SHEEKH MUXAMMAD BIN C/WAHAAB HALGANKIISII IYO RAADKII UU REEBAY
1115-1206H
(1703-1792)
Muxammad Cusmaan Aadam
Waxaa Faafinta Buugan markii ugu horeysay Suura qaliyay shabakadda dacwada ee maktabada.com
Waxaan Dhamaan walaalaha Soomaaliyeed ee nasiibka u yeelan doona inay aqriyaan buugan qiimaha badan ka codsanaynaa inaysan ducadooda ka hilmaamin Sheekh Muxammad C/waahab iyo walaalka noo sahlay in aan afkeena hooyo kaqa dharaqno taarikh-da Imaamkaas, sidoo kale ha ka hilmaamina Ducadiina walaalihiina shabakadda
Maktabada.com
Goqoldhiq
Mahad oo idil Allaah ayey u sugnaatay, ammaan iyo nabadgelyana nabigeenna muxammad ah dushiisa ha ahaato, iyo ehelkiisii iyo asxaabtiisii iyo intii wanaaga ku raacday ilaa qiyaamuhu ka oogmo.
Intaa kaddib nabigeenna sallalaahu calayhi wasallama waxaa uu xadiis ka sugnaaday ku yiri:
.(4291:JjtJ jil) “l—^ 6* JJ ^ d”
Oo micnihiisu yahay: Alle wuxuu umaddan usoo saaraa qarniqii walba mar, qof diintooda u nooleeya”.
Laga soo bilaabo qarnigii koowaad ee hijriyada ilaa iyo xilligan waxaa dunida islaamka soo maray culimo sida qorraxda u ifayey, hawshooduna ahayd noolaynta diinta jgi islaamka, diintii ayey ifiyeen, iyaguna way ifeen, diintii
5 ayey koryeeleen, iyagana diintii ayaa koryeeshay, waa
fi halkii nabigeennu sallalaahu calayhi wasallama xadiis kale
P kaga yiri: “Allaah kitaabkan dad ayuu kor uqu qaadaa,
5 qolo kalena hoos ayuu uqu dhiqaa”. Muslim ayaa
5 weriyey.
§
5 Qoraalkan hortaada yaalla wuxuu ka hadlayaa caalim
5 kuwaa ka mid ah, safka horena kaga jira, kana soo
p bidhaamay saxaraha iyo gawaanka jaziiradda carbeed,
p balse dhawaqiisu saameeyey shanta qaaradood, haba kala
g badnaado raadka uu ku reebaye.
2
5 Waa qoraal ka hadlaya halgan diineed oo ka hanaqaaday
p deegaan in badan dunida ka daboolnaa balse kaddib
2 noqday tiriig ifkiisa lagu soo hirto.
P Waa halgan ujeedadiisa iyo halka uu ku wareegayaa ahayd
5 u noqoshada diintii saafiga ahayd ee uu nabigeenna
g muxammad ah inooga tagay, sallalaahu calayhi wasallama.
2
Caalimka halgankan bilaabay kana miradhaliyey waa imaam Muxammad bin C/wahaab bin Suleymaan Altamiimiyi, waxaa qoraalkani taaban doonaa taariikhdiisii nololeed iyo qoyskiisii, bilawgii tacliintiisii iyo safarradiisii aqoon-kororsi, sababihii halganka ku kallifey, iyo ujeeddadii uu ka lahaa, dhibkii uu u maray meel marinta ujeeddadiisa, mirihii iyo raadkii halganku reebay, dadkii ka horyimid iyo kuwii taageeray, iyo arrimo kale oo aad qoraalka ku dhex arki doontaan insha Allaah.
Sababaha aan qoraalkan u doortay:
Waa arrin ay isweydiinayaan akhristayaal badani, muxuu qoraagani isugu hawlay mawduucan, wakhtiga intaa le’egna ugu bixiyey soo saarista kitaabkan?
Jawaabtu waxaa ay tahay dhowr arrimoodba:
1- iyada oo halgankii Sheekh Muxammad C/wahaab uu ahaa mid dunida soo mara saddexdii qarni ee ina dhaafay kii ugu cuslaa; p 2- iyadoo uu ahaa halgan ku saabsan saafiyeynta diinta
2 Alle iyo baraxtirka xuquuqda uu ku leeyahay uunkiisa;
2 3- aniga oo ka mid ah dadka aaminsan in caqiidadii
S sheekhu ku baaqay tahay caqiidada islaamka ee saxda
5 ah ee uu nabi muxammad ammaan iyo nabadgelyo
g dushiisa ha ahaatee ku rabbeeyey asxaabtiisii,
2 asxaabtuna usoo gudbiyeen jiilkii xigay, culimadii ka
p danbaysayna ku qoreen kutubtii sunnada iyo caqiidada
5 ay ka allifeen qarniyadii fadliga badnaa, wixii kasoo
g horjeedayna ay ahaayeen caadooyin iyo dhaqammadii
§ jaahiliyada oo lasoo nooleeyey;
P 4- iyadoo umadda Soomaalidu aysan aqoon badan u
g lahayn shakhsiyadda iyo taariikhda imaamkan, kuwo
g taageersan iyo kuwo kasoo horjeeda, iyo kuwo aan
2 danba ka lahayn intaba.
2
5 Afartaa waxyaabood ayaan oran karaa waa ay ugu 5 horreeyaan waxyaabihii igu bixiyey inaan qoraalkan u qalin 2 qaato.
Qoraalkan afsoomaaliqa ahi waa kii uqu horreeyey inta aan oqahay ee laqa qoro sheekh Muxammad, marka laqa reebo maqaallo taaqeero iyo dhaleecayn intaba leh oo saxaafadda qaarkeed laqu qoray, balse marnaba ma araq mana maqal kitaab afsoomaali ah oo sheekhan ka taariikhaynaya.
Waxaan ku dadaalay maadaama qoraalka laga soo tarjumay kutub badan oo carabi ku qoran, usluubkooduna kala duwan yahay, inaan u bato dhanka tarjumidda erayeed, iyada oo marmarna aan isticmaalay tarjumid guud oo micnaha iyo dulucda ina tusaysa;
Waxaa kale oo aan inta karaankayga ah ku dadaalay in qoraalku koobnaado, oo aynu qayb walba ka bixinno warbixin ujeedada ina dhacsiinaysa, iyada oo oo laga fogaanayo dheerayn lagu daalayo iyo gaabin dantii la lahaa wax u dhimaysa.
Dabcan kitaabkani qofkii aan Sheekh Muxammad warbixin badan ka hayn inuu wax u kordhin doono ayaan filayaa, waxaanan kula dardaarmayaa akhrisataha qaba aragtidan mid ka duwan inuu fikraddiisa usoo bandhigo si deggan oo cilmiyeysan, maadaama lagu jiro casri qoraalka iyo cilmi- baaristuba baaheen waa in aynu ixtiraamnaa maskaxda iyo caqliga akhristayaasha.
Wixii aan saxay oo xaqa ku haleelay Allaah ayaan uga mahad naqayaa, wixii aan ku gafeyna waa ilduuf aniga iga dhacay, Allaah ha iga dhaafo, ciddii igu baraarujisana waan uga mahad naqayaa.
Mahadnaq:
Mahad oo idil Allaha xaqa lagu caabudo ayey u sugnaatay, na waafajiyey u istaagidda hawshan, noona fududeeyey qoraalkan.
Waxaa mahad-celin iga mudan dadkii ka qaybqaatay inuu kitaabkani soo baxo, talo iyo taagna ku biiriyey, waxaanan leeyahay jazaakumullaahu kheyran.
Afeef iyo Codsi furan:
Waxaad kitaabka ku arkaysaan inaan marar badan adeegsaday erayo aan ka mid ahayn kuwii guddiga Afsoomaaligu meel mariyey, sida “Z” oo aan u adeegsaday erayga carabi ahaan waafaqsan iyo “Th” oo aan u isticmaalay erayga carabiga ah ee “^ ” iyo anigoo laalaabay erayo aan ku jirin kuwii guddigu ansixiyey ee ahaa: M, N, L,G,R,D,B, taana waxaa keentay baahida qoraalka, maadaama aan hadallada carabi kasoo tarjumay. Wixii kale ee khalad naxwe ama luqadeed ah, waan uga mahadnaqayaa ciddii igu baraarujisa.
Muxammad Cusmaan Aadam
Rabiicu Althaani:1431H (20 March 2010)
Gaalkacyo, Soomaaliya
Qaybta koowaad:
•>QoYskii sheekha, dhalashadiisii iyo barbaariddiisii
*Safarradiisii waxbarasho
*Culimadii uu cilmiqa ka qaatay
*Kusoo noqoshadiisii deeqaankiisa iyo bilawqii halqanka.
Maqaciisa iyo abtirkiisa:
Waa Maxamed bin C/wahaab bin Suleymaan bin Cali Altamiimiyi, Alnajdiyi Alxanbaliyi.
Wuxuu ku abtirsadaa qabiilka ballaaran ee la yiraahdo Banii tamiim” ee ka mid ah kuwa ugu waaweyn qabaailka dega jaziiradda carbeed, nabiquna sallalaahu calayhi wasallama wuxuu qolodaa ku tilmaamay ummaddiisa kuwa Dajaal uqu xanuunjin badan.
Qoyska sheekha:
Sheekhu wuxuu kasoo jeedaa qoys diinta caan ku ahaa dhalashadiisii ka hor 200 oo sano, qoysaska diinta lagu kuunyana ka mid ahaa.
Awoowgii Suleymaan bin Cali wuxuu ahaa caalimkii Najdi ugu weynaa (waqooyiga dhulka hadda sacuudiga loo yaqaan) gobollo kala duwan ayuuna Garsoore ka noqday, wuxuuna ahaa caalim loogu noqdo dhacdooyinka xal loo waayo.
Jawaabihii uu ka bixiyey suaalihii cilmiyeed ee la waydiiyey
inta haatan daabacan waa 400 oo jawaabood.
Kutub cilmiga noocyadiisa kala duwan ahna wuu leeyahay.
Aabbihii C/wahaab:
Aabihii wuxuu ku dhashay magaalada Cuyeyna ee carriga Najdi ku tiil, aabbihii Suleymaan ayuuna cilmiga ka bartay iyo culimadii kale ee deegaankiisa ilaa uu ka noqday caalim
faqiih ah wuxuuna Garsoore ka noqday magaaladiisii Cuyeyna. Wuxuu dhintay 1153H.
Dhalashadii iyo barbaariddii Sheekh Maxamed
Wuxuu dhashay taariikhda hijrigu markay ahayd 1115 kuna beegnayd 1703 miilaadiga, magaalada Cuyeyna ayuu ku dhashay, isla halkaa yuu ka bilaabay waxbarashadiisa, isaga oo aan toban jir gaarin ayuu qoraanka xifdiyey, mid xifdi badan oo dhugmadiisu diirrantahay ayuuna ahaa. Kadib Aabbihii ayaa cilmiga axkaamta u bilaabay, aad ayuuna u wax akhris badnaa, taasoo u suuragelisay inuu muddo yar cilmi badan ku hanto, aabbihiina la yaabo fahmadiisa iyo hanaqaadkiisa, wuxuuna yiri: ” waxaan ka faaiidaystay wiilkayqa Maxamed faaiidooyin axkaamta ku saabsan”.
Sheekh Maxamed aabbihii ayuu ka codsaday inuu xajka aado wuuna u fasaxay da’diisuna 12-13 sano ayey ahayd, xajka kadib Madiina ayuu tagay oo 2 bilood soo joogay, kaddibna magaaladiisii Cuyeyna ayuu dib ugu soo noqday oo waxbarashadiisii halkii kasii anbaqaaday.
Wuxuu yiri Taariikhyahanka reer Najdi ee loo yaqaan ibnu Bishri: ” sheekhu yaraantiisii aad ayuu u mudaalacasho badnaa (wax akhris badnaa) wuxuuna daalacan jiray kutubta tafsiirka, xadiiska iyo sharraxaadda culimadu saareen asalka islaamka, markaasuu Alle u waasiciyey laabtiisa garashada iyo fahamka tawxiidka iyo hufiddiisa, iyo haleelidda waxyaabaha buriya ee dadka ka leexiya waddada tawxiidka”.
Waxaa caado ahaan jirtay ilaa haddana jirta in marka ardaygu cilmiga ka faaiidaysto deegaankiisa uu u safro meeshii uu cilmi kale ka kororsan karo, waxayna ahayd caado tan iyo saxaabadii soo taxnayd.
Markii sheekh Maxamed uu kulansaday cilmigii deegaankiisa kana qaatay culimadii magaaladiisa kuwii ugu waaweynaa ee aabbihii ka mid ahaa ayuu goaansaday inuu u dhaqaaqo halkii kale ee uu gaari karo cilmina ka heli karo.
Safarkiisa wuxuu ku hormariyey Maka iyo Madiina oo ah labada xarumood ee islaamka saldhiga u ah.
Wuxuu yiri Dr C/laahi Cuthaymiin oo ka mid ah taariikhyahannada reer Najdi isagoo ka hadlaya safarkan sheekha: ” xasuustiisa ayey ku tiil waxyaabihii uu xajkiisii ugu horreeyey soo arkay, wixii labada xaram uu kusoo arkay ayaana qancin ugu fillaaday inuu tallaabadiisa ugu horraysa xijaas ka bilaabo”.
Markuu muddo joogay labada xaram cilmina kororsaday ayuu soo maray magaaladiisii Cuyeyna isagoo usii jeeda Basra (Ciraaq), wuxuuna u tagay sheekh jooga tuulo basra u dhow oo la oran jiray Almajmuuca, xarun cilmi ayaana ku taallay, muddo ayuuna ku nagaaday. Dhowr jeer ayuu isaga noqnoqday inta u dhaxaysa Basra iyo Axsaa (baxreyn ayey ahaan jirtay haddase waa bariga sacuudiga).
Markuu Basra kasoo noqday labada xaram ayuu haddana soo maray, xajkana wuusoo gutay, carrigiisii najdi ayuuna kadib yimid, waxaa qassadkiisu ahaa inuu Shaam u safro
oo cilmigiisa sii ballaariyo balse mooriyaan xujeyda dhici jirtay ayaa jidka u gashay sahaydiina ka furatay.
Sheekhu markuu bilaabay safarradiisa cilmi wuxuu ahaa arday cilmiga ku xoogaystay da’diisuna tahay 20 sano, muddo 16 sano ah ayuu cilmi kororsi u safrayey oo isaga noqnoqonayey xijaaz (maka iyo madiina), Najdi iyo Ciraaq.
Culimadii uu cilmiqa ka qaatay: Culimadiisii Najdi:
1 -Aabbihii Sheekh C/wahaab bin Suleymaan oo dhintay 1153H.
2- Adeerkii Sh. Ibraahin bin Suleymaan oo dhintay 1141H.
Culimadiisii Xijaaz:
3- Sheekh C/laahi bin Saalim Albasri, oo asalkiisu ciraaq kasoo jeeday, balse ku dhashay kuna dhintay Maka, kana mid ahaa kuwa ugu waaweyn culimadii xadiiska looga danbeeyey wakhtigiisii., wuxuu dhintay 1134H, safarkiisii ugu horreeyey ee uu xijaaz aaday ayuuna wax ka maqlay da’diisuna ahayd 12-13 sano .
4- Sheekh C/laahi bin Ibraahim bin Sayf oo deganaa Madiina kuna dhintay 1140H.
Sheekhan si weyn ayuu uga faaiidaystay xiriirkooduna aad ayuu u dheeraaday, waxyaabaha ay isku aragti ka ahaayeen waxaa ka mid ahaa xaaladaha adag ee dadku ku jiraan ee sharciga khilaafsan iyo dhaqanxumada ummadda ku dhex faaftay. xadiiska ayuu sheekhan si weyn uga xanbaaray kutubta
xadiiska qaarkoodna wuu u ijaazeeyey. (shahaado ayuu siiyey).
5- Sh. Muxamed Xayaat bin Ibraahin Alsindiyi: caalimkii xadiiska loo daba fariisan jiray ayuu ahaa carriga xijaaz oo dhan, wuxuu kasoo jeedaa gobolka loo yaqaan Sindi, ee ka mid ah Pakistan, caasimaddiisuna tahay Karachi, Madiina ayuu sheekhani deganaa, sheekh maxamedna halkaa ayuu kula kulmay cilmigana kaga qaatay, kutub badan oo axaadiis ah ayuu ka xanbaaray, ijaazana wuu siiyey, wuxuu si gaar ah sheekhani uga mid ahaa culimada ay sheekh muxamed isku aragtida ka ahaayeen ka hor imaanshaha dhaqammada sharciga khilaafsan sida shirkiga, bidcada i.w.m.
Sheekh C/lladiif Aalasheekh oo faraca sheekha ka mid ah wuxuu yiri isagoo ka hadlaya xiriirka sheekh Maxammed uu la lahaa sheekhiisan: ” wuxuu ku lahaa raadka ugu weyn xaga ku jihaynta inuu tawxiidka rabbi saafiyeelo, kana fogaado iska dabagalka indhaha la’, wuxuuna ku jiheeyey kitaabka iyo sunnaha inuu ku mashquulo”. Wuxuu sheekhani dhintay 1163H Allaah ha u naxariisto.
5- sheekh Ismaaciil bin Muxammad Alcajluuni, oo ka mid ahaa culimadii reer Shaam, waxaana la filayaa inuu sheekhu kula kulmay Maka iyo Madiina.
6- Sheekh Cali Afandi bin Saadiq Aldaaqistaani. Isna wuxuu ka mid ahaa culimadii reer Shaam, Madiina ayuu deganaa sheekhuna halkaa ayuu cilmiga kaga bartay, wuxuu dhintay 1199H, wuxuuna ahaa sheekh ka da’ yar sheekh Maxamed bin c/wahaab. (alcabuud 1/162-163).
Kuwaa ayaa ugu waaweynaa culimadii sheekhu xijaaz (maka iyo madiina) cilmiga kaga bartay.
Culimadiisii Basra:
Waxaynu soo sheegnay in sheekhu Ciraaq tagay muddo badanna ku noolaa cilmigana ka raacan jiray, wuxuuna muddadaa cilmiga ka baran jiray sheekh magaciisu ahaa: 7-Muxammad Almajmuuci.
Culimadiisii Axsaa
magaalo weyn oo cammiran ayey ahaan jirtay, culimadii magaaladaa joogtay wuu ka faaiidaystay, kutub badanna wuu ka helay oo ay ka mid ahaayeen kutubtii Ibnu Taymiya iyo ibnu Qayim.
Waxaa kale oo la wariyaa in sheekhu tagay Baqdaad iyo Mawsil oo ka mid ah magaalooyinka ciraaq ee waaweyn, balse arrin sugan ma aha.
Sheekhu ma tagin meel jaziiradda carbeed ka baxsan oo aan Basra ahayn, umana suuroobin inuu tago Shaam oo mooriyaan ayaa sahaydii ka furatay, sidoo kale ma tegin Masar, Hindiya, Iiraan iyo magaalooyin aysan carabiba degin.
Sidoo kale sheekhu ma baran luqad aan carabi ahayn sida Turkishka iyo faarisiyada, mana baran falsafadda iyo wixii la halmaala, cidda arintaa sheegtayna caddayn uma helin, baahina sheekhu uma qabin luqad ajnabi ah.
Mirihii Safarkii dheeraa:
Hadii socdaalkaa dheer sheekh maxamed ku kala bixiyey jaziiradda dhexdeeda iyo dibaddeedaba, wakhtigaa dheerna u huray barashada cilmiga, wuxuu lasoo noqday maskax cilmi la ciiraysa, iyo maktabad cagaheeda ku soconaysa, sheekh Ibnu Badraan oo ka mid ah culimadii reer Shaam wuxuu yiri isagoo sheekh muxammad ka hadlaya: ” wuu buuxsamay, dhanka culuumta sunnada iyo dhaqankii saxaabada ayuuna ka bislaaday, mad-habka Axmedna xariif ayuu ku noqday”.
Sidee sheekhu Basra uqa soo baxay?
Qofka isu taaga faridda samaha iyo reebidda xumaha dadku isku aragti kama qaataan, qaar waa soo dhaweeyaan, waxa uu sheegana waa qaataan, qaar waa la diriraan samaha uu sheegayana xumaan ayey ku tilmaamaan, xumaha uu ka digayana samaan ahaan ayey u difaacdaan, waana arrin weligeed soo taxnayd in dadku sidaa u qaybsamo, Nabiyadii Allaah soo diri jirayna sidaa uun ayaa dadku ugu kala qaybsami jiray, qolyo kalaa jira oo aan danba ka gelin waxa la sheegayo, balse marka dagaal la isaga horyimaaddo qolyaha samaddoonka la dirira ayey la jaal yihiin.
Sheekhu Basra oo aan deegaankiisii ahayn ayuu cilmi u doontay, intuu joogayna wacyigelin ayuu ka bilaabay balse taa laguma nabad gelin ee waa lagula diriray, waxayna keentay in magaalada laga soo saaro.
Taariikhyahan ibnu Bishri wuxuu yiri: ” Dad reer Basra ah oo qaarkood madaxdoodii yihiin ayaa sheekha kusoo ururay, dhibaato daran ayeyna u geysteen, xilli kulul oo qorraxdu bartamaha samada joogto ayeyna soo saareen, markii uu marayey meel u dhaxaysa Basra iyo Zubeyr ayuu dhanqalmay! oo geeri qarka u fuulay, wuuna lugaynayey isagoo kaligii ah, waxaa markaa la kulmay nin dameer ku shaqaysta oo magaciisa la oran jiray Abuu Xumeydaan, wuu waraabiyey dameerkiina wuu saaray ilaa uu gaarsiiyey magaalada Zubeyr.
Waa nin Rabbi ilaashanayo uguna talagalay nooleynta diintiisa, dhibkaan gaarayna mid ka daran nabi Muxammad sallalaahu calayhi wasallama iyo nabiyadii ka horeeyey ayuu gaaray, cid kasta oo samaha ku baaqdaana way la kulmaysaa, waxayna ka mid tahay leyliyada rabbaaniga ah ee loo baahanyahay in lagu sabro si miro wanaagsan loo goosto.
Nabigeenna sallalaahu calayhi wasallama markii ugu horraysay ee Jibriil u yimid, ayuu isaga oo argagaxsan khadiijo usoo galay, una sheegay inuu naftiisa u baqay, kaddib ayey u geysey Wariqata binu Nawfal oo diimihii hore caalim ku ahaa, markii uu u sheegay waxa uu arkay ayuu dejiyey oo ku yiri” kheyr wadihii ayaa kuu yimid (malaku jibriil), maan noolaado marka tolkaa ku eryayo waan kuu hiilin lahaa!! Nabigu sallalaahu calayhi wasallama isagoo yaabban ayuu yiri: ” oo ma I saarayaan?! Wuxuu yiri wariqata: ” qofna lama iman waxa aad la timid oo kale, hadduu jirana waa lala colloobay “.
Ugu danbayntii sheekhu deegaankiisii ayuu kusoo noqday magaalada Xureymala ayuu yimid oo aabbihii Garsoore ka ahaa, halkaa ayuuna ku bilaabay faafinta cilmiga iyo inuu dadka ugu baaqo tubta toosan.
Markii aabihii dhintay 1153H, sheekhu dadaalkiisii waasii laalaabay, wuxuuna goaansaday inuu la dagaallamo caqiido xumada baahsan, dadkana ugu baaqo caqiidadii islaamka ee hufnayd.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

bixiyo, si uusan xujo la’aan u noqon maalinta dooddu cirka isku shareerto!!
Waxaa kale oo diyaargarowga sheekha ina tusaya markii Basra laga soo eryey xajka ayuu soo maray markaa ayuu kacbada hoos istaagay oo Allaah waydiistay inuu halgankiisa diinta ku koryeelo, dadka quluubtoodana usoo duwo.
Haddii aynu usoo noqonno sababihii halganka, waxaa lagu soo uruurin karaa waxaa sababay xaaladdii xumayd ee ummaddu ku jirtay oo ay ka fogaadeen diintii, dhaqankii suubbanaa, cilmigii, garsoorkii iyo wax kasta oo ummadi ku istaagto.
Taa waxaa inoo sii iftiimin kara innagoo warbixin kooban ka bixinna muuqaalkii deegaankii sheekhu kasoo baxay ee Najdi.
Najdi waa dhul ku yaal waqooyiga jaziiradda, ahna dhul ballaaran oo qabaail badani degaan.
Laba deegaan ayaa magaca Najdi loo yaqaan, mid waa taa aynu sheegnay, midna waa Najdi Ciraaq ku taal oo ah midda nabigu ku tilmaamay inay fitno iyo balaayo kasoo bidhaami doonto, dhammaan fitnooyinkii waaweynaa ee qarniyadii hore dhacayna ay ka bilaabmeen, firqooyinka baadiyeysanna ay kasoo ifbaxeen, sida khawaarijta, qadariyada, shiicada, 1.w.m sidaas ayeyna ku fasireen culimada xadiisku, sida inoogu iman doonta insha Allaah qaybta dacaayadaha.
Xaaladdii Najdi sheekha ka hor:
Wixii ka danbeeyey 251dii hijriyada, maamul adag kama jirin Najdi, oo dawladdii Cabbaasiyiinta way ka go’day, niman la oran jiray banii Ukhaydir oo shiica ahaa ayaa la goay oo dawlad yar ka samaystay, ilaa bartamihii qarnigii afaraad ay kala wareegeen nimankii la oran jiray
Alqaraamidah ee fasaadka badnaa, raad xun oo jahli iyo baadinnimo ah ayeyna carriga kaga tageen. qaraamiddadu waa nimankii qarnigii afaraad qabsaday xaramka oo bililiqaystay, xajaru aswadkana la tagay, muslimiin shiico ah ayey sheegan jireen balse taa culimada muslimiintu kama aqbalin, marka dhaqanxumadooda la arkay waa la isku waafaqay inay gaalo ahaayeen. Qaraamidada waxaa aasaasay nin la oran jiray Abuu Saciid Aljannaabi Alqarmadi sannadkii 286H ayey kasoo baxeen agagaarka Basra ee Ciraaq.
Imaam ibnu Kathiir mar uu ka hadlay xasuuq iyo bililiqo ay ka geysteen xaramka Maka, sannadkii 317H iyadoo weliba maalmihii Xajka la joogo wuxuu yiri: “Waxaa arrintaa ku kallifay iyaqoo ahaa qaalo Zanaadiqo ah (munaafiqiin), waxayna u janjeereen dhanka Faatimiyiintii sannadkaa kasoo baxay Afrika, dhanka Galbeed, amiirkoodana waxaa laqu naanaysi jiray Almahdi, waana abuu Muxammad cubeydullaah bin Maymuun Alqaddaax, wuxuu sheeqtay shariif faatimi ah, rinjiile ayuu ka ahaa Silmiya, waxaa sidaa ka rumeystay in badan oo barbariyiin ah iyo wax- maqarato kale, dawlad ayeyna yeesheen”.
Dhaqanxumada Qaraamidadu ay Najdi kaga tageen:
1- qabuuraha oo la dhiso
2- cilmiqa sunnada oo laqa foqaado
3- shirkiyaadka oo la caadaysto i.w.m
Qaraamiddada xukunkoodii markii uusoo afjarmay bartamihii qarnigii shanaad Najdi way kala googo’day oo tuulo kastaa maamul gaar ah ayey samaysatay, maamullada deriska la ah ayaana ku amar ku-taagleyn jiray, ama odayaasha qabaailka oo qudhoodu kala tagsanaa ayaa xukumi jiray.
Dawladdii cusmaaniyiintu markii ay xukunka la wareegtay wax xil ah Najdi iskama saarin, farahana lama soo gelin, in marmar wakiilka Baxrayn u joogaa kormeero mooyee, waa intii aysan Baxrayn ka madax bannaanaan cusmaaniyiinta sannadkii 1080H.
Xilliqii sheekhu Najdi kasoo baxay:
Maamulladaa kala qoqoban iyo dhaqanxumadii qaraamidadu ku beertay ayaa kasii daray ilaa xumuhu uu samaan ka noqday, samuhuna xumaan!! Cilmi haddii la barto ku dhaqankiisu aad ayuu u yaraa, wax saamayn ahna kuma lahayn dhaqanka bulshada, ee wuxuu ahaa shay qofka barta iyo masjidka ku eg.
Kala tagsanaanta qabaailka, colaadda baahsan, jidgooyooyinka intuba waxay ahaayeen kuwo aan tusaale loo heli Karin.
Sheekh maxamed isagoo nin warqad u diraya wuxuu leeyahay: ” waad ogtahay waxa dadku ku sugan yahay, oo jahli iyo moognaan ah iyo inay ka jeesteen wixii loo abuuray, waad ogtahay waxay ku suganyihiin oo diintii jaahiliyiinta ah, iyo inta ay ka haystaan diintii nabi muxammad Sallalaahu calayhi wasallama, waadna ogtahay inay diintooda ku dhiseen erayo iyo ficillo ay dadkoodii hore kasoo gaareen oo kii yaraana ku barbaaray kii weynaana ku gaboobay”.
Taasi waa xaalka reer beledka, reer miyiga miyaa?! Wuxuu leeyahay ibnu Qannaam oo ah taariikhyahan reer Najdi ah: ” reer miyiqu diin waxba kama oqeyn astaamihiisana ma ooqi jirin, in badan oo ka mid ahina diinta waa
dafirsanaayeen, ama ma aysan oqeynba rumaynta isa soosaarista aakhiro.
Taasi ma aha wax lala yaabo maxaa yeelay waxaa meesha isaga danbeeyey shiico, qaraamiddo iyo dayac xoog leh oo ka yimid dawladihii islaamka matalayey waa Cabbaasiyiintii iyo Turkidii cusmaaniyiinta loo yiqiinnay.
Nimanka maamullada yaryar haystayna sidaas ayey awoowyaal kasoo gaareen, in wax ka maqan yihiinba lama ahayn, inay canshuurtooda shacabka ka helaan ayaa u darnayd!!!
Dunida kale ee islaamka:
Najdi uguma liidan dunida islaamka ee dhibaatadu waa baahsanayd, waxaana dhacday sidii nabi Muxammad sallalaahu calayhi wasallama horay u sheegay oo uu yiri: “islaamku isaqoo wax lala yaabo ah ayuu bilawday wax lala yaabana wuu ku noqon doonaa! Kuwa lala yaabi doono ayaa wanaaq u suqnaaday”.
Taa micnaheedu ma aha in ummaddu wada gaaloobi doonto, ee micnaha xadiisku waxa weeye mar walba waxaa badanaya dadka aan diinta danaynayn xilna aan iska saarayn, waxay ku kacayaanna aan iswaydiinayn ma bannaanyahay mise ma bannaana!! Qorshahana aysan ugu jirin diinta iyo ka fekerkeedu midnaba.
Sida xaaladda diintu ahayd xilliqii sheekha waxaa ina tusi kara:
– Bidcada iyo waxyaabo uusan nabi Muxammad ka tegin oo diin laga dhigtay, hawa raaca iyo dariiqooyinkuna bateen.
– Dadka sunnada haysta xaqana ku dhegan, bidcadana ka dhanka ah oo yaraaday.
– Jahli ummadda wada saaqay, gaar ahaan xaga caqiidada iyo axkaamta muhiimka ah.
– Dadkii oo badankoodu aysan diinta baranayn, intii barataana ay kaga dhaqmayso wixii rabitaankooda waafaqa.
– Iska dabagalka indhaha la’ oo aan daliil la iswaydiinayn oo caadi noqday, ilaa xaaladdu gaartay in masjidka xaramka (Kacbada) la wada tukan waayo, mad-hab kastaana gaar u tukato, dawladdiina ay tabar darraysay, dadkuna ay hogaan la’aan soo dhacaan, ayna gacanta u galaan dad liita, oo hankoodu yahay damac iyo qancinta naftooda.
Cudurkii uqu khatarsanaa
Wuxuu ahaa dadka oo wax u dhimay xaqii Alle ku lahaa (Tawxiidka), oo ay caadi noqotay cibaadadii Alle in cid kale loo leexiyo, oo cid kale la waydiisto wax Alle mooyee aysan cidina qaban Karin, nadar (shardi) lala galo cid aan Alle ahayn, cid aan Alle ahayn wax loo bireeyo.
Sidoo kale bidcooyinka iyo waddooyinkii shirkiga loo marayey oo tira-beelay, sida qabuuraha oo la dhiso, masaajidda oo qabriyo lasoo geliyo, ama qabri masjid laga dul dhiso, mawlacyo iyo meelo uusan sharcigu mudnaan gaar ah siinin oo la weyneeyo, dad nool iyo kuwo dhintay oo xadkoodii la dhaafsiiyo, arrimahan ayaa ummadda ka dhigay mid liidata, tabar daran, kala tagsan, cadawgiina dhaxalsiiyey inay dalal badan oo islaamku lahaa hantaan.
