GUURKA
Guurka saaniga iyo saaniyaddu waa baadil
Shardiga u wakiilashada nikaaxa qof kale
Muxuu Islaamku ka qabaa xaddaynta taranka iyo nidaamintiisa
Nin diin leh baa isoo doonay laakiin hooyaday ayaa iga hor istaagtey
Guurkaasi waa saxiix
Xaamilada guurkeeda ilaa ay ka dhasho
Isagoo sakhraansan baa loo nikaaxshey
Dumaashigu maxram kuuma ahan
Guursiga Ahlu-Kitaabka gabdhahooda
Gabar uu guur ka doonayo ninkii waliga u ahaa
Nin jirran guurkiisu ma ansaxayaa?
Ma ansaxayaa guurka gabar aan qaan gaarin aabbaheedna aan laga doonin?
Guurka naag la furay oo aan dhiig helin muddo siddeed bilood ah
Haweeney la guursaday iyadoon ciddadii dhammaysan
Shardiga lakala xirto marka la is guursanayo
Ceebta ka soo if baxda labada is guursada midkood
Haweenta aan dhiiggu ka go’in nikaaxeedu ma fasakhmayaa, mase loo galmoon karaa?
Xukunka in haweenka gadaal looga tago
Nin gabar guursaday kaddibna arkay inaysan bikro ahayn
Nin gabadhiisii ku sadaqaystay nin kale meher la’aan
Meherka gabadhaa iska leh qof kale uma bannaana inuu ku tagri falo iyadoon ka raali ahayn
Suldaanku wali ma u noqon karaa haweeneydii aan wali lahayn?
Guurka gabadha aayadu dhashay
Meherka
Nikaaxa Shiqaarka (Beddelka)
Qof dhiig loogu deeqay nikaaxiisa ma saamayso
Naagta lala baxo nikaax cusub ayaa lagu celinayaa
Guurka bikro laga sinaystay
Guurkaani ma ansaxayaa?
Naag nin kale u doonan mala dooni karaa
Xiriirka dhex mara guurdoonka
Wuxuu ka dhaartay isagoon nikaaxsan
Sidee u dooranayaa ninkii aan guursan lahaa
Guurka naag uur leh
Guurka haweenka Ahlu-Kitaabka ah
Guurka nin Ahlu-Kitaab ah gabar Muslimad ah
Nin la waayey oo xaaskiisii la guursaday kaddibna soo noqday
Eegmada haweenku ay ragga eegaan

GUURKA
Guurka saaniga iyo saaniyaddu waa baadil
Su’aasha 111aad: Muxuu yahay macnaha loola jeedo aayaddan?
(Saanigu ma guursado waxaan saaniyad ama mushrikad ahayn, saaniyaddana ma guursado waxaan saani ama mushrik ahayn, waana laga reebay arrintaas mu’miniinta.)
Haddaba qofkii isagu dambigaan ku dhaco mushrig gaal ah miyuu noqonayaa?

Jawaab: Markaan akhrino aayaddan uu Allaah ku soo gabagabeeyey,
(Waa laga reebay arrintaas mu’miniinta), Waxaan ka qaadanaynaa xukun ah inay xaaraan tahay in loo guuriyo nin saani ah ama naag saaniyad ah la guursado. Macnuhu waxaa weeye ninka saaniga ah qofna uma bannaana in uu gabadhiisa u guuriyo, naagta saaniyadda ahna ma bannaana in la guursado.
Arrintaas markaan ogaanay kaddib qofkii dambigaas u bareera laba midkood ayuu noqonayaa:
1. Haddii uu rumaysan yahay inay ka xaaraan tahay inuu guursado isla markaasna uu guursado isagoo hawadiisa raacaya, markaas isaguna saani kale ayuu noqonayaa, sababtoo ah xaaraan buu ku guursaday, mana ansaxayo guurkaasi, sida la ogsoon yahay nikaax xaaraan ah haweentu ninka xalaal ugu noqon mayso, galmood iyo baashaal toona, ninkaasina saani ayuu ku noqonayaa xalaalaysiga uu xalaalaystay haweentaas uu guursaday iyadoo saaniyad ah oo xaaraan ka ah,
2. Haddii uu ictiqaadsan yahay inay u bannaan tahay inuu guursado isaga oo inkiraya xaaraantinimaynta uu Allaah xaaraantinimeeyey guurkaas, wuxuu markaan noqonayaa mushrig sababtoo ah wuxuu xalaaleeyey wax uu Allaah xaaraantinimeeyey Allaahna wuxuu yiri: (Mise waxay leeyihiin kuwo Allaah shurako la ah oo u jideeyey diin iyo (xukun) aan Allaah idmin?)
Allaah kuwa dadka u jidaynaya oo u sharciyaynaya diin aanu isagu u jidayn, wuxuu kala mid dhigay kuwo sheegtay inay isaga shirkad la yihiin, markaas ninka xalaalaystay inuu guursado saaniyad isagoo iska indha tiraya oo ka tagaya xukunkii sharciga ahaa wuxuu noqonayaa mushrik.
Hadal iyo gunaanadkiis ninkii guursada saaniyad, haddii uu citiqaadsan yahay inay ka xaaraan tahay, wuxuu noqonayaa saani, haddiise aanu citiqaadsanayn inay ka xaaraan tahay uuna inkirsan yahay xukunkaas xaaraantinimaynta ah wuxuu noqonayaa mushrik, waayo wuxuu xalaaleeyey wax Alle xaaraantinimeeyey Allaahna wuxuu yiri:
(Ma guursanayo (saaniyadda) waxaan ka ahayri saani ama mushrig.) Waxaa isna kuwaas la mid ah ninka gabadhiisa u guuriya nin saani ah.
Hase yeeshee arrintaasi way ka suulaysaa haddii ay ka toobad keenaan oo saaniyadda iyo saanigu haddii ay dhillaysigii ka toobad keenaan saaninimadii waa ka haraysaa, sida qofka faasiqa ah haddii uu toobad keeno faasiqnimadu uga harto, waana sidaas oo haddii ay saaniyadda iyo saanigu ka toobad keenaan dhillaysiga waa la guursan karaa loona guurin karaa.

Shardiga u wakiilashada nikaaxa qof kale
Su’aasha 112aad: Nin doonaya inuu isu guuriyo gabar uu waligeeda yahay miyay u bannaan tahay inuu qof kale u wakiisho? Shardi miyaa in la magacaabo ninka marka wakiilka la samaynayo? Haddii ay bannaan tahay guurka in wakiil loo sameeyo, maxay tahay shuruudda laga doonayo?

Jawaab: Way bannaan tahay in la samaysto qof nikaaxa kaaga wakiil noqda waxaadna oranaysaa hebel baan u wakiishay inuu igu nikaaxiyo heblaaya, waana inuu gabadha magaceeda sheego, mana ahan inuu yiraahdo waxaan kuu wakiishay in aad gabar ii soo raadisid oo ii meherisid, sababtoo ah arrintaas mugdi baa ku jira (jahli) waxaana ka iman kara dhibaato iyo iyadoo la is dhagro, hadhoowna ay ka dambayso qoomamo iyo labadii la isu guuriyey oo gurigoodii halkaas ku dumo, sababtoo ah ninka wakiilka laga dhigtay wax kasta oo isaga la fiican oo uu ku qanacsan yahay, waxaa la arkaa ninkii isaga wakiishay inuusan sidaas u arkin (ama uu sidaas cagsigeeda u arko), sidaas darteed waxaa daruuri ah inuu magacaabo haweenta loo nikaaxinayo.
Sidoo kale ninka gabadha wilaayadeeda hayaa wuxuu samaysan karaa wakiil isagoo oranayo waxaan kuu wakiishay in aad gabadhaan ku nikaaxiso hebel, isagoo ninka magiciisa sheegaya, waana inuu wakiilku ninkaas garanayo gabadhuna ay ka raali tahay ayna garanayso.
Waxaa halkaas nooga caddaatay inay bannaan tahay ninku inuu samaysto wakiil uga wakiil ah nikaaxiisa ama wilaayada gabadha uu wilaayadeeda hayo.
Shardiga wakiilku waa inuu yahay nin istaahila in arrintaas loo wakiisho oo caqli leh, mana bannaana in haweeney arrintaas loo wakiisho sababtoo ah haweentu iyadu isuma guurin karto.

Muxuu Islaamku ka qabaa xaddaynta taranka iyo nidaamintiisa?
Su’aasha 113aad: Ma bannaan tahay ruux Muslim ah inuu raaco hababka loo adeegsado kala fogeynta dhalmada?

