AKHLAAQDA
Xukunka qaadka iyo sigaarka
Joojinta dhalmada
Shaqada haweenku qaban karaan
Jannada iyo xuural-caynta

AKHLAAQDA
Xukunka qaadka iyo sigaarka
Su’aasha 228aad: Muxuu yahay xukunka qaadka iyo sigaarka aad ugu dhex faafay Muslimiinta, muxuuse yahay xukunka in lala saaxiibo qof isticmaala labadaas nooc?

Jawaab: Shaki kuma jiro in qaadka iyo sigaarku xaaraan yihiin dhibaatooyinka faraha badan oo ay keenaan awgeed iyo waliba mar marka qarkood oo ay maanka dooriyaan, sida ay sheegeen dad lagu kalsoon yahay oo yaqaan labadaas noocba, culimadu waxay ka allifeen kutub fara badan waxaana culimadaas ka mid ah Sheekh Maxamed bin Ibraahiim Aala-Sheekh oo ahaa muftigii waddanka Sucuudiga Alle ha u naxariistee.
Qof kasta oo Muslim ah waxaa ku waajiba inuu isaga tago oo ka digtoonaado mana bannaana iibintooda iyo iibsigooduba lagamana ganacsan karo, lacagtooduna waa xaaraan, Allaah waxaan weydiisanaynaa inuu naga koriyo.
Ma bannaana in lala saaxiibo qof labadaas shay iyo wixii la mid ah oo maan dooriye ah isticmaala, waayo taasi waxay ka mid tahay jidadka qofku uu ku barto isticmaalkooda.
Qof kasta oo Muslim ah waxaa ku waajib ah inuu la saaxiibo dadka akhyaarta ah oo ka fogaado saaxiibada xun xun, Nabiguna wuxuu ku shabbahay la fariisiga qofka wanaagsan qof cadar wata oo kale wuxuuna yiri, “Waxay noqonaysaa inuu kuu mariyo ama aad ka iibsatid ama aad ur wanaagsan ka heshid.”

Su’aasha 229aad: Waa maxay xukunka in wax laga jaro ama la gaabiyo timaha sunniyaha?

Jawaab: Sunniyaha haddii la rifo, wuxuu ficilkaasi noqonayaa mid aan shareecada ku bannaanayn oo Rasuulku waa reebay, wuuna lacnaday tan sunniyaha rifta iyo tan ruux kala ka rifta.
Waxay arintaasi ka mid tahay dambiyada waaweyn ee kabaa’irta la yiraahdo khaas ahaan haweenka ayuu ula jeeday sababtoo ah iyagaa badanaaba isticmaala iyagoo qurux uga dan leh, haddiise uu ninku sidaas oo kale sameeyo la mid ayuu noqonayaa oo lacnaddaasi way ku dhacaysaa. Haddii la xiiro ama la jaro ahlu cilmiga qaarkood waxay u arkaan inay rifiddii la mid tahay sababtoo ah waxay yiraahdeen waa Allaah abuuristiisii oo la beddelayo qofka Muslimka ahna waxaa ku waajiba inuu ka dhawrsado lab iyo dheddig kii uu doono ha ahaadee.

Joojinta dhalmada
Su’aasha 230aad: Ma bannaan tahay in haweenku dhasha iska joojiyaan cudurdaar la’aan? Muxuuse yahay cudurdaarka arrintaas bannayn kara?