Qof walba oo wax garad ah wuu haleeli karaa in islaamku heerkii uu gaaray qarniyadii hore uusan ku gaarin mabaadi jilicsan iyo hawaraacnimo, ee u ku gaaray mabaadi adag, taasoo u suuragelisay inuu qarni wax ka yar hanto dhul aad u ballaaran oo saddex
qaaradood ka mid ah, isagoo islaamku galbeedka ka gaaray Andalus (Spain iyo Boortaqiiska), dhanka barina xuduudda Shiinaha, waqooyi galbeedna Giriiga, koonfurna geeska Afrika!!! Isla mar ahaantaana meesha ka saaray dawladihii waaweynaa ee kumanaanka sano qaarkood jireen, cilmiga iyo ilbaxnimada muslimiintuna ay gaartay meel aad u sarraysa, ummadduna ay noqoto mid laga haybaysto, markii ay tirtirtay dawladdii Faarisiyiintana ay marmar amarro adag kusoo rogto dawladdii Roomaanka, oo ay dhici jirtay in duruuftu ku khasabto boqorka Roomaanku inuu yiraahdo: ” Lacagtayada ayaan ku qorayaa magaca boqorka muslimiinta ama caruurtiisa ee meel hebla hala ii daayo”!!!!
Hoos udhaca iyo tabar yaraantu kuma iman sabab la’aan ee waxaa keenay iyadoo laga tagay wixii xoogga lagu yeeshay oo ummad jirta lagu noqday.
Awood ma yeelan karaan mana hinqan karaan ismana difaaci karaan dad hankoodu yahay inay qabri dul fariistaan, aroor iyo qalabna ku wareeqaan!! Dhibkii lasoo darsana ula cararaan, fekerkooduna yahay in la diyaariyo miizaaniyaddii qabuuraha!!!.
Bilawqii Halqanka
Xaaladahaa qallafsan ee aynu kasoo warranay ee ummaddu ku sugnayd sheekhu markii uu arkay ayuu furkii tuuray! hoostana ka xariiqay inuu u istaago badbaadada ummadda, naftiisu meeshay doonto haka dhacdo, sheekhu marnaba ma adeeqsan qacan ka hadal, mana darbin urur hubaysan, qaab kacaannimo ahna uma dhaqmin ee wuxuu halqankiisa u bilaabay si xikmadaysan, culays badanna ka qaadi karta, miro la taaban karana laqu quran karo, isaquna kaqa badbaadi karo tuhun xukun doonnimo.
Taariikhdu markii ay ahayd 1153H da’diisuna tahay 38 sano ayuu sheekhu dhawaaqay, oo bilaabay caddaynta xaqiiqda tawxiidka iyo dariiqii rasuulka sallalaahu calayhi wasallama, kuwa jaahiliinta iyo hawaraacana ka digo. Markaas ayaa arintiisu caan baxday codkiisuna faafay, xaqdoonka iyo samadoonnaduna kusoo hirteen. Markaa sheekhu Xureymala magaalada la yiraahdo ayuu joogay oo aabbihii garsoore ka ahaa isla sannadkaa ayuuna aabihii dhintay.
Shirqoolkii addoonta iyo ka bixiddii Xureymala
Magaaladaa laba qabiil ayaa deganaa oo mid kastaa awooddeeda sheegato, cid wada xukuntaana ma jirin, cid qofka xun edbisa, midka liitana xaqiisa usoo dhicisaa ma jirin.
Labadaa qabiil mid ka mid ah ayaa lahayd biddood fasahaad badan oo diin xun oo aan xadgudubka ka joogsan, dadkana dhiba, sheekhu wuxuu u qasdiyey inuu falalkaas ka joojiyo iyagana edbiyo, markii ay arintaa ka war heleen ayey goaansadeen inay sheekhaba isdhaafiyaan oo ay dilaan! Goor habayn ah ayey gurigiisii kasoo boodeen, dadkii ayaa qaar dareemay waana lagu qayliyey weyna carareen. Markaa ayuu sheekhu goaansaday inuu ka guuro Xureymala, maadaama mooriyaantaas uusan tabar u hayn, dadka lihina ayan edbinayn.
Deqeddii Cuyeyna
Sheekhu mar hadduu goaansaday u istaagidda arintaa baaxadda weyn, uuna filayey in dad badani ka hor iman doono, waxaa lagama maarmaan noqotay inuu ka fekero laba waxyaalood oo muhiim u ahaa inuu hadafkiisa ka gun gaaro, waxayna kala ahaayeen:
1- Goob xarun u noqoto oo uu ka dhex doorto magaalooyinka Najdi, baaqiisana ka faafiyo.
2- Garab xoog leh oo difaaca inuu helo.
Sheekha waxaa usoo baxday labada waxyaaloodba inuu ka helayo magaaladii uu ku dhashay kuna barbaaray waa Cuyeyna, iyada ayuu afka saaray, waxaa markaa amiir ka ahaa Cismaan bin Xamad bin Macmar, si maamuus leh ayuuna sheekha usoo dhaweeyey. Taariikhdu waa 1155H.
Sheekhu wuxuu amiirkaa u bandhigay hadafkiisa ah inuu doonayo noolaynta diinta Alle ee lagu ciyaaray, dadkana ugu baaqayo kitaabka Alle iyo sunnada nabiga, macnaha tawxiidkana wuu u sharxay, in dadka dhaqankoodu tawxiidka garab marsan yahayna wuu u sheegay, wuxuuna amiirka ku rajageliyey in haddii uu tawxiidka u hiiliyo isagana Alle u hiilin doono, taladiisana koryeeli doono,
Najdi iyo inta kalena uu hanan doono.
Ibnu macmar waa aqbalay baaqii sheekha, waana soo dhaweeyey, waana garab istaagay, sheekhuna halkaa ayuu kasii anbaqaaday halgankiisii.
Sheekhu wuxuu amar ku bixiyey in la tirtiro waxyaabaha dadka tawxiidka ka khaldaya ee xaqdarrada lagu weyneeyo, sida burburinta masaajidda qabuuraha laga duldhisay, geedaha la weyneeyo ee la barakaysto i.w.m., xuduudiina waa la oogay (ciqaabihii sharciga), oo haweenay xumaan samaysay oo qiratay ayaa lagu bilaabay.
Qisadii haweenaydii dhagaxa lagu dilay:
Haweenaydan markii ay aragtay nadiifinta Cuyeyna ka socota iyo asnaamta iyo qabuuraha dhisan ee la duminayo iyo nuurka iyo iftiinka magaaladii dhex xulay ayey sheekha u timid oo sheegatay inay gogol dhaaftay, guurna ay soo martay!
Sheekhu caqligeedii ayuu hubiyey, waxaa usoo baxday inay fiyawdahay, wuxuu ku yiri in lagu xoogay Malaga yaabaa?! Waxaas oo dhan meesha way ka saartay, waa haweenay isa soo dhiibtay rabtana in la daahiriyo!
Maalmo ayuu sheekhu u kaadiyey, iyaduna afar jeer ayey soo noqotay oo qiratay, taasoo waajib ka dhigtay in ciqaabta lagu fuliyo dhagaxna lagu dilo.
Amiirkii Cusmaan bin Macmar ayaa soo baxay iyo muslimiin kale, wayna dhagxeeyeen ilaa ay ka dhimato, qofkii ugu horreeyey ee dhagxeeyana wuxuu ahaa amiirka. Kadib sheekhu wuxuu amray in la mayro, la kafno laguna tukado sida sharcigu dhigayo.
Sheekhu intii uu cuyeyna joogay magaalooyin badan ayuu warqado u diri jiray iyo rag kala duwan, magaalooyinka uu la xiriiri jiray waxaa ka mid ahaa: Dirciya, Riyaad, Axsaa, Intaba dad ayaa baaqiisa aqbalay.
Buuqii ka dhashay gabadhii dhagaxa lagu dilay:
Warxuma-tashiil oo dhan ayaa isbiirsaday, waxaa la isku waraystay “wadaadkan haddaan maanta la qaban meel foq ayaa laqa dooni doonaa” !!!
Arintii waxaa la gaarsiiyey amiirkii Axsaa oo la oran jiray Suleymaan binu Cureycir Alxumaydi, waxayna warxumatashiilku ka codsadeen inaan arintaa la fiirsan ee wax laga qabto.
Waxaa amiirka lagu yiri: ninkani carriga wuu qabsanayaa adiguna xorriyaddaada waad waayi doontaa!!
Amiirkii arinta dhab ayuu u qaatay warqad ayuuna usoo diray ibnu Macmar wuxuuna ku yiri: “wadaadkan aad hayso sidaa iyo sidaa ayuu sameeyey, waa inaad dishaa haddii aadan yeelin dhaqaalaha waanu kaa joojinaynaa”. Amiirkii bin Macmar sheekha ayuu arintii u sheegay, sheekhuna wuxuu ku yiri: ” arinkan aan u istaagay kuna baaqay waa kalmaddii “laa ilaaha illallaah” iyo tiirarkii islaamka, iyo faridda samaanta iyo reebidda xumaanta, haddaad qabsato una gargaarto Allaha hufan wuu ku xoojinayaa, cadawgaagana wuu kaaga hiilinayaa, ee yuusan ku argagixin kuna cabsigelin Suleymaan”. Sheekhu aad ayuu ugu dadaalay inuu dejiyo amiirka balse faqriga loogu gooddiyey ayaa hortiisa ka muuqday! nin waanadiisa qaatay ayuu iska dhigay wuuna xishooday, balse mar kale ayuu sheekha usoo cid diray oo ku yiri: ” Suleymaan wuxuu na faray inaan ku dilno, caradiisa iyo khilaafkiisana ma kari karno, maxaa yeelay dagaalkiisa taag uma hayno, dhaqan fiicanna ma aha inaan magaaladeenna kugu dilno ee naftaada u tasho magaaladana isaga tag”.
Ka bixiddii Cuyeyna:
Warqaddaa markii sheekhu akhriyey wuu ka baxay Cuyeyna, isagoo lug ah, askari la yiraahdo Fariid Aldufayri ayaa wehel looga dhigay, isagu faras ayuu ku joogay, waa dharaar cad, qorraxdu waa kulushahay, sheekhu babbis ayuu gacanta ku wataa, wuxuu ku celcelinayaa aayaddi quraanka ee ahayd: y 6* ASJJJJ Ujk* 4J J**J O*J
“Qofkii Allaah ka baqa, faraj ayuu u furaa, meel uusan filanayna waa ka arzaaqaa”. Suuradda Dalaaq:
Qiso ayaa la sheegaa ah in askariga lagula soo dardaarmay inuu sheekha bannaanka ku dilo, kadibna uu damcay dilka sheekha balse gacantu gariirtay! balse ma aha qiso taariikhyahannadu wada sugayaan.
Waxqabadkii sheekha intii uu Cuyeyna jooqay:
Sheekhu muddo 3 sano ku dhow ayuu Cuyeyna joogay muddadaa cilmiga faafintiisa ayuu ku mashquulsanaa, siiba saafiyeynta caqiidada dadka iyo ka leexintooda waxyaabaha ay ku fitnoobeen, sida qabuuraha i.w.m, kuwo badan ayaana la burburiyey, sidoo kale salaadda jamaacada in la oogo oo amiirku dadka tujiyo waxyaabihii hirgalay ayey ka mid ahayd, canshuurihii dadka laga qaadi jiray waa la joojiyey waxaana lagu bedelay in zakada la qaado, sidoo kale ciqaabaha sharcigu u jideeyey in dadka lagu edbiyo qaar ka mid ah ayaa la fuliyey.
Kutub dhowr ah ayuu sheekhu ku qoray Cuyeyna. Ninkan amiirka ah ee magaalada ka saarayna wuu la xididay oo eeddadii jawhara binti c/laahi bin macmar ayuu guursaday.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Imaanshihii Dirciya
Sheekhu markii uu duhurkii kasoo kicitimay Cuyeyna isla casarkii wuxuu soo gaaray Dirciya.
Dirciya waa tuulo ku taallay agagaarka Riyaad, haddase waa xaafad Riyaad ka mid ah, waxaa ka talin jiray niman la yiraahdo ilma sacuud.
Wuxuu ku degay C/raxmaan bin Suweylim iyo Axmed bin suweylim, oo ilma adeer ahaa sannadku waa 1158H.
C/raxmaan bin Suweylim naftiisa ayuu u baqay, maxaa yeelay wuxuu ogaa xaaladda dadku ku jiro iyo sidaysan u aqbalayn caalimkani waxa uu ku baaqayo, oo weliba ay dhibaato kala hor imanayaan siiba dadka madaxda ah. Balse sheekhu kalsoonidiisa uu rabbi ku qabaa aad ayey u weynayd, wuu waaniyey, qalbigiisana wuu dejiyey, wuxuu ku rajo geliyey gargaarka Alle iyo nasrigiisuba inay iman doonaan.
Dadkii xiriirka la lahaa ibnu Suweylim ayaa ogaaday in sheekhu gurigiisa joogo, si hoose ayey ugu soo dhuuman jireen, sheekhuna baaqiisa ayuu u sharxi jiray.
Waxaa jiray laba nin oo la dhashay amiirka magaalada
oo la kala oran jiray Mashaari iyo Thaniyaan, iyo weliba haweenay kasmo badan oo ammiirku qabay,amiirku waa Muxammad bin Sacuud;
Labada nin sheekha ayey u iman jireen oo ka dhegaysan jireen duruusta uu akhriyo, kadib markii ay ku qanceen manhajkii sheekha ayey walaalkood u sheegeen in sheekhu kusoo degay guriga ibnu Suweylim, uuna yahay falxad Rabbi usoo kaxeeyey ayna habboontahay in deeqdaas rabbi ku gaaryeelay uu ka faaiidaysto.
Kaalintii haweentii Ammiirka:
Xilligii sheekhu Cuyeyna joogay dad qoyska reer sacuud ka mid ah ayaa xiriir la lahaa, waxaana ka mid ahaa wiil ammiirku dhalay oo la oran jiray C/caziiz bin muxammad bin sacuud oo kaddib aabbihii jagada ka dhaxlay (ma aha C/casiiskii qarnigii 20aad), sheekha ayuuna warqado u diri jiray si uu ugu soo qoro wixii cilmi iyo hanuun ah, wuxuuna sheekha ka codsaday inuu allifo kitaab caqiido ah oo kooban, dadka waaweynna akhristaan, sheekhu wuu aqbalay wuxuuna allifay kitaabkiisa caanka ah “Alusuul al-thalaathah”.
Waxaa kale oo sheekha ku xirnaa garsoorihii Dirciya C/laahi bin ciisaa.
Haweenayda ammiirku qabo waxay aragtay kitaabka usuulka ah ee wiilkeedu haysto, waa ay akhriday si fiican ayeyna u fahamtay.
Markii sheekhu Dirciya si qarsoon kusoo galayna dadkii ugu horreeyey ee ogaaday ayey ku jirtay.
Waxay ninkeeda ammiirka ah ku tiri: ma maqashay sheekhii Cuyeyna joogay?!
Ina C/wahaab miyaad u jeeddaa! ayuu yiri.
Haa ayey tiri. Maxaa helay?! Ninkeedaa yiri.
Dirciya ayuu ku sugan yahay ayey ku jawaabtay. Waan ogahay ayuu yiri.
Waxay tiri: Sheekhani waa deeq rabbi kuu keenay ee ka faaiidayso oo karaamee u hiilintiisana isu taag.
Hadalkii ayaa meel uga dhacay! Wuxuuna yiri: haweenyahay arrintu hiil kuma joogsanayso! Oo maxaa dhacaya ayey tiri?!
Qabaailka reer Najdi oo dhan ayaa dhan inaga noqonaya, tabarna uma hayno dagaalkooda ayuu ku jawaabay. Haweentii kasmada badnayd waxay ku jawaabtay: haddii aynu quluubteenna Allaah ugu hiilinno, cadawgeenna wuu inooga hiilinayaa!!
Habaynkaa Ammiirku hurdada ma ledin! Maankiisii oo dhan ayaa kala yaacsanaa, maxaa ka iman kara wadaadkan u hiilintiisa?! Magaaladaydu hadda waa degantahay reer Najdi haddii si dhiirran loogu babac dhigo xaalku sidee noqon?!
Amiirku wuxuu goaan ku gaaray inuu xag rabbi u cararo oo habaynka saacadihiisii danbe ayuu kacay oo Alle-bari bilaabay isagoo lahaa:
“Alloow waad oqtahay in dadku ila colloobi doono
oo ehelkayqa iyo hantidaydaba colaad loo qaadayo ee xeelad iyo awood toona ha siinnin cadawqayqa! Allow waxaan ahay mid tabar daran ee tabartayda qeli u hiilinta diintaada hufan!
Allow haddaan cid kale kaashado waxaan ahay mid baahan ee kaashiqaaqa iqaqa deeq cid kasta oo kaasoo hartay!
Allow waad oqtahay inaanan weli qoaansan u | hiilinta diintaada ee laabtayda waasici, samirna ku
1 shub”!
§
S Markii waagu baryey ayaa amiirka qalbigiisa Alle ku
5 tuuray u hiilinta diinta iyo jacaylka sheekha,
g cadawgiisiina waxaa looga dhigay wax licib saqiir ah!
E inuu sheekha u cid diro ayuu damcay waxaase lagu yiri:
p adiqu caqahaaqa uqu taq una muuji maamuus iyo
p inaad ku faanayso imaanshihiisa.
g Sidii ayuu yeelay wuu maamuusay wuuna soo
E dhaweeyey.
2
p Hadduu sheekha u yimid, sheekhu wuxuu akhriyey
5 baaqiisii iyo waxa hadafkiisu yahay, caqiidada saxda ah
2 ayuu u sheegay, reer Najdi waxa ay ku jiraan oo caqiido
P xumo, jaahilnimo, kala tagsanaan, is dilid iyo boob ahna
5 wuu jalleecsiiyey! Diin iyo adduunyo sida ay uga
5 arradanyihiin ayuu tusay, shareecadii islaamkana uga
2 jaahilyihiin, wuxuuna ammiirka ku rajageliyey inuu
2
noqon doono hogaamiye ummaddu ku midawdo boqortooyana hela, carruurtiisuna iska dhaxlaan.
Heshiiskii Taariikhiqa ahaa:
Bayaankaas markii sheekhu jeediyey ammiirkii waa ku qancay, waana aqbalay, wuxuuna sheekha u ballan qaaday inuu ka difaacayo cid kasta oo uu reerkiisa iyo caruurtiisa ka difaaci lahaa.
Wuxuuse dhigtay laba shardi oo kala ah:
1 -Haddii la guulaysto halgankuna miradhalo inuusan sheekhu Dirciya ka guurin.
2- Inuusan sheekhu ammiirka u diidin canshuurta uu reer Dirciya ka qaado xilliga beeruhu soo go’aan.
Sheekhu shardiga hore waa aqbalay, isku meel ayeynu ku dhimanaynaa ayuu ku jawaabay.
Shardiga labaadse wuxuu ugu jawaabay: “wax kaaga kheyr badan ayaan rabbi kaaga rajaynayaa inuu kuugu beddelo”.
Halkaa ayaa sheekha iyo ammiirku heshiiskaa ku qaleen in diinta la koryeelo, calanka jihaadka la taaqo, dariiqii nabiqa sallalaahu calayhi wasallama la raaco, wanaaqa dadka la faro, xumaanta la reebo shareecadana la dhaqanqeliyo.
Sheeko aan sal lahayn!
waxaa jirta sheekho dadka qaarkood ku sheekeeyaan oo ah in sheekha iyo amiirku ku heshiiyeen in amiirka iyo faraciisuna iska dhaxlaan dawladda, sheekha iyo faraciisuna diinta!
Arintaasi ma aha mid sal leh waa been geesa leh, waa midda ugu roon dacaayadihii mucaaradka!
Sheekhu wax mansab ah ma codsan, caruurtiisana uma sii carbuunin!!
Balse reer Aalasacuud ayaa ugu abaalguday in qofkii faraca sheekha ka mid ah ee u qalma loo dhiibo jagooyinka ugu sarreeya arrimaha diinta, sida muftiga dalka, garsoorka iyo wasiirka arrimaha diinta, in mararka qaarkood wasaarado kale loo dhiibana waa dhacdaa oo muwaadiniinta ayey ka mid yihiin jagana kama caaggana, balse wixii diin ku saabsan ayey u badan yihiin.
Balse haddii la waayo qof u qalma ma aha in mid kasta oo iyaga ah oo diinta wax uun ka yaqaan la isaga dhiibo mansab uusan u qalmin, tusaale ahaan: Sheekh C/casiis bin C/laahi bin Baaz oo ahaa muftigii dalka 1975-1999M, kama mid ahayn faracii sheekha ee cilmigiisa ayaa darajadaa geeyey, mana jirin xilligii muftiga laga dhigayey cid uga habboon mansabkaa, cilmi ahaan iyo asluub ahaan intaba.
Dardartii dacwada:
Goobtaas ayuu sheekhu salka dhigtay, dadkii Cuyeyna ku taageersanaa oo madax iyo shacabba leh ugu yimaaddeen iyo dadyow kale oo afarta jiho isaga yimid, Dirciyana waxay noqotay xarun cilmiga iyo hanuunka loosoo doonto, iyadoo noloshu aad ciriiri u ahayd ayey ardaydu habaynkiina shaqayn jireen maalintiina wax baran jireen! Sheekhuna jilbaha ayuu u aastay aflixinta dadkaa, iyo inay fahmaan caqiido toosan, guul ayaana laga gaaray, Dirciyana waxay noqotay meel jaziiradda ka tilmaaman.
Haddii sheekhu Dirciya yimid oo qofka lugta ahi gelin wax ka yar uga socdo Cuyeyna, uuna garab adag iyo soo dhaweynba helay, dad badan oo magaalada u dhashay iyo kuwa kaleba ay cammireen xaruntii sheekha, waxay taasi qoomamo weyn ku beertay Cismaan bin macmar waa ninkii Cuyeyna ka talinayey ee sheekha dharaarta kulul soo saaray! [Mindhaa kumaba uusan fekerin in Allaah gargaarkiisu badan yahay!!], wafdi magaaladiisa u dhashay oo uu soo xulay, oo madax iyo dad magac lehba isugu jiray isagoo horkacaya ayuu Dirciya yimid! Wuxuuna xaal iyo raalligelinba ka bixiyey falkii uu ku kacay, sheekhana inuu magaaladiisii kusoo noqdo ayuu ka codsaday, balse sheekhu wuxuu ku xiray ogolaanshaha Muxammad bin Sacuud!
Ibnu macmar iyo wafdigiisii waxay la kulmeen ibnu sacuud oo kala xaajoodeen in sheekha looga tanaazulo! Balse ibnu sacuud gaashaanka ayuu arintaa u daruuray! Nimco rabbi usoo gacangeliyey oo uu magac iyo darajo iyo diinba ku helay inuu cid kale u dooro waa diiday.
Ibnu Macmar iyo wafdigiisii iyagoo faramaran ayey ku noqdeen magaaladoodii Cuyeyna.
Baaqii sheekha
Sida waaqicu ka markhaatikacayo, kutubta sheekhana ku xusan, culimo badan oo dalal kaladuwan u dhashayna ay isla qireen sheekhu kuma baaqin mabda’ uu dhagax dhigay iyo waddo uu xagaaf-jaray midnaba, ee waxaa uu dadka ugu baaqay kitaabkii Alle iyo sunnadii nabiga, sallalaahu calayhi wasallama, isla markaana loo fahmo sidii saxaabadii u fahmeen;
Halganka sheekhu intaa in lasoo nooleeyo dadkana laga qaado mirirka fuulay ee xaqii ka indha-saabay ayuu ku saabsanaa.
Sheekhu lama iman fikrad iyo mad-hab cusub oo aysan muslimiintu wada aqoon, ee waxaa uu lahaa caqiidooyinkan iyo dhaqammadan xunxun ee dhallaankuna ku barbaaray waayeelkuna ku gaboobay ha la iska daayo hana laga waantoobo.
Dadku sidii la arki jiray tan iyo nabiyadii qaarna waa aqbalay qaarna waa ka horyimaaddeen, xoog iyo xeelad kasta oo ay ku horjoogsan kareenna waa adeegsadeen, dacaayado aan loo aabayeelin waa faafiyeen, magacyana waa u bixiyeen balse waxaas oo dhan baaqii sheekhu waa dul maray Allaah ayaa horay u yiri:
.”Ojj^t Jj dJJ O Y) JJ Iji&j ai OJJJJJ”
.(32:^)
“Waxay doonayaan inay iftiinka Alle (kitaabkiisa) afkooda ku damiyaan Allaahna waa diiday inuu iftiinkiisa dhammaystiro mooyee! Gaaladu haba kahdeene”!
Qayb gaar ah ayeynu kaga hadlaynaa dacaayadihii ay adeegsadeen iyo sidii aysan waxba uga tarin xawligii dacwada iyo dadaalkii sheekha.
Baaqii oo qodabbaysan1:
1- Hufidda tawxiidka iyo shirkiqa oo laqa foqaado:
Waana qaddiyaddii ugu weyneyd ee dhextiillay nabiyada iyo dadkii ka horyimid, sidoo kale dadka kheyrka ku baaqaya ee dariiqii nabiyada haya iyo kuwa kasoo horjeedaa qaddiyaddaa ayey isku hayaan, arrintan sugiddeeda waa mid uu Allaah faray cid kasta oo xil kas ah.
2- Ilaha diinta laqa qaadanayo oo la saafiyeelo:
Ilaha dadka hawaraaca ahi diinta ka qaataan tiro ma leh! kitaab iyo sunne lagu kari waa!! sheekhuna waxaa uu lahaa dadyahow u noqda kitaabka iyo sunnaha iyagaa ilaha diinta ah, khad kasta oo madow oo warqad cad ku taalna ha iska qaadanina.
3- Astaamaha diintu jidaysay oo la muujiyo, waxyaabaha dib laqa keenayna laga tago.
4- Sharciqa Alle oo loo xukuntamo: maxaa yeelay in badan oo muslimiinta ka mid ah gaar ahaan kuwa hawaraaca ah iyo reer miyiga badankiisu waa ka tageen ku dhaqanka sharciga dhan walba, diin iyo adduunyo midnaba sharci kuma dhaqi jirin, ummaddana waxaa hareeyey waxyaabo diinta lagu soo daray, caadooyin iyo xeerar jaahilnimo ku dhisan, waxaa batay cuskashada sixirroolayaasha, faaliyayaasha iyo mingislayda.
Noloshiii ciriiriga ahayd ee loogu gooddiyey ciddii kitaabka Alle ka tagta ayaa dadkii soo wajahday, amni xumo, faqri, kala tagsanaan ayaa dadkii ku dhacay.
5- Faafinta cilmiqa iyo la daqaalanka jahliqa iyo dibudhaca:
Horay ayeynu usoo xusnay in waxyaabihii sheekha ku dhaliyey inuu hawshan culus isu taago ay ka mid
1 Islaamiya laa wahaabiya: Naasir Alcaqli:
ahayd cilmiga oo yaraaday, jahliga oo faafay, dadka oo waxa ay ku dhaqmayaan xujo diini ah aan u raadin ee wixii ay arkaan dadka oo samaynaya iyaguna iska sameeya;
Sheekhu inuu arintan meesha ka saaro ayaa ka mid ahaa waxa uu ku baaqayey, isaga oo lahaa diinta halaga qaato ilaheeda asalka ah: kitaabka iyo sunnada, dhaqankii saxaabadana halagu dhego, sidoo kale sheekhu waxaa uu ku baaqayey in cilmiga adduunyada wixii ummadda waxtar u leh la barto si horumar loo gaaro.
6- Midnimada oo la adkeeyo kala taqsanaantana laqa taqo: iyadoo ka dhalanaysa in diintu sida ay tahay loogu dhaqmo.
7- Amniqa iyo dawladda oo la adkeeyo:
Reer Najdi tawxiidka iyo sunnaha kadib, wax ay helaan waxaa ugu baahi badnaa dawlad iyo nidaam ay ku p midaysan yihiin, maxaa yeelay kala qobqobnaantu
p waxaa ay gaartay meel aan la suuraysan Karin,
2 tuulooyin saacad ama laba saacadood la isaga lugeeyo
P ayaa mid kastaa ahayd dawlad gaar ah oo madax
p bannaan ama meel kale oo ay xoogaa dhaqaale ah ka
g hesho looga taliyo.
E Sidaynu horay usoo xusnay wixii ka danbeeyey
p bartamihii qarnigii 3aad ee hijriyada Najdi waxaa ay
5 ahayd meel dayacan, oo marba kooxo ku habsadaan,
g mar shiico, mar qaraamiddo baadiniya ah oo shareeco
E iyo astaamaheedba aan ogolayn, markii
p cusmaaniyiintii yimaaddeenna xilba iskama saarin,
g maxaa yeelay dawladahaasi waxaa ay ahmiyadda
§ siinayeen meelaha ilaha dhaqaalaha leh, sida Ciraaq,
E Shaam, Masar i.w.m.
P ‘
p Sheekhu inuu arrintan iyadana meesha ka saaro ayuu
g goostay, oo haddii ammiirkii ay ballanta wada galeen
5 uu ballantii oofiyey waxaa lagu dadaalay sidii
E dawladda loo ballaarin lahaa, ammiirrada kalena loogu
2
baaqi lahaa in la midoobo, kuwo aqbalay oo jagooyinkoodii loo daayey iyo kuwo diiday oo xoog lagu muquuniyey ayey u qaybsameen!!!
Diin lama oogi karo iyadoo uusan amni jirin, amnina ma suuroobi karo iyadoo aysan dawladi jirin, waa laba isgarab socda oo aan kala hari Karin, diin iyo dawlad, nabiyadii Alle soo dirayna labadaba waa ay ku baaqayeen.
Qodobbadaa ayaa ugu waaweynaa baaqii sheekha, waana arrimo baahidoodu taagnayd, sheekhuna karaankiisa ayuu isugu geeyey sidii looga miradhalin lahaa, Allena waa ku guuleeyey oo carrigii sheekhu kasoo baxay waa innagaa aragna inay dunida muslimka uguna amni badan tahay uguna hodansan tahay.
Caqiidadii sheekha
Waa arrin iswaydiin iyo ogaalba u baahan maxay ahayd caqiidadii Sheekh Maxamed C/wahaab dadka ugu baaqay? Ma isagaa abuuray mise meel kale ayuu kasoo xigtay?!
Haddii uu meel kasoo xigtay xagee ahayd meeshaasu?! Yaase uga horreeyey caqiidadan uu ku baaqayey?
Jawaabta suaashan innagoo soo koobayna, waxaan si cad u leennahay: Caqiidadii sheekh Maxamed ku baaqay waxay ahayd caqiidadii islaamka ee saafiga ahayd, wax uu abuuray ama isku kabkabay midnaba ma ahayn. Caqiidada islaamka waxaa laga xigtaa lagana qaataa waxyiga lagu soo dejiyey nabi Muxammad sallalaahu calayhi wasallama iyada oo loo fahmayo sidii saxaabadiisu u fahmeen, maxaa yeelay macallinkoodii S nabi muxammad ayaa u baray sidii Alle doonayey in loo
P fahmo.
5 Caqiidada islaamka lagama qaato caqliga, dhaqammada
5 dadyawga, falsafadaha, qofkii intaa caqiido ka qaataana
5 ma hayo tubtii toosnayd.
§
5 Caqiidada islaamka waxaa gundhig u ah 6da tiir ee
5 iimaanka iyo 5ta tiir ee islaamka, iyadoo si guud iyo si
m faahfaahsan intaba loo baranayo.
S Bal aynu aragno sida sheekh muxammad u haystay
S caqiidadaas toosan uuna uga fogaa wixii khilaafsan, aynu
p akhrinno isaga oo ka jawaabaya warqad ay usoo direen
p dadkii ku noolaa gobolka Qasiim ee ka mid ah carriga
2 Najdi, iyaga oo waydiinaya caqiidada uu aaminsan yahay
P dadkana ugu yeerayo, waxaa uu yiri Alle naxariis badan
p ha siiyee:
§
P – “Waxaan Allaah markhaati qelinayaa iyo
P malaaiqta ila jooqta, idinkana aan idin maraq
3
qelinayaa in aan rumaysanahay waxa firqada badbaadaysaa rumaysan tahay ee sunnada iyo jamaacada ehelka u ah, oo ah: in Allaah la rumeeyo iyo malaaiqtiisa, kutubtiisa, rasuulladiisa, isa soo saarista qeerida kaddib, iyo in wax kasta oo dhacayaa ku imanayaan qorshe Alle xaqii ah, kheyr iyo sharba.
– Rumeynta Alle waxaa ka mid ah in la rumeeyo waxa uu naftiisa ku tilmaamay oo kitaabkiisa ku sheeqay, nabiqiisuna sallalaahu calayhi wasallama ku hadlay, iyada oo aan la inkirayn, lana weecinayn;
– Waxaan rumaysanahay Allaah cid u dhiqanta oo la mid ahi inaysan jirin, uuna yahay maqal badane araq badane ah, uma diidayo waxa uu naftiisa ku tilmaamay hadalkiisana barihiisa kama duwayo, maqacyadiisa iyo aayadahiisa midnaba leexin ku samayn maayo, tilmaamihiisana ma qaabaynayo, kuwa makhluuqana ku matali maayo;
Maxaa yeelay? cid Allaah la mid ahi ma jirto, cid la eeni ahina ma jirto, makhluuqaadka uu abuurayna laquma jaanqooyo.