Jawaab: Shareecada Islaamku waxay aad u dhiirri gelisey in taranka la badiyo waxayna ku tirisay inuu ka mid yahay nicmooyinka waaweyn ee Alle dadka ugu gallad sheegto, dhalmda in la joojiyo ama la kala fogeeyaana waa arrin dhan ka ah abuurista Allaah iyo shareecada Islaamka ee uu Rabbi uga raalli noqday addoomadiisa, waana arrin salka ku haysa oo ay soo abaabuleen dad Islaamka cadow ku ah, waana caado jaahilnimo ah mana bannaana in dhalmada la xannibo haddii aysan duruufi keenin, sida haddii ay haweentu ku dhib mudanayso oo aanay si caadi ah u dhali karin in la qalo mooyaane, ama inay tabar daran tahay oo aysan xamili karin uurka sannad kasta oo markaas loo baahdo in la kala fogeeyo dhalmadeeda.
Culimada fiqigu waxay banneeyeen haddii haweentu uur qaaddo iyadoon tabar u hayn oo xannuunsan nafteedana loo baqo isla markaana la dareemo uurkaas iyadoo aan afartan bari ka soo wareegin, in la siin karo daawo baabi’isa oo soo ridda uurkaas, waxaana dhacda in ay waajib noqoto in haweenta laga hor istaago uuraysiga marmarka qaarkood, waana marka si dhab ah loo sugo inay halis ku galayso haddii ay uuraysato.

Nin diin leh baa isoo doonay laakiin hooyaday ayaa iga hor istaagtey
Su’aasha 114aad: Waxaan ahay gabar 24 sano jir ah waxaana isoo doonay inan diin leh oo ka qalin jabiyey jaamacad kana dhashay reer ahlu diin ah, aabbahay wuu ka raalli noqday wuxuuna iga codsaday in aan la kulmo, waan la kulmay oo inta is aragnay sida ay diintu oggoshahay baan isku qanacnay, markii ay hooyaday arrinta ogaatay way dhaaratay oo geed dheer iyo mid gaabanba waxay u fuushay in aan ninkaasi iguursan, aabbahay arrinta inuu xalliyo ayuu isku dayey, wuuse ku guul darraystay, haddaba xaq ma u leeyahay in aan sharciga la tiigsado, si arrintayda wax looga qabto?

Jawaab: Arrintu sida ay gabadhu sheegayso hadday tahay, hooyadu xaq uma lahan inay is hortaagto waana ka xaaraan kumana addeecaysid hooyadaa is hortaaggaas, Nabiguna wuxuu yiri:
(Waxaa la isku addeecaa wanaagga.)
Wanaagguna ma ahan gabar nin kufkeed ah soo doonay in loo diido, waxaa kaloo Nabiga laga wariyey inuu yiri:
(Haddii uu guur idinka soo doono nin aad diintiisa iyo dabcigiisaba ka raalli tihiin u guuriya, haddiise aad sidaas yeeli weydaan waxaa dhulka ka dhacaya fitno iyo fasahaad weyn.)
Wayna u bannaan tahay haddii ay gabadhu ka fursan weydo inay maxkamadda u bandhigto arrinkeeda.

Guurkaasi waa saxiix
Su’aasha 115aad: Nin iyo naag ayaa waxaa dhex maray xiriir aan wanaagsanayn, xiriirkaas oo aan dhaafsiisnayn dhunkasho, muddo kaddibna wuu ka toobad keenay xiriirkiina halkaas ayuu ku dhammaaday wuuna qoomameeyey jaahilnimadii uu ku kici jirey, kaddib wuxuu guursaday islaantii ay xiriirka lahaan jireen gabadheedii.
1. Ma u bannaan yahay guurka gabadhaasi?
2. Horay miyuu ka furayaa ayadoo iminka muddo laba sano ah is qabaan mise Alle waa naxariis badan yahaye xukun kale ayay leeyihiin?
3. Ninkaasi Allaah uyuu u toobad keenay ciqaabkiisana ka cabsanayaa wuxuuna doonayaa inuu jidka wanaagsan maro Allaahna dhammaan waxaan uga rajaynaynaa hanuun, noo faa’ideeya Alle ha idiin naxariistee?

Jawaab: Guurkaasi waa ansaxayaa waana inuu xaaskiisa haysto macaamilada dhexdooda ahna hagaajiyo, waxa dhex maray isaga iyo hooyadeed waa inuusan u sheegin iyada iyo cid kale toona haddii xiriirka ka dhexeeyey isaga iyo gabadha hooyadeed uu ahaa mid ku eg af iska dhunkasho iyo wax la mid ah, oo uusan gaarin xiriirkoodu inuu ka sinaysto (iyadoo sinadu tahay meesha ugu sarraysa xaaraantinimada xiriirka dhex mara nin iyo naag ajnabi kala ah).
Haddii xiriirkoodu gaaray inuu ka sinaysto oo uu si dhab ah ugu galmooday, uma bannaana inuu guursado gabadheeda, waana inuu furo sida raajixa ah in kastoo culimada qaarkood ay yiraahdaan gabadhu xaaraan kagama noqonayso oo galmoodkaasi ma saamaynayo heer uu xaaraantinimo gaarsiiyo, waxaase hubaal ah inuu saamaynayo galmoodkaasi gabadha guurkeeda.

Xaamilada guurkeeda ilaaay ka dhasho
Su’aasha 116aad: Maxay diintu ka qabtaa in la guursado naag garoob ah iyadoo uur leh oo waliba uurkaasi uu yahay mid ay sino ku keentay, haddiise la nikaaxiyo nikaaxu ma ansaxayaa?

Jawaab: Ninkii nikaaxsada haweeney garac riman, nikaaxaas wax kama jiraan, mana ansaxaayo, waana ka xaaraan inuu u galmoodo, Allaahna kor ahaaye wuxuu yiri:
(Ha u qasdina in aad nikaaxisaan ilaa ciddadu dhammaato.)
Wuxuu kaloo yiri:
(Haweenka uurka leh ciddadoodu waa inay umulaan (dhalaan).) Rasuulkuna wuxu yiri:
(Uma bannaana qof rumaysan Allaah iyo maalinta qiyaamaha inuu manidiisa ku waraabiyo beer aanu lahayn [macnaha waa inuusan u galmoon haweeney uur leh oo aanu isagu uurayn].) Imaamu Maalik iyo Axmed sidaas ayay yiraahdeen, Imaamu Shaafici iyo Abuu Xaniifa waxay yiraaahdeen wuu ansaxayaa, wuxuuse Abuu Xaniifa xaaraantinimeeyey in loo galmoodo ilaa ay ka dhalayso, Imaamu Shaafici wuu banneeyey in loo galmoodo wuxuuna yiri: Manida saanigu wax xurmo ah ma lahan, ilmaha uu xaaraanta ku dhalayna kuma abtirsanayaan nasabna ku raaci mayaan, Rasuulkuna wuxuu yiri: ()
Macnaha waxba ma helayo ilmaha uu sinada ku dhalay dadka ugama sokeeyo xaqna kuma leh. Sidoo kale ilmahaasi abtirsi kuma raacayaan ninka guursaday haweenta oo uur leh, waayo wuxuu guursaday iyadoo cid kale soo uuraysay.

Isagoo sakhraansan baa loo nikaaxshey
Su’aasha 117aad: Khamriyacab ayaa khamro soo cabbay saaxiibbadiis oo qaarkood khamro cabsan yihiin ayuu soo watay, waxayna u yimaadeen qaaddi gabar ayaana lagu mehershey, ayaamo kaddib qaaddigu wuxuu ogaaday ninku inuu khamro cabsanaa markii nikaaxu dhacayey, haddaba nikaaxaasi sidee noqonayaa?
Jawaab: Haddii nikaaxu dhacay isagoo sakhraansan nikaaxaasi ma ansaxayo, waxaana taas la mid ah haddii ay iyadu sakhraan tahay, haddiise aysan sakhraan ahayn nikaaxaasi waa ansaxayaa, ficilkaasina waa Allaah nicmadiisi oo laga abaal dhacayo iyo nicmadii oo lagu beddelayo macsi.

Dumaashigu maxram kuuma ahan
Su’aasha 118aad: Ma bannaan tahay inaysan haweentu ka xijaaban ninkeeda walaalihiis iyo ilma adeerradiis, mase bannaan tahay wiilku hadduu qaanqaaro inuu la seexdo hooyadiis iyo gabdhaha walaalihiis ah?