Jawaab: Culimadu waxay caddeeyeen dhasha oo si kama dambays ah loo joojiyo inay xaaraan tahay ayna lid ku tahay sida uu Nabigu ummaddiisa la doonayey (oo ahayd inay aad u bataan), waxayna arrintaasi sabab u noqon kartaa dulli Muslimiinta ku dhaca, sababtoo ah Muslimiintu markasta oo ay bataan sharaf iyo haybad baa u kordhaysa, Allaahna wuxuu ugu gallad sheegtay reer Banii Israa’iil inuu tarmiyey oo mujtamac ballaaran ka dhigay, wuxuuna yiri:
()
Nabi Shucayb wuxuu qoomkiisa xusuusiyey arrintaas wuxuuna yiri:
“Bal xusa markii aad ahaydeen kuwa yar oo uu idin badiyey.”
Waxaa arrintaas u markhaati kacaya xaqiiqada jirta oo ummad kasta oo tiradeedu badato waxaa u siyaada haybad uu ka haybaysto cadawgeedu iyo inay ka deeqtoonaato ummadaha kale, sidaas darteed ma bannaana in dhalmada si kama dambays ah loo joojiyo inay daruufi keento mooyaane, sida haddii aanay haweeneydu xamili karin uurka oo geeri looga cabsado, xaaladdaan oo kale daruuro ahaan ayay u bannaan tahay oo uuraysiga waa laga joojin karaa cudurdaarkaas awgiis ayaana loo baneeyey in dhalmadii la gooyo. Waxaa iyana taas la mid ah marka ay haweentu ilma galeenka ka jirran tahay oo laga cabsado inuu cudurku ku fido oo markaas ay duruuri noqoto in ilmagaleenka laga saaro, arrimahaas oo kale ayaa la oggol yahay in dhalmada loo joojiyo.

Shaqada haweenku qaban karaan
Su’aasha 231aad: Maxay tahay shaqada ay bannaan tahay inay haweenta Muslimadda ahi ka shaqayso iyadoon diinteeda khilaafayn?

Jawaab: Waxaa u bannaan inay qabato hawlaha haweenka gaarka u ah sida inay gabdhaha wax barto ama iskuulka gabdhaha maamule ama shaqaale ka noqoto iyo wixi la mid ah, waxay kaloo samayn kartaa inay gurigeeda ku tosho dharka haweenka iyo wixi la mid ah. Mana bannaana inay qabato shaqooyinka ragga u gaarka ah sababtoo ah waxaa ka dhalanaya is dhex gal, kaas oo fitno weyn ah ayna waajib tahay in laga digtoonaado, Nabigu wuxuu yiri:
“Gadaashay kama aanan tegin fitno ragga uga daran tan haweenka.”
Waxaa ninka ku waajiba inuu ehelkiisa ka dheereeyo meelaha fitnadu ka iman karto iyo sababaha fitnada keenayaba mar kastaba.

Jannada iyo xuural-caynta
Su’aasha 232aad: Waxaa jirta in jannada lagu sheegay haween xuural-cayn ah oo ragga loo diyaariyey, haddaba haweenku iyagu rag meesha ma ku leeyihiin?

Jawaab: Allaah subxaanahu watacaalaa wuxuu Qur’aanka kariimka ah ku sheegay jannada wuxuuna yiri:
“Waxaad ku leedlhiin (jannada) wax kasta oo ay naftiinu jamato iyo wax kasta oo aad dalbataan, waana marti qaad uu idinku marti qaaday Allaha dambi dhaafka iyo naxariista badan.”
Wuxuu sidoo kale yiri:
“Waxaa dhexdeeda ah wax kasta oo naftu doonto indhuhuna ku qabowsadaan, waadna ku waaraysaan waligiin.”
Waxaan ognahay in guurku yahay waxyaalaha ay naftu doonto kuwa ugu sarreeya jannadana waa laga helaa oo way leeyihiin ahlu jannadu rag iyo dumar kay doonaan ha ahaadeene haweentana Allaah jannada wuxuu ugu guurinayaa ninkeedii ku qabi jirey adduunka Allaahna wuxuu yiri:
“Ilaahaw geli jannooyinkii aad u ballanqaadday iyaga iyo wixii wanaagsanaada oo ka mid ah aabbayaashood iyo xaasaskooda iyo awlaaddooda.”
Haddii adduunka laba nin ay soo guursadeen waa la kala dooransiinayaa kii ay doonto, haddii adduunka aysan guur ku soo marin Ilaahay ayaa u guurinaya xuural-ciinta nin ay isheedu ku qabowsato, nicmada jannadu ragga oo kaliya kuma koobna oo rag iyo dumarba way u dhexaysaa guurkuna wuxuu ka mid yahay nicmooyinkaas waxaase laga yaabaa qofku in uu is yiraahdo Ilaahay wuxuu sheegay xuuralcayn dumar ah mana uu xusin inay haweenku rag leeyihiin, waxaan taas leenahay haweenka rag ayaa loo xusay iyagana, waayo ninku isaga ayaa ah kan (guurka) doona.