Allaah isaqa ayaa naftiisa iyo cid walba ku cilmi badan, uquna run badan, uquna hadal san;
Naftiisa waa uu ka hufay waxa makhluuqu ku sheeqeen, kuwa wax suureeya iyo wax cid kale u ekeeya intaba, kuwa tilmaamaha diida sidoo kale ayuu isaqa hufay:
djj
[Rabbiqaa cizzada iska leh hufnaantiisee wuu ka hufanyahay waxa ay ku tilmaameen, nabad qelyana ha ahaato rasuullada dushooda, Allaah ayaana mahad oo idil u suqnaatay, wax jira oo dhan rabbi u ah.
– Firqada badbaadaysaa dhexdhexaad ayey ka tahay Alle ficilladiisa, oo kuwa qaddarka beeniyey iyo kuwa aaminsan in addoonku dirqisan yahay ayey u dhexeeyaan.
Alle qooddiqiisana dhexdhexaad ayey ka yihiin, oo khawaarijta iyo murji’ada nimanka la yiraahdo ayey u dhexeeyaan;
Iimaanka marka la jooqo khawaarijta iyo muctazilada oo isku dhan ah, iyo murji’ada iyo jahmiyada oo isku dhinac ah ayey u dhexeeyaan; Saxaabada rasuulka marka laqa hadlayana shiicada iyo khawaarijta ayey u dhexeeyaan.
– Waxa aan rumaysanahay in Quraanku yahay hadalkii Allaah, lana soo dejiyey aanan la abuurin, xaq rabbi uu kasoo bilawday kuna noqon doono, uuna uqu hadlay si dhab ah, addoonkiisa iyo erqayqiisana uu kusoo dejiyey
p iyo ka uu waxyiqiisa ku aamminay, ahna safiirka
| isaqa iyo addoommaha u dhexeeya, waa
E nabiqeenna Muxammad ah ammaan iyo
P nabadqelyo dushiisa ha noqotee.
g – Waxa aan rumaysanahay in Allaah waxa uu g doono sameeyo, inuu isaqu wax doono mooyee
P aysan waxba suuroobayn, shayna uusan sida uu
p rabo ka bixi Karin, ma jiro wax dunida yaal oo
g qorshihiisa ka bixi kara, ama maamulkiisa
g mooyee meel kale kasoo fuli kara, cidna kama
E leexan karto qorshaha la xadeeyey, mana dhaafi
p karto wixii looxa wax laqu kaydiyey ee ilaashan
g looqu dhiqay.
p – Waxa aan rumaysanahay in ay waajib tahay in la p rumeeyo wax walba oo nabiqu sheeqay oo
p qeerida kadib dhici doona;
g Imtixaanka qabriqa ayaan rumaynayaa, iyo in la
p isuqu nimcaynayo, naftana jirta laqu soo
p celinayo, dadkuna ay rabbi isu taaqi doonaan
iyaqa oo caqacad oo qaawan, aan qudnayn, qorraxduna usoo dhawaanayso, miizaankana la taaqi doono, dadku wixii ay soo kasbadeenna la miizaami doono:
” Ijj^a, 0^1 AJJJIJA ui^ OAJ .UJ^J^AJ! AJJJIJA 0A3
[Kuwa miizaankoodu cuslaadaa kuwaa ayaa
liibaanay!
Kuwa miizaankoodu fududaado kuwaasi waa kuwo naftooda u tacab beelay, jahannama ayeyna ku waari doonaan].
Diiwaannada ayaa la faafinayaa, qayb midiqta ayey kitaabkooda ku qaadan kuwana bidixda.
– waxa aan rumaynayaa Darka nabiqeenna ee banka qiyaame ku suqan, biyihiisu caanaha waa ka cadyihiin! malabkana waa ka macaan yihiin!! koobabka laqu cabbayaana xiddiqaha ayey tiro le’eqyihiin!!! Ruuxii mar ka cabbaa dib u harraadi maayo!!!
– Waxa aan rumaynayaa buundada jahannama la saari doono (jidka siraad) dadkuna ay ku qudbi doonaan heerkii camalkoodu jooqay.
– Waxa aan rumaynayaa erqeynta nabiqeennu sallalaahu calayhi wasallama erqeynayo (shafeecada), uuna yahay midka uqu horreeya, laqana erqo aqbalayo;
Shafeecada nabiqeenna sallalaahu calayhi wasallama cid baadiyeysan uun ayaa inkiraysa, balse ma dhacayso iyada oo aan la fasixin, allena raalli ka noqon, sidii Allaahba Yiri:
‘”^j! OA YI Yj”28:fl&l
Uma shafeecaan cid Alle raalli ka yahay mooyee. YI ^ ^l |j OA” Albaqara:255.
“Waa kuma ka fasax la’aantiisa shafeeca qaadayaa?!
Waxaa oo kale oo Allaah yiri:
” OA! ^1 ul ^ OA YI Y ^IJALJI ^IA OA ^JJ
.”^JU
“Imisa ayaa malaaiq cirarka jooqta oo erqeyntoodu aysan waxba tarayn, in Allaah fasaxo oo raalli noqdo mooyee?”
in
Kamana raalli noqdo tawxiidka mooyee, umana fasaxo ahlu tawxiidka mooyee.
Gaalada miyaa?! Wax qayb ah kuma leh shafeecada, sidii Allaah yiri: “O^I mudathir: 48.
“Kuwa erqeeya erqeyntoodu waxba u tari mayso”.
– waxa aan rumaynayaa in jannada iyo naartu abuuran yihiin, haddana ay jiraan, aysan weliqood dhammaanayn, muminiintuna ay rabbiqood qiyaamaha ku arki doonaan indhahooda, sida ay dayax nayla-qaada (habayn afar iyo tobnaad jooqa) u arkaan, oo ayan isuqu ciriirinayn araqtidiisa.
– Waxa aan rumaynayaa in nabiqeenna Muxammad ah ammaan iyo nabad qelyo dushiisa ha ahaatee uu yahay midka nabiyada iyo rasuullada laqu ebyey, qof iimaankiisuna uusan ansaxayn jeer uu nabinimadiisa rumeeyo oo sidaa qiro;
Ummadiisana uu uqu fadli badan yahay Abuubakar Sadiiq, kaddibna Cumar, kaddibna Cusmaankii laba iftiinlaha ahaa, kaddibna caliqii laqa raalli noqday, kaddibna inta tobanka ka dhiman (waa tobankii jannada looqu bishaareeyey iyaqoo nool) kaddibna reer Beder, kaddibna kuwii qeedka jooqay (qeedkii nabiqeennu sallalaahu calayhi wasallama
heshiiska kula qalay saxaabadiisa sannadkii 6aad inayan cararayn) heshiiskii laqa raalli noqdayna nabiqa la qalay, kaddibna asxaabtii kale Allaah haka raalli noqdee.
Waan ka xiqto dhiqanayaa asxaabtii nabiqa Allaah, wanaaqoodii ayaan sheeqayaa, Allena raalli ahaansho ayaan uqa raadinayaa iyo danbi dhaaf, xumaan waxay lahaayeenna waan ka qaabsanayaa, wixii dhexmarayna waan ka aamusayaa;
Sarrayntooda ayaan rumaynayaa aniqa oo ku dhaqmaya hadalkii Allaah yiri:
” YJ OIAJY^ UJ^1 OJ^’ UJIJAYJ O J^I mb UJJJ OA IJJI* OJ^’J 10 :J^^!I “f^j ^JJJ ij^j IJ^AI OJ^I! ^2
[kuwa qadaashood imanaya waxay oranayaan: Rabbiyoow noo danbi dhaaf annaqa iyo walaalaheennii iimaanka nooqa hor maray, quluubteennana xumaan ha u qelin kuwa iimaanka laqa helay, Rabbiqeenoow adiqaa turid badan oo naxariis badan].
– waan u raalli dalbayaa hooyooyinkii mu’miniinta (xaasaskii nabiqeenna sallalaahu calayhi wasallama) ee ka nadiifsanaa xumaan oo dhan.
– Waxa aan qirayaa karaamooyinka awliyada, iyo waxa loo hibeeyey ee araqti dheer ah, balse xuquuqda Allaah waxba kuma ay laha, wax Allaah mooyee cid kale aysan qaban karinna iyaqa laqama raadin karo.
– Qof muslimiinta ka mid ah uqama markhaati kacayo janno iyo naar midnaba, ciddii nabiqu uqa markhaati kacay mooyee, balse dadka samaha fala wanaaq ayaan u filayaa, kuwa xumaha sameeyana waan u baqayaa.
– Kuma qaalaysiinayo qof muslimiinta ka mid ah danbi uu danbaabay, diintana kaqama saarayo.
– Waxaan arkaa in jihaadku la jirayo hoqaamiye walba, mid toosan iyo mid khaldanba, salaadda jamaacada ahna lala tukanayo.
– Jihaadku waa uu soconayaa laqa soo bilaabo maalintii nabi muxammad sallalaahu calayhi wasallama lasoo saaray, ilaa qofka uqu danbeeyaa Dajaal la daqaallamo, hoqaamiye xun xumaantiisu jihaadka ma burinayso iyo sidoo kale mid caadil ah caddaaladdiisu.
– Waxa aan arkaa inay waajib tahay in la maqlo oo la addeeco madaxda muslimiinta kooda toosan iyo ka qalloocsanba, haddi ayan dadka farin wax rabbi laqu caasinayo.
– Qofkii talada qabta ummadduna ku midawdo ayna ku raalli noqoto, seeftiisana kaqa adkaada oo sidaa hoqaamiye ku noqda in loo hoqaansamaa waa waajib, in la mucaaradaana waa xaaraam.
| – Waxa aan arkaa in dadka Mdc^eyda ah ^a
g foqaado, laqana soocmo, ilaa ay ka tawbad
E keenaan, sida ka muuqata ayaan ku xukumayaa,
S wixii u qarsoonna Allaah ayaan u deynayaa.
g – Waxaan aaminsanahay in wax kasta oo diinta g laqu soo daray (nabi muxammad kaddib) ay
P bidco tahay.
p – Waxa aan rumaysanahay in iimaanku yahay: wax g laqu hadlo, xubnahaha laqa sameeyo, qalbiqana
g laqu qunto, toosnaanta ku kordha,
E caasinimadana hoos uqu dhaca, uuna ka kooban
P yahay dhowr iyo toddobaatan waaxyood, ta uqu
g sarreysaana tahay kalmadda tawxiidka, ta uqu
g hoosaysaana tahay waddada oo dhibka laqa
5 leexiyo.
p – Waxa aan arkaa inay waajib tahay in dadka p wanaaqa la faro, xumaantana laqa reebo, sida
5 shareecada muxammadiya ee nadiifta ahi
2 waajibinayso.
– Tani waa caqiido kooban oo aan qoray iyada oo qalbiqayqu mashquulsan yahay si aad u oqaataan waxa aan hayo, Allaah ayaana inooqa wakiil ah waxa aynu ku hadlayno”.
Qofkii akhrista caqiidada islaamka kana qaata kutubtii culimada xadiisku qoreen sida imaamu Axmed iyo ardaydiisii oo imaam Bukhaari uu ka mid ahaa waa uu garanayaa in caqiidadaas sheekhu qirtay ay tahay caqiidadii saxaabada iyo jiilalkii wanaagsanaa ee nabi muxammad sallalaahu calayhi wasallama kheyrka uga marag kacay, qofkiise aan laba socon caqiidadii ahlu xadiiska ee iska akhristay wax caqiido islaam loogu sheegay shaki la’aan wuu inkirayaa caqiidada sheekha iyo midda ahlu xadiiskaba.
Sheekhu waxaa uu xoogga saaray qaddiyadda tawxiidka, maaddaama uu yahay waajibka ugu horreeya ee qofka muslimka ah laga doonayo, rasuulladuna ku bilaabi jireen dhanbaalkooda iyo baaqooda.
Bay’addii sheekhu kasoo baxay ee la ciiraysay waxyaabo badan oo tawxiidka garab marsan ayaa keenaysay in sheekhu baaqiisa ku bilaabo tawxiidka, xoogana saaro hufiddiisa.
Qaddiyaddan ayaa ah midda sheekhu ku mintiday, ammiirkana heshiiska kula galay, dadkii kasoo horjeedayna kula colloobeen laguna kala dhintay.
Qaababkii sheekhu tawxiidka uqa hadlay:
1- in la caddeeyo tawxiidka saxda ah iyo qaybihiisa ku sugan kitaabka iyo sunnada, lana caddeeyo farqiga u dhexeeya qiridda ficillada Alle iyo caabudida kaligii. Sidoo kale in uusan qofku ku islaamayn qiridda uu qiro in Alle wax abuuray, waxna arsaaqo, khalqigana uu isagu wada leeyahay, ilaa uu ka qiro in Alle kaligii cibaadada leeyahay.
Waxaana u daliil ah oo quraanku in badan sheegay in gaaladii nabiga loosoo diray aysan Alle u diidanayn abuurista, arsaaqda iyo lahaanshaha, ee ay kasoo horjeedeen in kaligii la caabudo, iyagoo lahaa ma ilaahyadii ayaa mid laga dhigay?!
2- in la caddeeyo shirkiga iyo noocyadiisa, iyo muuqaalladiisa, iyo waddooyinka qofka gaarsiin kara, lagana digo, lagana dhinac noqdo isaga iyo ehelkiisaba.
Waxaa shirkiga soo gelaya in cid aan Allaah ahayn cibaado loogu dhawaado, isaga oo qofku is leh Alle haku gaarsiiyo ama hakaaga ergeeyo.
3- qofkii tawxiidka garta uuna u caddaado inuu yahay diintii Allaah iyo rasuulkiisa isla markaana tawxiidka naca, dadkana ka leexiya in la gaalaysiiyo.
Sidoo kale qofkii shirkiga garta iyo mushrikiinta, ogaadana in rasuulka loosoo diray la dagaallankooda, kaddibna isagoo sidaa qirsan shirkiga ammaana dadkana u qurxiya, isna waa la gaalaysiinayaa.
4- in lala dagaallamo mushrikiinta marka xujada lagu oogo kaddib, lalana jihaado ilaa fitnadu ka dhammaato, diintuna Alle u sugnaato.1
Caqiidadaa sheekhu sheegtay, dadkana ugu baaqay, wixii kasoo horjeedana uu ka digay ayaa inagaga filan dacaayado ay ka faafiyeen dad ujeeddooyin iyo dano kale lahaa.
1 Aldacwah Al-islaaxiya: Sh C/laahi bin Muxammad bin C/muxsin Almudawac:105-107
Qaybta aynu kaga hadli doonno warqadihii sheekha ayeynu ku xusi doonnaa warqado kale oo tan la mid ah insha Allaah.
Axkaamta Gaalaysiinta
Sheekh muxammad bin c/wahaab culimada kale ee ahlu-sunnaha ayuu kala mid ahaa inuu wax ku gaalaysiiyo wixii gaalnimo keenaya, kuwaasoo isugu jira kuwo qalbiga ka dhaca, kuwo lagu hadlo, iyo kuwo ficil ahaan qofka uga dhaca, iyada oo qofka muslimka ah ee waxyaabahaasi ka dhaceen la eegayo heerkiisa aqooneed iyo qaabka waxyaabahaasi uga dhaceen, sida in lagu khasbay, inuu kama’ u sameeyey, maskaxdiisu siday ahayd, inuu wax ta’wiishay iyo wixii kale ee cudur daar u noqon kara. Qaaciddada ugu weyn gaalaysiinta: Shayga qofka lagu gaalaysiinayo waa in adillada kitaabka iyo sunnuhu si cad u sheegeen inuu gaalnimo keenayo.
Sheekhu isaga oo arintaa ka hadlaya waxaa uu yiri: “waxaan uun gaalaysiinaynaa qofka alle cibaadadiisa wax la wadaajiya, marka aan u caddayno xujada ah in shirkugu baadil yahay”. (muallafaatka sheekha qaybta: shanaad, alrasaail alshakhsiya, 60).
Qaaciddada labaad: inuu qofku si doorashadiisa ah u sameeyo waxa gaalnimada keenaya, sheekhu isaga oo arintan ka hadlaya waxaa uu yiri: “Shirkiga qofka mu’minka ah ka dhaca isaga oo oo aan is ogayn, isaga oo ku dadaalaya amarka alle iyo rasuulkiisa inuu qaato, waxaan rajaynayaa in arinkaasi uusan ka saarayn yabooha (muminiinta loo yaboohay in wixii dhib ah ee soo gaara danbi dhaaf ay u noqonayso). Muallafaatka sheekha Q:3aad, fataawaa wal-masaail: 98.
Isaga oo ka jaabaya dacaayadaha laga faafiyey waxaa uu yiri:
“Oraahda ah inaan si guud wax u gaalaysiinno taasi waa been abuurka cadowgu dadka kaga hor istaagayaan diinta, waxaana leeyahay Allow adigaa ceeb ka hufane, taasi waa been abuur weyn”.
Mar kale waxaa uu yiri: ” wax kuma gaalaysiinno wixii culimadu ku kulansanyihiin mooyee”. Q:3aad, fataawa wal-masaail, 9.
Waxaa kale oo hadalladiisa ka mid ah: “waxa cadawgu iga sheegeen ee ah inaan male wax ku gaalaysiiyo, ama xiriir (dadka sheekha kasoo horjeeda inuu ku xiran yahay), ama aan gaalaysiiyo jaahil xujadu ayan ku oogmin, waxaasi waa been abuur weyn”. Q:5aad, alrasaail alshakhsiya, 25.
Mar kale waxaa uu yiri: ” qofkii xujadu ku ooganto, ehelna u noqda inuu garto, wuu ku gaaloobayaa caabudida qabuuraha”.
Q: 3aad, 37.
Isaga oo ka hadlaya arinta dagaalka ee lagu eedeeyey waxaa uu yiri: “Arinta dagaalka cidna lama aanan dagaalamin ilaa iyo hadda inaan isdifaacayno mooyee, iyaga ayaa noogu yimid deegaankeenna oo aan deegaankeenii noo deynin, waanse la dagaalamaynaa qaarkood annaga oo ka aar-goosanayna). Q:5aad, alrasaail alshakhsiya: 38
Mar kale waxaa uu yiri: “anagu idin lama aanan imaan gaalaysiinta iyo dagaalka, waxaanse idiin ku naseexaynaynaa diintan aad ogaateen inay tahay diintii alle iyo rasuulkiisa”. Q:5aad, alrasaail alshakhsiya: 196.
Wiilkii uu awowga u ahaa sheekh C/ladiif bin C/raxmaan ee ahaa muftiga Najdi xilligiisii, isaga oo arimahan ka hadlaya waxaa uu yiri: ” sheekhu cidna dagaal kuma bilaabin, ee cadawgiisaa ku bilaabay, sheekha iyo dadkiisuna way isdifaacayeen, wixii sheekha kadib dhacay ama xilligiisa oo gef ama xadgudub ah looma tiirin karo isaga, lamana dhihi karo isaga ayaa amray ama raalli ayuu ka ahaa, oo usaama bin zeyd arintan oo kale way ku dhacday, markuu dilay ninkii reer juhayna, iyo khaalid bin waliid markuu laayey reer judayma, waana arin dadka cilmiga iyo iimaanka leh ay ogyihiin”. Minhaaj alta’siis: 28. (nabiguna sallalaahu calayhi wasallama arintaa kama raalli noqon ee labadaba wuu ku canaantay, dadka ay laayeena looma tiirin karo nabi muxammad ).
Waxyaabaha sheekhu wax ku gaalaysiiyey: Waxaa muhiim ah inaan ogaanno in islaamnimadu ay leedahay albaab laga soo galo iyo mid laga baxo:
Islaamku sida aynu ognahay wuxuu leeyahay tiirar shan ah, kuwaasoo ah: labada shahaado, salaadda, zakada, soonka iyo xajka, waxaa dadku wada ogsoonyahay in salaaddu leedahay shuruud iyo tiirar aysan ansaxayn la’aantood, waxaa kale oo la ogsoonyahay inay jiraan waxyaabo salaadda buriya oo haddii qofku ku dhaco salaadda aan waxba laga soo qaadayn, sidaas oo kale ayey leeyihiin zakada, soonka iyo xajku shuruud iyo tiirar iyo wax buriya.
Hadaba suuragal ma tahay in tiirkii ugu weynaa islaamnimada uguna horeeyey uguna muhiimsanaa, wax walbana ay isaga ku istaagayeen uusan lahayn shuruud iyo wax buriya?!!!
Culimada muslimiintu kutubta fiqhiga ah waxay kaga hadlaan baab gaar ah oo arintan khuseeya lana yiraahdo Baabka riddada, ama murtadka, kaasoo ay ku faahfaahiyaan waxyaabaha qofka diinta ka S saari kara, oo hadal ah ama ficil ama niyo ah.
P Sheekh muxammad bin c/wahaab Alle ha u naxariistee lama iman
5 wax ka dheeri ah intii ay culimadu kaga hadli jireen kutubtaas, ee
g iyagii ayuu dhaqan geliy si faahfaahsanna u sharxay, waxyaabaha
§ islaamnimada buriya aad ayey u badanyihiin waxaase ugu weyn
P toban waxyaabood waxayna _ yihiin sidan hoos ku xusan:
p >ASJ ^ ul >ASJ J ^1 ul { ^1 ^9 S>^Jl : J$^l
g . } cl^oJ Jb lo
§ Midka koowaad: waa Allaah oo cibaadadiisa cid kale lala wadaajiyo,
P cibaadaduna waa ay noocyo badan tahay kuma koobna oo kaliya
p soonka iyo salaadda, sida dadka qaarkood moodayaan, ee waxaa
g ka mid ah: baryada, gawraca, nadarka, gargaarsiga, kaalmaysiga,
§ talasaarashada.
P Wixii Allaah mooyee cid kale ayan qaban Karin isaga mooyee cid
p kale in la weyndiistaa waa shirki weyn, sidoo kale: Allaah kaliya
g ayaa wax loo bireeyaa, cid kale sida qabri ama jin in wax loo
§ bireeyaa ma bannaana, waana shirki diinta burinaya. Arintaana
P sheekhu wuxuu kaga hadlay kitaabkiisa: mufiid almustafiid:
5 muallafaatka sheekha, qaybta koowaad, alcaqiidah: 295, 385.
§
Isaga oo sheekhu shirkiga qeexaya waxaa uu yiri: ” waa inuu Allaah cid kale la baryo, ama cid aan isaga ahayn uu noocyada cibaadada u leexiyo”.
“Waxaa ka mid ah: in cid aan alle ahayn wax loo bireeyo, sida qofka jinka ama qabriga wax u bireeya”. Qlaad, alcaqiidah, 385.
C JJ
p^JL^j $ p£££A,j Hjl^$ ^1 ^j $ j ^o : ^jUI . Iclo^j jAS IA9 pfeJfi JS&J $ ^fila^Jl
Midka labaad: Qofkii samaysta cid isaga iyo alle u dhaxaysa, oo uu baryo, shafeecadana weydiisto,oo uu talo saarto, wuu gaaloobayaa, culimaduna waa ku midaysan yihiin qodobkan.
C . C
$1 p&jAS ^9 $1 ^aSj^aJI JASJ pJ : ^JUl
. JAS p^A^io
Midka saddexaad: qofkii aan gaalada gaalaysiin, ama gaalnimadooda ka shakiya, ama diintooda wax sax ah ku sheega wuu gaaloobayaa.
Gaalada laga hadlayaana waa kuwa la isku waafaqsanyahay gaalnimadooda, maxaa yeelay culimadu weligood waa isku khilaafi jireen dad gaalaysiintood, iskuma gaalaysiin jirin khilaafkaa, oo ma ay oran jirin qofkaan gaalaysiiyo ciddii aan gaalaysiin waa gaal! Tusaale ahaan Xallaaj ninkii la oran jiray ee gaalnimada loo dilay taariikhdu markii ay ahayd 309 hijriyada, culimada badankoodu waa ay gaalaysiiyeen, qaarbaase jira ka gaabsaday, culimaduse iskuma gaalaysiin arintaa. Tusaale labaad: Muxyidiin ibnu Carabi, culimada qaar ayaa kutub ka qoray ay ku gaalaysiinayaan, qaarna kutub ay ku difaacayaan ayey qoreen, culimaduse arintaa iskuma gaalaysiin, hadaba qaaciddadu ma khusayso qofkii
gaalnimadiisa la isku khilaafsan yahay, ee gaalka asalka ah ayey khusaysaa.
OJ £ c
pi^ $ ^AIC ^1 U^AAJI JAC ul AAAfil oo : £JIJJI
£ £ £ £
^jULS o° ^^^1 OjaC p£^ ul $1 < o° JaSI . . j9LS ££d 4a£^ ^ifi ^cI$^JI p£^ u^l^A Midka afaraad: qofkii aamina inuu jiro hannaan ka suubban hannaankii nabi muxammad s.c.w, ama xukun ka wanaagsan xukunkiisii, sida dadku wax ay dejisteen oo laga hormariyo diinta, waa gaaloobayaa qofkaasina.
Jj c
4A1£ ^1 ^i^ J^^JJI cl> loo LAA^ oo : ^^ol%Jl
£
I^JS pfjb Jb { qJ^AJ JAS AA9 qj Jofi $ pi^ $
. } p^Jlofil HA^L9 ^1 J>il lo
Midka shanaad: qofkii naca wax ka mid ah diintii nabi muxammad s.c.w uu la yimid, haduu doono haba noqdo qof ku dhaqma e wuu gaaloobayayaa, maxaa yeelay nicidda wax diinta ka mid ah la naco oo la karaahsado ayaa gaalnimo sideeda u ah.
JJ £
^A1C ^JUI J^^UJJI oo c^^j I^^A^UI oo : U^^L^OJI
$ ^Uljl JS { qJ^AJ Jb $ >AS 4JIA£ $1 qjlsJ $1 pi^ $
. } PAAS ^J^^J $ qJljl
Midka lixaad: in lagu jeesjeeso wax diintii rasuulka s.c.w ka mid ah, ama abaalmarinta diinta ama ciqaabta iyaduna waa gaalnimo.
£
q $1 qiofi ^A9 ^h&ll $ Y3J^JI qo $ J^^JI
Oo ulolaj lo $ { ^JLa JAJAJI $ JAS
£
. } JA£J M9 4AA9 lo^| ^$AJ ^A^
Midka todobaad: waa Sixirka: waana wax la gunto, ama la la afuufo, ama lagu hadlo ama la qoro, ama wax la sameeyo oo
qofka lagu sameeyey jirkiisa ama qalbigiisa ama caqligiisa saamaynaya, waxaana ka mid ah: madiidaysiga, ama kala cayrinta( in ninka naag la jeclaysiiyo ama la necbaysiiyo, qofkii sameeya ama ka raalli noqda wuu gaaloobayaa”
JAJAJI $ OAAI^AJI ^Ifi pfAj$l&o $ OASJ^AJI OJ^L^A : OALAJI
lU
P^AJI J ^1 ul t pfAo qjl9 p^Ao pfJ^Aj OA $ { ^JL&J qJs3
. { OAAJL^JI
Midka siddeedaad: gaalada oo loo kaalmeeyo loogana hiiliyo muslimiinta: maxaa yeelay Allaah ayaa yiri: qofkii xigto ka dhigta iyaga ayuu ka mid yahay.
Mas’aladani waa mas’alo aad u culus, aadna loogu kala tagay, dad bandanna ku fitnoobeen, kuwo dhayalsaday oo fududaystay oo gaalada si walba xigto uga dhigtay, iyo qolo mas’aladu sida ay tahay aan u fahmin, oo xiriir walba oo gaalada lala yeesho wax ku gaalaysiiyey intuba waa jiraan.
Xiriirka gaalada lala yeeshaa wuu noocyo badan yahay, waxaana ka mid ah:
g 1- Mid wax dhib ah aan lahayn, sida ganacsiga, diblumaasiyadda
g aan muslimiinta dhib u keenayn, mid ehelnimo oo dad
g muslimiin iyo gaalo kala ah hadana qaraabo ah oo is xiriiriya,
g kaasoo aan wax u dhimayn qofka islaamnimadiisa iyo sirta iyo
g danaha muslimiinta.
g 2- Xiriir xaaraan ah balse aan gaalnimo gaarsiisnayn, sida
g jaajuusnimada hunguriga ama dano aduunyo keentay ee
g aysan wehelin in gaalnimada qofku ku qanacsanyahay, in laba
g qolo oo muslimiin ah oo dagaalamaya, qolo ka mid ahi ay
g gaalo garabsato, iyaga oo aan gaalnimadooda raalli ka ahayn,
g waa arimo xaaraan ah balse gaalnimo ma gaarsiisna, in wax
g lagu gaalaysiiyana waa faham xumo, waxaana u daliil ah arintii
g saxaabigii la oran jiray Xaadib ibnu abii Baltaca oo gaalada
§ warqad u qoray markii nabigu sallalaahu calayhi wasallama
§ Maka ku duulayey, isaga oo uga warbixiyey duullaanka kusoo
5 socda, balse nabiga waa loo waxyooday, warqaddiina waa la
§ qabtay, nabigu sallalaahu calayhi wasallama wuxuu
2
saxaabigaa kuu yiri: maxay tahay arintani Xaadiboow? Maxaa kugu kallifay? Markaa ayuu ku cudur daartay inuu doonayey in gaaladu u badbaadiso ehelkiisa iyo hantidiisa Maka ka yaalla, ee uusan gaalnimadooda raalli ka ahayn. Cumar bin khaddaab ayaa yiri: rasuulkii Allow aan dilo munaafiqan ee ii fasax, wuxuu nabigu s.c.w ugu jawaabay: maxaad ka ogtahay in Allaah kuu yiri reer Beder waxaad doontaan sameeya waan idiin danbi dhaafaye?!!. Markaa ayey soo degtay suuradda Almumtaxinah oo Allaah kaga hadlay inaan gaalada xigto laga dhigan, maxaa yeelay waa cadowga Allaah iyo mu’miniinta,
Waa qiso saxiix ah oo ku taalla
Waa qiso ku cad arinta aynu ka hadlayno, sidaa ayeyna culimadu u fahmeen, khawaarijta mooyee cid kale kuma khilaafin.
3- Xiriir gaalnimo ah, waa midka qofka u sameeyo inuu gaalada iyo gaalnimadooda raalli ka yahay, uuna sidaa u jecelyahay § ulana xiriirayo uguna hiilinayo.
5 Culimada dacwadu qodobkan aad ayey uga hadleen, sida
2 Sheekh C/lladiif bin C/raxmaan oo sheikh muxammad bin
2 c/wahaab awoow u yahay, oo kaga hadlay kitaabkiisa: “Usuul
2 wa dawaabid fi takfiir” iyo kitaabkiisa minhaaj Al-ta’siis, sidaa
2 ayuuna ugu faahfaahiyey. Sidoo kale Sheekh Saalix Aala
2 sheikh, oo isna faracii sheekha ka mid ah sharraxa uu saaray
2 kitaabka tawxiidka ayuu ku faahfaahiyey, culimadii hore ee
2 mufasiriinta iyo muxadisiinta ahaana sidaa ayey uga hadleen.
2 C e pfi £$j^JI qs^j ^LaJI ^oaj ul AAAfil oo : &^lJl
I ‘ . . ii)
2 po $ { qJ^Al j9LS £f9 pi^ $ q1fi ^1 Ao^o
E pA OJ>^I ^9 $ qAO JAAJ pl9 LAO pU^Jl JAC ^AAJ
E . } OJJ^L^JI
5 Midka sagaalaad: qofkii aamina in dadka qaarkood ay u
2 fasaxanyihiin ka bixidda diinta nabi muxammad sallalaahu
calayhi wasallama wuu gaaloobayaa, maxaa yeelay Allaah ayaa yiri: “qofkii raadiya diin aan islaamka ahayn lagama aqbalayo, aakhirana kuwa tacab beelay ayuu ka mid yahay.
JAJAJI $ qj Jos J $ qoIaAj J ^1 pfi ^bljfiJI : J^LSJI
£ £
IfAfi ^^jfil pj qjj oUU jSi poo plbl po $ { ^Jls qJ^S . } u^oAAAo OAOJ^AJI po Ul
Midka tobnaad: In gebi ahaanba laga jeesto diinta Alle oo aan la baran laguna dhaqmin, Allaah ayaa yiri: “yaa ku dulmi badan qof lagu waaniyey aayadaha rabbigii kadibna isaga jeestay, annagu danbiilayaasha waanu ka aargoosanaynaa”
Tobankaa ayaa ugu waaweyn waxyaabaha islaamnimada buriya, aasaasna u ah, sheekha iyo culimada dacwaduna waa ay sharxeen haloogu noqdo kutubta caqiidada.