Jawaab: Ninka walaalihiis iyo ilma adeerradiis xaaskiisa maxram uma noqon karaan (haddii aanu jirin xiriir kale oo nasab ama nuugmo ah oo ka dhexeeya), haweentana uma bannnaana dumaashi iyo ina adeer toona inay astur la’aan ku qaabisho, xataa haddii ay yihiin kuwo lagu kalsoon yahay oo xumaan aan looga cabsanayn, Allaahna wuxuu Qur’aanka ku bayaaniyey ragga haweenku aanay ka xijaabanayn wuxuuna yiri:
([Haweenku] quruxdooda yaanay u muujin wixii aan ka ahayn nimankooda, iyo aabbayaashood, iyo nimankooda aabbayaashood, iyo wiilashooda, iyo wiilasha ay dhaleen nimankoodu, iyo wiilasha walaalahood, iyo wiilasha gabdhaha ay walaalaha yihiin, iyo hablaha (Muslimiinta ah), iyo addoomadooda, iyo kuwa raaca ee ay ka guurtay himadii haweenku, iyo carruurta (aan wali caqliyaysan) ee aan cawrada haweenka fiirsanayn.)
Ka mid ma ahan dumaashi iyo ina adeer dadka aayaddu xustay, lamana kala saarin haddii ay yihiin dad wanaagsan oo aan xumaan laga filayn iyo haddii xumaan lagu tuhun san yahay, si sharafta loo ilaaliyo fasaadka iyo sharkana loo hor istaago, waxaa xadiis saxiix ah lagu wariyey, Nabiga in la weydiiyey dumaashiga uuna yiri: () (Dumaashigu waaba dhimasho.) Macnaha isagaaba ugu halis badan, ruuxa Muslimka ahna waa inuu sharaftiisa iyo diintiisa ilaashado.
Wiilashu haddii ay waynaadaan oo da’doodu gaarto toban sano uma bannaana inay hal gogol kula seexdaan hooyooyinkood iyo gabdhaha walaalahood ah, iyadoo sidaas loo yeelayo si looga hor tago sharka iyo wixii fitno ka iman karto oo dhan, loona ilaaliyo cawrada, Nabiguna wuxuu amray in carruurta (wiilasha iyo gabdhaha) loo kala duwo gogosha markii ay da’doodu gaarto toban sano wuxuuna yiri:
(Awlaadiinna salaadda inay tukadaan fara markii ay da’doodu gaarto todaba sano, kuna garaaca markii ay gaaraan toban sano, jiifkana u kala duwa.)
Waxaa kaloo la faray ilmaha iyagu aan wali qaan gaarin, inay saddex waqti gurigooda soo galiddiisa u idan qaataan, waqtiyadaas oo ah waqtiyo loo malaynayo inay dadka cawradoodu muuqanayso, Allaahna wuxuu ku magacaabay waqtiyadaas cawro, wuxuuna yiri:
(Kuwa xaqa rumeeyow ha idan warsadeen (markay guriga soo galayaan) addoomadiina iyo caruurtiina aan wali qaangaarin saddex waqti, salaadda subax ka hor iyo markaad iska dhigtaan dharka duhurkii, iyo salaada cishaha kaddib, waa saddex waqti oo cawro ah (la nasto), ma aha korkiina iyo korkooda midna dhib intaas kaddib, way idin kor socdaan (shaqeeyaan) qaarkiinba qaarbuu ka ahaaday, sidaas ayuuna ku caddayn Eebbe aayaadkiisa Eebbana waa oge falsan.)
(Markay caruurtiinnu qaan gaadhaan haydin idan warsadeen siday idiin idan warsadeen kuwii ka horreeyey, saasuuna idiinku caddayn Allaah aayaadkiisa, Allaahna waa oge falsan.)

Gabar uu guur ka doonayo ninkii waliga u ahaa
Su’aasha 120aad: Waxaa jirta gabar aan ina adeerkeed wali uga sokeeya jirin, isaguna uu doonayo inuu guursado, haddaba wakiil miyuu u samaysanayaa nikaaxiisa sida ku xusan qaar axaadiista ka mid ah, mise isagaa isu meherinaya intuu markhaatiyaal soo kaxaysto, daliil lagu qanco naga siiya?

Jawaab: Haddii ay arrintu tahay sida aad u sheegteen oo aad leedahay gabadha aad ilma adeer tihiin oo aad doonaysid in aad guursatid iyaduna ku raali tahay isla markaana aysan jirin cid wali u ah oo aan adiga ahayn, waxaa kuu bannaan in aad guursato adigoo ka wakiil ah naftaada iyo tan gabadhaba, shuruudihii kale ee nikaaxana dhawraya, waxaana sidaas qaba Xasan, Maxamed bin Siiriin, Rabiica bin Abii Cabdirraxmaan, Maalik bin Anas, Abii Xaniifa, Isxaaq, Abii Thawr, waana sida laga wariyey Axmed bin Xanbal, Bukhaari sida uu wariyey wuxuuna yiri: (Cabdirraxman bin Cawf ayaa wuxuu ku yiri Ummu Xakiim bintu Faarid: () “Ma ii dhiibanaysaa wilaayadaada?” Waxayna ku tiri, “Haa.” Markaas ayuu yiri, “Waan ku guursaday.” Waayo isaga ayaa gacanta ku haya aqbalkii iyo iijaabkii, guurkuna sidaas ayuu ku ansaxay sababtoo ah, waxaa gabadha bixiyey waligeedii iyaduna way ku raali noqotay ninkii guursanayeyna nikaaxeedii waa aqbalay, waxayna la mid tahay sida haddii nin kale gabadha wilaayadeeda hayn lahaa oo kale.
Warin kale ayaa Nabiga laga wariyey inuu xorreeyey Safiyo oo meherkeediina uu ka dhigay xorraynteeda.
Imaamu Axmed waxaa kaloo laga wariyey inuu sheegay inaysan bannaanayn gabadha waligeedu inuu isu guuriyo kaligiis, ayse tahay inuu nin kale u wakiisho gabadha wilaayadeeda uguna guuriyo idankeeda, wuxuuna soo daliilsaday warin laga wariyey Abuu Daawuud oo uu dadka warinayey ku jirey Cabdul-Malik bin Casiir oo ahayd in Muqiira bin Shucba uu wakiishay nin u meheriya haweenta isagoo Muqiira ninkaas kale gabadha uga dhawaa, waase la daciifiyey arrintaas oo Cabdul-Malik bin Casiir wuxuu ka mid ahaa dadka ay caadada u tahay in ay qariyaan daciifnimada xadiiska ay warinayaan (mudalis), sidoo kale waxaa wax ka sheegay xifdigiisa culimada qaar ka mid ah, haddiise warintaasi ay saxiix noqoto ma burinayso arrintii hore ee aan soo xusnay, waxaana suurta gal ah in la kulmiyo labada dhacdo oo ay bannaan tahay inuu isu guuriyo isagoon cid kale u wakiilan ama uu cid kale u wakiisho wilaayadeeda.
Jamhuurka culimadu waxay qabaan in qowlka hore ee Imaamu Axmed uu xoog badan yahay xagga daliilka qowlkiisa labaadna uu ku habboon yahay xagga dhowrsanaanta iyo in tuhun laga dheeraado.

Nin jirran guurkiisu ma ansaxayaa
Su’aasha 121aad: Ma ansaxayaa guurka nin loo guuriyey isagoo xanuunsan?

Jawaab: Nin jirran guurkiisu waa ansaxayaa haweentuna way dhaxlaysaa sida ay qabaan jamhuurka culimadu oo ay ka mid yihiin saxaabadii iyo taabiciintii, waxaana meher loo siinayaa meherka dhex-dhexaadka ah ee loo badan yahay, lagamana badin karo siday culimadu isku waafaqsan yihiin.

Ma ansaxayaa guurka gabar aan qaan gaarin aabbaheedna aan laga doonin
Su’aasha 122aad: Nin ayaa waxaa u joogtay gabar uu dhalay oo aan wali qaan gaarin, isagoo maqan ayaa nin loo guuriyey, weli kalena uma joogin, markhaatiyaal been ah ayay keensadeen oo ka markhaati kacay in abtigeed walaalkeed yahay waxayna ka dhigeen in aabbaheed dhintay, sidaas ayaana lagu meheriyey, haddaba guurkaasi ma ansaxayaa?

Jawaab: Guurkaasi ma ansaxayo waxayna la mid tahay iyadoo weli la’aan la meheriyey, abtiguna sidaas weli uguma noqon karo markhaatiga la furayna waa markhaati beenaale, nikaaxeeduna waa baadil sida ay culimada iyo fuqahada badankoodu qabaan, sida Shaafici iyo Axmed iyo kuwo kale, aabbaheedna wuu u cusboonaysiin karaa nikaaxa (haddii uu doono), ciddii markhaatiga beenta ah ka furtay oo sheegtay in aabbaheed dhintay abtigeedna walaalkeed yahay iyo abtiga qudhiisa waxaa waajib ah in la ciqaabo, gabadha haddii uu ninkaasi u galmooday waxaa laga doonayaa meherkeedii, waxayna culimada badankoodu qabaan sida Shaafici, Abii Xaniifa iyo Axmed qawlkiisa ugu caansan, in aabbaheed u guurin karo iyadoo weli ku jirta nikaaxii baadilka ahaa ciddadiisii.

Guurka naag la furay oo aan dhiig helin muddo siddeed bilood ah
Su’aasha 123aad: Nin ayaa xaaskiisii furay iyadoo wiil u nuujinaysa waxayna kala maqnaayeen siddeed bilood, kaddibna nin kale ayaa guursaday, waxayna is qabeen muddo dhan intay hal dhiig ka hesho, kaddibna wuu furay waxayna joogtay saddex bilood, wax dhiig ahna ma ay helin siddeedii bilood oo hore iyo intii ninka labaad qabey iyo saddexdii bilood ee u dambeyseyba, kaddib waxaa guursaday ninkii hore ee ay wiilka u haysey, haddaba guurkaas maxaa ka ansaxaya?

