartiis u akhrinaya kaddibna qof dhintay u hadiyaynaya (ee islamaba soo qaadin kan ujrada ku qaadanaya oo qof dhintay u hibaynaya).
Sababtoo ah Qur’aan akhriska haddii ujro lagu qaato waxay arintu noqonaysaa wax kala bedelasho ajarna lagama helayo, qofkii dhintayna waxba ka gaari mayaan maydkana waxaa gaari kara wixii camal suuban ah.
Haweentu haddii ay doonayso inay ninkeeda wax u tarto ha u sadaqayso maalkii ay siin lahayd dadka Qur’aanka u akhrinaya, sababtoo ah sadaqadu waa gaaraysaa qofka dhintay sida ay culimadu isku raacsan yihiin, wayna haboon tahay haddii ay ku sadaqaysato dad masaakiin ah oo ahlu Qur’aan ah, si ay Qur’aan akhrintooda ugu kaalmaystaan, maydkana Allaah wuu ku anfacayaa.
[Ibnu Taymiya 193]
Xukunka baroordiiqda
Su’aasha 74aad: Marka maydka la aaso muxuu yahay xukunka in saddex maalmood baroordiiq la isugu yimaado oo Qur’aan la akhriyo?
Jawaab: Guriga laga dhintay in la isugu yimaado iyadoo cunto iyo cabitaan ama Qur’aan akhris loo imaanayo waa arrin bidco ah, sidoo kale haddii guriga la isugu soo ururo in loo duceeyo maydka waa arrin bidco ah, dadka laga dhintay waxaa loogu yimaadaa in loo tacsiyeeyo oo la sabirsiiyo loona duceeyo oo maydkooda dhintay Allaah naxariis loo weydiiyo, laakiin in la isugu yimaado guriga laga dhintay oo ducooyin gaar ah la akhriyo ama Qur’aan la akhriyo oo lagu negaado halkaas waa arrin aan diinta asal ku lahayn, haddii ay arintaasi khayr tahayna waxaa nooga hor mari lahaa muslimiintii ceelalyada inoo ahayd ee naga horraysey oo noolayd qarniyadii fadliga badnaa (Salafu Saalix), Nabiguna ma yeelin sidaas markii la dilay Jacfar bin Abi Daalib iyo Cabdullaahi bin Rawaaxa iyo Zayd bin Xaaritha oo dhammaantood lagu dilay dagaalkii Mu’tah Nabigu markii waxyigu u yimid oo loo sheegay dhimashadooda ayuu saxaabada ogaysiiyey geeridooda, wuuna u duceeyey wuuna ka raalli noqday, dadkana ma uu kulmin mana uu dhigin tacsi, arrimahaas oo dhan ma uu samayn, iyadoo raggaas geeriyooday ay ka mid ahaayeen kuwa saxaabada ugu khayr badan uguna fadli badan, markii uu geeriyooday Abubakar As-Sidiiq looma dhigin tacsi wuxuuna ugu fadli badnaa saxaabada Nabiga, waxaa la dilay Cumar wax tacsi ah looma dhigin dhimashadiisii Qur’aanna looma akhrin, waxaa la dilay Cismaan iyo Cali, loomana dhigin tacsi, dadkuna markaas kaddib ma ay samaysan maalin go’an oo loo duceeyo oo Allaah naxariis loo weydiiyo ama cunto loo sameeyo.
Waxaa sunno ah dadka laga dhintay in cunto loo soo sameeyo oo cuntada ay u sameeyaan qaraabadoodu ama dariskoodu (halkii iyaga cunto loo soo doonan lahaa), sidii uu Nabigu sameeyey markii geerida Jacfar loo soo sheegay, wuxuuna ku yiri ehelkiisii:
(Reer Jacfar arrin mashquulisa ayaa ku timide cunto u sameeya). Dadka laga dhintay masiibada ku dhacday ayay mashquul ku yihiin, waxaa sunno ah in cunto la sameeyo oo loo geeyo, laakiin in balaayadii ku dhacday balaayo kale loogu sii daro oo lagu kallifo inay dadka cunto u sameeyaan waa arrin bidco ah oo sunnada khilaafsan.