Waxyaaba gaalnimada ah waxaa ka mid ah: Allaah iyo nabiyadiisa oo la caayo, ama malaaikta, ama lagu jeesjeeso kutubtii alle kusoo dejiyey nabiyada, axkaamta sugan ee diinta oo laga shakiyo, xaaraamta xaaraamnimadeeda la isku waafaqsan yahay oo la xalaalaysto i.w.m
Warqad ku socota kooxaha takfiirka ah:
Halkan waxaan kusoo gunaanadayaa qaybtan gaalaysiinta ku saabsan, hadal uu leeyahay sheekh C/lladiif bin C/raxmaan Aalasheekh, oo ahaa muftigii najdi xilligiisii, kana mid ah faracii sheekha, hadalkaasi wuxuu ku socdaa kooxaha takfiirka ah, noocii ay doonaanba ha noqdeen, kuwo dadkoo dhan gaalaysiiya, ama kuwo siyaasiyiinta uun gaalaysiiya, waana kan hadalkii sheekha oo aan tarjumay:
Waxaa uu yiri isaga oo qolo takfiir ah la hadlaya: “Waxaan Axsaa ku arkay 64tii (1264H) laba nin oo idinkoo kale ah oo maariqiin ah (diinta ka faham-hallaabay) oo salaaddii jumcaha iyo jamaacadaba ka go’doomay, muslimiintii deegaankaa ku noolaydna gaalaysiiyey, xujadooduna tiinna oo kale ay ahayd, 5 waxayna ku hadlayaan: reer Axsaa waxaa ay la fariistaan oo la
§ macaamilaan ina Fayruuz iyo dadka la mid ah ee aan dadka
g wax baadiyeeya gaalaysiin, awoowgiisii baaqii sheekh
g muxammab bin c/wahaab ka horyimid oo la collaytamayna si
g cad uma uusan gaalaysiin, sidaa darted waa gaal maadaama
g uusan baadida ka beri noqon, ciddii la fariisataana isaga ayey
g la mid tahay!!
g Labadaa hordhac ee beenta ah ee baadinimada ah ayey ka
g dhaliyeen wixii axkaam ah ee ka dhalanayey gaalnimada cad.
g (labada hor dhac: 1- waa in ina fayruuz uusan gaalaysiin
g awowgii, 2- sidaana uu ku gaaloobay, natiijaduna ay tahay
g ciddii diin u ag fariisataa waa gaalo).
g Ilaa xaalkoodii gaaray inay ka tagaan salaanta, arintoodii ayaa
g la iisoo tabiyey waanan soo gole fariisiyey, waana handaday,
g hadalkana waan ku adkeeyey (maadaama uu ahaa masuulkii
g diinta ugu sarreeyey) waxaa ay sheegteen inay haystaan
I
caqiidadii sheekh muxammad bin c/wahaab iyo kutubtiisii, shubhadii haysatay ayaan ka fayday, xujooyinka ay baadinimada u cuskadeenna waan ka baabi’iyey, waxaanan u sheegay in sheekh muxammad bin c/wahaab uusan shaqo ku lahayn caqiidadaa iyo manhajkaa, uusanna waxba ku gaalaysiin, wixii muslimiintu isku waafaqsanyihiin in qofkii la yimaaddaa uu ku gaaloobayo mooyee wax kale, oo ah shirkiga weyn iyo aayadaha Allaah iyo rasuulkiisa ama wax ka mid ah oo lagu gaaloobo, marka xujadu ku ooganto ka dib ayna u gaarto si wax kasoo qaad leh (ay fahmaan shubhana ayan cuskan), sida in la gaalaysiiyo qofka dadka suubban caabuda oo Allaah la barya, oo ka dhigta kuwo Allaah ula siman xuquuqda uu uunkiisa ku leeyahay oo cibaado iyo ilaahnimo ah, arintaana dadka cilmiga iyo iimaanka leh waa ay ku kulansanyihiin, qolo walba oo madaahibta la raacsanyahay ka mid ahna mas’aladan baab weyn ayey u goonni yeelaan, iyaga oo ku sheegaya xukunkeeda iyo waxa gaalnimada keena, shirkigana waa ay caddeeyaan”. Aldurar alsaniyah: 1/467-476.
Hadalkaa sheekha waxaa inooga baxay:
1- In sheekh muxammad uu wax ku gaalaysiiyo wixii lagu kulansanyahay ee aynu horay usoo sheegnay.
2- In dadka suubban caabudidoodu ay ka mid tahay waxyaabaha gaalnimada keena.
3- In sheekhu arintaa kala mid yahay culimada muslimiinta ee madaahibta dhammaan ka tirsan.
4- Inaan dadka gaalnimada ku dhaca la gaalaysiin iyada oo aan xujada lagu oogin xaquna uusan u caddaan.
5- Dadkaa xujadu ku oogantay ee culimada qaarkood gaalaysiiyeen qofkii gaalaysiin waaya inuusan gaaloobayn,
maxaa yeelay dadka la isku hayo gaalnimadoodu asal ma ahayn ee waa wax dib ka yimid oo sababi keentay.
6- Qofkii aan isagu shirki ku dhicin in lagu gaalaysiiyo qubuuriyiinta ayuu gaalaysiin waayey kama mid aha caqiidadii iyo manhajkii sheekh muxammad bin c/wahaab ee waa caqiidadii khawaarijta maariqiinta ah.
7- In faham xumada dadka qaarkood ka qaateen dacwadii sheekha ay soo ifbaxday xilli hore, culimaduna mar walba ay u taagnaayeen kala soocidda manhajkii sheekha iyo manhajkii khawaarijta.
8- In loo baahanyahay in kooxaha xaq darrada wax ku gaalaysiiya si cilmiyeysan loola doodo lagana badbaadiyo baadida ay ku socdaan, maxaa yeelay dhibkoodu iyaga kuma ekaanayo ee muslimiinta ayuu saamaynayaa, oo marka ay gaalaysiiyaan dhiigooda, hantidooda iyo dhammaan xurmooyinkooda ayey bannaysanayaan, dad bulshada ka faquuqan oo colaad u haya ayeyna noqonayaan.
Qaybta afaraad
Caqiido xumadii baahsanayd *Shirkiga iyo sababihii keenay
*Qabuuraha iyo kaalintii ay shirkiga ku lahaayeen.
^Waxyaabaha ka reebban qabuuraha
❖Sidee saxaabadu ula dhaqmeen qabrigii nabiga iyo kuwii kale ee madiina
*Bilawgii qubuuriyiinta ee ummaddan
*Sidii qubuuraha loogu fitnaysnaa xilligii sheekh Maxamed soo baxay.
❖Arrin muhiim ah marka qabuuraha dhisan la burburinayo
Caqiido xumadii baahsanayd
Waxaa aynu horay ugu soo xusnay “sababihii halganka” in sheekhu la kacay lana dhawaaqay mushkilado jiray darteed, waana waxa ka dhawaajiya qof walba oo samaddoon ah.
Waxa aynu soo xusnay in ay sababaha ka mid ahaayeen: diinxumo, dhaqanxumo iyo jaahilnimo; Waxaa aynu sidoo kale soo xusnay faafsanaantii shirkiga iyo bidcooyinka, sidoo kale in dadku u batay kuwii xumaanta qurxinayey isla markaana ay iyagu hogaanka u hayeen ummadda inteeda kale, waxa sharciga waafaqsanina uu yaraaday.
Haddii aynu ku hormarno shaygii ugu weynaa ee sheekhu ka dhiidhinayey lana dagaallamayey waa shirkiga waxaan leennahay:
Khatarta shirkiga:
Shirkigu waa midka ugu weyn danbi la galo, xumaan oo dhanna ugu xun, Allaaah waxaa uu yiri:
( u3j ^jsat ^ ‘jA OJ)Alnisaa: 48
“qofkii Alle wax la wadaajiyaa waxaa uu been abuurtay danbi weyn”.
Waxaa kale oo Alle ku yiri suuradda luqmaan, aayadda 13aad: ^ ‘jAJt 0)) shirkigu waa danbi weyn.
Waxaa nabigeennu yiri sallalaahu calayhi wasallama mar la weydiiyey danbiyada kee ugu weyn? ” inaad Allaah wax garab dhigto isagoo ku abuuray”.
Waxaa Allaah nabigiisa ku yiri:
” oj^Jt 6 6J^J 6^^ ^jAi oJ” suuradda
Alzumar:65.
Oo micnaheedu yahay: “Haddii aad shirki samayso waxaa dhubaal ah in camalkaagu burayo kuwa tacab beelayna aad ka mid noqonayso”.
Qofkii shirki la yimaadda jannada waa laga xarrimay sidii Allaah yiri:
” jj^j o* 0jJ/&JJ /J j/^Jt ®1JIJ 4J^J1 ^ JSS ^/J ‘jAj 0 ”
Almaaida:72.
Oo micnaheedu yahay: “qofkii Alle cibaadadiisa cid kale la wadaajiya jannada waa laga reebay, naarta ayuuna ku waarayaa, daalimiintuna cid u hiilisa heli maayaan”.
Khatarta danbigan waxaa ka mid ah inuusan Allaah u cafinayn qofkii la yimaadda, sida uu ku yiri suuradda Alnisaa, aayadda 48aad:
“s-t^j I* j&y J 01 “”■
Oo micnaheedu yahay: Alle ma dhaafo in wax lala wadaajiyo, wixii intaa kasoo harayse ciddii uu doono ayuu u dhaafaa.
Farqiga u dhexeeya muwaxidka iyo mushriga:
4-Muwaxidku waxaa uu aaminsanyahay oraah ahaan iyo ficil ahaanba in Allaah kaligii uu leeyahay maamulka iyo mulkiga dunida oo dhan; i- Waxaa uu rumaynayaa dhammaan magacyada iyo tilmaamaha uu Allaah sheegtay ama nabigiisu sallalaahu calayhi wasallama ku sheegay; i- Waxaa uu Allaah ugu dhawaanayaa cibaadada noocyadeeda oo dhan, cid Allaah kasoo hartayna waxba uguma dhawaado;
Cibaadada noocyadeeda waxaa ka mid ah: Alle ka cabsiga, rajaynta waxa Alle agtiisa yaal, jacaylka Alle, talasaarashadiisa, nadarka, u gawricidda, baryada, gargaar doonka, magangalyo doonidda, i.w.m intaas
oo dhan muwaxidku cid aan Alle ahayn waxba kama siiyo;
i- Shirkigu waa tawxiidka lidkiis, mushriguna waa qofkii cibaadada Alle kaligii leeyahay cid kale wax ka siiya. i- Shirkigu waa noocyo badan yahay, waddooyin badanna waa uu leeyahay, cibaadada noocyadeeda oo dhanna wuu geli karaa; i- Qof kasta oo barya cid aan Allaah ahayn oo waydiisata wax Alle mooyee cid kale aysan awoodi Karin shirki ayuu ku dhacay, sidoo kale qofkii cid aan Allaah ahayn kaga gargaar dalba wax Alle mooyee cid kale aysan keeni Karin shirki ayuu ku dhacay;
4- Qofkii wax u nadra (oo tusaale ahaan yiraahda sheekh hebeloow haddii aan caafimaad helo ama caruur, waan ku siyaarayaa, isagoo xagiisa waxtar ka rajaynaya) isna shirki ayuu ku dhacay;
i- Qofkii magaca Alle waxaan ahayn wax ku bireeya ama cid kale oo uu weynaynayo wax u bireeya isaguna shirki ayuu ku dhacay;
Cibaadadu waa xaq Allaah gaar u leeyahay lalama wadaajin karo cid kale ha ahaado: Malag, Nabi, Weli, jinni iyo insi intaba.
Sababihii shirkiga keenay
Shirkigu dunida waa uu kusoo derriyey oo tawxiidka ayaa asal ahaa.
Nabi Aadam calayhi salaam iyo nabi Nuux kun sano ayaa u dhexaysay dadkii muddadaa noolaa muwaxidiin ayey ahaayeen, qof mushrig ah laguma arag.
Haddaba waxaa is waydiin mudan maxaa shirkiga sababay?! Dadkii muwaxidiinta ahaa maxaa u qaybiyey muwaxidiin iyo mushrikiin?!!
Jawaabtaa waxaa ina siinaya Tarjumaankii quraanka C/laahi bin Cabbaas isaga iyo aabbihiiba Allaah haka raalli noqdee, isaga oo fasiraya aayadda 23aad ee suuradda Nuux:
( Yj OjSj Yj OjSj Y IjJlSj)
Oo micnaheedu yahay in gaaladii loosoo diray nabi Nuux ay isku waaninayeen: ” haka tegina ilaahyadiina! Oo haka tegina wudd iyo suwaac iyo yaquuth iyo yacuuq iyo nasri”!!! c/laahi bin Cabbaas waxaa uu yiri: ” kuwani waa magacyo niman saalixiin ahaa oo Nuux tolkii ka mid ahaa, markii ay dhinteen ayaa shaydaan u waxyooday tolkood oo ku yiri: “Taallooyin ka taaga meelihii ay fariisan jireen, kuna magacaaba magacyadoodii, weyna yeeleen, lama caabbudin xilligaa, markii kuwii sidaa yeelay dhinteen cilmigiina la illaaway ayaa la caabbuday!!!”.
Waxaa halkaa inoogu cad in sababtii shirkiga keentay ay ahayd dadka wanaagsan oo xadkoodii la dhaafsiiyey goobahoodiina la weyneeyey!!! Isla sababtii ugu horraysay ee shirkiga dunida keentay ayaa mar walba oo meel laga tirtiro kusoo celinaysay, sida aynu arki doonno insha Allaah.
Qabuuraha iyo kaalintii ay shirkiga ka qaateen
Qabriga xaqiiqadiisu waa guri lagu asturo jirka qofka dhinta, iyadoo insaanka karaamo looga dhigay, faaiidooyin badan ayaana ugu jira qofka la aasay iyo bay’adaba. Nabigeennu sallalaahu calayhi wasallama waxaa uu inoo sheegay in qofku kula kulmi doono qabriga imtixaan, iyo weliba abaal marin hordhac u ah waxa uu mudan doono qiyaame, haddii uu ahaa qof wanaagsan oo saalix ah waa loosii nimceeyaa, haddii uu xumaana waa lasii cadaabaa, balse waa cadaab ka yar midka danbe.
Sharcigu qabuuraha axkaam ayuu u jideeyey laga doonayo inay maraan dadka muslimiinta ahi.
Waxyaabo qabuuraha ku bannaan iyo waxyaabo ka reebban intaba sharcigu waa sheegay.
Waxyaabaha bannaan ee wanaagsan waxaa ka mid ah booqashada qabuuraha iyadoo xikmado ku jiraa ay jiraan, lagana doonayo qofka booqanayaa in uu xasuusnaado. Bilawgii islaamka nabigeennu sallalaahu calayhi wasallama waa reebay in qabuuraha la booqdo maxaa yeelay dadku shirkigii ayey ku dhawaayeen oo qabuuruhu waxyaabaha ay caabbudi jireen ayey ka mid ahaayeen.
Balse markii shirkiga laga adkaaday lagana tirtiray xijaaz nabigu sallalaahu calayhi wasallama waa fasaxay booqashadii qabuuraha, waxaana uu yiri sallalaahu calayhi wasallama : ” waxaan ahaa mid idinka reebay booqashada qabuuraha ee booqda aakhiro ayey idin xasuusinaysaaye”. Xikmadda ku jirtaa waa in loosoo duceeyo qofka muslimka ah, aakhirana lagu xasuusto oo markaa qofka qalbigiisu jilco tawbadda iyo camalka suubbanna ku dadaalo.
Qabriga gaalka waa la booqan karaa balse looma ducaynayo, waana la habaari karaa, aakhirana waa lagu xasuusanayaa.
Intaa xikmad dhaafsiisan oo booqashada ku jirtaa ma jirto, ciddii wax kale qabuuraha ku ag samaysa nabi muxammad sallalaahu calayhi wasallama ayey khilaaftay ajar inay helaan iska daayee danbi ayey lasoo noqonayaan.
Waxyaabaha booqashada ka reebban:
1. in qabriga la isku masaxo
2. in la dhunkado
3. in ciid laga soo qaato si loo barakaysto
4. in qabuuraha lagu dhex tukado ama lagu sujuudo ama xagooda salaadda loola jeesto, ama masaajid laga dul dhiso, ama masaajidda dad lagu dhex aaso.
5. in qabuuraha magaalada ka baxsan loo safro
6. in qabuuraha dabbaaldegyo iyo xaflado lagu qabsado
7. in la dhiso ama la nuuradeeyo
8. in la iftiimiyo oo nalal ama faynuusyo laga shido
9. in xagooda loo cararo oo la baryo, gargaarna la waydiisto, ama la aammino inay wax tari karaan waxna dhibi karaan.
10. in wax lagu bireeyo
Daliilka kusoo arooray in waxyaabahaasi reebban yihiin:
Arrinta koowaad: ee ah in qabriga la isku masaxo kama soo aroorin nabi muxammad sallalaahu calayhi wasallama iyo saxaabadiisii, qaabkii uu dadka barayna kama mid ahayn, cibaadadana waxaa halbeeg u ah in la sameeyo wixii nabiga iyo saxaabadiisu sameeyeen wixii aysan samaynna laga tago.
Midda labaad iyo saddexaadna waa la mid oo qaaciddadaas ayey raacayaan.
Midda afaraad axaadiis cadcad oo saxiix ah ayaa nabigu ku reebay sallalaahu calayhi wasallama isaga oo yiri:
1(lJ}£ jjUs Yj jj-fl ^^Jjj ljls Y)
Oo macnihiisu yahay: guryihiinna qabuuro haka dhiganina qabrigaygana meel aad munaasabado iyo xaflado ka dhigataan haka dhigina.
Sida guryuhu qabuuro ku noqonayaan laba middoodba waa lagu fasiray, ta koowaad: in la isku aaso guryaha, ta labaadna: inaan guryaha lagu tukan salaadaha qaarkood, maxaa yeelay qabuuraha ayaa ah meel salaadda ka caaggan ee guryihiinna hakala mid dhigina qabuuraha.
Xadiis kale waxaa nabigu ku yiri sallalaahu calayhi wasallama:
T ^ _
Yj jj-^Jl Y)
Macnihiisuna waa: qabuuraha haku dul fariisanina xagoodana ha u tukanina.
Waxaa kale oo nabigu yiri sallalaahu calayhi wasallama :
Jjl OjJj jjjl ^Ji YjJfl jj-fl IjA^Jl ^jl^Jlj ^j^-Jl wl ^J
( lJs-^)
Macnaha xadiisku waxa weeye: Lacnaddii Alle yahuud iyo kiristaan dushooda ha noqoto qabuurihii nabiyada ayey masaajid ka dhigteen!!
Nabigu waxaa uu u lacnadayaa ficilkaa foosha xun ee ay sameeyeen oo ah in qabuurihii nabiyada ay masaajid ka dul dhiseen, haddi qabuurihii nabiyada sidaa la isugu lacnaday maxaad moodaysaa qabuuraha kale?!!
Caaisha Alle haka raalli noqdee waxaa ay tiri: Haddi lacnaddaasi aysan jiri lahayn nabiga bannaanka ayaa lagu aasi lahaa, waxaase laga baqay in masjid laga dhigto! Nabiga gurigiisii ayaa lagu aasay oo uu ku naf baxay, nabiyadana meesha nafta looga qaado ayaa lagu aasaa, halkaa ayuu ku ilaashanaa, waxaa ay leedahay caaisha waxa sidaa loo yeelay inaan qabrigiisa laga dhigan meel lagu tukado, illeen haddii bannaanka loo saaro cidna ma ilaalin karto, guriga caaishase waa la ilaalin karaa oo wuu kooban yahay.
Waxa kale oo nabigu yiri sallalaahu calayhi wasallama:
(J^l^ jj-fl iJ^i’l ^l i.ofrfr Jail J-aj Ljj J-S’ Y ^Ul )
Macnihiisuna waxa weeye: Alloow qabrigayga haka dhigin sanam la caabudo, Alle caradiisu waa ay ku darraatay qolo dushood, nabiyadooda qabuurahooda masaajid ka dhigtay!
Suaal: waxaa dadka qaarkii iswaydiin karaan: Nabigu sow ka ku aasan masjidkiisa ma aha?! See la isu waafajinayaa axaadiistan iyo arintan aynu wada aragno?!
Jawaabtu waxa weeye: nabiga sallalaahu calayhi wasallama markii la aasay gurigiisa ayaa lagu aasay, guryihiisuna masjidka ayey ku dheganaayeen, wakhtigii cusmaan bin caffaan ayaa masjidka la weyneeyey markaa saxaabadii waaweynayd oo dhan ayaa joogay taladana iyaga ayaa gacanta ku hayey, waxaa la isla gartay in dhinaca qabrigu jiro aan masjidka laga ballaarin ee dhinacyada kale laga fidiyo, si uusan masjidka u dhex gelin, waana la isku waafaqay sidaa ayaana la yeelay.
Qarnigii koowaad dhammaadkiisii saxaabadiina in yar ay ka nooshahay markaana ay umawiyiintu talada hayeen, ayaa masjidkii ballaarin labaad lagu sameeyey waxaa amarka lahaa oo talada hayey Waliid bin C/malik bin Marwaan, markaa ayuu amray in masjidka la waasiciyo dhinac kastana loo ballaariyo, sidii ayaa la yeelay qabrigiina sidaa ayuu masjidka ku dhex galay!
Culimadii reer madiina oo uu ugu weynaa Saciid bin Musayib oo taabici ahaa arrintaa waa ay ka hor yimaaddeen, sida uu sheegay imaam ibnu Kathiir iyo taariikhyahanno kaleba balse ammiirku waa uu ku adkaystay goaankiisa culimadiina waa uu ka horyimid.
Haddaba ficil uu sameeyey nin boqor ah kuna khilaafay sharciga iyo culimadii diinta taqaannay lagama dhigan karo daliil loo cuskado in masaajidda qabuuro laga dhisi karo.
Arinta shanaad ee ah in qabuuro magaalada ka baxsan loo safro:
Waxaa nabigeennu yiri sallalaahu calayhi wasallama:
Macnihiisuna yahay: Safar cibaado looma xirxirto saddexda masjid dhinacooda mooyee, waa masjidka xaramka ah (kacbada), masjidka nabiga, iyo Baytul maqdis.
Sidaa ayaa saxaabadii nabiga iyo taabiciintii ugu dhaqmeen xadiiskan oo marnaba ma dhicin in ay u safreen qabuuro ka baxsan kuwii madiina iyaga oo booqasho u socda, fahamkii saxaabada iyo dhaqankoodii in la qabsadaana waa waajib.
Laga yaabee in dadka qaarkood daliil ka dhigteen booqashadii nabigu sallalaahu calayhi wasallama booqday qabrigii hooyadii, iyadoo qabrigeedu uu ku yaallay Maka iyo Madiina dhexdooda!
Arintaa waxaa looga jawaabayaa: Nabigu sallalaahu calayhi wasallama uma safrin booqashada qabriga hooyadii ee waxaa uu ahaa safar, isagoo marayey jidka isku xira labada magaalo, markaa ayuu ku leexday oo sii maray, sidaa ayaa ku cad axaadiista dhacdadan kusoo aroortay.
Arrinta lixaad ee ah in qabuuraha dabbaaldegyo aan lagu qabsan karin:
waxaa u daliil ah xaddiiskii aynu soo xusnay ee nabigu yiri sallalaahu calayhi wasallama: “Qabrigaygana haka dhiganina meel aad ku ciiddaan (isugu timaaddaan xafladana ku dhigataan).
7aad: Inaan la dhisi karin ama la nuuradeyn karin axaadiis badan ayaa ku timid aynu qaar ka xusno:
Abuu saciid Alkhudriyi Alle haka raalli noqdee waxaa uu nabiga ka weriyey sallalaahu calayhi wasallama: j’ ^ j’ ^ ja 6 ^-0 Nabigu waa reebay sallalaahu calayhi wasallama in qabuuraha la dhiso iyo in lagu fariisto iyo in lagu dul tukado intaba.
Xadiis kale Jaabir bin C/laahi ayaa werinaya waxaa uu yiri Alle haka raalli noqdee:
2
(J-Jc jj J-Jc Ja£j jj j-^Jl jl ^-J^j J-ic ^l ^l Jj~>j
Nabigu waa reebay in qabriga la nuuradeeyo iyo in lagu fariisto iyo in la dhiso.
Qolada qabuuraha dhista nabigu sallalaahu calayhi wasallama waxaa uu ku tilmaamay inay yihiin kuwa ugu shar badan uunka Alle abuuray, Maxaa yeelay dadka ayey dinta ka duwayaan cid aan Alle ahaynna waa ay ku xirayaan, sidii qoladii nabi Nuux laga soo saaray ay sameeyeen.
Qabriga dhisan oo la dumiyo:
Waa waajib haddii awood loo hayo, waxaana u daliil ah xadiiska uu weriyey Abul-hayaaj al-asadiyi waxaa uu yiri
cali bin abii daali ayaa igu yiri:
^ ^ ^ ^ ^ ^ £ £ 1
Yl J-fl Yj *ij YlUi Y jl :^-Lj J-Jc ^l ^l Jj~j JsJc l ^Jc ^-aj( Yl”
“JSJJ^
” Miyaanan kuu direyn wixii nabigu ii diray?! Waa in aadan ka tegin sawir inaad baabi’iso mooyee, qabri kor u qaadanna aadan ka tegin inaad sinto mooyee.
Kutubta axkaamtu waxaa ay isku waafaqsan tahay inaan qabriga taako wax ka badan kor loo qaadi Karin oo ah sidiisa dabiiciga ah.
Imaamu shaafici waxaa uu yiri Alle ha u naxariistee: ” Ma arag qubuurihii muhaajiriinta iyo ansaarta oo nuuradaysan”.
8aad: in la iftiimiyo:
waa dayac xoolaha la dayacayo, laguna bixinayo meel aan ku habboonayn, qof dhintay qabrigiisu mugdi iyo iftiin waa midka gudaha ugu jira, hadba camalkiisu sidii uu ahaa ayuu noqonayaa, inaynu iftiiminno ma aha mid wax u kordhinaysa, mana bannaana maxaa yeelay nabi muxammad iyo saxaabadiisu ma samaynin, madaahibtuna waa isku waafaqsan tahay in iftiiminta qabuuruhu xaaraam tahay.
9aad: in la baryo ama la aammino inay wax tari karaan:
Qayb saxaabada ka mid ah oo soo islaamiddoodu markaa dhaweyd ayaa iyadoo socdaal lagu jiray waxaa lasoo maray geed gob ah oo gaaladu seefaha suran jireen iyagoo barakaysanaya oo aamminsan in geedku wax u kordhinayo, markaa ayey nabiga ku yiraahdeen: Annagana geed aan barakaysanno noo samee! sida iyaguba u leeyihiin geed ay barakaystaan!! Nabigu waxaa uu yiri isagoo yaabban: Allaahu akbar! Waa waddooyin!
Allaha naftaydu gacantiisa ku jirto ayaan ku dhaartaye waxaad tiraahdeen sidii reer israaiil ay muuse ku yiraahdeen: Ilaah noo samee sida iyaguba (gaaladu) ay ilaah u leeyihiin!
Qabuuraha agtooda in lagu roob doono ama lagu soo ducaystaa kama mid aha caqiidadii nabi Muxamad iyo saxaabadiisa, dhaqankii uu ina barayna kuma jirto, qabuuruhu ma leh wax dhib ah iyo dheef toona, iyaga ayaa uga baahan dadka nool duco, saddaqo iyo in dhibka laga ilaaliyo.
Qofkii aamina inay dhib ama dheef leeyihiin waa qof wax ka haysta caqiidadii mushrikiinta.
10aad: in qabuuraha wax lagu nadro:
Nin ayaa xilligii nabiga sallalaahu calayhi wasallama nadar ku galay inuu wax ku bireeyo meel Buwaana la oran jiray, nabiga ayuu weydiiyey arrintaasi sida ay noqonayso; “Nabigu waxaa uu weydiiyey laba suaalood oo ah: Sanam la caabbudi jiray miyaa halkaa ku yiillay? Ciid gaaladu lahaayeen miyaa halkaa lagu qaban jiray? Labadaba saxaabadu maya ayey ku jawaabeen;
Nabigu waxaa uu ugu jawaabay ninkii: Nadarkaaga oofi, nadar macsi ah oofin ma leh, iyo wax uusan qofku hanan Karin”
Qabuuraha oo wax lagu nadro ama wax lagu bireeyaa waa dhaqankii jaahiliyada, mana bannaana in looga daydo, waana nadar macsi ah oo ma bannaana in la oofiyo.
Sidee saxaabada iyo dadkii wanaagga kaga dayday ula dhaqmi jireen qabriga nabiga sallalaahu calayhi wasallama iyo qabuurihii kale ee Madiina ku yaallay?
Wanaaga islaamka waxaa ka mid ah inuu karaameeyey qofka, nolol iyo geeriba.
Qabuuraha sharcigeennu waa reebay in la ihaaneeyo, waxaa la diiday in lagu xaajo guto, in lagu istaago, in lagu fariisto, in maydka lafihiisa la jabiyo, in qabuuraha kabo lagula dhex socdo.
Dhanka kale waxaa la reebay waxyaabihii aynu soo xusnay ee tobanka ahaa iyo wixii qabriga xadkiisa dhaafinaya.
Saxaabada rasuulku sallalaahu calayhi wasallama iyagana Alle haka raalli-noqdee iyagoo fartoomaya axaadiistii nabigeenna ee aan qaar soo xusnay, ma ay dhisin qabrigiisa, masjidna kama ay dhigan, gurigiisana lagama saarin si aan loogu fitnoobin.
Qaasim bin Muxammad bin Abuubakar ayaa usoo galay eeddadii Caaisha, waxaa uu ku yiri: hooyo I tus qabriga nabiga sallalaahu calayhi wasallama iyo labadiisa saaxiib (Abuubakar iyo Cumar), wuxuu yiri: “waxaa ay ii faydday saddex qabri oo aan kor u kacsanayn, aanan
baaba’sanaynna, laguna quruurixiyey jaygii bannaanka guduudan”.
Xilligii saxaabada ma jirin in dadku saf usoo galaan qabriga nabiga sallalaahu calayhi wasallama si ay u arkaan, ee iyagoo masjidka jooga ayey salaami jireen;
Haddii qof jeclaystana Caaisha ayuu fasax ka qaadan jiray illeen iyadaa guriga lahayde, haddii ay doonto waa ay tusi jirtay, sida ku cad qisadii aynu soo xusnay ee Qaasim bin Muxammad.
Cali bin Xuseyn bin Cali bin Abii daalib oo lagu naanaysi jirey Zaynulcaabidiin ayaa arkay nin imanaya meel daloosha oo qabriga nabiga u dhaweyd, kaddibna galaya! Markaa ayuu uga digay oo ku yiri: aabbahay ayaan ka maqlay oo awoowgay ka werinaya in nabigu sallalaahu calayhi wasallama yiri: ” Qabrigayga ciid haka dhiganina, guryihiinnana qabuuro, igu salliya salligiinnu waa uu isoo gaarayaa meel aad joogtaanba”.
Digniintaas nabigu bixiyey ayey saxaabadu dadka bari jireen, haddii ninkaa kaligii ee qabriga kusoo noqnoqonaya loo deyn lahaa dad badan ayaa ku dayan lahaa, in markaa meeshu xaflad isu beddesho ayaa iman lahayd, oo lagu dhaco wixii nabigu ka digay ee yiri: Qabrigayga ciid haka dhiganina” si ayan taasi u dhicin saxaabada iyo taabiciintuba waa ka hortagi jireen, maxaa yeelay ka hortaga ayaa daaweynta ka waxtar badan.
Marnaba ma dhicin xilligii saxaabada iyo taabiciinta inay dad u safraan qabuuro, ha noqdo qabriga nabiga sallalaahu calayhi wasallama ama kuwo kale, waxaana sababayey dadka oo xasuusnaa xadiiski nabigu yiri sallalaahu calayhi wasallama : “safar looma xirxirto (cibaado ahaan) saddex
masjid mooyee” masjidka xaramka, iyo masjidka fog (Baytul maqdis) iyo masjidkaygan.
Waxaa aynu soo xusnay in masjidka markii uu ballaariyey Waliid bin C/malik uu qabrigu masjidka galay, taladii culimada ee ahayd in dhinaca qabriga la iska daayana la diiday, culimadu talo kale ayey soo jeediyeen dawladduna waa aqbashay, waxaa qabriga lagu wareejiyey darbi dheer, kaddib ayaa darbigii masjidka laga sii daba dhisay;
Maxaa sidaa loo yeelayey? Waxaa loo yeelay in marnaba caammadu aysan gaarin qabriga, masjidkana waxaa loo dhisay qaab aysan dadku jihada qabriga ugu jeesan Karin.