Jawaab: Ma ansaxayo guurkii hore iyo kan labaadba waxaana ku waajib ah inay furniinkii hore ciddadiisa dhammaysato kaddibna furniinkii labaad ay ciddadiisa dhamaysato, labadaas ciddo markay dhammaysato kaddib ay guursato ciddii ay doonto.

Haweeney la guursaday iyadoon ciddadii dhammaysan
Su’aasha 124aad: Nin ayaa haweeney guursaday waxay is qabeen saddex sano waxayna u dhashay wiil iminka labo sano jir ah, waxay sheegtay in markii la guursanayey ay laba jeer dhiig heshay (oo dhiiggii saddexaad u dhimanaa), waxaa uga markhaati kacay ninkii hore ee furay isagoo ku furay laba dalqadood, haddaba guurkaasi ma fasakhmayaa mise waa in la furo?

Jawaab: Haddii uu ninkeedii caddeeyey isagoo ka run sheegaya in la guursaday iyadoon dhiiggii saddexaad helin, nikaaxeedu waa baadil waana inuu iska furo iyadana waxaa ku waajiba inay ciddadii hore dhammaysato kaddibna ay gasho ciddo labaad oo ah galmoodka uu ninku u galmooday, haddiise ay dhiiggii saddexaad heshay intuusan ninka labaad u galmoon, ciddadii hore way dhammaysatay, marka uu furo ninka labaadna waxay tirsanaysa saddex dhiig oo ciddo ah kaddibna waxay guursanaysaa ninkii ay doonto nikaax cusub, wiilka ay u dhashayna waa wiilkiisii oo xalaal ah, waana loogu abtirinayaa nasabna wuu ku raacayaa maadaama ninku nikaaxa baadilka aanu u war hayn.

Shardiga la kala xirto marka la is guursanayo
Su’aasha 125aad: Nin ayaa haweenay guursaday waxayna shardi ka dhigatay markii la nikaaxinayey inuusan naag kale la guursan, guriga ay deggan tahayna ka rarin, waxaa jirtey gabar ay dhashay oo ay shardi uga dhigtay inay la noolaato gabadhaasi wuuna ku waafaqay, haddaba waajib miyay ku tahay inuu oofiyo ballantaas, haddiise uu ballantaas ka baxo haweentu ma ka furmaysaa?

Jawaab: Waa ansaxayaan shardiyada la kala xirto markii nikaax dhacayo iyaga iyo wixii la mid ahba, waxaana sidaas qaba mad-habta Imaamu Axmed iyo kuwo kale, sida qaar ka mid ah saxaabadii iyo taabiciintii, taabicu-taabiciintii, sida Cumar ibnu Khaddaab, Camr ibnul Caas, Shurayx Al-Qaaddi, iyo Awsaaci.
Mad-habta Maalikiyadu waxay qabtaa haddii ay shardisato in furniinkeeda iyadu gacanta ku hayso (markii ay doonto is furto) in shardigaasi ansaxayo, Imaamu Axmedna sidaas oo kale ayaa laga wariyey.
Bukhaari iyo Muslim waxay ka wariyeen Nabiga inuu yiri:
(Shardiyada waxaa ugu xaq mudan in la oofiyo shardiga la kala dhigto marka la is guursanayo.)
Cumar bin Khaddaab wuxuu yiri:
“Nabigu haweenka waxa lagu xalaalaysanayo farjigooda ayuu ka dhigay tan u xaq mudan shuruudaha in la oofiyo.”

Ceebta ka soo if baxda labada is guursada midkood
Su’aasha 126aad: Haweeney ayaa nin guursaday, markii uu u soo galayna waxay jirkiisa ku aragtay baras, haddaba miyay u bannaan tahay inay ka fasakhato nikaaxaas?

Jawaab: Haddii labada is guursaday midkood ceeb ka soo baxdo sida waalli, juudaan ama baras, kan kale waxaa u bannaan inuu ka fasakhdo nikaaxa, haddiise uu ku raali noqdo ceebtaas ka soo baxday nikaaxu ma fasakhmayo, haddii ay ka fasakhato waxba kama qaadanayso aqalkii loo dhigay, sidoo kalena meherkii lama siinayo haddii ay fasakhato intaanu u galmoon, haddiise uu galmoodo meherkeedii way leedahay.
Haweenta aan dhiiggu ka go’in nikaaxeedu ma fasakhmayaa mase loo galmoon karaa?
Su’aasha 127aad: Nin ayaa guursaday gabar bikro ah, wuxuuna ogaaday (markuu la aqal galay) in aanu dhiiggu ka go’in (mustaxaada), reerkeeduna way u qariyeen iyagoo og, haddaba nikaaxaas ma iska fasakhi karaa? Mase ka soo ceshan karaa meherka dadkii u qariyey? Waajibse ma ku tahay aabbaheed iyo hooyadeed inay dhaartaan haddii ay inkiraan? Mase u galmoon karaa gabadhaas?
Jawaab: Nikaaxu wuu ku fasakhmayaa cilladaan oo kale sida mash-huurka ah labada qawl ee ugu xoog badan Imaamu Axmed iyo qayrkiis.
Qawlka hore waa: Uma galmoon karo inuu dhib kale (sino) ka cabsanayo mooyaane, mana ay dhacdo.
Qawlka labaadna wuxuu oranayaa: Ma bannaana in loo galmoodo waana sida mash-huurka ku ah Imaam Axmed wuxuuna qabaa inaysan bannaanayn daruuro mooyaane.
Waxaa kaloo jira xaalado nikaaxu fasakhmayo sida farjiga oo awdma (la guri), waalida iyo cudurka juudaanka. Xaaladahaas oo dhan Imaamu Maalik, Shaafici iyo Axmed waxay qabaan in nikaaxu uu fasakhmayo, sidaasoo kalana Cumar binu Khaddaab ayaa laga wariyey.
Sidoo kale waxaa laga dooday oo culumada qaarkood ay u arkaan in aan galmoodku bannaanayn haddii ay jiraan wax carqaladaynaya, sida najaaso farjigu leeyahay oo kale, dhiig furankuna waa ka sii xag jiraa.
Haddii uu fasakho intuusan la aqal gelin wax meher ah ma uu bixinayo haddiise uu la aqal galo meher ayaa laga doonayaa, gooni bixidda uu la gooni baxay u dhigankeed.
Qawl kale ayaa oranaya haddii uu u galmooday meherkii waxaa laga doonayaa ciddii markii hore u qarisay jirrada ay haweentu qabto.
Waxaa kaloo la yiri: Meher laguma lahan, wuxuuna xaq u leeyahay inuu dhaarsado ciddii uu sheegay inay ku dageen guurkaas haddii ay inkiraan inay falkaas sameeyeen.
Khilaaf weyn ayaa ka jira in loo galmoon karo haweeneyda dhiig furanka qabta, Imaamu Shaafici iyo qaar kale waxay qabaan in loo galmoon karo. Mad-habta Imaamu Axmed waxay qabaan oo agtooda mash-huur ka ah aan loo galmoon karin inay daruuro timaado mooyaane.
Haddii aanu la iman wax muujinaya inuu ku raalli noqday ceebta ka soo baxday qofta uu guursaday sida hadal ama ficil iyo wix la mid ah, xaq wuxuu u leeyahay inuu guurkii ka noqdo, haddiise uu u galmoodo kaddib markii laga arkay raalli ahaansho, wax ikhyaar ah ma lahan, haddii uu ku andacoodo inuusan ku ogayn dhiig furanka sida mash-huurka ah wuu iska fasakhi karaa.
[Jamhuurka culimadu waxay qabaan in loo galmoon karo, lamana hayo xaddiis ay ku caddahay in aan loo galmoon karin, Ilaahay wuxuu xarrimay galmoodka haweenka xaydka qaba ee ma xarrimin ustaxaada.]

Xukunka in haweenka gadaal looga tago
Su’aasha 128aad: Nin ayaa xaaskiisa ka dalbaday inuu gadaal (dabada) uga galmoodo, haddaba ficilkaas maxay diintu ka qabtaa?

Jawaab: Ficilkaasi waa mid aad u xun oo munkar ah, (oo aan diinta Islaamka ku bannaanayn) Abuu Daawuud iyo Nasaa’i iyo qayrkoodba waxay Nabiga ka wariyeen inuu yiri:
(Lacnadi haku dhacdo ninkii haweentiisa gadaal uga galmooda.)

Nin gabar guursaday kaddibna arkay inaysan bikro ahayn
Su’aasha 129aad: Nin ayaa gabar guursaday isagoo moodaya inay bikro tahay kaddibna waxaa u caddaatay inay garoob tahay oo aanay bikro ahayn, haddaba ma fasakhi karaa nikaaxaas?