Waxaa la wariyey Jariir bin Cabdullaahi Al-Bajali inuu yiri:
(Maydka marka la aaso kaddib in la isu yimaado oo cunto la sameeyo waxaan ku tirin jirney inay tahay baroordiiq), waana la xaaraantinimeeyey in maydka loo ooyo iyadoo codka kor loo qaadayo, maydkana qabriga ayaa lagu cadaabaa haddii loo ooyo, marka sidaas awgeed waa in laga digtoonaado arrintaas, waxaase jirta haddii qofku ilmeeyo isagoon codkii oohintu ka soo baxayn inaysan dhib lahayn. [Ibnu Baaz 78]
Oohinta loo ooyo qofka dhintay
Su’aasha 75aad: Ma bannaan tahay in maydka loo ooyo, iyadoo oohintaasi tahay mid hinraag iyo cod ka soo baxayo, oo waliba qofkaasi dhabannada iska dharbaaxayo dharkana iska jeex jeexayo, haddaba oohinta caynkaas ah maydka ma saamaynaysaa?
Jawaab: Ma bannaana oohinta iyo baroordiiqdu, sidoo kale ma bannaana in dhabannada la iska tumo oo dharka la iska jeex jeexo iwm, Bukhaari iyo Muslim waxay qoreen xaddiis uu warinayo Ibnu Mascuud oo Nabigu yiri:
(Naga mid ma ahan qofkii (markii musiibo ku dhacdo) dhabannada iska tuma oo dharka iska jeex jeexa, oo sidii gaaladii jaahilka ahayd u dhawaaqa), waxaa kaloo Nabigu laga wariyey inuu lacnaday tan u ooyda maydka iyo tan dhegeysataba.
Waxaa saxiix ah oo Nabiga laga wariyey inuu yiri:
(Maydka waxaa lagu cadaabaa qabriga oohinta loo ooyey sababteeda). Waxaa kaloo laga wariyey Nabigu inuu yiri:
(Maydka waxaa loogu cadaabaa qabrigiisa oohinta ehelkiisu u ooyeen darteed).
[Guddiga Iftaha Sucuudiga 79]
Dhabannada oo la iska tumo iyo dharka oo la iska jeexjeexo marka musiibo timaado
Su’aasha 76aad: Muxuu yahay xukunka sharciga ah ee haweenka marka laga dhinto dhabannada iska dharbaaxa oo dharka iska jeexjeexa?
Jawaab: Ma bannaana marka musiibo dhacdo in dhabannada la iska tumo oo dharka la iska jeexjeexo oo la ooyo, dhammaan arimahaas oo dhan waa xaaraan waxaana u daliil ah qawlka Nabiga ee ah:
(Naga mid ma ahan qofkii (markii musiibo ku dhacdo) dhabannada iska tuma oo dharka iska jeex jeexa, oo sidii gaaladii jaahilka ahayd u dhawaaqa), xaddiiskan waa la isu waafaqay saxiixnimadiisa (Bukhaari iyo Muslim). Waxaa kaloo Nabigu yiri:
(Anigu bari ayaan ka ahay tan qaylisa iyo tan xiirata iyo tan dharka iska jeex jeexda (marka musiibo ku dhacdo)).
Wuxuu kaloo Nabigu yiri:
(Afar arimihii jaahiliga ah umadayda ayaa ku sugan kamana tagayaan, qabiilka oo lagu faano iyo nasabka oo la duro iyo xiddigaha oo lagu roob doono iyo maydka oo loo ooyo).
Wuxuu kaloo Nabigu yiri:
(Haweenta u ooyda maydka haddii intay nooshahay aysan toobad keenin, waxaa qiyaamaha la soo saarayaa iyadoo xiran qamiis daamur ah iyo mid cadho ah).
Marka musiibo dhacdo waxaa waajiba in la sabro oo ajar la xisaabsado, lagana digtoonaado waxyaalaha aan haboonayn ee munkarka ah Allaahna looga toobad keeno wixii horay u dhacay, Allaah wuxuu Qur’aanka kariimka ah ku yiri:
(U bishaaree kuwa sabra oo markii musiibo ku dhacdo yiraahda Allaah ayaa na leh xaggiisa ayaana u noqonaynaa).
Ilaahay khayr badan ayuu u yaboohay dadka sidaas yeela wuxuuna yiri:
(Kuwaasi waxay helayaan deeq Allaah iyo naxariistiisa, waana kuwa hanuunsan).
Haweenku qubuuraha ma booqan karaan.
Su’aasha 77aad: Muxuu yahay xukunka booqashada qubuuraha ee haweenka?
Jawaab: Uma bannaana inay haweenku siyaartaan qubuuraha rasuulkuna wuu lacnaday haweenka qubuuraha siyaarta, sababtoo ah haweenka sabirkoodu waa yar yahay Allaahna naxariistiisa iyo ixsaankiisa ayuu haweenka uga xaaraantinimeeyey inay qubuuraha booqdaan si aysan ugu fitnoobin waxna u fidnayn. [Ibnu Baaz 1-357]