Bilawgii qubuuriyiinta ee ummaddan dhexdeeda:
Qubuuriyiintu waa dadka lagu ibtileeyey inay qabuuraha ku xirnaadaan, oo har iyo habayn isaga daba noqdaan, oo haddii dhibaato dhacdo qalbigooda qabuuruhu kusoo dhacayaan! Roob la’aan ayaa dhacday! qabuuraha hala aado ayaa xigta! Colaad iyo abaaro ayaa dhacay! Qabuurahaa la illaaway ayaa la isku qancin!! Intaa safar ayaa lagu jiraa! Xagee?! Siyaaradii sheekh hebel! Xoolo ayaa la uruurin! Xagee loo wadaa?! Waa siyaaradii sheekh hebel!! Dadka shaqadoodu sidaa tahay ayaa qabuuriyiin la yiraahdaa.
Ummaddani 3dii qarni ee ugu horreeyey waa ay ka nadiifsanayd dhaqanka noocaa ah, cilmiga oo faafsanaa iyo p sunnada oo xoog lahayd darteed.
g Markii ugu horreysay ee qabri la muujiyo laguna xirnaado
p waxaa ay ahayd bilawgii qarnigii 4aad, waxaana keenay
P saddex dawladood oo shiico iyo baadiniyo isugu jiray p (baadiniyadu waa qolo aan oogin astaamaha diinta ee 5 tiirarka 4ta ahi ka mid yihiin:salaadda, zakada, soonka iyo p xajka, Tawxiidka uun ayey ku dhawaaqaan)
5 Waxayna kala ahaayeen dawladahaasi:
5 1- Banii Buweyhi: waxay ahaayeen shiico ka talin jiray
5 dhulka Faaris meelo ka mid ah;
m 2- Cubeydiyiinta ama faadimiyiinta, oo ahaa baadiniyo
5 ka talin jiray maqrib, masar ilaa labada xaram.
p 3- Qaraamidada: oo ahaa reer miyi baadiniyo ah, kana
p talin jiray jaziiradda meelo ka mid ah ilaa Ciraaq
P qaarkeed.
P Saddexdaa qolo ayaa bilaabay dhisidda qabuuraha iyo ku
P xirnaanshahoodaba, sidaa waxaa xaqiijiyey culimada iyo
5 taariikhyahannada muslimiinta oo ay ka mid yihiin
P Imaam ibnu Taymiya sida ku xusan Majmuuca
I
fataawihiisa , iyo ibnu Kathiir sida uu ku sheegay Albidaaya wa nihaaya , iyo imaam Dahabi sida ku cad Siyar aclaam Alnubalaa .
Xiliigaa wixii ka danbeeyey waxaa bilawday hardan ka dhexeeya culimaddii sunnada iyo shiicada, kuna saabsan dhisidda qabuuraha, balse maadaama ay ahaayeen dawlado xoog badan oo arxan daran si weyn ayey ula dagaalameen cid kasta oo ka hortimaadda ujeedooyinkooda, dhisiddii qabuuruhuna aad ayey u faaftay, dadkiina in badan ayaa ku xirmay, waxaa ayna noqotay fitno dhallaankii ku barbaaray, waayeelkiina ku cirraystay! Ciddii ka hadashana la yiraahdo diin cusub ayey wadataa!!
Qof kasta oo la rabo in la karaameeyo qabrigiisa waa la dhisay, kuwo xitaa waqdhis ah ayaa laga sameeyey meelo kala duwan! Ilaa ay ka dhacday in halqof uu shan meelood ku yeesho qabri dhisan!! Adillo been abuur ahna waa loo dhoodhoobay!!!
Taasi maxay sababtay?
Waxaa ay sababtay in muuqaalladii shirkigu dib ugu soo noqdaan ummaddan, ayna soo noolaadaan dhaqammo badan oo jaahiliyadu lahayd, nabiguna waa sii sheegay in shirkigu soo noqon doono in badan oo ummadda ka mid ahina qaadi doonto waddadii jaahiliyada, bal aynu aragno qayb ka mid ah axaadiistii nabigu arrintaa ku tilmaamay:
Soo noqoshada shirkiga:
Waxaa uu yiri sallalaahu calayhi wasallama: ” saacadda qiyaame ma dhacayso iyadoo aysan qabaail badan oo ummadayda ka mid ahi mushrikiinta ku biirin! Oo aysan
qabaail badan oo ummaddayda ka mid ahi asnaamta dib u caabudin”
Waxaa kale oo nabigu sallalaahu calayhi wasallama yiri:
” saacaddu ma dhacayso iyadoo aysan haweenka reer Daws baryahooda ku ruxin Dil-khalasa hareerihiisa” Waa sanam ay caabudi jireen xilligii jaahiliyada. Maxaa ay isla ruxayaan?! Waa ay jidbaysan yihiin! Sanamka ayey ku ag xadraynayaan! oo baryayaan oo weynaynayaan!!
Axaadiistan iyo kuwo kale oo la mid ah waxaa ay si cad u sheegayaan in shirkigu ummaddan kusoo noqon doono, qabaail badanna gaaloobi doonaan, qabaailka qaarna ay dib boorka uga jafi doonaan sanamyadii ay caabudi jireen nabi Muxammad sallalaahu calayhi wasallama intii aan lasoo saarin ka hor!!!
Culimada muslimiinta ee xilligan nool qaarkood waxaa ay caddeeyeen in qolyaha ka shaqeeya raad raaca waxyaabihii taariikhiga ahaa qaarkood ay wadaan soo noolaynta sanamyadii la caabudi jiray islaamka ka hor! Iyaga oo dadka uga dhigaya hidde iyo dhaqan!! Iyo xadaarad shacabka goobtaa ku dhaqani lahaan jiray!!
Suaal: dadka qaarkood waxaa ay dhihi karaan: Nabigu sallalaahu calayhi wasallama miyuusan dhihin : “Shaydaan wuu ka quustay in dadka tukadaa ku caabudaan jaziiradda carbeed” sidee la isku waafajinaya xadiiskan iyo kuwii aad sheegteen ee ku saabsanaa in ummadda in badani gaaloobayso?!
Jawaab: waxaynu kusoo koobaynaa sidan soo socota:
1- waa in la rumeeyo dhammaan wixii uu Nabi
Muxammad sallalaahu calayhi wasallama sheegay, maxaa yeelay iskama hadlo ee waxyi ayuu ku
hadlaa, isaga ayaa sheegay in shirkigu soo noqonayo, isla markaana shaydaan ka quustay in jaziiradda lagu caabudo.
2- Xadiiskan ka warramaya quusashada shaydaanka, kuma jirto inta quustaasi sii jirayso, ee waxaa uu ka warramayaa xaaladdii xilligaa taagnayd, markii uu arkay awoodda muslimiinta iyo sidii diintu u faaftay ayuu ka quustay in dib danbe loo caabudo;
Balse rajadiisii dib ayey usoo noolaatay nabiga oo aan weli geeriyoon, waxaa jaziiradda kasoo baxay Musaylima Al-kaddaab, Aswad Alcanazi iyo Dulayxa Al-asadi, saddexduba nabinimo ayey sheegteen dad ayaaana rumeeyey! Markii nabigu dhintayna Carab badankeedu diinta waa ka baxeen, taas oo keentay in Abuubakar u xusul duubto sidii uu carab diinta ugu soo celin lahaa, waxaa bilaabmay dagaalladii loo bixiyey “Xuruub Alriddah” dagaalladii gaaloobidda, kuwii riddoobay qaar dagaalladii ayey ku dhinteen intii kalena xoog ayaa lagu soo celiyey! Miyeysan taasi tusaale cad u ahayn in quusta shaydaan aysan sii raagin ee ay ku koobnayd marxalad taagnayd?!
xilligii Cali bin Abii daalib dad ayaa diinta ka baxay oo waxyaabo ay ku gaaloobeen ku kacay, kaddibna Cali waa uu gubay.
Waxaa kale oo daliil cad ah xaddiiska ka warramaya in reer Daws dib u caabudi doonaan sanamkoodii ay jaahiliyada lahaan jireen, reer dawsna waxaa ay ka mid yihiin qabaailka jaziiradda dega, waana qolodii uu ka dhashay Alle haka raalli noqdee saxaabigii qaaliga ahaa Abuu hureyra.
Waxaa kale oo nabigu sallalaahu calayhi wasallama yiri: “habaynka iyo maalintu ma tegi doonaan iyada oo aan Laate iyo Cuzze dib loo caabbudin”. Laate iyo Cuzzana waa sanamyadii Maka iyo Madiina iyo
inta u dhexaysa lagu caabudi jiray, jaziiradda ayeyna ka mid yihiin.
Dhacdooyin badan oo ummadda soo maray kuna saabsanaa dad riddoobay iyadana lama koobi karo. Jawaabahan koobani waxaa ay inoo iftiiminayaan in sidii nabigu sallalaahu calayhi wasallama sheegay gaalnimadu kusoo noqonayso jaziiradda iyo ummadda guud ahaanba.
Sidii qubuuraha loogu fitnaysnaa xilligii Sh Maxamed bin C/wahaab soo baxay:
Awoodda tiro iyo ciidan ee dadka qabuuraha ku tiirsan waxaa ay joogtay halkii ugu sarraysay xilligii sheekh muxammad soo bidhaamay, taageero siyaasadeed oo weynna waa ay lahaayeen.
Aynu soo qaadanno tusaalayaal dhowr ah iyo dhacdooyin sheekhu la kulmay oo qiira-geliyey:
1- Geedkii Darfiya:
Waa geed haweenku aadi jireen marka ay dhalaan, iyagoo waydiisan jiray in cimriga ilmahan loo dheereeyo, geedkana dun ama xarig ayey ku xiri jireen xasuus ahaan!
2- Xilliyadii sheekh Maxamed uu tagay xaramka mar ka mid ah ayuu arkay dhacdooyin la yaab badan oo ku saabsan qabuuro iyo muuqaallo la caabudayo!
Waxaa ka mid ahaa qabri dhisan oo aad loo qurxiyey xayndaabna loo sameeyey ayna ku hareeraysan yihiin dad ooyaya oo u cabanaya qabriga! Markii uu dadka waydiiyey qabriga waxaa lagu yiri waa: Qabrigii Ummul mu’miniin Khadiija binti Khuweylid!
3- Isla safarkaas waxaa uu arkay shay sidii kacbadii loo sameeyey oo la saaray neef geel ah! Dharka kacbada oo kalena la huwiyey!! Dad calamo cadcad wataana ku hareeraysan yihiin!! Farxad iyo rayraynna ay ka muuqato!! Qaarkood quraan ayey akhrinayaan, qaarna waa ay ducaysanayaan!
Qaarna waa ay is ruxayaan (xadraynayaan!), ciidan ilaaliyaana waa ku hareeraysan yahay! Sheekhu isaga oo daawanaya muuqaalkan ayaa nin u yeeray oo ku yiri: miyaadan nagala qayb qaadanayn farxaddan?! Sheekhii ayaa yiri oo xagee u socotaan?! Mawlaca sheekh Maxbuub ayaan u soconnaa si aan usoo cuntaynno ayuu ku jawaabay! Oo sheekh Maxbuub kuma ayuu ahaa?! Sheekh Maxamed ayaa yiri! Waa sheekh kheyr qaba oo beri hore dhintay ayuu ninkii ku jawaabay!
Sheekh Maxamed ayaa yiri: oo maxaad la dabbaal degaysaan?! Ninkii ayaa yiri: geeridiisa ayaan sannad walba u dabbaal degnaa!1
uu ku jawaabay: Axsaa dawladda Turkiga ayey xiriir la leedahay, ninkan aasanna dawladda Turkiga ayuu xiriir la lahaa!!!1
5- markii sheekhu soo galay Cuyeyna ammiirkii magaaladuna soo dhaweeyey ayaa sheekhu soo bandhigay in la dumiyo qubbad laga dul dhisay qabrigii Zeyd binu Khaddaab, maxaa yeelay dadku waa ku fitnoobeen hanuunkiina waa ku seegeen, ammiirkii wuu aqbalay wuuna u fasaxay sheekha in la dumiyo, sheekha iyo ammiirka iyo 60 nin oo hubaysan ayaa dumiyey, sheekha ayaana bilaabay, dadkii deegaanka ayaa isku dayey inay difaacaan balse kuma ay guuleysan.
Intaasi waa qayb yar oo ka mid ah muuqaalladii sheekh Maxamed ku kiciyey la dagaallanka qubuuriyiinta iyo burburinta qabuuraha lagu fitnoobay.
Bal aynu aragno culimadii ku noolayd dhulal kala geddisan oo dunida islaamka ka mid ahaa oo ka warramaya dhibaatooyinka qabuuriyiintu ku hayeen caqiidada islaamka.
Culimadii Hindiya
❖ Sheekh Axmed Dahlawi Waxa uu ahaa caalim reer Hindiya ilaa hadda ku faanaan, qayb weynna ka qaatay faafinta iyo horumarinta culuumta islaamka qaybaheeda kala duwan, madaaris badan ayuu aasaasay, culimo badanna waa ka aflaxday;
Waa halyey taariikhdiisa lagu dhigto dugsiyada iyo jaamicadaha Hindiya iyo Pakistan, waxaa uu geeriyooday markii hijriyadu ahayd 1176H.
Isaga oo ka hadlaya dadka qabuuraha ku xiran waxaa uu yiri: ” Haddaad tahay mid ogaanaya qaabaynta
1 Cinwaan Almajdi: 1/65
xaaladdii mushrikiinta, Caqiidadoodii iyo dhaqammadoodii, waxaad eegtaa xaalka caammada iyo jaahiliinta wakhtigan nool (waa xilligii sh Maxamed C/wahaab) gaar ahaan kuwa degan hareeraha dhulka islaamka! Sida ay ka malaysanayaan awliyonimada iyo waxa ay arrinteeda iska moodsiinayaan!! ”
❖ Sheekh Ismaaciil Shaah Dahlawi:
Isna culimadii hindiya ayuu ka mid ahaa oo sheekhaa hore ayaa awoowe u ahaa, waxaa uu yiri: ” waxaad ogaataa in shirkigu ku faafay dadka dhexdiisa xilligan, waxyaabaha muuqdana waxaa ka mid ah:
– in dadku gargaar weydiisanayaan culimada, nabiyada, imaamyada iyo shuhadada;
– wax-magaratada muslimiinta oo ku dayday mushrikiintii hore
– gunta iyo gabagabadu waxaa ay tahay, wax kasta oo ay sameeyeen dhagax-caabudka hindidu wax- magaratada muslimiintu waa ay ku sameeyeen nabiyada, awliyada, imaamyada, shuhadada, malaaigta iyo jinka.
Culimadii Ciraaq
Sheekh Maxamuud Aaluusi oo ahaa caalimkii Ciraaq geeriyoodayna 1270H, waxaa uu yiri: “dadka badankiisu waxaa ay badiyeen inay baryaan cid aan Alle ahayn, sida awliyada, kuwo nool iyo kuwo dhintayba, Sayiddii hebeloow ii gargaar! Taasina waddo bannaan ma aha”. Waxaa kale oo uu yiri: ” waxaa taa kasii weyn inay dadka aasan wax ka doonanayaan! Sida in qof xanuunsan la caafiyo! Ama mid faqiir ah la hodmiyo! Ama baadi maqan lasoo celiyo! Wixii dadka ku cuslaadana la fududeeyo!!”.
Mar kale waxaa uu yiri: ” xog ogaal ayaad u tahay in haddii dadka maanta jooga arin culusi lasoo deristo bad iyo berriba ay baryayaan cid aan waxba u dhimi Karin waxna u tari Karin”.
Warbixintii taariikhyahan ibnu Qannaam :
Caalimkan oo ka mid ah ardaydii ka aflaxday sheekh Maxamed bin C/wahaab Alle ha u naxariistee, isla markaana noqday taariikhyahan weyn oo miizaan ku leh jaziiradda carbeed waxaa uu yiri isaga oo ka warbixiniya xaaladdii dadku ku sugnaa markii sheekhu soo baxay:
“Bilawgii qarnigii 12aad waxaa dadka badankiisu ku daatay shirkiga, jaahiliyadii ayeyna u noqdeen, iftiinkii islaamka iyo sunnadiina waa ka baaba’day dhexdooda, dadkii cilmiga iyo garaadka lahaa oo le’day darteed, iyo wax magaratada iyo dadka hawaraaca ah oo isa sarraysiiyey! Kitaabkii Alle dhabarkooda ayey ka tuureen! Wixii baadinimo ahaa oo ay aabayaashood kasoo gaareen ayey raaceen, iyaga oo is leh in odayaashu xaqa ka
ogaayeen hanuunkana ka badiyeen
Waa ay ka bayreen cibaadadii Alle kaligii lahaa, waxayna u leexdeen dhinaca awliyada iyo saalixiinta, kuwo nool iyo kuwo dhintayba! Musiibooyinka iyo balaayooyinku marka ay dhacaan iyaga ayey gargaar waydiistaan, danahoodana iyaga ayey la aadaan, dhagaxanta iyo dhirta ayey aamineen inay dhib iyo dheef hanan karaan! Dadka qabuuraha ku jira ayeyna caabudeen! Ducadii iyo nadarkiina iyaga ayey u leexiyeen! Xilli doog iyo abaareedba! Iyagoo arintaa kaga hormaray mushrikiintii jaahiliyadii
hore, maxaa yeelay kuwaasi marka dhibaatadu taabato cid aan Alle ahayn ma ay baryi jirin!
Iyagoo weliba cibaadada baraxtirayey! Balse marka Alle badbaadiyo ayey shirkiga ku noqonayeen!!
Arrintaasi gobol kuma gaar ahayn ee gobollada iyo jihooyinka oo dhan ayey ku baahsanayd! Mana bilaaban bilawgii sheekha ee in badan ayey ka horraysay! Qarniyadii wanaagsanaa markii ay tageen ayey bilaabatay, kadibna wakhtigu waa socday iyadoo baadinimadu sii kordhaysay! Ilaa ay ka yimaaddeen dad aaminsan in diintuba baadinimadaas tahay! Maxaa yeelay? Aabbayaal iyo awoowayaal iyo facyaal hore ayaa sidaa ku sugnaa, waxaa ayna yiraahdeen raadkoodii ayaanu haynaynaa!!!
Reer Najdi arrintaa wax weyn ayey ka haysteen! Qabriga Zayd binu khaddaab oo meesha jabiilla la yiraahdo ku yaalley ayey iman jireen oo barakaysan jireen oo kurbooyinka inuu ka faydo waydiisan jireen arin caan ah ayeyna ahayd!
Reer Xijaaz:
Xaramka Maka ee sharfan wixii lagu samayn jiray miyaa?! In badan ayuu ka darnaa meelaha kale. Waa goobahaas daahirka ah, reer miyiga iyo faasiqiinta iyo dadka baadiyeysan waxaa ay ku samaynayeen wax qalbigu la murugoodo! Xaaraantii ayaa dhexdiisa lagu tuntay, dad badan ayaana sidaa muujistay! Dadka cilmiga lehna wax isbedel ah ma keenayn oo iyaga ayaaba xaqa ka hor imanayey baadilkana difaacayey! Dhacdooyinkaa waxaa ka mid ahaa wixii ay ku samayn jireen qabriga nin la oran jiray Abuudaalib
(xukuumaddii ashraafta ayuu ka mid ahaa) waxaa ayna baryi jireen marka musiibooyinku dhacaan! Sidoo kale ayey ku samayn jireen qabriga nin la oran jiray Maxbuub oo Daaif ku aasnaa! Waa ay weynayn jireen shafeecadana waa ay waydiisan jireen! Iyo weliba danbi dhaaf!!
Haddii tuug magan galo labadan qabri waa la deyn jiray haddiise uu kacbada ku dhego waa laga soo fujin jiray! Wax xurmo ahna lama siin jirin!!
Waxaa kale oo ka mid ahaa wixii ay ku samayn jireen qabriga hooyooyinka mu’miniinta (xaasaskii nabiga sallalaahu calayhi wasallama) sida Maymuuna iyo Khadiijo, oo xumaan iyo xaaraam isugu jiray qof muslim ahina uusan bannayn Karin, iskaba daa inuu Alle ugu dhawaado ama cibaado ka dhigtee.
Waxa qabriga nabiga sallalaahu calayhi wasallama p lagu samayn jiray miyaa?! Oo ah dunuub waaweyn,
| sida dhabanka oo la booreysto! Iyadoo la
E rukuucayo ama la sujuudayo isdullayn darteed!
P Sidaana xaflado lagu qabsado! Waxayna ahayd
p wax aan qarsoonayn in la sheegana ka muuqaal
g badnaa! Nabiguna sallalaahu calayhi wasallama
E waa lacnaday qofkii sidaa yeela intaa ayaana
p canaan iyo gooddi ugu filan.
2
g Carrabku wuu ka daalayaa waxa lagu samayn jiray
2 qabriga Xamze agtiisa! Iyo Baqiic iyo Quba!!
p Qalinkuna wuu ka caajisayaa inuu caddeeyo!!!
a a
g Waxa Jidda lagu samayn jiray miyaan ka
2 warramaa?! Balaayadu waa ay ku fidday
E baadinimada iyo xumaantuna waxaa ay gaartay
5 meeshii ugu sarraysay!
§ Waxaa ay haysteen qabri dhererkiisu yahay lixdan
2 dhudhun! Qubbadna laga dul-dhisay!! Oo ay
sheeganayeen inuu yahay qabrigii ayeeyo Xaawo!!! Shayaadiinta qaarkood ayaana sameeyey oo diyaariyey wakhti hore!!!
Waxay kaloo haysteen qabri ay ku magacaabi jireen Calawi! Oo ay weyneyntiisa ku dhaafeen uunka oo idil!! Haddii tuug ama gacan-kudhiigle qabrigiisa galo qof mu’min ah iyo mid faasiq ah toona uma tallaabsan jirin kumana dhiirran jirin!! Qofkii ciiddiisa magan gala waa la magan gelin jiray cid madaxda ka mid ahina dhib uma geysan jirin!!!
Reer yeman:
Wixii magaalooyinka Yeman lagu samayn jiray miyaa oo shirki iyo fitno ahaa?!! Waa ay ka badan yihiin in la raadraaco oo lasoo koobo!
– Sida reer Sanca: oo ku xirnaa qabri nin la yiraahdo Alhaaddi! Waa ay ku jarmaadi jireen p kuna carraabi jireen qabrigiisa!!
p – Reer Buruc: waxay haysteen Burci! Waana nin
2 masaafooyin dhaadheer loosoo goyn jiray!
S – Reer Xadramawt iyo Shixir iyo Yaafic iyo Cadan:
p baadinimada ayaaba dhex degtay! Caydaruus
g ayey haysteen oo lagu ag sameeyo shirki iyo
E baadinimo wax aan la faahfaahin Karin!
p – Reer Makha: waxaa ay haysteen Shaadali oo
p aysan baryadiisa ka daali jirin!
g – Reer Xudayda: Sheekh Sadiiq oo ay aad u
E weyneyn jireen!
P – Dhulka Najraan: tii ugu darnayd ayaa ka
p taagnayd! Waxaa ay hasteen ninkii ay u
g yaqaaneen Sayid oo reer miyiga iyo qabaailka ku
E teedsani aad ugu fogaadeen!!!
2
5 Ibnu Qannaam waxaa uu yiri ugu danbayntii:
§ Qofkii arka waxa ay ku kacayeen dadkii ku noolaa
g dhulalkii muslimiinta isagoo iimaanka garanaya
waxaa u caddaanaysa sida islaamku u nuxuusay xilligaa! Dheefta adduunyada iyo waxa naftu jeceshahayna ay u ahaayeen ujeeddada iyo danta ugu weyn ee ay ka lahaayeen jiritaanka iyo joogitaankaba!
Wuxuu haddana yiri: ” sidaasi waa sidii badnayd balse muslimiintu kuma wada sugnayn, oo Alle ummadda baadinimo kuma kulmiyo jaahilnimana kuma wada sifowdo, sida axaadiista saxiixa ah ku timid oo nabigu sallalaahu calayhi wasallama uu sheegay inaysan dhammaanayn dad had iyo jeer waddadiisii iyo dhaqankiisii ku dhegan ilaa qiyaamuhu ka oogmo….”.
Horay ayeynu usoo xusnay markhaati-kacii culimada reer Hindiya iyo Ciraaq.
Qabuurihii Masar, Shaam, Ciraaq, Turkiga iyo
dalal kale:
Masar-Qaahira:
Waxaa Qaahira ku yaallay in ka badan 294 qabri oo dhisan oo macaamiil badani ku xirnayd! Waxaa ka mid ahaa kuwa ugu caansan:
– Madaxii Xuseyn bin Cali bin Abiidaalib (waa waqdhis loo sameeyey ee madaxa masar lama keenin, waana la isku khilaafsan yahay halka lagu aasay? Ma Ciraaq mise Shaam mise Madiina?)
– Xaruntii Sayida Sakiina
– Sayida Nafiisa
– Sayida Saynab
– Imaam Leyth bin Sacad
– Imaam Shaafici
Kuwa kale ee Masar ku yaallay balse aan Qaahira ku ool waxaa ka mid ahaa Qabriga Sayid Badawi! Oo ku yaalla “Tanta” waa qabri aad loogu xiran yahay ilaa iyo hadda! Aadna loogu fitnoobay!! Qoraayaasha reer masar ee xitaa aan diinta ka hadlin ee arrimaha bulshada ka hadlaa qoraallo badan ayey ka sameeyeen ay ku sheegayaan dhaqaalaha lagu bixiyo qabrigan iyo miizaaniyadda dadka gacanta ku hayaa kasoo xereeyaan! (Qoraayaashaa waxaa ka mid ah Axmed Mansuur oo ka mid ah hormoodka kanaalka Aljaziira, una dhashay dalka Masar).
Gabayaagii webiga Niil Xaafid Ibraahim waakii lahaa:
Kuweenna nool shilin lama siiyo, balse mawtida malyuun ayaa la siiyaa!!!
Shaam:
Tirada qabriyada dhisan ee Shaam ku yiillay aad ayey u badnayd, Dimishqa iyo hareeraheeda waxaa yaallay ku dhawaad 200 oo qabri! 27 ka mid ah ayey ku tilmaami jireen inay saxaabadii ka mid yihiin!!
Kuwa Shaam ugu caansanaa:
– Xarunta Nabi Yaxye bin Zakariye calayhi salaam oo Lubnaan ku tiilley.
– Xarunta Shamcuun ee bariga Lubnaan.
– Xarunta nabi Daauud calayhi salaam.
– Xarumo lagu magacaabay labada nabi: Ayuub iyo Saalix oo falastiin ku yaallay.
– Xarumo lagu magacaabay nabiyada is dhalay: Ibraahim, Isaxaaq, Yacquub iyo Yuusuf oo intuba ku yaalla Falastiin magaalada Khaliil!!
– Xarunta nabi Yuunus oo iyaduna Falastiin ku taallay! Kuwan iyo kuwo kale oo aan la koobi Karin ayaa ku faafsanaa carriga Shaam ilaa iyo haddana jira oo dadka lagu fitneeyey aroor iyo galabna lagu carraabo! Iyadoo waxtar la weydiisanayo!!
Ciraaq:
Basra: qabriyo badan oo saxaabadii qaarkood lagu suntay ayaa ku yiilley, sida Dalxa, Subeyr, Cutba bin Qazwaan, Miqdaad bin Aswad, C/raxmaan bin Cawf, Anas bin Maalik iyo kuwo kale.
Najaf iyo Karbala: waa laba magaalo oo shiicada aan lagu tarraxin! aad ayey qabuuraha dhisan hodan ugu yihiin, sida loo weyneeyana ma aha si la tilmaami karo, bil sannadka ka mid ah oo dadka labadaa magaalo degan aysan xaflado qabuureed lahayn ma jirto! Najaf waxaa ay u bixiyeen Najaf Al-ashraf! (najaftii sharafta badnayd!)
Waxaa labadan magaalo ku kala yaalla qabriga Cali bin Abiidaalib oo Najaf ku yaal iyo qabriga wiilkiisa Xuseen bin Cali oo Karbala ku yaal!
Taariikhyahannada ahlu sunnuhu waxaa ay isku waafaqsan yihiin in Cali lagu aasay Kuufa oo ahayd halkii caasimadda u ahayd, isla qasrigii madaxtooyada ayaana lagu aasay. Qabrigan Najaf ku yaalla ee shiicadu ku fitnowday ma aha qabrigii Cali, Najafna laguma aasin, waxaa la isku khilaafsan yahay inuu yahay qabri ay iyagu been abuurteen iyo inuu yahay qabrigii Muqiirata bin Shucba! Oo ah saxaabi weyn oo shiicadu aad u necebyihiin!!
Maadaama uu ka mid ahaa madaxdii Mucaawiye kuwii uu ugu kalsoonida badnaa, garaadkiisa iyo ra’yigiisa bisil darted, dhammaan saxaabada Alle haka raalli noqdee.
Turkiga-Istanbuul:
Waa caasimaddii Cusmaaniyiinta, waxaa ku yaal 481 masjid oo jaamac ah! Mid kastaana qabuuro dhisan ayaa ku yaal!!
Hindiya iyo Afgaanistaan:
Iyaguna ma aha kuwo qalin lagu tilmaami karo afna laga sheegi karo! Si weyn ayey ugu daydeen Hunduuska iyo Buudiyiinta ay deriska la yihiin, waxa kuwaasi qabuurahooda ku sameeyaan ayeyna kaga daydaan.
Intaasi waa daraasad kooban oo inoo sheegaysa sidii xaaladda dunida islaamku ahayd markii uu soo baxay Sheekh Maxamed bin C/wahaab Alle ha u naxariistee. Waa xaalad aynu ka arkayno sidii dadku u xalaalaystay wixii sharcigu xarrimay ee ahayd in qabuuraha la dhiso; Waa arrin ina tusaysa sida diin looga dhigtay wixii nabi Muxammad sallalaahu calayhi wasallama lacnaday!
Waa arrin murugo leh oo aan ka arkayno sida dadku tawxiidkii uga fitnoobay, oo iyagoo aan is ogeyn ay quluubtoodii u jiheeyeen meelo kale, xoolahoodiina ku idleeyeen wax shaydaan u qurxiyey! Ilaa ay ka noqdeen dad aan hammi kale lahayn ka fekerka qabriyada mooyee!! Dadkaasi sow adduun iyo aakhiraba ma tacab beelin?!
In qabuuraha lakala barto, la raadiyo, loo safro, xoolo loo kaxeeyo, dhallaanka lagu ababiyo, ayaa ahaa dhaqan aad u baahsan oo jiray xilligii Sheekh Maxamed bin C/wahaab u istaagay masuuliyaddaa aadka u weyn, isagoo ujeeddadiisu ahayd in dadka Alle loosoo celiyo, cidii Alle kasoo hartayna xaq aysan lahayn aan la siin, booskoodana aan la dhaafsiin, taasina tahay waddadii liibaanta adduun iyo aakhiro.
Burburintii Qabuuraha
waxaan soo xusnay inaan qabuuraha la dhisi Karin ciddii dhistana uu nabigu lacnaday sallalaahu calayhi wasallama, nabiguna uu amar ku bixiyey in la dumiyo qabuuraha dhisan laguna celiyo sidoodii caadiga ahayd, saxaabaduna sidaa ku dhaqmeen oo fuliyeen amarradii nabi muxammad sallalaahu calayhi wasallama.
Iyadoo Sheekh Muxammad C/wahaab uu qaadayo waddadii nabi muxammad sallalaahu calayhi wasallama iyo saxaabadiisa, uuna dhaqan gelinayo amarkii nabiga ayuu dawladihii uu heshiiska la galay amar ku siiyey inay dumiyaan qabuuraha dhisan maadaama ay sharci darro tahay!
Waa aynu soo xusnay xilligii sheekhu joogay Cuyeyna oo ibnu Macmar ka talinayey inuu dumiyey qabrigii Seyd binu Khaddaab oo jabiilla ku yaallay, sidoo kale ayaa reer sacuudna yeeleen oo dhulkii ay ka arrimin jireen waa ay ka sifeeyeen qabuurihii dhisnaa, meel walba oo ay furtaanna shaqada ugu horreysa ayey ka dhigi jireen! Saddex ammiir ayaa sheekha xilligiisii xilka isaga danbeeyey oo kala ahaa: Maxamed bin Sacuud, C/casiis bin muxammed iyo Sacuud bin C/casiis, saddexduba si hagar la,aan ah ayey ugu istaageen hawshaa, Najdi ilaa koonfurta Yeman oo xukunkoodu gaaray (xilligii dawladdii sacuudiga ee kowaad) ayey tirtireen dhismayaashii qabuuraha ee ku yiilley! Sidaa si la mid ah ayey sameeyeen ammiirradii ka danbeeyey ilaa kuwa hadda jooga.
Arrin muhiim ah marka la burburinayo qabuuraha dhisan.
Mar haddii qabuuraha oo la dhisaa tahay xaaraam munkar ah oo shareecadu diidday, in la dumiyaana waajib tahay sidii aynu soo xusnay, waxaa lagama maarmaan ah in fulinta waajibkaa la waafajiyo hannaanka sharcigu u sameeyey tirtiridda munkarka;
Darajooyin saddex ah ayaa sharcigu u jeexay in lagu wajaho munkarka, hadba tii suuragal ah ayaana la adeegsanayaa, qofka muslimka ahi haddii uu fuliyo wixii karaankiisa ah laguma leh wax kale, waajibkiina sidaa ayuu ku noqonayaa qof ku gutay.