Jawaab: Wuu ka noqon karaa nikaaxaas wuxuuna xaq u leeyahay inuu dalbado in la siiyo meherkii uu bixiyey beddelkiisii oo ah faraqa u dhexeeya bikrada iyo garoobka haddiise uu fasakho intuusan la aqal gelin meher ma uu bixinayo.

Nin gabadhiisii ku sadaqaystay nin kale meher la’aan
Su’aasha 130aad: Ma bannaan tahay in uu nin gabadhiisa ku sadaqaysto nin kale wax meher ahna aan la magacaabin gabadhana aan la siin?

Jawaab: Ma bannaana inuu ninku gabadhiisa ku sadaqaysto nin kale, meherkeediina meesha laga saaro, guurka caynkaas ahna ma ansaxayo, waxaana laga doonayaa inay keento caddayn in aan meher laga qaadin ninkaas, waxayna xaq u leedahay meherka haweenka iyadoo kale ah la siiyo, meherkuna waa xaq ay gabadhu leedahay kitaabka Allaah iyo sunnada Rasuulka ayaa caddeeyey inuu meherku waajib yahay Allaahna subxaanahu watacaalaa wuxuu yiri:
(Waxaa la idiin banneeyey wixii intaas kasoo haray in aad ku dalabtaan xoolihiinna adinkoo dhowrsoon oon xumaan (sino) falin.)
Haweenka oo nikaax la’aan la guursado haddii ay naftooda hibeeyaan (heeran yihiin) waxay u khaas ahayd Nabiga, Allaahna subxaanahu watacaalaa wuxuu yiri:
(… iyo haweeney mu’minaad ah hadday nafteeda Nabiga u hibayso, haddii uu doono inuu guursado Nabigu iyadoo ay gaar kuu tahay mu’miniinta ka sokow.)

Meherka gabadhaa iska leh qof kale uma bannaana inuu ku tagri falo iyadoon ka raali ahayn
Su’aasha 131aad: Miyay bannaan tahay inuu ninku ku aqal dhisto meherka gabadhiisa ama walaashiis?

Jawaab: Meherku waa xaq ay gabdhuhu leeyihiin waana qayb maalkooda ka mid ah haddiise ay u hibayso ama ay ugu abaal guddo aabbaheed iyadoon la qasbin way bannaan tahay, haddiise aysan u hibayn uma bannaana inuu wax ka qaato waayo iyada ayaa gaar u leh hantidaas, aabbaheedna wuxuu si gaar ah xaq ugu leeyahay inuu maalkaas ka qaato waxaan iyada dhibayn awlaaddiisa qaar ka mid ahna waa inuusan ku gooni yeelin, sida Nabiga laga wariyey inuu yiri:
(Cuntadiinna waxaa ugu wanaagsan tan aad shaqaysataan, carruurtiinuna waxay ka mid yihiin waxaad shaqaysateen).

Suldaanku wali ma u noqon karaa haweeneydii aan wali lahayn?
Su’aasha 132aad: Gabar ayaa waxay gaartay da’dii guurka mana ay lahan cid ka mas’uul ah oo walaayadeeda haysa, magaaladana qaaddi ma joogo haddaba duqa magaaladu booskii qaadiga ma geli karaa?

Jawaab: Ruuxa dumarka ah waxaa u xaq mudan wilaayadeeda aabbaheed, waxaana ku xiga awoowgeed iyo awoowayaasheed haddii la helayo haddii kuwaas la waayana waxaa ku xiga wiilkeeda iyo wixii raga ah ee isaga ka farcama, waxaa ku sii xiga walaalkeeda ay isku aabbe iyo hooyo yihiin waxaana ku sii xiga walaalkeed ay isku aabbe yihiin intaas kaddibna qaraabadeeda siday ugu kala dhow yihiin oo ay dhaxalka u kala leeyihiin bay isugu xigsanayaan, haddii intaas la waayo waxaa wilaayadeeda qaadaya suldaanka waxaana naa’ib ka noqonaya maxkamadda sharciga ah ninka mas’uulka ah, (qaalliga magaalada).
Duqa maqaalada dawladda ayaa u xilsaartay in uu wakiil uga yahay arrimaha maamulka ee magaaladaas waana kan wakiilka ka ah oo fuliya wixii xukun ah oo la fulinayo.
Waxaa halkaas nooga caddaatay in haweeneydii aan wali lahayn duqa magaaladu aanu qaadi karin wilaayadeeda, balse xilkaas loo dhiibayo qaaddiga sharciga ah, mana jiro magaalo waddankeenna ka mid ah oo qaaddi lahayn, haddii aysan lahaynna magaalada ay hoos timaaddo ayaa qaadigii joogaa sida qaalibka ah.

Guurka gabadha aayadu dhashay
Su’aasha 133aad: Nin ayaa haweeney guursaday kaddibna way kala tageen nin kale ayaana guursaday, ninkii kale waxay u dhashay gabar, kaddibna islaantaasi way geeriyootay ninkii hore ee furayna wuxuu guursaday naag kale waxayna u dhashay wiil, wiilkii wuxuu soo doonay gabadhii ay dhashay aayadiis, muxuu sharcigu ka qabaa arrintaas?

Jawaab: Way bannaan tahay in wiilkaasi guursado gabadhaas, iyadoo waliba aabbihiis uu qabi jirey hooyadeed, waxaana u daliila aayadda uu Allaah ku xusay dadka aan guurkoodu bannaanayn oo marka uu soo tiriyey dhammaantood uu yiri:
(Intaas wixii aan ahayn waa la idiin banneeyey.)
Gabadha aan soo xusnay kuma ay jirin kuwa aayaddu sheegtay, sidaas darteed guurkeedu waa bannaan yahay.

Meherka
Su’aasha 134aad: Haween ayaa waxay ninkeeda ku lahayd meherkeedii, waxayna u cafiday markii ay dhimanaysey, waxaa markhaati ka ahaa arrintaas nin lagu kalsoon yahay iyo naago, waxayna hortooda ka qirtay inay ninkeeda u cafidey meherkeedii, haddaba arrintaasi ma ansaxaysaa?

Jawaab: Ma ansaxayso cafintaasi ilaa dadkii dhaxalka lahaa ay u cafiyaan, maadaama ay u cafiday markii ay dhimanaysey (oo maalkeedu dhaxal wareegayey) iyadoo aan horay u cafin intii ay caafimaadka qabtey.
Haddiise ay u cafiso iyadoo caafimaad qabta way ansaxaysaa, markhaatiguna sida ay sheegeen imaamyada Shaafici iyo Maalik iyo Axmed wuu ku ansaxayaa hal nin iyo dhaar (lagu kabo), sidoo kalena Imaamu Maalik wuxuu sheegay inuu ku ansixi karo laba naagood iyo dhaar (lagu kabo), haddiise markay dhimanayso ay sheegto inay ninkeeda meherkii horay ugu cafiday intay caafimaadka qabtey lagama aqbalayo sida ay qabaan, Abii Xaniifa iyo Axmed iyo culimo kale, Imaamu Shaaficina wuxuu qabaa in laga aqbalo.
Nabigu wuxuu yiri:
(Allaah qof kasta xaqiisii waa uu siiyey, ee yaan loo dar daarmin (wax dheeraad ah in la siiyo) qof dhaxalka wax ku leh.)
Qofka bukaanka ah uma bannaana inuu qof dhaxalka wax ku leh siiyo intii Allaah siiyey in ka badan.

Nikaaxa Shiqaarka (Beddelka)
Su’aasha 135aad: Waxaa jira in culimada qaarkood ay banneeyeen nikaaxa shiqaarka (beddelka) loo yaqaan, haddii meher rasmi ah lagu heshiiyo xilliga nikaaxa, culimada qaarkoodna ay diidaan, haddaba nikaaxaasi ma ansaxayaa?