Tallaabooyinka loo maro tirtiridda munkarka:
1- Gacanta oo lagu tirtiro: qofku haddii uu awoodo waxaa ku waajibaysa inuu munkarka ku bi’iyo § gacantiisa, inuu af ka sheegana waajib kagama
5 dhacayo, sida madaxweynaha dalka xukuma, ama
5 amiirka gobol ka taliya ee fasax ka haysta dawladda,
§ ama waxa qofka gurigiisa ka dhacaya ee sharciga
S khilaafsan ee caruurtiisa ama reerkiisu samaynayo
5 waxaa ku waajibaysa inuu gacanta ula tago sidaana
p ku tirtiro.
p 2- Afka oo laga inkiro: waa darajada labaad ee qofku
P usoo dhacayo haddii uu kari waayo inuu gacan ula
P tago oo shaygu ka baxsan yahay karaankiisa, sida
p wax u baahan dawlad oo haddii uu gacan ula tago
g isku dhac imanayo, ama gurigiisa meel aan ahayn
2 ka dhacaya haddii uu faraha la galana dhib kasoo
P gaarayo, taa waxaa waajib ku ah inuu afka ka
p inkiro, caddeeyana sida sharcigu yahay.
g 3- Inuu qalbiga ka naco: haddii afkii xitaa uusan ku
§ nabad gelayn oo dhib soo gaarayo dil, ama garaac
P ama xabsi i.w.m waxaa laga doonayaa qofka
p muslimka ah in uusan munkarka ka raalli noqon
§
qalbigiisuna la qabsan, ee waa inuu qalbiga ka nacaa, kuna fekeraa hadii uu awood u lahaan lahaa inuu tirtiri lahaa waxna ka qaban lahaa, hadii uu sidaa yeelo isna waajibkii waa ka dhacay.
Talllaabooyinkaa ayaa loo maraa tirtiridda munkarka iyo wax ka qabashadiisa, waxaana sharcigu ilaalinayaa marka uu waddadaa inoo jeexayo in dhibka jira mid ka weyni uusan iman, oo haddii dhib ka weyni imanayo munkarka tirtiriddiisii ayaa munkar noqonaysa, kasii weyn kii hore ee laga dhiidhinayey.
Nabigeennu sallalaahu calayhi wasallama isaga oo inoo sheegaya arintan waxaa uu ku yiri xaddiis imaamu muslim weriyey:
fJ fJ dJjj djIxjJS 1J£!A f<** ^)j ^
“£UJY1
Oo micnihiisu yahay” qofkii idin ka mid ah ee arka wax § sharcigu reebay haku beddelo gacantiisa, haddii uusan
kari Karin haku beddelo carrabkiisa, hadii uusan kari P Karin haku beddelo qalbigiisa, taa ayaa iimaanka ugu
5 darajo hoosaysa”.
g Munkarka oo la tirtiraa waa iimaan, in laga raalli
noqdaana iimaanka ayey wax yeelaysaa.
a
p Haddii aynu garannay tallaabooyinkaa, aynuna garannay
§ in qabuuraha oo la dhisaa munkar tahay, tirtiridooduna
5 tahay waajib diini ah, see ayuu ula dhaqmay nabi
§ muxammad sallalaahu calayhi wasallama qabuurihii
p dhisnaa saxaabaduse see yeeleen waddadeese mareen?
5 Nabigeennu sallalaahu calayhi wasallama sannadkii uu
S gutay cumradii la oran jiray Cumratu Alqaddaa,
5 sannadkii 7aad ee hijriyada, waxaa hareeraha kacbada
5 ka dhisnaa in ka badan 300 oo sanam oo Carabi
p leedahay, Maka hareeraheeda iyo inta Madiina u
m dhexaysay waxaa iyagana yaallay sanamyo badan, iyo
S weliba qabuuro badan oo dhisan.
Nabigu sallalaahu calayhi wasallama marka uu cumraysanayey waxaa uu watay ciidan kun iyo dhowr boqol ah, qureyshi kama awood badnayn nabiga iyo saxaabadiisa, sidaas oo ay tahay nabiga iyo saxaabadu ma taaban qabuurihii Maka iyo sanamyadii toona, iyo weliba kuwii u dhexeeyey Maka iyo Madiina, maxaa yeelay? Nabigu sallalaahu calayhi wasallama nafta saxaabadiisa ayaa kala qiima badnayd inay qabri dumiyaan ama sanam jabiyaan markaana loo dilo, ama dagaal dhaco.
Sannadkii Maka la furtay qureyshna laga adkaaday ayaa nabigu sallalaahu calayhi wasallama si sahlan u burburiyey sanamyadii, saxaabadana u kala diray hareeraha Maka si ay usoo dumiyaan qabuuraha iyo sanamyada dhisan, markaa ayuu nabigu siiyey Cali bin Abii daalib amarkii aynu soo marnay ee ahaa inuusan ka iman sawir taagan iyo qabri kor u qaadan midnaba. p Maxaa yeelay? Qabuurihii iyo sanamyadii ma laha
5 maanta cid difaacaysa oo u dhimanaysa, saxaabadana
E wax dhib ahi kama soo gaarayo, dadkii dhistayna waa
S islaameen oo waa arkeen in wuxu boombale yihiin
5 shaydaan ku mashquuliyey!
I
E Sidaa oo kale ayaa loola dhaqmayaa xilli kasta
p qabuuraha dhisan, haddii dadka ku xirani yihiin kuwo
5 hubaysan oo awood leh ma bannaana in la taabto, ma
g aha in qabuuraha loo turayo, ee in fitno iyo dagaal dhaco
E ayaa laga cararayaa oo dadka duminaya uusan dhib
P kasoo gaarin, dadkii diinta qaadan lahaana aysan sidaa p uga didin.
§ Waxaase waajib ah in la qaado labadii tallaabo ee kale:
E in carrabka lagu caddeeyo waxani inay sharci darro
E tahay, masaajidda laga sheego, meelaha la isugu
p yimaado laga sheego, dadka la tuso in kutubta
§ Axkaamta ka hadashaa dhammaanteed sidaa
E caddeynayso, hadii qofku naftiisa markaa u baqo oo
meel looga itaal badan yahay joogo waxaa la doonayaa inuu naftiisa u turo oo qalbiga ka naco shaygaa xaaraamta ah.
Haddaba dadka isku mashquuliya inay qabuuraha dumiyaan iyada oo qabuuruhu leeyihiin ciidan difaaca iyo hub lagu difaaco, waa inay dib u jalleecaan siiradii nabi muxammad sallalaahu calayhi wasallama iyo siyaasaddiisii arintaa ku saabsanayd, hirgelinta shareecadana waa in loo maraa waddo sharci ah oo aan meel cid la’ ah la iska qarda jeexin, dadka cilmiga iyo garashada Alle ku mannaystay waa in laga talo qaataa, ee aan siyaasad laga dhigan caadifad iyo laab lakac.
Maxaa dhacaya haddii aan sidaa la yeelin?!
In waddadii nabi muxammad sallalaahu calayhi wasallama la khilaafo ayaa imanaysa, khilaafka nabigana sallalaahu calayhi wasallama laguma gaaro guul ee waa lagu jabaa, adduun iyo aakhiraba.
Dadka sidaa yeelayaana waxaa ay sababi karaan arrimahan soo socda:
-Waxaa ay ummadda dhaxalsiinayaan cawaaqib xumo aan laga soo waaqsan tan iyo jiilalka soo socda;
– waxaa ay ummadda u horseedayaan burbur iyo dagaallo hor leh, xilli ummaddu la il daran tahay dhibkii kasoo gaaray qaranjabkii hore;
– waxaa ay fursad siinayaan cadawga ummadda oo mar walba yididiiladoodu tahay inaynu diif iyo darxumo la ildarraanno;
– waxaa ay dadka ku dirayaan barashada diinta iyo ku dhaqankeedaba, waxaana iman karta mar sanka laga qabsado cid kasta oo astaan diineed ka bidhaamayso;
Sheekh Muxammad C/wahaab Alle ha u naxariistee cilmigiisa iyo kasmadiisu aad ayey u sarraysay, si uu hadafkiisa u gaaro, waxaa uu arkay in ay lagama maarmaan tahay in la helo awood sharciga fulisa, taa ayaa ku kalliftay in uu muxammad bin sacuud ku qanciyo manhajkiisa, ujeedadiisana u sharxo, kalsoonina ku siiyo in uusan xukunkiisa damac kaga jirin.
Amiirkii Alle waa qanacsiiyey, sheekhu nasiib ayuu lahaa, sabirkiisii dheeraa Alle kuma qadin iskaashigaa ayaana mid kastaa hadafkiisii ku gaaray.
Waa tusaale ku dayasho mudan in maanta la helo sheekh diinta aqoon durugsan u leh, lilllaahina ku shaqaynaya damac adduunyana ka fog, iyo hogaamiye niyadsan oo aammina in uu sharaf iyo karaamaba ku gaarayo dhaqangelinta diinta Alle, adduun iyo aakhirana ku liibaanayo.
Qabta Shanaad
Marxaladihii Halganka iyo mirihiisii
Marxaladihii halganka
Kutubtii Sheekhu qoray
Ardaydiisii iyo awlaaddiisii
Dawladihii Sacuudiga
Raadkii uu ku yeeshay dibadda jaziiradda carbeed.
Marxaladihii dacwada
Culimadii ka taariikhaysay halgankii sheekh Maxamed bin C/wahaab waxaa ay u qaybiyeen marxaladihii uusoo maray, afar qaybood oo u kala habaysan sidan soo socota
Baaqiisii xilligii uu cilmiga baranayey ” ” Xureymala joogay
” ” Cuyeyna joogay
” ” Dirciya degay.
M M
Marxaladda koowaad: Xilligii waxbarashada
Marxaladdan waxaa sheekhu dareemay baahida dacwada loo qabo iyo inay daruuri u tahay nolosha dadka, maadaama ay faafsan yihiin wax badan oo diinta garab marsan.
Waxaa uu markaa bilaabay in uu dadka ku baraarujiyo gefafka ay samaynayaan ee caqiido iyo cibaado iyo akhlaaq intaba ku saabsan.
Marxaladdani waxaa ay ka bilaabmaysaa markii sheekhu tacliintiisa ka bilaabay Maka iyo Madiina ilaa uu soo maray Cuyeyna, Basra, Axsaa, waxayna ku dhammaanaysaa imaanshihiisii Xureymala.
Muuqaalladii marxaladdani lahayd:
Waxaynu marxaladdan ka dheehanaynaa waxyaabahan kala ah:
• Sidii sheekhu u haleelay xaaladda liidata ee ummaddu ku jirto, iyo sida uu uga xumaaday waaqicaas ugana dhiidhiyey fekerkiisana ugu mashquuliyey inuu wax ka qabto.
• Wada-sheekaysiga uu macallimiintiisa kala yeeshay arrimahan, gaar ahaan markii uu Madiina joogay.
• Isaga oo muslimiinta qaarkood ku baraarujinayey khaladaadka ay samaynayeen gaar ahaan caqiidada.
• Isaga oo shiicada ku diidi jiray khaladaadka ay Basra ku samayn jireen, waxyaabaha ay daliilka ka dhigtaanna burin jiray kana jawaabi jiray, waana arrintii sababtay in Basra laga soo saaro.
Marxaladdii labaad: Xureymala
Waxaa ay ka bilaabmaysaa markii sheekhu kasoo noqday safarkiisii dheeraa ee uu ku bixiyey barashada cilmiga, kaasoo qaatay 16 sannadood qiyaastii, waxaa ayna ku egtahay ka bixiddiisii Xureymala markii uu ka badbaaday shirqoolkii addoonta.
Muuqaalladii marxaladdan:
• Iyada oo sheekhu ka dhiirranaa sidii uu ahaa ardaynimadiisii.
• Isaga oo si guud dadka ugu boorrinayey inay diinta ku dhaqmaan.
• Isaga oo durayey garsoorayaasha lacagta ku qaata kala xukumidda dadka, laaluushna arrintaa u arkayey.
Markii uu intaa sameeyey ayaa aabbihii lagu dacweeyey, kaddib waxaa uu bilaabay hawlahan kale:
• Waxaa uu samaystay xer isaga si gaar ah ugu xiran oo cilmiga ka barata
• Aabihii ayaa isla mararkaa dhintay markaana waxaa uu soo saaray kitaabkiisa Altawxiid la yiraahdo.
Markii Aabbihii dhintay Xureymala kuma soo harin cid cilmi sheegata oo isaga isku dhererin karta, ummaddiina waa ay raacday, iyagoo ka arkayey tilmaamo lagu dayan karo oo ka muuqday. Baaqiisii ayuu sii xoojiyey dadkuna mar walba waa kusoo hiranayey, wuxuuse uga tagay magaalada maamul xumadii ka jirtay iyo fawdadii ku baahsanayd.
Marxaladdii saddexaad: Cuyeyna
Sheekhu Cuyeyna ayuu gaaray qiyaastii 1154tii hijriyada, amiirkii magaaladuna waa soo dhaweeyey, horay ayuuna ugu xirnaa sheekha, waa uu maamuusay taageerana waa u ballanqaaday, dadkii uu u talinayeyna wuxuu amar ku siiyey inay sheekha garab istaagaan, kheyrka uu sheegayana qaataan.
Muuqaalladii marxaladdan:
Dadka dacwada u heellan oo reer Cuyeyna ah oo kordhay.
Iyada oo duruus dad badani ka faaiidaystaan la sameeyey.
Waxyaabihii dadku ku fitnaysnaayeen sida: qabuuraha, dhirta i.w.m oo la dumiyey.
Iyadoo dadka la waaninayey, kuwii basar xumo ku kacana la edbinayey.
Ciqaabaha sharciga qaarkood oo la fuliyey oo ay ugu weynayd haweentii dhagaxa lagu dilay.
Rag ducaad ah oo loo kala diray hareeraha Cuyeyna si ay dadka ugu sharxaan xaqiiqda jirta.
Culimada iyo madaxda Cuyeyna ka baxsan oo warqado iyo baaqyo loo kala diray.
❖ Iyada oo marxaladdani saamaysay dad magac iyo maamuus ku lahaa magaalooyinkii deriska la ahaa Cuyeyna, sida ilma Sacuud: Mashaari iyo Thaniyaan iyo wiilkii amiir Maxamed bin Sacuud uu dhalay ee dhaxal sugaha ahaa iyo weliba haweentii amiirka. Marxaladdani waxaa ay ku egtahay ka bixiddii sheekhu Cuyeyna ka baxay, waa aynuna soo sheegnay sababtii keentay.
Marxaladdii Afaraad: Dirciya
Waxaa ay ka bilaabmaysaa markii sheekhu soo gaaray isaga oo laga soo saaray magaaladii uu ku dhashay. Marxaladdani waa tii halganku biya-dhigay, waana marxaladda ugu ballaaran uguna miro badnayd.
Waa marxaladdii guusha, waa markii ugu horraysay ee la aasaasay dawladda Sacuudiga, wax kasta oo suuroobi karana waa la adeegsaday marxaladdan.
Marxaladdan dacwadu waxaa ay isku darsatay: Aragti iyo dhaqangelin, culimo iyo madax, deegaan iyo shacab.
Xikmaddii ku jirtay ku tiirsanaanta awoodihii jiray:
Waxaa iswaydiin mudan maxaa sheekhu marba isugu bandhigayey awoodihii jiray ee qabaailka? Muxuu ardaydiisa iyo inta raacda kacdoon ugu abuuri waayey sida dadka qaarkoodba sameeyaan ha guuleysto ama ha jabee?!
Jawaabtu waxaa ay tahay: qofka ku baaqaya wax dadka badankiisu ku khilaafsan yihiin, wuxuu u baahan yahay garab iyo gaashaan adag, si uu naftiisana ugu nabad galo, hadafkiisana uga mira dhaliyo.
Tusaale waxaa inoogu filan nabi Muxammad sallalaahu calayhi wasallama markii uu Maka joogay, immisa qabiil ayuu isu bandhigay xilliyadii ay xajka imanayeen?! isaga oo oran jiray: ” Ma jirtaa cid I qaadaysa oo tolkood I dhex geynaysa, Qureyshi way I diidday inaan hadalka Rabbigay dadka gaarsiiyee?”1
Alle waxaa uu Nabigiisa ku beegay qabiil adag oo ballan qaaday inay ka difaacayaan cid kasta oo ay naftooda iyo caruurtooda iyo ehelkoodaba ka difaaci lahaayeen, qolodaasi waa Ansaar, Alle iyagana sharaf ayuu siiyey adduun iyo aakhiraba, nabiguna garab iyo gaashaan ayuu helay, sidaa ayuuna ku gutay xilkiisii.
Waxaad halkaa ka arkaysaa in meesha nabi Muxammad oo Alle ilaalinayey uu hiil iyo garab uga baahday in cid kasta oo kalena uga sii baahi badan tahay.
Mirihii heshiiskii taariikhiga ahaa:
Heshiiskii taariikhiga ahaa ee dhex maray imaamka iyo amiirka, waxaa laga dhaxlay faaiidooyin aad u waaweyn, waxaan kasoo qaadan karnaa:
1- kaalinta heshiisku ka qaatay faafidda diinta Alle oo ka saafi ah: barax, bidco, khuraafaad dhankastaba leh.
2- Manhajkii ahlusunnaha oo lasoo nooleeyey iyo in lagu daydo salafkii suubbanaa.
3- Iyadoo la dhigay dhagaxii ugu horreeyey ee lagu istaajiyo dawlad carbeed oo xoogan oo diin ku dhisan, jaziiradda dhexdeedana ka curatay.
4- Axkaamtii kutubta ku taallay oo la dhaqan geliyey cibaado iyo mucaamalaadba, astaamihii diintuna meel walba ka muuqdeen.
5- Dhaqdhaqaaq cilmi oo xoogan oo ku beermay Najdi iyadoo ka dhalatay duruustii badnayd ee sheekhu
1 Siirada nabiga ee ibnu kathiir:1/437
bixinayey iyo culimadii kale ee kusoo hiratay waagan baryey.
6- Xasillooni, amni iyo midnimo saamaysay gebi ahaanba jaziiradda.
7- Muslimiintii dunida ku nooleyd kuwo dhawaa iyo kuwo fogaaba oo loo bandhigay baaqii sheekha.
8- Iyaga oo ku midoobay hal manhaj iyo hal nidaam, markii horena beelbeel iyo tuulo tuulo u kala tagsanaa, manhaj diineed iyo mid adduunyo midnaba aan ku midaysnayn.
9- Iyadoo ay Najdi dunida ka caanbaxday noqotayna meel tilmaaman, halkii markii hore ay ka ahayd meel aasan oo liidatay.
Iyo raadadka aynu si faahfaahsan ugu sheegayno qoraalkeenna soo socda:
Intaa ayeynu ka xusi karnaa kuwii ugu waaweynaa mirihii ka dhashay heshiiskii dhex maray Imaam Muxammad bin C/wahaab iyo amiir Muxammad bin Sacuud, labadaba Alle naxariis badan ha siiyee.
Mirihii halganka: Qaybta koowaad: Kutubtii Sheekha
Sheekhu intii uu dadka diinta ugu yeerayey tabihii uu adeegsanayey iyo qaabkii uu dadka diinta ku fahamsiinayey waxa ka mid ahaa inuu qoro kutub, kuwo yaryar iyo kuwo waaweyn intaba, isagoo tixgelinayey dhammaan heerarka bulshada.
Kutubtiisu badanaa dhinacyada kala duwan ee diinta way khuseeyeen, sida Tafsiirka quraanka, xadiiska, fiqhiga, siirada, iyo caqiidada oo ugu badnayd kutubtiisii, maadaama ay ahayd baahida ugu weyn ahna shayga ugu mudan in wax walba laga hormariyo.
Sheekhu kutubtiisa wuxuu u qoray qaab fudud oo ay fahmayso dhammaan ciddii akhrisataa, wuuna ka fogaaday eray-bixinta falsafadda iyo waxa loogu yeero “mandiqa giriiga” oo ku batay hannaankii loo qori jiray kutubtii culimadii danbe, gaar ahaan kuwii caqiidada ku saabsanaa, wuxuuna ku ekaysan jiray aayadaha quraanka iyo axaadiista nabiga iyo sharrixii saxaabada iyo taabiciinta laga weriyey.
Kutubtiisu saamayn weyn ayey ku lahayd dadkii wakhtigiisii noolaa iyo kadibba, wuxuu isku dayey sidii magnadkii inuu dadka ugu soo jiito taana in badan ayaa u meel martay, waxaynu soo sheegnay in C/casiis bin Muxamad bin sacuud oo ahaa wiilkii uu dhalay aasaasihii dawladdii sacuudiga ee koowaad iyo hooyadiiba ay sheekha ku xirnaayeen xilligii uu Cuyeyna joogay ayna akhristeen kutubtiisa qaar ka mid ah ayna ku qanceen, taasina ay sababtay inay sheekha ku garab istaagaan degiddiisii Dirciya iyo in taageero weyn loo fidiyo dawladduna hiil iyo hooba siiso.
Kutubtiisa kuwii ugu waaweynaa uguna caansanaa:
1- Kitaabka Tawxiidka: waa kitaabka ugu caansan kutubta sheekha, ahna kii ugu horreeyey wax uu qoro.
Wuxuu kitaabkan kaga hadlay xaqiiqda tawxiidka, fadligiisa, in la dhowro, shirkiga iyo khatartiisa, noocyadiisa, waddooyinka qofka ku ridi kara i.w.m Qayb walba oo kitaabkan ka mid ah wuxuu kusoo uruuriyey aayado iyo axaadiis mawduuca khusaysa iyo weliba mararka qaar sharraxaaddii saxaabada iyo taabiciinta, kadibna wuxuu tilmaamayey waxyaabaha laga faaiidaysano adilladaas.
Kitaabkani sharraxyo badan ayuu leeyahay waxaa ugu caansan kitaabka loo yaqaan: “Fatxul majiid” oo uu qoray wiilkii uu awowga u ahaa: C/raxmaan bin Xasan Aalasheekh.
2- Kashfu shubahaat: wuxuu kaga hadlay shubhooyinka laga yaabo inay cuskadaan dadka doonayey inay ku nagaadaan dhaqammadii xumaa ee ay samaysteen ee ahaa ku xirnaanshaha cid aan Alle ahayn oo dhib iyo dheef laga rajeeyo, ama uqiil- dayidda shirkiga iyo qubuurinimada.
3- Al-usuul al-thalaatha: (asallada saddexda ah), wuxuu kaga hadlay barashada Alle, barashada Diinta islaamka iyo barashada Nabiga sallalaahu calayhi wasallama. oo ah saddexda suaalood ee qofka qabriga lagu weydiinayo, waa kitaab yar oo kooban balse macne weyn ku dhisan.
5- Qawaacidda afarta ah: waa kitaab tawxiidka ku saabsan.
6- Asallada iimaanka.
7- Fadliga islaamka: wuxuu ku sheegay shuruudda islaamka, dhibaatooyinka shirkiga iyo bidcada.
8- Kitaabka kabaairta: danbiyada waaweyn iyo adillada ku timid ayuu kaga hadlay.
9- Nasiixada muslimiinta: waa kitaab uu ku kulmiyey axaadiis ku saabsan dhammaan qaybaha diinta.
10- Lix meelood oo siirada ka mid ah: wuxuu ku
xusay:
• Bilawgii waxyiga
• Baridda tawxiidka iyo raddinta gaalada.
• Qisadii qaraaniiqda. (waa qiso aan sugnayn oo kutubta qaarkood lagu soo arooriyo iyadoo ay dulucdeedu tahay nabiga oo akhrinaya Suuradda Alnajmi, ayaa shaydaan u dhexgeliyey hadal gaaladu ku faraxday markaa ayey yiraahdeen Alleylehe Muxammad maanta ilaahyadeennii si sharaf leh ayuu u xusay).
• Gabagabadii Abuudaalib. (diintii uu ku dhintay noocii ay ahayd).
• Waxtarka hijrada iyo waanada ku sugan.
• Qisadii riddada, kaddib markii nabigu dhintay.
11- Tafsiirka Faatixada.
12- Dhaqammadii Jaahiliyada: wuxuu ku sheegay
131 waxyaabood oo nabigu sallalaahu calayhi
wasallama ku khilaafay dhaqankii iyo caqiidadii jaahiliyada.
13- Tafsiirka kalmadda tawxiidka.
14- Tafsiir suuradaha qaarkood ah.
15- Siiradii nabiga sallalaahu calayhi wasallama
(waa kitaab dhammaystiran oo siiradii nabiga sallalaahu calayhi wasallama ka hadlaya).
16- Hanuunkii nabiga: waa kitaab uu kasoo gaabiyey kitaabka ibnu Qayim ee loo yaqaan “Zaad Almacaad fii hadyi kheyr Alcibaad”.
17- Aadaabta marka salaadda loo socdo.
18- Fadliga quraanka.
19- Axaadiista fitnada.
20- Soo koobidda Fatxul-baari (sharraxa Bukhaari ee uu qoray Xaafid Ibnu Xajar Alcasqalaani).
21- Waraaqihii Shakhsiyadeed ee sheekha. (waa kitaab lagu uruuriyey warqadihii ay is dhaafsadeen isaga iyo dad uu xiriir dhex-maray).
Kuwaa ayaa ugu waaweyn dhaxalkii sheekhu ka tagay, kutub waaweyn oo la isugu geeyey kutubtiisii iyo raadkiisii cilmiyeed oo dhanna waa jiraan.
Qayb ka mid ah waraaqihii sheekhu u kala diray meelo kala duwan.
Warqadaha sheekhu aad ayey u badnaayeen, maadaama uu xilli dheer halganka ku jiray, wuxuuna bilaabay xilligii uu joogay Cuyeyna.
Wuxuu u kala diri jiray dad ay isyaqaanneen oo culimo iyo hogaamiyayaal ah isagoo ugu baaqayey inay xaqa la arkaan una istaagaan, xumaantana ka dhiidhiyaan;
Waxaa kale oo uu u diri jiray dad suaalo soo weydiin jiray ha ahaato kuwo diini ah, ama inay ogaadaan xogta dhabta ah ee baaqiisu ku saabsan yahay ama iyagoo hubsanaya dacaayadaha qaarkood ee sheekha laga faafiyey inay run yihiin iyo in kale.
Waxa warqadihiisu u badanyihiin arintii udub dhexaadka u ahayd baaqiisa ee ah hufidda tawxiidka iyo ka fogaanshaha shirkiga iyo dhaqammada xunxun ee jaahiliyada.
Waxaynu halkan ku xusaynaa haddii Alle idmo saddex warqadood oo tusaale u ah kuwii kale ee sheekhu diri jiray aynu aragno sheekha iyo sidii uu u hadli jiray:
Warqadda koowaad: wuxuu u diray nin la oran jiray Faadil Aalamaziid oo xukumayey baadiyaha Shaam. Ka: Maxamed bin C/wahaab Ku: Sheekh Faadil Aalamaziid: Alle ha u siyaadiyo iimaan, hana ka badbaadiyo gujinta shaydaanka.
intaa kadib:
Sababta aan kuugu soo qoray waxay tahay in Rashiid bin Carbaan uu nooga kaa sheegay hadal wanaagsan oo qalbigu ku farxo;
Wuxuu noo sheegay inaad doonaysid inaan warqad kuusoo qoro oo ay sabab u tahay hadalka colleytanka, beenta iyo xasaradda ah ee nalaga sheego, sidaasina waa sida waajibka ku ah dadka adigoo kale ah: inuusan aqbalin hadal aan la hubin.
Laba arrimood ayaan kuu sheegayaa inta aanan tilmaanta diinta kuu sheegin;
Midka koowaad: dadka I khilaafsan waxaan u sheegaa inay waajib ku tahay raacidda dardaarankii nabigu sallalaahu calayhi wasallama u dardaardmay ummadiisa, waxaanan iraahdaa kutubtii waa ay idin agtaallaa ee eega, hadalkayga waxba haka qaadanina, haddii aad garataan hadalkii rasuulka sallalaahu calayhi wasallama ee kutubtiina ku yaal raaca haba khilaafee dadka badankiisu! Midda labaad: arrinkan ay igu inkireen dartiina iila colloobeen haddii ay weydiiyaan caalim walba oo jooga Shaam ama Yeman ama cid kale waxa uu oranayaa: kani waa xaq waana diintii Alle iyo Rasuulkiisa, balse ma awoodo inaan carrigayga ku muujiyo! Maxaa yeelay? Dawladdu kama raalli noqonayso! Ina C/wahaabse waxaa u saamaxay inuu muujiyo amiirka magaaladiisa ayaan diidanayn, oo xaqa markii uu gartay ayuuba raacay!! Sidaa

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Kani waa hadalkoodii, kan kalena waa hadalkaygii, Alle ayaanan u tiirinayaa, kan ayaana ah midka ani iyo iyaga noo dhexeeya;
Haddii la iga sheego wax sidaa ka duwan waa been iyo hal aan jirin.
Waxa hadalkayga rumaynaya waxa weeye: In caalimku uusan kari Karin muujintiisa, xitaa culimada Shaam waxa ka mid ah kuwo leh waxani waa xaq, balse ma muujinayo qof dawladda la dirirsan mooyee!
Adiguse ilaah mahaddii cid aan Alle ahayn kama baqaysid, waxaan Alle weydiisanayaa inuu annaga iyo idinkaba nagu hanuuniyo diinta Alle iyo rasuulkiisa, Alle ayaana ogaal badane ah.
Warqadda Labaad: waa mid guud
Ka: Maxammed C/wahaab
Ku: Ciddii ay gaarto ee Muslimiin ah
Intaa kadib:
Waxa la idiin sheegay ee ah in aan si guud wax u gaalaysiiyo waa been abuurka cadawga;
Sidoo kale oraahdooda ah inaan leeyahay: qofkii diinta Alle iyo rasuulkiisa raaca isaga oo degan beledkiisa kuma filna inuu aniga ii yimaaddo mooyee!! Taasina sidoo kale waa been abuur.
Dantu waa in la raaco diinta Alle iyo rasuulkiisa meeshii la doono hala joogee;
Balse waan gaalaysiinayaa qofkii qira diinta Alle iyo rasuulkiisa, kaddibna la collooba dadkana ka horjoogsada; Sidoo kale qofkii asnaamta caabuda kaddib markii uu gartay inay diintii gaalada tahay, dadkana u qurxiya, kaas weeye midka aan gaalaysiinayo, caalim kasta oo dunida saaranna kuwaa wuu gaalaysiinayaa, qof madax adag ama jaahil ah moyee.
Allaah ayaa cilmi badane ah. Nabadgelyo.
Warqadda saddexaad: waa jawaab ku socota sheekh Yemani ah oo warqad usoo diray.
Warqaddii sheekha yemaniga ah: Ka: Ismaaciil Aljaraaci
Ku: Midka Alle waafajiyey: Maxamed C/wahaab.
Intaa kaddib:
Waxaa dadku iiga kaa sheegeen kuwo aan rumaysanayo iyo kuwo aanan rumaysanaynba;
Dadku arrintiinna waa ku kala qaybsan yahay: kuwo idin amaanaya iyo kuwo idin dhaleecaynaya intaba.
Waxaa iga kaa faraxgeliyey ku toosnaantaada shareecada wakhtiga aakhiru zamanka ah, islaamkuna hiil yaryahay, adigoo dadka ugu yeeraya, tiirarkiisana toosinaya.
Allaha isaga mooyee cid kale aysan jirin ayaan ku dhaartaye, iyada oo ay jirto sida aanu tolkeen ka dhexnahay haddana ma kari karno waxa aad karaysid ee xaqa caddayntiisa ah! Iyo muujinta daawada.
Kuwa aanan rumaysanayn warkooda ayaa leh inaad si guud wax u gaalaysiinayso! dadka suubanna aadan rabin!! Kutubtii danbana aadan cuskanayn!!!
Adigu ii sheeg iigana runsheeg waxa aad ku sugantahay iyo waxa aad ku baaqayso, si warkaaga iyo jacaylkaaguba agteenna ugu sugnaado.
Ka: Maxamed C/wahaab Ku: Ismaaciil Aljaraaci
Assalaamu calaykum waraxmatullaahi wabarakaatuhu. Intaa kaddib:
Waxa aad na weydiisay Allaha isaga mooyee cid kale aysan jirin iyo rabbi isaga aan ahayne ayaan ku dhaartaye,: cid aan ku dayanno ayaan leennahay, waana rasuullada ammaan iyo nabadgelyo dushooda dhamaantood ha ahaatee.
Wixii iyaga iyo tolkood dhexmaray dayasho ayey u yihiin ciddii raacday;
Waxa aad sheegtay ee ku toosnaanta diinta ah: Deeqda Alle ayaa iska leh, nabiguna sallalaahu calayhi wasallama waxa uu yiri: ” Islaamku isaga oo aan la garanayn ayuu bilawday, garasho la’aanna wuu ku noqon doonaa sidii uu ku bilawdayba”.1
Hadalka ah: inaan si guud wax u gaalaysiinayno: waa
been abuurka cadawga, kuwaas oo dadka diinta ka duwaya, waxaanan leeyahay : “Alloow hufnaantaadee kani waa been abuur weyn’
.11
Dadka suubban miyaa? Wanaagooda ayey ku sugan yihiin Alle haka raalli noqdee, waxaanse leennahay waxba baryada kuma laha, Allaah waxa uu yiri: ” ^ ^lu^i ^ij
“Masaajidda Alle ayaa leh ee cid kale Alle hala baryina”
Kutubtii culimadii danbe arrinteeda: kutubtoodii waan haysannaa, waxaanan kaga dhaqmaynaa wixii kitaabka iyo sunnada waafaqa, wixii aan waafaqinna kuma dhaqmayno.
1 Muslim:372
Ogoow Alle hakuu naxariistee, waxa aan ka diin dhiganayno, dadkana ugu yeerayno waa Alle oo baryada loo keli yeelo, waana raadkii rasuullada, Allaah waxa uu yiri:
“^1 YI Y JAH jlY 1&- j)j”
” sheeg nabi muxamadow: markii aanu reer israaiil ballanta adag kaga qaadnay inayan caabudin cid aan Alle ahayn”. [baryaduna waa cibaado].
Eeg Alle hakuu naxariistee waxa dadku dib ka keenay ee ah in cid aan Alle ahayn la baryo! Kutubta ayaad ka dhex helaysaa.
Alle ha inaga mid dhigo ani iyo adigaba kuwa sida aragtida cad ah dadka ugu baaqaya, sidii Allaahba nabigiisa ku yiri:
“Dheh tani waa wadadaydii, dadka ayaan ugu yeerayaa xag rabbi si aragti cad ah, ani iyo inta I raacdayba, Allaah ayaa hufane kama mid ahi gaalada”.
Ammaan nabiga dushiisa ha ahaato.
Dhowrkaa warqadood ee aynu ka xusnay warqadihii sheekha, waxaa ay tusaale u yihiin boqollaalkii waraaqood ee sheekhu u kala dirayey afarta jiho, iyadoo sababuhuna kala duwanaayeen, balse aragtida sheekhu ku salaysnayd caddaynta ujeedadiisa iyo ka jawaabidda suaalaha lasoo weydiinayey.
Qaybta 2aad ee mirihiisii ka mid ah: Faraciisii
iyo ardaydiisii
Sheekhu Alle ha u naxariistee konton sano ka badan ayuu ku mashquulsanaa macallinnimo iyo wacyigelin, ardaydii muddadaa ka aflaxday qalinna laguma koobi karo, afna lagama sheegi karo, maxaa yeelay Dirciya waxay noqotay faynuus meel saxare ah ka ifiya oo cid walba oo cilmi danaynaysaa kusoo hirato!
Dadkii sheekha la joogay kuwo muddo kooban la joogay iyo kuwo in badan agfadhiyey iyo qolooyin waanadiisa iyo wacdigiisa ku ekaysatay intuba waa jireen.
Ardaydiisii kuwii ugu waaweynaa hormoodkana u ahaa halgankiina halkii kasii waday waxaa safka hore kaga jiray wiilashiisii iyo wixii kasii farcamay.
Waa nicmo aad u weyn in ubadkaagu diinta iyo caqiidada suubban kaa dhaxlaan, isla markaana dadka ku hogaamiyaan, waxyaabaha qofku Alle agtiisa darajo sare kaga helayo ayeyna ka mid tahay.
Aynu soo qaadanno qayb ka mid ah caruurtiisii ka aflaxday iyo kuwo kaleba:
1- Xuseen bin Muxammad bin C/wahaab:
Wuxuu ahaa garsoorihii Dirciya, sheekha booskiisiina isaga ayaa fariistay markii uu dhintay waana curadkii sheekha, wuxuu dhintay 1224H.
2- C/laahi bin muxammad bin c/wahaab: Darajada labaad ayuu joogay walaalkii xuseen kadib, .
Masjid jaamica Dirciya ayuu cilmiga ka akhrin jiray, huwantii Turkiga ayaa u qafaashay Masar halkaa ayuuna ku dhintay.
Waa sheekha dhammaystiray kitaabka siirada ee aabbihii qoray, waana waalidka dhalay caalimkii weynaa Suleymaan bin C/laahi aalasheekh oo turkiyiintu cadcad u googooyeen!!
3- Cali bin Muxamad bin C/wahaab Caalim Saahid ah ayuu ahaa, oo xalaal quute ah, kuna xeeldheer fiqhiga iyo tafsiirka.
4- Ibraahim bin sheekh Muxammad Isna wuxuu ahaa caalim Faafinta cilmiga u goay. Taariikhyahanka ibnu Bishri isagoo ka hadlaya afartan caalim wuxuu yiri: “Afartaa waxaa laga siiyey cilmiga wax ay asaagood kaga hormareen, mid kastaana gurigiisa agtiisa ayuu ku lahaa madraso ay joogeen arday ka timid jihooyin kale, iyagana cilmiga ka qaata xilli walba, nolosha ardayduna dawladda ayey saarnayd”.
Waxaa kale oo ardaydiisii ka mid ahaa: C/casiis Alcariini. Xamad Alxuseyn, Axmed bin Macmar, Axmed bin Suweylim, xuseyn bin qannaam, Saciid bin Xaji, amiir C/casiis bin Sacuud, amiir Sacuud bin C/casiis, C/casiis bin xasiin (sheekhan danbe wuxuu hogaamin jiray wafdiyada culimada ee ashraafta Maka lasoo geli jiray dood cilmiyeedda). Iyo kuwo kale oo badan.
Qaybta saddexaad ee mirihiisii ka mid ah: Dawladihii Sacuudiga.
*>Dawladdii sacuudiga ee koowaad *Dawladdii Sacuudiga ee labaad.
*Dawladdii sacuudiga ee saddexaad
Bilawgii sacuudiyiinta iyo isballaarintoodii:
Dawladda sacuudigu waxaa ay ka mid ahayd mirihii ugu waaweynaa ee ka dhashay halgankii Sheekh Maxamed bin C/wahaab, maadaama ay tahay arrin ka hadalkeedu gudaweyn yahay ayeynu ugu tala galnay qayb gaar ah in lagu xuso.
Waxaa ay soo martay marxalado saddex ah oo mid walbaaba taariikhdeeda iyo astaamaheeda u gaarka ah lahayd.
Waxaana loo kala qaybiyaa sidatan:
sacuudiga ee koowaad sacuudiga ee labaad sacuudiga ee saddexaad
mid walbana waxaa aynu uga hadlaynaa insha Allaah si gaar ah oo kooban.
Dawladdii Sacuudiga ee koowaad : 1139-1234H, (1746-1818 Miilaadiga).
dawladdan waxaa isaga danbeeyey afar ammiir oo kala ah: Maxamed bin Sacuud, wiilkiisa C/casiis, wiilka uusii dhalay ee Sacuud iyo wiilka uu sii dhalay ee C/laahi.
Cimrigeedu waxaa uu ahaa 95 sano oo u dhaxaysay 1139H oo ah markii amiir Maxamed xilka loo caleema saaray, waxaa ayna ku egtahay 1234H oo ah markii cusmaaniyiintu rideen. Haddiise laga soo bilaabo markii Sh Maxamed iyo Amiir Maxamed heshiiska wada galeen oo ahayd 1157H cimrigeedu waxaa uu noqonayaa 77 sannadood.
Amiirkii koowaad: Maxamed bin Sacuud
Waxaa uu dhashay 1109H waxaa uuna dhintay 1179H oo ku beegan 1690-1765 miilaadiga.
Tilmaamihiisii:
Wuxuu ahaa nin lagu yaqaanno kasmo, kheyr-jacayl, geesinnimo, dhiirranaan iyo gobannimo.
Waa amiirkii heshiiskii geesinimada ahaa la galay Sh Maxamed bin C/wahaab una babac dhigay weerar kasta oo jasiiradda gudaheeda iyo dibadeedaba kaga yimaadda.
Waxqabadkiisii iyo waxyaabihii xilligiisii dhacay:
Intii amiirkani xilka hayey Dirciya waa buux dhaaftay, iyadoo ay isugu yimaaddeen dad badan oo isugu jiray arday iyo qaar kale oo doonayey inay sheekha la kulmaan oo ogaadaan waxa baaqiisu yahay, wafdiyo aan kala go’ lahayn ayaa iyaguna magaalada imanayey.
Amiirro magaalooyin kale xukumayey ayaa aqbalay baaqii sheekha, waxaana ka mid ahaa amiirkii xukumayey magaaladii sheekha laga soo saaray ee Cuyeyna waa Cusmaan bin Macmar.
Dagaallo ayaa dhex maray reer Dirciya iyo deegaanno kale, inta badanna reer Dirciya ayaa guushu raacaysay, waxaa xukunkooda hoosyimid Xureymala, Jabiilla, Sulfa, Kharas iyo kuwo kale oo Najdi ka mid ah.
Waxqabakiisii oo kooban:
1- isaga oo ka run sheegay heshiiskii uu sheekha la galay ee ahaa inuu cid walba sheekha ka difaacayo, naf iyo maalna la garab istaagayo.
2- Aasaaskii dawaladda Sacuudiga, laguna saleeyey shareecada islaamka.
3- Xeerarkii qabaailka ee sharciga khilaafsanaa oo meesha laga saaray.
4- Faridda samaha iyo reebidda xumaha oo uu ku dadaalay isagoo fulinayey waajibaadkii diiniga ahaa, dadkana ugu baaqayey, kuna adkaynayey nidaam ahaan.
5- Isagoo qayb weyn ka qaatay faafinta cilmiga iyo fududeynta barashadiisa, kuna boorrin jiray dadka inay xaadiraan xarunta sheekha, isaguna dadka arrintaa u horkici jiray.
6- Arrimaha maaliyadda la xiriira oo uu si weyn u nidaamiyey ugana hufay wax kasta oo sharciga khilaafsan, dhanka soo xeraynta iyo bixinta labadaba.
Amiirkani waxaa uu geeriyooday 1179H isagoo da’diisu tahay 70 jir, Alle ha u naxariisto, darajadiisana ha kor yeelo sidii uu diinta u kor yeelay.
Amiirkii labaad: C/casiis bin Muxammad bin Sacuud.
Waxaa uu ku dhashay Dirciya 1133H waxaa uuna dhintay 1218, (1721-1803M) wuxuu xukunka qabtay 1179H.
(ma aha c/casiiskii qarnigii 20aad, kaasi waxaa uu inoogu iman doonaa dawladda sacuudiga ee saddexaad oo uu yahay aasaasaheedii).
Amiirkani waxaa uu ka mid ahaa ardaydii sheekh Maxamed kuwoodii waaweynaa, gabdhaha sheekha mid ka mid ahna wuu guursaday, intii uusan sheekhu Dirciya imanna dadkii xiriirka la lahaa ayuu ka mid ahaa.
Tilmaamihiisii:
Wuxuu ahaa nin diinta aad ugu dhegan, samaha fara, xumahana reeba, geesi ah, deeqsi ah, goaan leh, shacabka u garsoora, waxa uu diin u arko aan ka gabban.
Muddadii uu xilka hayey oo ahayd 39 sano dhulka sacuudiyiintu ka talinayeen aad ayuu u fiday, jaziiradda carbeed badankeeda iyo weliba gobollo ciraaq ka mid ah ayaa xukunkoodu gaaray, nimankii kasoo horjeeday kuwoodii ugu khatar badnaana waa uu ka takhallusay oo uu ka mid ahaa amiirkii Riyaad.
Mashaakilaadkii soo wajahay:
Dawlad ku ekayd degmooyin kooban kaddibna sidaa aynu aragno isu ballaarisay waa la dareemi karaa inayan dhib yaraan iyo raaxo ku fidin.
Waxaa dawladdan kasoo horjeeday amiirro badan oo jaziiradda gudaheeda iyo dibadeedaba joogay.
Waxaa ugu xoog badnaa uguna darnaa markii Najdi la nadiifiyey kadib: Ashraaftii Maka iyo hareeraheeda ka talin jiray, oo taageero xoog leh ka helayey dawladdii Cusmaaniyiinta ee Turkiga ahayd taasoo cabsi weyn ka qabtay in xukunku ka wareego, carabna dib ugu noqdo.
Xilliyaddii xukunka aabihii ugu danbeeyey ayaa Ashraaftu reer Najdi xajka ka mamnuuceen, iyagoo ka baqayey inay dadka ka fitneeyaan! una meeriyaan caqiidada ay ina C/wahaab kasoo qaateen!!! Balse amiirkan c/casiis markii uu xilka la wareegay hadyad badan oo qaali ah oo isugu jirtay fardo, dahab iyo geel ayuu u diray ashraafta, wuxuuna ka codsaday in xajka loo fasaxo reer Najdi, waa ayna aqbaleen.
Wafdiyo reer Najdi ah ayaa dhowr jeer tagay Maka iyaga oo dood cilmiyeed la galay culimadii reer Maka ee ashraaftu aqoonsanayd, marar la is afgarto iyo marar la kala boodo intuba waa jireen.
Geeridii Sheekh Maxamed C/wahaab:
Xilligii amiirkan sannadkii 1206H, waxaa la oofsaday imaamkii Muslimiinta, caalimkii Tawxiidka, hogaamiyihii geesiga ahaa, halyeygii adkeysiga badnaa, Sheekhii islaamka abuu C/laahi Maxamed bin c/wahaab bin Suleymaan Altamiimiyi, magaalada dirciya ayuu ku dhintay laguna aasay, kaddib cimri dheer oo ahaa 91 sano, oo uu ku dhammaystay tacliin, macallinimo, hagaajin umadeed, hogaan diineed, isaga oo indhihiisa ku arkay halka baaqiisii gaaray iyo najdi oo ku noqotay sidii ay ahayd xilligii saxaabada rasuulka, xaga saafi ahaanshaha tawxiidka iyo aasmidda shirkiga, naxariis badan Alle ha siiyo sheekh Muxamed, aakhirana haka waraabiyo darka nabiga, dhammanteenna ha inagu soo kulmiyo bandiiradda nabiga hoosteeda. Aamiin.
Kaddib heshiiskii waa jabay, dagaallo ba’an oo faraha looga gubtay ayaa dhex maray reer Najdi iyo ashaaftii, waxaa ka mid ahaa dagaalkii Kharma oo dhacay 1212H, reer Maka si weyn ayey ugu hoobteen dagaalladaa, waxaa ayna dalbadeen heshiis waana laga aqbalay, xuduud cusub oo labada maamul u dhaxaysa ayaa la sameeyey.
Dawladdii Turkigu ciidan ayey usoo dirtay ashraafta balse waa la jabiyey sacuudiyiintuna waa ay isa sii ballaariyeen. Sannadkii 1214H ayaa reer Najdi xajiyeen iyadoo uu hogaaminayo dhaxalsugaha Sacuud bin C/casiis iyo ciidan laxaad leh oo uu wato, sannadkii xigayna amiirka ayaa soo xajiyey.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Xijaaz oo dhan sannadkii 1217H, C/muciin ayaana Maka guddoomiye looga dhigay.
Reer Najdi sidii dhaqanka u ahayd ahdaaftoodana ka mid ahayd ayey ku dhaqaaqeen burburinta qabuuraha dhisan iyo tirtiridda wax walba oo sharci darro lagu weyneeyo, ama hannaankii sharcigu u sameeyey la weydaariyey.
Dadkii wanaaga ayaa loogu baaqay xumaantiina waa looga digay, dadku afar imaam ayey la kala tukan jireen oo mad- hab kastaa gaarkeeda ayey u tukan jirtay, hal imaam ayaa lagu kulmiyey, canshuurtii iyo xaq darrooyin badanna waa la tirtiray.
Dhacdo naxdin leh!
Waxaa taariikhyahannada qaarkood weriyeen in amiir Sacuud bin C/casiis u baxay dhinaca Jidda isaga oo dabagalay Shariif Qaalib oo xagaa u baxsaday, balse daacuun carriga ka dhacay dartii uma suuroobin, xijaazna dib ayuu uga noqday, 200 oo askari oo ciidamadiisa ka mid ahaa ayuu Maka kaga tegay waana la gawracay!!
Geeridii amiir C/casiis bin bin Maxamed bin Sacuud.
Amiirku isaga oo dadka tujinaya salaaddii casar oo sujuudsan ayaa nin Ciraaqi ah oo reer Karbala ah mindi laba af leh ku dhuftay! Wuxuuna ka argoosanayey xasuuqi Karbala.
(waa dhacdo u eg tii lagu dilay amiirkii mu’miniinta Cumar bin Khaddaab Alle haka raalli noqdee, isagoo salaad ku jira ayaa la dilay! mindi laba af leh ayaa lagu dilay!! Nin ka aargoosanayey boqortooyadoodii majuusiga ahayd ee la dumiyey ayaa dilay!!!).
Alle ha u naxariisto amiir C/casiis bin Muxamed, sannadkii 1218H oo ku beegan 1803 miilaadiga ayaa la dilay, cimrigiisiina wuxuu ku dhammastay halgan dhinacyo badan lahaa, isagoo xukunka hayey 39 sano.
Amiirkii saddexaad: Sacuud bin C/casiis bin Muxammad bin Sacuud.
Wuxuu ku dhashay Dirciya 1161H waxaa dhaxal suge loo magacaabay 1202H, wuxuu dhintay 1229H (1748-1814M) Sheekh Maxamed ayaa awoow xaga hooyo uga ahaa. Waxbarashadiisii Dirciya ayuu ku qaatay, sheekha iyo culimadii kale ee reer Dirciya ayuu ka aflaxay.
Tilmaamihiisii:
p Wuxuu ahaa nin cilmiga jecel, kuna caanbaxay p codkarnimo, xikmad, geesinnimo, kasmo, siyaasad
5 qotodheer iyo hogaamin ciidan.
S Xilligii aabbihii isaga ayaa ciidamada hogaamin jiray,
5 magaalooyin badanna furay.
§
E Isballaarintii dawladda:
p Xilligiisii dawladdu waxaa ay gaartay ilaa koonfurta Yeman,
5 dhanka waqooyina ilaa baadiyaha Shaam, galbeedna ilaa
g badda cas.
§ Khilaafkii u dhexeeyey sacuudiyiinta iyo cusmaaniyiinta
P halkii ugu sarreysay ayuu gaaray.
| Qat>ashadii xijaaz mar Ka^:
S Waxaynu kusoo xusnay taariikhdii C/casiis bin muxammad,
2 in markii Sacuud oo ciidamada hogaaminayey uu u
5 dhaqaaqay dhinaca Jidda daacuun halis ahi ka dhacay,
5 uuna sidaa uga joogsaday, isla markaana Maka looga
2 bireeyey 200 oo ciidamadiisii ka mid ahaa.
2
Markii uu Sacuud xilka la wareegay ayuu dib usoo cusboonaysiiyey sifeynta Xijaaz (Maka, Madiina, Daaif iyo Jidda).
Daaif ayuu ka bilaabay, dagaal la’aan ayey is dhiibeen, Madiina ayuu ku xejiyey sidoo kale ayey is dhiibeen, labadaba maamul ayuu u sameeyey, qabuurihii ay weyneyn jireenna waa laga dumiyey! waxayna ahayd 1220H, 1805 miilaadiga. Maka ayuu kadib u jihaystay, Shariif Qaalib markii uu arkay awoodda sacuudiyiinta hadyado badan ayuu ka horkeenay, ballanna wuxuu ku qaaday inuu u hogaansamayo heshiisyadii horey loo kala saxiixday, sidaa ayaa Maka lagu hantay, xajka oo xilligiisii la joogayna dadku si nabad ah ayey u guteen Muddadaa kadib Sacuud waxaa uu ku mashquulay wacyigelinta dadka iyo isbeddel dhanka cilmiga ah, iyo weliba baabi’inta dhaqammo badan oo jaahilnimo ku salaysnaa, sannad walba oo uu xajiyo dadka ayuu kula hadli jiray banka carrafa, isaga oo ku boorrin jiray inay diinta ku dhegaan, dhaqan xumadana ka fogaadaan, nicmada Alle siiyey ee amniga iyo midnimada ahna ugu shukri naqaan.
Halkaa waxaad ka dareemaysaa sida sacuudiyiintu ugu turi jireen ashraaftii reer Maka, iyada oo ay ballamo badan uga baxeen, ciidankiisii uu maka kaga tagayna ay ka gawraceen ayuu haddana iska cafiyey oo u daayey maamulkii Maka, umana ciqaabin dhibaatooyinkii ay horey ugu geysteen.
Dadka wax ka qoray loolankii ka dhexeeyey sacuudiyiinta iyo dadkii kasoo horjeeday waxaa ay isla qireen in dhanka ballanta iyo naxariista ay sacuudiyiintu kaga fiicnaayeen kuwii kasoo horjeeday ee isugu jiray: Ashraafta, masriyiinta iyo cusmaaniyiinta, taana waxaa keenaysay iyagoo diin ku dhisnaa, isla markaana ay ku badnayd badawnimadii carbeed ee ka fogeyd beenta iyo wax isbada- marinta.
Sacuud waxaa uu weeraro badan ku ekeeyey meelo badan oo cabsi kasoo wejihi jirtay sida meelo ka mid ah Ciraaq iyo Shaam, oo marmar ay ciidamadiisu gaari jireen baadiyaha Dimishqa.
Isku dhicicii Sacuudiyiinta iyo Ingiriiska:
Waxaa jirtay shirkad lagu magacaabi jiray “Shirkadda bari ee Hindiya” ingiriiska ayaa aasaasay isagoo u ekaysiiyey shirkad ganacsi, isla markaana hindiya ayuu soo degay, dadkana waxaa lagu qanciyey in shirkaddani ganacsato tahay, ciidan ayey bilawday inay qorato ay ku difaacanayso dhaqdhaqaaqeeda ganacsi, balse waxay ahayd dhagaxii ugu horreeyey ee gumaysiga ingiriiska, waana tabtii uu ku degay meelo badan oo dunida muslimiinta ka mid ah oo Cadan ay ku jirtay. ciidankii ganacsiga difaacayey kaddib wuxuu isu beddelay S ciidan dalka oo dhan hantay, 1857dii ayaa Hindiya oo
p dhani gacanta u gashay ilaa ay xornimada ka qaadatay
p 1947dii iyaga ayaa xukumayey, isla magacii shirkadda
S ayaana lagu xukumayey!!!
2
5 Dadkii deganaa magaalada Ra’sul kheyma ee hadda ka mid
2 ah “Isutaga imaaraadka carabta” waxaa u talinayey amiir
2 la oran jiray Suldaan Saqar Alqaasimi, wuxuuna
p taageersanaa sacuudiyiinta oo ay isku caqiido ahaayeen,
5 sidaa darteed cabsi weyn ayey gelin jireen doomaha
g shirkadda ingiriiska ee maraya xeebaha khaliijka, weeraro
§ ayeyna la beegsan jireen, xoolana waa ay ka furan jireen.
p Taasi waxaa ay keentay in xukuumaddii Bombay ee
g Hindiya ay weerar kusoo qaaddo Ra’sul kheyma ayna
g ciidankoodii badda waxyeello weyn u geystaan,
2 magaaladana gubaan, dadkiina ay qaxaan, waxaa ay
p ahayd sannadkii 1224H, 1809M balse markii cadawgii dib
5 uga noqday ayaa suldaan Saqar iyo shacabkii kusoo
§ noqdeen dibna u cammireen.
2
Weerarkii Cusmaaniyiinta:
Waxaan soo sheegnay in xukunka reer Najdi aad u fiday oo gaaray khaliijka badankiisa, iyo yeman, iyo meelo ka mid ah Ciraaq iyo Shaam.
Taasi waxay hurdo seejisay dawladdii cusmaaniyiinta oo cabsi weyn ka qaadday dawladdan curdanka ah ee sii baahaysa, iyo halista ay gelin karto jiritaanka xukunka Turkiga.
Waa loo fariistay sidii laga yeeli lahaa, talo in badan la gorfeeyey kaddib waxaa la goaansaday in lala dagaallamo dawladdan, lana ciribtiro, si taa loo xaqiijiyo waxaa lasoo xulay hogaamiye miciyeystay oo ku xeeldheeraa hogaanka ciidanka iyo tabaha dagaallada, waa nin aan carab u dhalan, af iyo dhaqan midnaba aan la wadaagin, arxanna u galayn, waa nin reer yurub ah, kasoo jeeda dalka Albaaniya , waa kuma ninkaasi akhristoow?!
Waa Maxamed Cali Baashaa, oo tolow maxaa abaal marin loogu ballanqaaday haddii uu dawladdaa cirib tiro?! Waxaa loo ballanqaaday xukunka Masar! Iyo isagoo weliba u madax bannaan talada dalka iyo kheyraadkiisaba!! Alleylehe wax nin darajo adduun rabaa u halgamo waa tahay!
Abaabulkii dagaalka:
Maxamed Cali wuxuu diyaariyey ciidankii ugu horreeyey ee weerari lahaa Sacuudiyiinta, wuxuuna madax uga dhigay wiilkiisa Tuusuun! cid kale laguma aamini karo hawshan abaal marinta weyn leh!! Taariikhdu waa 1226H, 1811M, xeebta galbeed ee Xijaaz ayuu kala soo degay ciidan laxaad leh oo tiradiisu tahay 10,000 (toban kun oo askari) saanad millaterina loosoo dhammays tiray! Yunbuc ayuu la wareegay, kadibna Madiina ayuu usoo jihaystay, laba wiil
oo Sacuud dhalay ayaa ka hor yimid, dagaal faraha looga
gubtay ayaa dhex maray, Turkidii waa la jabiyey 1200 oo askarina waa laga dilay!!
Yunbuc ayey dib ugu soo noqdeen, dib ayeyna isu soo habeeyeen, Madiina ayey hareereeyeen muddo 2 bilood ah, kadib markii ay go’doomiyeen oo dadkii ganacsigii laga gooyey ayey qabsadeen.
Tuusuun si dhakhso ah ayuu Jidda ugu soo dhaqaaqay, C/laahi bin Sacuud oo ciidanka hogaaminayey waxay dantu ku khasabtay inuu ciidankiisa Maka kala baxo, sidaa ayeyna Turkidu ku qabsadeen jidda iyo Maka, daaifna waa ay la wareegeen maalmo kadib.
Mid ka mid ah hogaamiyayaashii reer Najdi oo la oran jiray Cusmaan Almadaayifi ayey qabteen, Masar ayaa loo dhaadhiciyey si xun ayaana loola dhaqmay.
Xijaaz gacanta reer Baashe ayey gashay, Maxamed Cali mar haddii wiilkiisii guul soo hoyiyey waa inuu booqasho kusoo kala bixiyaa deegaanka la xoreeyey! October 1813kii ayuu yimid Jidda, Axmed Baashaa nin la yiraahdo ayuu Xijaaz madax uga dhigay, degmooyinkana ashraaftii iyo rag kale ayuu u magacaabay.
Dagaallo kulul ayaa dhexmaray reer Najdi iyo Turkiyiinta sida dagaalkii Turba oo dhacay December 1813kii, jab weyn ayaa turkida gaaray, janaayo 1814kii ayaa mar kale Qanfada lagu kulmay, sidoo kale turkidu waa ku hoobteen.
Geeridii Sacuud:
Xilli dagaallada iyo hardanku halkaa marayaan ayaa halyeygii faraska ka degay! Lana oofsaday sannadkii 1229H, 1814M. dagaalladiina halkii ayey kasii socdeen.
Muuqaallo ka mid ah nolol maalmeedkii Sacuud:
• Waxaa dhaqan u ahayd marka uu ciidankiisa dhex joogo inuu salaadda maqrib kadib wacdiyo, oo xasuusiyo siiradii nabiga sallalaahu calayhi wasallama iyo saxaabadiisii, isagoo ku dhiirrigelinayey inay geesinimadoodii oo kale la yimaaddaan.
• Golayaasha cilmiga marka la fadhiyo reer Aalasacuud waxaa ay fariisan jireen wajahadda, reer Sheekh Maxamedna waa dhinac fariisan jireen, mid ka mid ah reer sheekh ayaa istaagi jiray oo wacdi jeedin jiray. Sheekh C/laahi Sh Maxamed ayaa tacliinta qaabilsanaa, sheekha xaga diinta ugu sarreeyana ahaa markii aabbihii iyo walaalkii dhinteen kadib.
• Marka madaxtooyada la joogo Sacuud duruus ayuu akhrin jiray sida tafsiirka ibnu kathiir iyo riyaadu saalixiin.
• Duhurka iyo casarka dhexdooda ayuu dadka is haya kala saari jiray, dacwadahooda iyo cabashooyinkoodana dhegaysan jiray, casarka kadibna wuxuu xaadiri jiray duruusta caamka ah ee madaxtooyada lagu qabto.
Amiirkii afaraad: C/laahi bin Sacuud bin C/casiis
Wuxuu ku dhashay Dirciya, wuxuu dhintay 1819M.
Wuxuu xukunka hayey 1229H-1233dii, 1813-1818M.
Wuxuu lasoo kulmay xaalad qaraar, turkida iyo masriyiinta iswataana aad u xoogaysteen, wuxuu isku dayey inuu heshiis la galo, balse nimankaa uma muuqan waxaan ahayn jirrid goynta sacuudiyiinta iyo wahaabiyada! Dagaallo badan ayaa dhex maray labada dhinac, khasaare badanina waa dhacay, guushuna dhanka turkida ayey usii janjeersanaysay.
Khiyaanadii huwanta:
Heshiis ayaa dhexmaray reer Najdi iyo xulafadii Turkiga sannadkii 1815kii bishii luulyo, waxaa lagu heshiiyey in xabbad joojin la sameeyo, Turkiduna Najdi iyo hareeraheeda faraha kala baxaan, dadkuna is dhex maro, heshiiskii Masar ayaa loo qaaday si loo tuso Maxamed Cali Baasha, wuu ogolaaday, wafdigii reer Najdi ee heshiiska wax kasoo saxiixayna waa ay soo noqdeen, balse Maxamed Cali wafdiga si wanaagsan uma qaabilin.
Duullaankii Ibraahim Baashaa:
Maxamed Cali oo khiyaano ka watay heshiiskii uu reer Najdi la saxiixday, waxaa uu Najdi arrimaheeda usoo xilsaaray wiilkiisa kale ee Ibraahim Baasha, ciidan laxaad lehna waa kusoo daray, Yunbuc ayuu kasoo degay, sebtember 1816M, qabaail badan oo nacfi doon ah ayuu dhexda kasii kaxaystay, wuxuu sacuudiyiinta kula kulmay meel la yiraahdo Muweyh bishii May 1817kii, ciidankii reer Najdi uma adkaysan madaafiicda xooga badan ee Turkida iyo huwan-teedu wateen, sidaa darteed Qasiim ayey dib ugu gurteen, magaalada Ras ayey difaac ka xirteen, saddex bilood ayey turkidu halkaa ku hareereeyeen, kadib dadkii magaalada joogay waa ay is dhiibeen, magangalyana way dalbadeen, halkaa waxaa turkida kaga dhintay inta u dhaxaysa 600 ilaa 700, halka najdiyiinta ay ka dhinteen 70 qof.
Ras sidaa ayey ku gacan gashay, magaalooyin kalena way la wareegeen sida:Cunayza, Bureyda, Shaqraa iyo kuwo kale.
Xasuuqii Durma:
Magaalada Durma la yiraahdo ayey hareereeyeen, oo ahayd magaaladii ugu difaac adkayd Najdi marka caasimadda laga yimaaddo, dadkeedii isma dhiibin,

5 ayeyna ugu danbaytii la kulantay. p
a s
Xasuuqii Dirciya:
21 kamid ah hogaamiyayaashii ugu waaweynaa reer AalaSacuud ayaa la dilay, sidoo kale culimadii reer Sheekh kuwoodii ugu waaweynaa ayaa si xun loo toogtay qaarkoodna la daldalay! Waxaana ugu weynaa Suleymaan bin C/laahi bin sheekh, xubin xubin ayaa loo jarjary sheekhan, “innaa lillaahi wa innaa ilayhi raajicuun”
Dhaadhicintii labada qoys:
Intii ka hartay labada qoys ee dhallinyaro iyo xaasas ahaa Masar ayaa loo dhaadhiciyey, waxaa ayna gaareen 13kii may 1819kii, halkaa ayey qaxooti ku ahaayeen, qaarkoodna xabsiyada ayey ku jireen, tiradoodu waxaa ay ahayd ilaa 400 oo qof.
Burburintii Dirciya
Cadowga dawladaha dumiyaa badanaa kuma ekaado rididda talisyada, ee waxaa qorshahooda ka mid ah tirtiridda dhammaan astaamaha iyo xarumaha tilmaami kara xadaaradda dawladdaa la riday.