Jawaab: Nikaaxa shiqaarku ama beddelku waa inuu ninku ninka kale ku yiraahdo gabadhaada ii guuri gabadhaydaan kuu guurinayaaye ama uu yiraaho ii guuri walaashaa walaashay ayaan kuu guurinayaaye ama uu yiraahdo ii guuri gabadhaada walaashay aan kuu guuriyee, iyo wixi la mid ah, meher ha magacaabeen ama yaanay magacaabin ee nikaax caynkaas ahi wuxuu ka mid yahay kuwa la reebay.
Nabigu wuu reebay nikaaxaas waxaana sidaas ka wariyey saxaabada kala ah Ibnu Cumar, Abuu Hurayra, iyo Mucaawiya, axaadiis kalena sidaas oo kale ayay xustay culimaduna way isku khilaafeen nikaaxaasi inuu ansaxayo iyo in kale.
Sida saxiixa ah nikaaxaasi ma ansakayo xataa haddii meher la bixinayo innagoo ka duulayna axaadiista aan soo sheegnay, waliba xadiiska Mucaawiye waxaa ku xusan inuu Madiina amiirkeeda amray inuu kala furo ciddii nikaaxa caynkaas ah isku qabta iyagoo waliba meherkii magacaabay wuxuuna yiri Mucaawiye, “Kaasi waa nikaaxii shiqaarka ee uu Rasuulku reebay.” Sida saxiixa ahna ma ansaxayo nikaaxaasi maadaama uu shardigiisu yahay hablo is waydaarsiga aan soo xusnay ee uu nin walba kan kale ku oranayo ii guuri walaashaa ama gabadhaada ama gabadha walaashaa, anna aan kuu guuriyo gabadhayda ama walaashay ama gabadha walaashay iyo wixi la mid ah, iyadoo xaqiiqo ahaantii mid walba midda kale meher looga dhigayo, taas oo ah dulmi iyo fasaad keenaya khilaaf iyo mashaakil fara badan, iyadoo markii horeba waxa la reebay oo laga hortagayey ahaa fasaadka, Allaahna wuxuu yiri:
(Haddii aad ku dooddaan arrin u celiya (xukunkeeda) Allaah iyo Rasuulka haddaa tihiin kuwo rumeeyey Allaah iyo maalinta dambaysa (Qiyaamaha), sidaas ayaana khayr roon oo wanaag badan xagga abaalmarinta.)
Haddii aan u celinno arrinkaan kitaabka Allaah waxaan helaynaa in Allaah uu yiri:
[Al-Xashr 7]
Wuxuu kaloo yiri:
[An-Nuur 63]
Wuxuu kaloo yiri:
[An-Nisaa’ 80]
Haddii aan arrinkaas sunnada Rasuulka u celinno waxaan ka helaynaa Nabigu inuu axaadiis kala duwan ku mamnuucay guurkaas kagana digay, ruuxa Muslimka ah waxaa ku waajiba inuu qaato awaamirta ku xusan kitaabka Allaah iyo sunnada Nabiga isla markaana aanu jalleecin wax kasta oo khilaafsan.

Qof dhiig loogu deeqay nikaaxiisa ma saamayso
Su’aasha 136aad: Haddii gabar aan guurkeeda doonayo ugu deeqo xubin jirkayga ka mid ah in lagu rakibo ama dhiiggayga wax ka mid ah lagu shubo, xalaal ma ii noqonaysaa in aan guursado?

Jawaab: Allaah wuxuu xaaraantinimeeyey nikaaxa qaraabada sida gabadhaada, walaashaa iyo wixi la mid ah, wuxuu sidoo kale xaaraantinimeeyey guurka hooyada naaska ku nuujisay aanse ku dhalin iyo gabadheeda iyo wixii la mid ah, waxaa sidoo kale la xaaraantinimeeyey guurka wiilkaaga xaaskiisa, sidoo kale waxaa la mid xaaska aabbahaa, intaas kaddibna wuxuu Allaah yiri:
(Wixii intaas ka baxsan waa idiin xalaal.)
Xukunkaasna waa mid sidiisii u taagan.
Haddaba ninku haddii uu dhiig ama xubin jirkiisa ka mid ah qof kale ugu tabarruco waxba ma xaaraantinimeeyaan daliilna looma hayo, dhan kale haddaan ka eegno nuugmada lagu walaaloobayo waxaa shardi looga dhigay inay labada sano ee hore tahay sababtoo ah jirka iyo laftuba way ku kobcaan dhiigguna sidaas oo kale ma ahan xataa haddii ilmaha oo yar lagu shubo oo uu quwad iyo nolol ka helo, kama xaaraantinimoobayo guur ahaan sida muuqata Allaah ayaana xaqiiqda og.

Naagta lala baxo nikaax cusub ayaa lagu celinayaa
Su’aasha 137aad: Gabar ayaa la guursaday iyadoon la ogaysiin ama idan laga qaadan ehelkeeda, culimada Soomaalida qaarkood waxay yiraahdaan haddii naag la nikaaxiyo iyadoon ehelkeed laga idan qaadan nikaaxaasi waa baadil wixii ay isugu tagaanna waa sino haddii masaafo 100 kiilomitir ah aysan u jirin meesha gabadha lagu meheriyey ehelkeedii, haddaba Islaamku muxuu arrintaas ka qabaa?

Jawaab: Nikaaxa waxaa shardi looga dhigay joogitaanka mas’uulkeeda waliga u noqon kara sida ay jamhuurka culimadu qabaan, haweentu wilaayadeeda ma haysan karto haween kalena weli uma noqon karto, wilaayada waxaa iska leh aabbaheed haddii la waayana ehelkeeda kale ayaa hadba siday ugu kala dhow yihiin wilaayadeeda u qaadaya, haddii ehelkeeda la waayo suldaanka ayaa wali u ah haweenka aan ehelka lahayn, mad-habuhu waxay qabaan marka laga reebo mad-habta xanafiyada inuu nikaaxu baadil noqonayo haddii aan gabadha weligeeda la weydiisan.
Haddaba waxaa waajib ah nikaaxaha qarsoodiga ku dhacay oo aan laga idan qaadan ehelkeedii in mar labaad la cusboonaysiiyo iyadoo gabadha aabbaheed laga doonayo haddii uu nool yahay ama qof uu wakiishay haddii la waayana kuwa ugu dhow ayaa la weydiisanayaa, haddii la waayana wakiilkiisa, haddii midna la waayana suldaanka magaaladaas ayaa laga doonayaa ama naa’ibkiisa isaga ayaana meherinaya.

Guurka bikro laga sinaystay
Su’aasha 138aad: Nin ayaa gabar bikro ah ka sinaystay wuxuuna doonayaa inuu guursado ee miyay u bannaan tahay?

Jawaab: Haddii arrintu sida la sheegay u dhacday waxaa labadoodaba ku waajiba inay u toobad keenaan Allaah oo ay ka haraan faaxishada ay sameeyeen isla markaana qoomameeyaan ficilkaas xun ayna goostaan in aanay mar dambe u noqonayn, waa inay badiyaan camalada wanaagsan, markaa waxaa laga yaabaa inuu Allaah ka toobad aqbalo oo uu ugu beddelo xumaantii wanaag, wuxuuna yiri Alle:
(Kuwa aan Allaah la caabudin ilaah kale, oo aan dilin naf Allaah xaaraantinimeeyey in loo dilo waxaan xaq ahayn, oo aan sinaysan, ciddii sidaas fasha dambi ayay la timid. Waxaana loo laalaabayaa cadaabka maalinta qiyaamaha, wuuna ku waarayaa isagoo dullaysan. Ciddii toobad keenta oo rumaysa oo fasha camal suubban mooyee, kuwaas xumaantoodii wanaag ayuu Alle ugu beddelaa, waana dambi dhaaf badane naxariis badan. Ruuxii toobad keena oo fala camal wanaagsan Ilaahiis ayuu u soo noqday noqosho.)
Haddii uu gabadhaas guur ka doonayo waxaa ku waajiba in uu sugo inta ay dhiig caado ka helayso hal mar, markii ay dhiiggaas ka daahir noqoto wuu mehersan karaa, haddiise ay caddaato inay uur leedahay ma bannaana inuu nikaaxsado ilaa ay ka dhasho, innagoo dabbaqayna xadiiska Rasuulka ee ahaa:
(Rasuulku wuxuu reebay inuu ninku manidiisa ku waraabiyo abuur (uur) aanu lahayn.)

Guurkaani ma ansaxayaa?
Su’aasha 139aad: Ma bannaan tahay in aan gabadhayda u guuriyo aabbahay abtigiis, mase bannaan tahay in aan guursado ina adeertay oo aan naas wada nuugnay hal maalin ama maalin barkeed?

Jawaab: Su’aasha hore haddaan ka jawaabno kuuma bannaana in aad gabadhaada u guurisid aabbahaa abtigiis, sababtoo ah aabbahaa abtigiis waa abtigaa oo kale isaga iyo wixii ka farcamaba iyo wixii kasii farcamaba Allaahna wuxuu yiri ()
Abtigu maxram ayuu u yahay walaashiis gabadhceda, iyo wixii kasii farcamaba.
Su’aasha labaad haddaan u gudubno, haddii nuugmadaasi ay tahay mid gaaraysa shan jeer iyo wixii ka badan waqtiga nuugmadaasina ay ahayd labada sano ee ilmaha la nuujiyo, waxay noqonaysaa nuugmo kala xaaraantinimaynaysa, umana bannaana in uu guursado ina adeertiis naas la nuugtay isaga walaalihiis mid ka mid ah, haddiise nuugmadaasi ay ka yar tahay shan jeer, ama waqtigaas uu nuugay ahaa markii da’diisu gaartay laba sano intii ka dambeysey wax saamayn ah ma yeelanayso.
Nuugmada sharcigu nuugmo ka soo qaadayo waa midda ilmaha naaska afka loo galiyo markii uu ka tagana waxaa laga soo qaadayaa hal nuugmo, haddii uu mar labaad ku noqdana waxaa laga soo qaadayaa nuugmo labaad, sidaas ayayna ku soconaysaa ilaa ay shan nuugmo ka gaarto.
Halkaas waxaa nooga caddaaday in meesha wax laga eegayaa ay tahay nuugmada ee aysan ahayn maalmaha, waxaana dhici karta in ilmuhu saacad in ka yar ay ugu dhamaystiranto nuugmadii sharcigu oggolaa, waxaa dhacda shan maalmood iyo in ka badan inaysan ugu dhamaystirmin nuugmadaasi.

Naag nin kale u doonan mala dooni karaa
Su’aasha 140aad: Ma bannaan tahay nin inuu doono naag nin kale u doonan?

Jawaab: Waxay isku raaceen afarta imaam inaysan bannaanayn in haweeney nin u doonan laga dul doono. Imaamka Bukhaari kitaabkiisa waxaa ku qoran inuu Nabigu yiri:
(Ninna uma bannaana inuu doono naag nin kale u doonan, iyo inuu ka dul baayaco badeecad uu nin kale baayacay (oo la isku af gartay).)
Waxay culimadu ka doodeen haddii ay dhacdo oo nin ka duldoono haweeney uu doonay nin kale oo uu guursado, in guurkaasi ansaxayo iyo in kale, Maalik iyo Axmed (labadiisa qawl mid ka mid ah) waxay yiraahdeen guurkaasi ma ansaxayo.
Abii Xaniifa iyo Shaafici iyo Axmed qawl kale oo laga wariyey waxay qabaan inuu ansaxayo guurkaasi, waxayna yiraahdeen waxa xaaraanta ah waa doonitaanka.
Culimada oranaysa ma ansaxayo guurkaasi waxay iyagu qabaan nikaaxaas inuu soo galayo xaaraantinimayntii hore, hase yeeshee iskuma ay khilaafin in ninkaasi uu dambaabey oo ku caasiyey Alle iyo Rasuulkiisa, in kasta oo qaarkood ka doodeen arrintaas, haddana qofku haddii uu dambi uu og yahay ku kaco waxay dhaawacaysaa diintiisa iyo caddaaladdiisa iyo mas’uuliyaddii uu Muslimiinta u qaban lahaa.

Xiriirka dhex mara guurdoonka
Su’aasha 141aad: Gabar ayaa waxay doonaysaa in ay ogaato waxa ay diintu ka qabto xiriirka dhex mara ruux dumar ah iyo nin guur ka doonaya?

Jawaab: Haddii uu xiriirkaas gabadhu ay ula jeedo nikaaxa kaddib intuusan la aqal galin dhib kuma sugna waayo waa xaaskiisii haddiise uu yahay intaan nikaaxu dhicin ma bannaana inay xiriir yeeshaan oo uu ku raaxaysto hadalkeeda ama aragti ay is arkaan ama in uu la kali noqdo sababtoo ah Nabigu wuxu yiri:
(Ninna yuusan la gooni noqon ruux dumar ah kaligiis, haweentuna kaligeed yaysan safrin inuu maxram la socdo mooyaane.)
Haddii xiriirkaas iyo wada kulankaas yahay nikaaxa kaddib dhib kuma sugna, haddiise uu yahay inta aan nikaaxu dhicin waa xaaraan oo ajnabi ayay kala yihiin ilaa uu ka nikaaxsado.

Wuxuu ka dhaartay isagoon nikaaxsan
Su’aasha 142aad: Nin ayaa naag reerkoodii ka doonay kaddibna aabbaheed ayay is af dhaafeen oo isku xanaaqeen wuxuuna ku dhaartay inay hooyadii oo kale ka tahay gabadhaasi kaddibna waa ay heshiiyeen gabadhiina waa lagu daray meher go’anna waa lagu heshiiyey, miyay haddaba dhaartiisii hore saamaynaysaa, mise kafaaaro gud buu bixinayaa muxuuse yahay kafaaregudkaasi?

Jawaab: Maadaama dhaartaasi ay nikaaxa ka horraysey kuma yeelanayso saamayn guurkiisa kumana waajibayso kafaaro gudkii dihaarku (dihaarku waa kafaara gudka ku waajibta haddii ninku naagtiisa yiraahdo hooyaday baad iga tahay iyo wixi la mid ah) maadaama ay dhaartaasi ka horreysey nikaaxa, waxaase ku waajiba kafaaro gudkii dhaarta Allaahna wuxuu yiri:
(Kuwa xaqa rumeeyow ha xarrimina wanaagga (xalaasha) Allaah idiin banneeyey hana xadgudbina, Allaah ma jelca kuwa xad gudbee. Waxna ka cuna wuxuu idinku arsaaqay Allaah isagoo xalaal fiican ah, kana cabsada Allaah oo ah midka aad rumaysantihiin. Allaah idiin ma qabto dhaar danla’aaneed (laqwi) laakiin wuxuu idiin qaban dhaartaad u qasaddaan, kafaaragudkeeduna waa quudin toban miskiin (oo siisaan) kan ugu dhexdhexaadsan waxaad ku quudisaan ehelkiinna ama arrad bixintooda ama xorayn qoor, ciddaan heli karinna waxay soomi saddex maalmood, taasaana ah kafaarada dhaartiinna markaad dhaarataan, ee dhawra dhaartiinna saasuuna idiinku caddayn Allaah aayaadkiisa, waxaadna mudan tihiin in aad ku mahdisaan.)
Wuxuu kaloo Alle yiri:
(Nabiyow maxaad u xarrimi wax Allaah kuu xalaaleeyey si aad u raalli geliso haweenkaaga, Allaah waa dambi dhaafe naxariiste ah. Allaah waa idiin caddeeyey waxa aad dhaartiinna kaga xalaaloobaysaan, waana wax walba oge falsan.)
Waxaa ku waajiba inuu quudiyo toban miskiin oo siiyo cunto dhexdhexaad ah oo aan liidan, miskiin kasta waxaa la siinayaa saac barkii ama wax la mid ah ama toban miskiin ayuu dhar siinayaa, ama wuxuu xoraynayaa addoon, haddii uu intaas midna waayo wuxuu soomayaa saddex maalmood oo isku xigta.

Sidee u dooranayaa ninkii aan guursan lahaa?
Su’aasha 143aad: Maxay yihiin arrimaha ugu muhiimsan ee aan ku dooranayo ninka guurka iga doonaya, dambise ma iga saaran yahay haddii aan nin wanaagsan diido anigoo eegaya arrimo adduunyo?

Jawaab: Waxyaalaha ugu muhiimsan ee ay habboon tahay inay haweenku ragga soo doonaya ay ku doortaan waa akhlaaqda iyo diinta, wixii intaas ka soo hara tix gelin weyn ma leh sida maalka iyo nasabka, arrinta ugu muhiimsan waa inuu ninka gabadha soo doonayaa ku sifoobo dabci wanaagsan iyo diin, sababtoo ah hadduu ninku diin iyo dabci isku darsado haweentu khayr ka waayi mayso oo hadduu qabo wanaag ayuu ku haysanayaa haddii uu furayana si wanaagsan ayuu u siidaynayaa, tan kale ruuxa diinta iyo dabciga wanaagsan leh khayr iyo barako lagama waayo carruurteeduna waxay ka baranayaan diin iyo dhaqan wanaagsan, haddii ninka labadaas laga waayo waa inay gabadhu iska ilaaliso, gaar ahaan kuwa salaadda fududaysta, ama kuwa khamriga, iyo wixi la mid ah isticmaala Allaah hanaga nabad geliyee.
Kuwa aan iyagu salaaddaba tukan diinta way ka baxeen kumana xirmayso haweeney mu’minad ah waxaana loo baahan yahay inay haweentu ahmiyad dheeraad ah siiso ninka diinta iyo dabciga wanaagsan leh, nasabkana hadduu ku darsado oo ay noqdaan dad kuf isu ah way ka sii fiican tahay, Rasuulkuna wuxuu yiri:
(Hadduu idiin yimaado nin aad diintiisa iyo dabcigiisa ka raalli tihiin u guuriya.)

Guurka naag uur leh
Su’aasha 144aad: Muxuu yahay xukunkiisu nin nikaaxsaday naag uur leh uurkaasina uu marayo bishii 8aad, Nikaaxaasi ma waxaa laga soo qaadayaa mid aan jirin oo faasid ah mise waa mid sax ah? Arrintaasna waxaa ku dooday laba shiikh oo nala jooga, labadaas shiikh midkood baadil ayuu ka dhigay nikaaxaas midna wuu ansixiyey, wuxuuse yiri looma galmoon karo ilaa ay ka dhasho?

Jawaab: Haddii uu ninku guursado naag uur garac ah sidda nikaaxaasi waa baadil, waana ka xaaraan inuu u galmoodo waxaana u daliila Ilaahay qowlkiisa ah:
(Ha u qasdina xiridda guurka inta ay ka gaarayso ciddadu waqtigeeda.)
Iyo aayadda kale ee uu ku yiri:
(Haweenka uurka leh ciddadoodu waa inay ummulaan.)
Iyo qawlka Rasuulka ee ah:
(Uma bannaana nin Muslim ah inuu manidiisa ku shubo naag sidda uur uusan lahayn, ee nin kale leeyahay.)
Xadiis kale ayaa wuxuu ahaa:
(Looma galmoodo (lama guursado) xaamilada ilaa ay ka dhasho.)
Waana sida ay qabaan Imaamu Maalik iyo Axmed. Waxaan iyagu sidaas qabin Imaamu Shaafici iyo Abuu Xaniifa qawlashiisa mid ka mid ah waxayna yiraahdeen wuu ansaxayaa nikaaxaasi, inkastoo Abuu Xaniifa uu xaaraantinimeeyey in loo galmoodo ilaa ay ka dhasho isagoo daliilsanaya axaadiistii aan soo xusnay, Imaamu Shaafici wuu banneeyey in loo galmoodo wuxuuna yiri: Sinada manideedu xurmo ma lahan ilmahaas uu sinada ku dhalayna abtirsiinyo kuma raacayaan, Nabigu wuxuu yiri:
(Saanigu waxba ma helayo [ilmaha uu sinada ku dhalay ma sheegan karo xaqna kuma leh, nasabna kuma raacayaan].)
Sidoo kale ilmahaasi abtirsiinyo kuma raacayaan ninka guursaday (iyadoo uur leh), waayo waxay xilihiisa noqotay iyadoo uur leh, halkaasna waxaan ka garanaynaa khilaafka labada sheekh ay is khilaafeen inuu ku salaysnaa mad-habaha ay kala haystaan, waxaana ugu saxsan qowlka hore oo ah (in aan guurkaasi bannaanayn) waana sida ay caddaynayaan labada aayadood iyo axaadiistii diideysey arrintaas.

Guurka haweenka Ahlu-Kitaabka ah
Su’aasha 145aad: Ma u bannaan tahay nin Muslim ah oo guursaday gabar Ahlu-Kitaab ah (Yuhuud ama Kiristaan) inuu guurkiisa kaniisadda iyo baadarigeeda ogeysiiyo, isagoo nikaaxaasi markii hore si sunnada waafaqsan u dhacay, laguna dhigay nikaaxaas xafiis loogu tala galay dadka Muslimiinta ah danahooda kuna yaal waddanka Ingiriiska?

Jawaab: Uma bannaana ninka Muslimka ah in uu guurkiisa gabar Muslimad ah ama Ahlu-Kitaab ah ogeysiiyo kaniisadda iyo qasiiskeeda toona, xataa ogaysiintaasi haddii ay tahay markii uu nikaaxu u dhacay si sunnada waafaqsan kaddib, sababtoo ah arrintaas waxaa ka dhalanaysa shabbihid la isku shabbahayo ficilka ay Kiristaanku sameeyaan oo ah inay guurkooda kaniisadda ogeysiiyaan iyo waynayn caadooyinkooda iyo kaniisadahooda la weyneynayo iyo xurmayn la xurmaynayo culimadooda iyo cibaadadooda, Rasuulkuna wuxu yiri:
(Qofku cidda uu isku shabbaho ayuu ka tirsan yahay.)

Guurka nin Ahlu-Kitaab ah gabar Muslimad ah
Su’aasha 146aad: Maxay diinta Islaamku ka qabtaa nin Kiristaan ah oo guursaday gabar Muslimad ah? Haddii ay carruur u dhasho muxuu xukunkoodu noqonayaa?

Jawaab: Guurka nin Kiristaan ah uu guursaday gabar Muslimad ah waa baadil, Allaah wuxuu yiri:
(Isuma xalaal aha.)
Haddii uu guursado guurkaasi wuxuu noqonayaa baadil, carruurta ay u dhashana wacallo ayay noqonayaan nasabna kuma raacayaan ninka, waxaana loogu abtirinayaa hooyadood, laakiin haddii markii ay is guursanayeen jaahil ka ahaayeen xukunka sharciga ee guurkaas, xaaladda jaahiliintu waa si kale oo nikaaxaasi waa baadil ilmahase waxaa loogu abtirinayaa aabbahood iyadoo loogu cudurdaarayo jahliga, macnaha haddii labadooduba ay jaahiliin ahaayeen nikaaxu wuxuu noqonaya baadil ilmahana aabbahood ayaa loo aqoonsanayaa oo loogu abtirinayaa iyadoo loogu cudurdaarayo jahliga iyo galmoodkaas shubhadu soo gashay, haddii ay ogaayeen xukunka Islaamka ee guurkooda laakiin ay iska fududaysteen oo xukunka Allaah ku tunteen iyagoo og, markaas caruurta ay isu dhalaan waxay noqonayaan wacallo, ninkana loogu abtirin maayo oo waxaa loogu abtirinayaa hooyadood oo kaliya, waana la edbinayaa ninkaas iyadoo lagu oogayo xadka sharciga ah galmoodka uu u galmooday Muslimad si xaq darro ah, sidaas ayaana waajib ah markii dawladda Islaamka ahi ay awooddo, markaas kaddib haddii Allaah soo hanuuniyo oo islaamo wuxuu ku guursanayaa nikaax cusub.

Nin la waayey oo xaaskiisii la guursaday kaddibna so noqday
Su’aasha 147aad: Nin ayaa xaaskiisa ka maqnaa muddo dheer ilaa laga quustay oo loo maleeyey inuusan dib u soo noqonayn, xaaskiisii nin kale ayay guursatay waxayna u dhashay wiil, sannado kaddib waxaa soo noqday ninkeedii hore, haddaba guurkeeda ninka dambe sidiisii miyuu ku soconayaa mise wuu fasakhmayaa, ninkii hore ma u bannaan tahay inuu xaaskiisa soo ceshado haddii ay u bannaan tahay nikaax cusub miyuu samaynayaa?

Jawaab: Mas’aladaan waxaa laga cabbir qaadanayaa haweenta ninkeeda la waayey, oo haddii ninka la waayo oo ay dhammaato muddadii la raadinayey kaddibna la xugmiyo inuu dhintay haweentiisuna ay asay qaaddo oo ciddadii dhammaysato nin kalena guursato, markaas haddii uu yimaado ninkii hore ee la waayey waxaa la kala dooransiinayaa in guurka xaaskiisa la guursaday sidiisa loo daayo iyo in xaaskiisa loo soo celiyo, haddii guurka labaad ee haweentaas la guursaday sidiisa loo daayo arrintu waa caddahay oo markii horeba waxaa lagu nikaaxiyey si sharciga waafaqsan, haddii uu arrintaas ku raali noqon waayo oo doonayo in xaaskiisa loo soo celiyo (xaq ayuu u leeyahay) waana loo soo celinayaa xaaskiisa laakiin uma galmoon karo ilaa ay ka dhammaysanayso ciddada guurka labaad, umana baahna in meher labaad lagu celiyo marka loo soo celinayo ninkeedii hore sababtoo ah ma jiraan nikaaxiisii hore wax buriyey oo ku khasbaya inuu nikaax cusub sameeyo.
Wiilka ay u dhashay ninka labaad waa ilmo xalaal ah oo si sharciga waafaqsan iyo nikaax xalaal ah ku dhashay waxaana loogu abtirinayaa aabbihiis.

Eegmada haweenku ay ragga eegaan
Su’aasha 148aad: Muxuu yahay xukunka eegmada haweenku ay ragga eegaan, haddii ay noqoto teleefishinka ama ragga kale ee jidadka maraya?

Jawaab: Eegmada haweentu ay eegto ragga, haka eegato taleefishin ama meel kale, labo xaaladood ayay mid noqon kartaa.
1. Eegmo qasdigeedu yahay shahwo iyo ku raaxaysi: waana xaaraan eegmada caynkaas ah fitnada iyo fasaadka ka imaan kara awgeed.
2. Eegmo caadi ah oo aan shahwo iyo ku raaxaysi midna looga qasdin. Eegmada caynkan oo kale ah dhib kuma sugna sida ay culimadu sheegeen, wayna bannaan tahay, Bukhaari iyo Muslim waxay qoreen in Caa’isha Alle ha ka raalli noqdee ay eegatay niman Xabashi ah oo ciyaaraya Nabiguna uu asturayey oo gadaashiisa ay taagnayd arrintaasna kuma uu qoonsan wuuna uga raalli noqday, haweenkuna waagii Nabiga dariiqyada ayay mari jireen raggana way eegi jireen iyagoo xijaaban, ragga waa ka xaaraan inay haweenka eegaan laakiin haweenku ragga way eegi karaan haddii aysan shahwo ahaan u eegayn fitnana ka imaanayn oo markaas xaaraan ayay noqonaysaa eegmadoodu haddii ay tahay taleefishin ama meel kale.