Turkida iyo xulufadoodu waxay bilaabeen duminta guryihii Dirciya, siiba kuwii xafiisyada ahaa, iyo weliba baabi’inta beeraha, si ay u noqoto meel lama degaan ah oo aan mar danbe cammirmin, taasi waxay keentay in dadkii kusoo haray ay ka barakacaan oo ay u jihaystaan meelo kale oo ay nolol ka abuuran karaan, deganaanshana ka heli karaan.
Shirkaddii gumeysiga ee Hindiya ka talinaysay markii ay ogaatay waxa sacuudiyiinta ku dhacay wafdi ayey soo dirtay xagaagii 1819kii, kabtan magaciisa la oran jiray Georg Forster Sadleer ayaa hogaaminayey, si uu ula kulmo Ibraahim Baasha isagoo tahniyad ka siday dawladda ingiriiska, taas oo ku saabsan burburintii wahaabiyada.
8dii ama 9kii sebtember ayuu kula kulmay meel Madiina u dhow, tahniyaddiina gaarsiiyey, Baashana si weyn ayuu usoo dhaweeyey.
Wafdigii ingiriiska safarkaasi wuxuu u ahaa fursad ay ku sahamiyaan jaziiradda carbeed, si xeeldheer ayeyna u sahamiyeen uguna dhex wareegeen.
Yididiiladii Sacuudiyiinta!
Jabkii soo gaaray reer Sacuud wuxuu ahaa mid aan mar danbe la filan Karin inay xukun u hanqal taagaan, waxaa ay noqotay mid lagu biiriyo sheekooyinka ku saabsan awoodihii iyo dawladihii burburay ee dunida soo maray!! Balse adduun sidaad ka filanaysid ama ka damcaysid ma aha!!! waxaynu arki doonnaa dawladdii danbaska laga dhigay oo mar kale soo fuftay, cagaheedana isku taagtay, sababaha soo nooleeyey iyo baaxadda dhulkeedu inta uu gaaray waxaynu ku sharxi doonnaa qaybaha soo socda insha Allaah.
Dawladdii Sacuudiga ee Labaad
1238-1309H (1822-1891M)
Hadafkeennu ma aha in aynu si faahfaahsan uga hadalno dawladda sacuudiga iyo marxaladaheedii, dhib iyo dheef toona, balse waxaa aynu kasoo qaadanaynaa qaddar kooban, maadaama ay ka mid ahayd mirihii ugu waaweynaa ee ka dhashay halkankii diineed ee Sheekha.
Marxaladdan labaad waxaa isaga danbeeyey shan amiir oo kala ah:
1- Turki bin C/laahi bin Maxamed bin Sacuud
2- Faysal bin Turki bin C/laahi
3- Sacuud bin Faysal bin Turki
4- C/laahi bin Faysal bin Turki
5- C/raxmaan bin Faysal bin Turki
Rag kale oo reer Sacuud ah oo soo kala dhexgalay marmar waa jireen oo inqilaab ku yimid balse muddadooda oo maalmo ama bilo ahayd darteed ma aynaan tirin.
Amiirka koowaad: Turki bin C/laahi
Waxaa uu ku dhashay Dirciya sannadkii 1183dii hijriyada, wuxuu dhintay 1249H (1755-1834M). wuxuuna dawladda aasaasay 1238H, 1822M
Amiir Turki markii dawladdooda la dumiyey, qoyskoodiina intii soo hartay loo dhaadhiciyey Masar, isagu kama mid ahayn dadkii la taxaabay, ee miyiga Najdi ayuu ku dhuuntay, markii huwantu Dirciya burburisay ayna guurtay ayuu kusoo noqday deegaankiisii, dadka ayuu ugu baaqay
in nidaamkii dib loosoo celiyo waana la taageeray sidaa ayeyna ku istaagtay dawladdu.
Maxaa suuragaliyey soo noqoshada Sacuudiyiinta?!
Waa arin u baahan jawaab maangal ah, maxaa yeelay sidii loola dhaqmay dawladdan iyo sidii loogu dadaalay jirrid goynteeda ma ahayn si lagu fekeri karay in ay u hanqal taagi karaan siyaasad danbe.
Waxaanse kusoo uruurin karnaa sababaha caawiyey inay yihiin saddex waxyaabood oo kala ah:
1- Guuriddii Turkiyiinta:
Turkidu waa ay ka guureen Najdi markii ay hawshoodii dhammaysteen, iyagoo ku noqday Xijaaz iyo Masar, maxaa yeelay cabsi ay ka qabeen Najdi ma muuqan.
|j
I 2- Mabaadidii dawladda lagu aasaasay oo
E bulshadu ku qanacsanayd:
P Mabaadidii uu ku baaqay Sheekh Maxamed C/wahaab
p laguna taagay dawladda waxaa ay ku baahsanayd
g dhammaan carriga Najdi, beled iyo baadiyaba, culimo iyo
E caamaba waa la wada cabbay, dadkuna xaqnimo ayey u
p aamineen, sidaa darteed haddii dawladdii la dumiyey,
5 nidaamkiina la tirtiray, daarihiina la gubay, dadkiina la
g xasuuqay, qaarna la qafaalay, intii deegaanka kusoo
E hartay ee aan ahayn labada qoys caqiidadoodii quluubta
P ayey ku haysteen, cid kasta oo la wadaagtana xigto ayey
p ka dhiganayeen, waa sababta ugu weyn ee keenaysay in
§ qofkii ku baaqa waddadii sheekha ay reer Najdi u
E raacaan si aan kala har lahayn.
a
5 3- Gobannimadii reer Aalasacuud:
5 Qoyskani waxaa ay ahaayeen kuwo shacabkooda u
E roon, deeqsiyaal ah, ballan iyo garsoor leh,
dhaqammadii carabta ee wanaagsanaa ku dhegan, dadkuna aad ayuu u jeclaa, maadaama ay dadka u horkacayeen waxa ay aaminsan yihiin.
Saddexdaa sababood waxaa ay keeneen in wiilkii dhuuntay markii uu deegaankiisii yimid madaxa lagu qaado, dawladdiina uu mar kale dib u taago, waddadii dawladdii horena qaadsiiyo.
Waxqabadkii uu la yimid amiirkani:
Hirgelinta shareecada islaamka.
Dardargelinta tacliinta iyo dhiirrigelinta ardayda iyo culimadaba.
Isagoo naftiisa ka bilaabayey ku dhaqanka diinta. Ballaarinta dawladda iyo baahinta awoodeeda.
Geeridiisii:
Muddo 14 sano ah ayuu xilka hayey 1249H ayaa si gaadmo ah loo dilay, waxaa dilay wiil uu abti u ahaa kana mid ahaa qoyska Aalasacuud oo la oran jiray Mashaari bin C/raxmaan Aalasacuud, isagoo ula jeeday inqilaab, 40 maalmood ayuu xukunka sii haystay, kadibna waxaa ka dhacsaday Faysal bin Turki oo inoo iman doona insha Allaah.
Amiirkii labaad: Faysal bin Turki:
Dirciya ayuu ku dhashay sannadkii 1203H, wuxuu dhintay 1282H (1790-1865M) dadkii xabsiga Masar loo taxaabay ayuu ka mid ahaa markii dawladdoodii la dumiyey, markii aabbihii dawladda dib usoo nooleeyey ayuu xabsigii kasoo dhuuntay oo yimid deegaankiisii, aabihii ayuu u qaabilsanaa hogaanka ciidamada.
1250H ayuu la wareegay xilka, wuxuu ahaa geesi aan ganbasho aqoon, lagu yaqaan kasmo iyo kibir la’aan, diintana si sare ugu dhaqma.
Weerarkii Masriyiinta:
Markii dawladdani gashay gugii labaatanaad ayaa mar kale masriyiintu soo weerareen sannadkii 1254H, ciidan laxaad leh ayey kusoo saareen, dawladda oo weli curdan ahayd burburkii horena aan kasoo kaban uma suuroobin reer Najdi inay is difaacaan, Faysal wuu is dhiibay, Qaahira ayaana lagu xiray.
Mar kale ayuu kasoo baxsaday xabsiga, isaga oo is afgarad hoose la sameeyey ilaalada xabsiga, sannadkii 1256H, dhulkiisii ayuu yimid abaabul ayuu bilaabay, dawladdii ayuu dib u taagay 1259H, ilaa uu ka dhintay sannadkii 1282H.
Faallo ku saabsan marxaladdan labaad ee sacuudiyiinta:
Marxaladdan caasimaddoodu waxaa ay ahayd magaalada Riyaad, maxaa yeelay Dirciya ma ahayn meel si fudud loo dayactiri karo, caasimadna u noqon karta, balse Riyaad wax burbur ahi ma gaarin. (Dirciya wakhtigan waa xaafad ka mid ah Riyaad iyadoo u qaybsan Dirciyadii hore iyo Dirciyada Cusub).
Marxaladdan waxaa aad u baahsanaa khilaaf u dhexeeyey qoyska reer Aalasacuud dhexdooda, sababtuna waxay ahayd: xukunka oo ka wareegay faracii C/casiis bin Muxammad una wareegay faracii walaalkii C/laahi bin Muxammad bin sacuud.
Taasi waxaa ay keentay in kuwii hore ee dawladdii hore haysan jiray ay ka horyimaaddaan ilma adeerradood, Masriyiintii iyo Turkidii dawladdoodii burburiyeyna ay xulufo ka dhigtaan, una soo kaxaystaan la dagaallanka walaalahood, si ay xukunkoodii usoo dhacsadaan! Waxayna fursad qaali ah u ahayd Turkiga iyo huwantiisa oo aan
marnaba rabin in ay Najdi xasilloonaato, si aysan Sacuudiyiintu mar danbe isu ballaarin.
Taasi waatii keentay in gaadmo lagu dilo Turki bin C/laahi oo ahaa aasaasihii marxaladdan labaad, waxaa toogtay wiil qoyska ah, oo adeer iyo abtiba uu u ahaa, kana mid ahaa gacanyarayaashiisii.
Markii uu dhintay Faysal bin Turki bin C/laahi sannadkii 1882M, wuxuu xukunka uga tagay 3 wiil oo uu dhalay oo kala ahaa: Sacuud, C/laahi iyo C/raxmaan, iyaguna mucaarad la’aan ma noqon oo ilma adeerradood ayaa sidii ugu kacsanaa, iyaga qudhoodana isqabqabsi ayaa ka dhexeeyey.
Sida ay xukunka u kala qabteen waxaynu ku muujinaynaa shaxdan soo socota oo aynu arkayno midkood inuu saddex jeer xukunka kusoo noqday, labada kalena kiiba laba jeer, taas oo ka tarjumaysa khilaafka qoyska ka dhex aloosnaa, waana sidatan:
C/laahi bin Faysal: 1865-1871
Sacuud bin Faysal: 1871-1871
C/laahi bin faysal (mar labaad) 1871-1873
Sacuud bin Faysal (mar labaad) 1873-1875
C/raxmaan bin Faysal 1875-1876
C/laahi bin Faysal(mar sadexaad) 1876-1889
C/raxmaan bin faysal(mar labaad 1889-1891
Waa amiirkii ugu danbeeyey dawladdii labaad ee sacuudiga, muddadii ay jirtay waa intii u dhaxaysay 1238- 1309H oo ku beegan: 1822-1891.
Waxaa sidoo kale soo biiray qoys la oran jiray Aala rashiid oo gacanyarayaal u ahaan jiray Aalasacuud, kadibna bariga
jasiiradda dawlad yar ka samaystay, talada Najdina wax ku yeeshay, gacan saarna la yeeshay Turkiga, deegaankaas si weyn ayey isugu ballaariyeen, caasimadna waxay ka dhigteen Xaail, khilaafka Aalasacuud dhexdooda ka aloosnaana aad ayuu u caawiyey, taas oo dhashay in dhallinyaradii reer Sacuud qaarkood xulufo ka dhigtaan Rashiidiyiinta.
Balse rashiidiyiintu danahooda ayey ilaashanayeen, ugu danbayntii Najdi gacantooda ayey gashay, reer Sacuud madaxdoodii iyo qoysaskoodii qaar ka mid ahi waxaa ay u qaxeen Kuweyt, oo ay magangelyo ka heleen, sannadkii 1310H, 1891M waxaana xilka hayey C/raxmaan bin Faysal oo ahaa Boqor C/casiis aabihii.
Sidoo kale marxaladdan labaad xukunkoodu ma dhaafin Najdi dhexdeeda, haba jireen degmooyin badan oo ku teedsanaa khaliijka carbeed oo taageersanaa xilligii Turki bin C/laahi iyo wiilkiisa Faysal, balse markaa kadib waxay iska ahaayeen magac-uyaal ku kooban Riyaad iyo agagaarkeeda oo iyaga qudhoodu isku haysteen!
Warbixin kooban oo ku saabsan dawladii Rashiidiyiinta ama Aala-rashiid
Dawladdani waa tii xukunka kala wareegtay Aalasacuud kaddib markii dhallinyaradoodii xukunka isku khilaafeen, in muddo ah ayey Rashiidiyiintu haysteen qayb ka mid ah Najdi iyo gobollada bari oo caasimaddoodu ku taallay waa Xaail. kadib markii Aalasacuud ay rideenna iyagaa Najdi oo dhan la wareegay, waxayna ku siqeen ilaa Suuriya,
Najraan (waqooyiga yeman, haddana ah koonfurta sacuudiga) ilaa xuduuda Xijaaz.
Dawlad xoogan ayey noqdeen oo u hanqaltaagaysa inay gaaraan halkii reer Sacuud gaareen iyo meel ka fog.
Waxaa muhiim ah inaynu ogaanno ma jirin wax khilaaf dhanka caqiidada ah oo u dhexeeyey labadan qoys: Aalasacuud iyo Aalarashiid, mid walbaa waxay ku taagnayd mabaadidii lagu aasaasay dawladdii Sacuudiga ee Sheekh Maxamed C/wahaab wax ka taagay, kaliya waxay isku hayeen xukunka, sida Aalasacuud dhexdooduba isugu hayeen, Rashiidiyiintu markoodii horena sida aynu xusnay waxay la shaqayn jireen Sacuudiyiinta, balse waa rag oo markii ay arkeen khilaafka qoyska ku dhex jira ayaa damac galay sidaa ayeyna talada ku hanteen.
Aasaasayaashii dawladdan:
Waa C/laahi Al-cali Alrashiidi, iyo walaalkii Cubeyd Alrashiidi, 1850-1902 ayey si weyn isu ballaarisay, 13 amiir ayaana isaga danbeeyey.
C/laahi Alcali wuxuu aad ugu xirnaa Turki bin C/laahi Aalasacuud, markii Turki la dilayna isagaa wiilkiisii Faysal xukunka lasoo celiyey, kana takhallusay nimankii inqilaabka geystay.
Markii C/laahi Alcali dhintay xukunka cidna kalama dardaarmin, waxaa joogay walaalkiisii dawladda la aasaasay waa Cubeyd Alrashiidi, wuxuuse Cubeyd ahaa nin cibaado iyo Alle ka-cabsi badan, isagoo hogaanka ciidankana aad u yiqiin, geesi laga goojiyana ahaa, gabayaana ahaa, hadduu xukunka isku magacaabi lahaa loo wada hogaansami lahaa,balse arrin aan marnaba looga fadhiyin ayuu la yimid oo ahayd: “Culimadii iyo madaxdii deegaanka ayuu isugu yeeray oo ku yiri: Amiirkiinii isagaa hadda xal u baahan (wuu dhintay) ee cid talada idiin qabata raadsada! Cidina wax fikrad ah masoo jeedin, markaa ayuu istaagay oo ku dhawaaqay ciddii xukunka la wareegi lahayd, wuxuuna doortay wiilkii walaalkii dhalay: Talaal bin C/laahi Alrashiidi, sidaa ayuuna xukunka ku qabtay.
Xiriirka reer Sacuud iyo reer Rashiid u dhexeeyaa weli waa fiicnaa, waana la xididi jiray, amiirkanina si weyn ayuu p dawladdiisii u ballaariyey.
p Amiirro dhowr ah oo midba ka kale dilay ayaa isaga
E danbeeyey xukunka, ugu danbayntii markii reer Sacuud
S khilaafkoodii darnaaday ayaa dhallintoodii qayb ka mid ahi
p taageero waydiisteen reer Rashiid, fursad qaali ah ayey u
g noqotay, ciidan laxaad leh ayeyna soo dumeen, goobtii la
E oran jiray Malaydala oo Qasiim ka mid ah ayaa la isku
p helay sannadkii 1890M reer Rashiid oo qaar reer Sacuud
5 ahi la socdaan ayaa guushu raacday, Qasiim ayey
g qabsadeen, dagaalkii wuu sii socday kadibna Riyaad ayey
E qabsadeen oo caasimaddii Sacuudiyiinta ahayd sannadkii
P 1891. dawladdii Sacuudiga ee labaadna halkaa ayey ku
p dhammaatay.
g
E C/raxmaan bin Faysal oo markaa talada hayeyna sidii aynu E soo xusnay wuu qaxay, Qatar ayuu tagay, dawladda
5 Cusmaaniyiinta ayuu warqad u qoray isagoo ka codsanaya
§ inuu Kuweyt ku noolaado, waa loo ogolaaday, halkaa
E ayuuna qaxooti ku noqday.
Reer Sacuud waa niman jab iyo guulba arki jiray sidaa kuma samrin! dib ayey usoo rogaal celiyeen iyagoo Kuweyt iyo qabaail badan taageero ka helaya, c/casiis oo ina c/raxmaan ah oo dhallinyaro ah ayaa ciidan soo kaxaystay 1902dii Riyaad ayuu qabsaday iyo magaalooyin kale, heshiis ayaa dhex maray labada qoys, ku saabsanaa in xuduud cusub la kala samaysto, balse hardanka iyo dagaalladii ma joogsan, labada qoloba boqortooyo ayey soo dhadhamiyeen, “Qoori xero kuma heshiiso” waa in midkood reerka u haraa!
Hardan dheer kadib 1921 ayaa dawladdii Rashiidiyiinta lasoo afjaray, Sacuudiyiintuna isku ballaariyeen dhulkoodii, madaxdoodiina Riyaad u taxaabeen, iyagoo xabsi guri ku xukumay, ilaa ay halkaa ku dhinteen.
Dawladdii Sacuudiga ee Saddexaad
Aasaasaheedu waa boqor C/casiis bin C/raxmaan bin Faysal bin Turki bin C/laahi bin Muxamed bin Sacuud, waxaa uu ku dhashay Riyaad sannadkii 1296H 1880M wuxuu dhintay 1374H- 1953, wuxuu dawladda aasaasay 1319H,1902M.
Riyaad ayuu ku barbaaray waxna ku bartay, yaraantiisii wuxuu ahaa mid jecel farda-fuulka, goaan adag, geesi xikmad badan ah, waa cabqarigii qarnigii 20aad.
Markii reerkoodu qaxeen sannadkii 1891M, wuxuu ahaa 11 jir, markii ay qaxootiga noqdeen wuxuu aad uga fekeri jiray soo celinta xukunkoodii;
Xiriir wanaagsan ayaa dhexmaray isaga iyo amiirkii Kuweyt Mubaarak Alsabaax, taasoo keentay inuu ka helo taageero ciidan.
Sannadkii 1319H, oo ku beegnayd 1902dii jannaayo, da’diisuna tahay 22 jir ayuu soo kaxaystay ciidamo dhowr iyo afartan nin ah, isagoo duullaan ku ah deegaankiisii Najdi, qabaail badan ayuu soo dhexmaray oo kulligood ku qanciyey inay taageeraan, in badan ayaa taageertay ciidankiisii waxay noqdeen dhowr kun, reer Rashiid markii ay arintaa ogaadeen ayey taageero ka dalbadeen saldhigii Cusmaaniyiinta ee Ciraaq ku yaallay, reer miyigii C/casiis la socday markii ay ogaadeen ciidanka kusoo maqan ayey kala dhuunteen, waxaa kusoo haray ragiisii afartameeyada ahaa ee uu Kuweyt kala yimid.
C/casiis nin isa soo miidaamiyey ayuu ahaa sidaa kuma joogsan, si dhuumaalaysi ah ayuu ugusoo dhaqaaqay dhinaca Riyaad, magaalada bannaankeeda ayuu goor habayn ah soo gaaray, qayb ciidankiisii ka mid ah ayuu

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

C/casiis iyo qolyihii rashiidiyiinta ahaa ee kasoo horjeeday waxay kusoo beegmeen xilli uu loolan culusi ka dhexeeyey dawladaha reer galbeedka, oo mid kastaa doonaysay inay awoodda bariga dhexe gacanta ku dhigto, Turkiga iyo xulufadiisu waxay la jaal ahaayeen Jarmalka oo ay taageero ciidan iyo hubba ka helayeen, halka C/casiis oo Kuweyt taageerayso ay Ingiriiska gacan saar la lahaayeen, kana heli jireen saanad millatari.
Waa amiirkii ugu horreeyey ee reer Sacuud ka mid ah oo xiriir dadban iyo mid toos ahba la yeesha ingiriis ama gaalo kale, iyadoo ay keenaysay awooddii reer galbeedka ee markaa jirtay, dawladaha tabarta daranna ay ku khasbanaayeen inay heshiis la galaan dawladaha reer galbeed ee loolamayey ama ay xukunka waayaan.
Ma dhahayno C/casiis mar kasta wuu ku saxnaa xiriirka reer Galbeedka, balse waxaan leenahay ma jirin wax saamayn ah oo ay ku yeelatay hannaankii diineed ee jasiiradda iyo caqiidadii ummadda iyo dhaqan gelintii shareecada.
Waxaa hanqaltaagiisa ka mid ahaa inuu ku darsado dhulkiisa dhulal kale oo ay ka mid yihiin Urdun ilaa Falastiin! Balse cagajuglayn ingiriiska kaga timid ayuu uga joogsaday intii wax badso wax beel bay dhashaa ay ku dhici lahayd!
Markaana waxaa socday qorshihii reer galbeedku ku diyaarinayeen soo raridda Yahuudda iyo dejintooda dhulka Falastiin!!
C/casiis muxuu dawladdiisa Dastuur uga dhigay?
C/casiis isagoo ahaa nin soo nooleynayey xukunkii qoyskooda ee la riday, balse lama iman dariiq ka duwan manhajkii sheekha iyo imaamku ku
heshiiyeen, marnaba gorgortan kama gelin in dawladda lagu dhaqo shareecada islaamka.
Waxaa hadalladiisa ka mid ahaa: “Alle waxaan ballan kula galay saddex waxyaabood:
1- inaan Tawxiidka ku baaqo, shareecadana ku xukumo wax yar iyo wax weynba.
2- Qofka xumaanta wada inaan gacanta qabto seefna ku maamulo.
3- Qofkii wanaag la yimaadda inaan abaal mariyo, kii ilduuf ka dhacana aan iska cafiyo.
Waxaa kale oo khudbooyinkiisa ka mid ahaa: “Kitaabka Alle ayaa diin inoo ah, isaga ayaan ula noqonaynaa wax walba, sunnada nabigu sallalaahu calayhi wasallama waa daliilkeenna, waxaana ku sugan wax kasta oo aan u baahannahay oo kheyr iyo toosnaan ah, annaguna dhankeenna waan ku dadaalaynaa inaan istaajinno oo raacno kuna maamulno arrin walba”.
Waxqabadkiisa kuwii ugu waaweynaa:
Isaga oo dhulkuu uu ka talinayey ku mideeyey ku dhaqanka shareecada islaamka.
Arrimaha xajka iyo labada xaram oo uu si weyn isaga xilsaaray, kana shaqeeyey sida ugu fudud ee xujeydu waajibkooda ku gudan karaan, meeshana ka saaray canshuurtii ashraaftu xujeyda ka qaadi jireen.
Xaramka Maka wuu dayac tiray isagoo ballaarintiisa qorsheeyey ayuu dhintay wiilkiisa Sacuud ayaana qorshihii fuliyey.
Isagoo kacbada u sameeyey hal imaam, halka ay dadku lahaayeen afar imaam oo mid kastaa mad- habtiisa dadka ku tujiyo.
❖ Isaga oo aasaasay hay’adda farida samaha iyo reebidda xumaha.
❖ Adkaynta garsoorka, isaga oo shareecada ku qotomiyey una dooray dad aqoon u leh.
❖ Cilmiga iyo culimada oo uu siiyey mudnaanta koowaad, isaga oo ku dadaalay in tuulo kastaa yeelato xarumo waxbarasho iyo dad waxbaridda u heellan.
❖ Wuxuu sameeyey gole waxbarasho oo loogu yeeri jiray Majlis Almacaarif, oo ka dhignaa wasaarad waxbarasho, wuxuuna khasab ka dhigay waxbarashada hoose oo dhammaan caruurta laga doonayey in la geeyo goobaha waxbarashada.
Wuxuu aad u adkeeyey amniga maadaama uu yahay shayga koowaad ee bulshada daruuriga u ah, wax la’aantii socon karaana uusan jirin.
Dhanka dhaqaalaha C/casiis waa ninkii soo saaray batroolka oo looga faaiidaystay horumarinta dalka, dhanka tacliinta, caafimaadka, amniga iyo wax kasta oo bulshadu u baahan tahay.
Macaahiddii iyo jaamicadihii xilligiisa la aasaasay:
Machadka cilmiga ee Sacuudiga: Maka Madrasada diyaarinta dadka waxbarashada sare loo dirayo: Riyaad.
Daaru Tawxiid: Daaif
Kulliyadda shareecada: Maka
Machadka riyaad ee cilmiga: Riyaad (waa bilawgii jaamicadda weyn ee kadib loo bixiyey Imaam Maxamed bin Sacuud).
Kulliyadda Shareecada: Riyaad
Dhimashadiisii:
Halgan dheer oo soddon sano qaatay, iyo labaatan sano oo kasii danbeeysay oo uu ku mashquulsanaa horumarinta dawladdiisa, wuxuu c/casiis dhintay 1373H, oo ku beegnayd 1953dii, Daaif ayuu ku dhintay, Riyaad ayaana lagu aasay.
Dad badan oo Muslim iyo gaalo isugu jira ayaa wax ka qoray taariikhda C/casiis, waxayna isku raaceen inuu ahaa shakhsi isagoo kale uu dhif yahay, uuna yahay cabqarigii qarnigii 20aad.
Raga wax ka qoray waxaa ka mid ah taariikhyahankii weynaa ee reer Shaam: Kheyrudiin Zirikli, iyo qoraaga weyn ee reer Masar Maxamed Xasanayn Haykal.
Waxaa xukunka uga danbeeyey wiilashiisan kala ah:
1- Boqor Sacuud bin C/casiis oo xilka hayey 1953- 1964tii.
2- Boqor Faysal bin C/casiis 1964-1975
3- Boqor Khaalid bin C/casis 1975-1982
4- Boqor Fahad bin C/casiis 1982-2005
5- Boqor C/laahi bin C/casiis 2005-
Dhammaan Alle ha u naxariisto waa rag dalkooda hormariyey, islaamka kalena wax taray.
Qaddarkaa ayeynu kaga joogsanaynaa warbixintii koobnayd ee aynu ugu talagalnay inaynu ku tilmaanno dawladda Sacuudiga iyo marxaladihii ay soo martay, innagoo ula jeednay inaan sheegno inay ka mid tahay mirihii laga dhaxlay halgankii Sheekh Maxamed C/wahaab Alle ha u naxariistee.
Qaybta Afaraad ee mirihiisii ka mid ah:Raadkii uu ku yeeshay dibadda jaziiradda Carbeed:
Aynu xusno toddaba meelood:
1- Yaman
2- Masar
3- hindiya
4- Induniisiya
5- Galbeedka Africa
6- Shaam iyo Ciraaq.
7- Jazaair
8- Soomaaliya
Yaman:
Isla markii Sheekhu dacwada ku dhawaaqay oo ay hanaqaaday waxaa ku dayday oo ay hiil u noqotay culimo ku noolaa Dalka Yaman, oo arkayey khaladaadka faafsan, balse ka baqayey collaytanka iyo guuxa dadweynaha, culimadaa waxaa ka mid ahaa Imaam Maxamed Amiir Alsancaani, oo ahaa caalim weyn oo reer yeman ah, qorayna kutub badan oo culuumta shareecada noocyadeeda kala duwan ah, sida Xadiiska iyo qawaaciddiisa, siirada nabiga, fiqhiga, caqiidada iyo kuwo kaleba.
Sheekhani wuxuu tiriyey qasiido dheer oo uu sheekha ku ammaanayo, kuna bogaadinayo wax qabadkiisa, isla markaana wuxuu isna bilaabay inuu qoro kutub caqiidada ku saabsan oo sida sheekha oo kale kaga digayo shirkiyaadka iyo khuraafaadkii baahsanaa.
Qasiidadiisa waxaa ugu horeysay tuduc micnaheedu yahay:
Salaamtaydu Najdi dusheeda ha ahaato, iyo cidda Najdi degtayba, inkastoo salaantaydu aysan meel fog wax ka tarayn!
Hadalladiisa waxaa ka mid ahaa: “Markii akhbaartu la duushay in caalim uu kasoo bidhaamay Najdi, la yiraahdo Maxamed bin C/wahaab, ardaydiisa qaarkoodna ay nasoo gaareen, noogana warrameen xaqiiqooyinka xaaladdiisa iyo ku dadaaliddiisa Alle ka cabsiga iyo faridda samaha iyo reebidda xumaha, ayey naftu u hilawday inaan u qorno tuducyadan sannadkii 1163H, waxaanan usii marsiinnay dhanka Maka-da sharfan, (markaa ayuu sheegay tixdiisii). Waxaa tixda ka mid ahaa:
“akhbaartu waxay noo keentay inuu noogu soo celinayo sharciga sharafta leh wax muujinaya.
Waxa kale oo ka mid ahaa: “wuu I farax geliyey waxa uu la yimid ee dariiqadiisa ah, waxaanan islahaa inaan keli ku ahay dariiqadan”.
Sidaas ayuu Sancaani dadka ugu baaqay inay u noqdaan dariiqadii xaqa ahayd ee Nabi Muxammad, culimo badan oo ka danbaysayna waddadiisii ayey qaadeen, sida Xuseyn bin Mahdi Alnucmi, iyo Muxamad bin Cali Alshawkaani, waxayna ka tageen kutub qiimo weyn leh oo noocyada cilmiga badankiisa ah.
Shawkaani si weyn ayuu ugu baaqay manhajkii sheekha si toos ah iyo si dadban labada, meelo badan oo ka mid ah kitaabkiisa Albadru Aldaalic ee taariikhda ah ayuu ku difaacay sheekha iyo ardaydiisa, iyo madaxdii reer Sacuud intaba, bal fiiri : 2/7, 2/5-8, 1/262 iyo meelo kale oo kitaabkiisaa ka mid ah.
Sancaani iyo Shawkaani qarnigii 12aad ilaa iyo wakhtigan masoo marin yaman cid la miizaan ah, cilmiga iyo kutub badnaanta labadaba, fiqhiga laga haysto waqooyiga yaman ee dawlad iyo shacabba la cuskado wuxuu u badan yahay fiqhigii ay ka tageen labadan imaam, Alle ha u naxariisto.
Masar
Dacwadau Masar waxay ka saamaysay taariikhyahankoodii ugu weynaa waa C/raxmaan bin Xasan bin Burhaanudiin Aljabarti1, oo asalkiisu kasoo jeedo dhulka Xabasha, balse dhowr fac ku dhashay Masar, wuxuu wax lala yaabo ku tilmaamay sidii foosha xumayd ee loola dhaqmay maxaabiistii reer Najdi iyo xoolihii lagu bixiyey xafladihii loogu dabbaaldegayey guushii ku-meel gaarka ahayd, c/laahi Aalasacuud markii loo dhaadhiciyey Astaana oo halkaa lagu toogtay wuxuu ku tilmaamay inuu yahay “Shahiid”
Waxyaabihii qaabka darnaa ee reer Baashe sameeyeen waxaa ka mid ahaa inay iibiyeen maxaabiistii qaarkood, Jabarti isagoo arrintan ka gilgilanaya wuxuu yiri: “waa Muslimiin Xor ah”.
Markii Maxamed Cali Baashaa uu la yaabay sida uu Jabarti ula safanyahay culimada wahaabiyada lagu suntay ayey dileen wiil uu dhalay si gaadmo ah, aad ayuu uga murugooday oo ugu ooyey ilaa uu ka indhabeelay, kaddibna waa la ceejiyey oo sidaa ayuu ku dhintay”.2
1 Wuxuu kasoo jeeday dhulka xabasha oo qoyskoodu ka hijroodeen, wuxuu ku dhashay Qaahira 1168H oo ku beegnayd 1756, isaga iyo aabbihiiba waxay ka mid ahaayeen culimadii waaweynayd ee Azhar wuxuuna dhintay 1240H oo ku beegnayd 1825. Akhbaarta sacuudiyiinta wuxuu meelo
badan kaga xusay kitaabkiisa loo yaqaan: Taariikh Aljabarti.
2
Fiiri: Alsacuudiyuun wal-xal al-islaami: Maxamed Jalaal Kashka:176, iyo Al-aclaam: kheyrudiin Zirikli:3/304
Kaddib waxaa yimid Caalimkii Muxamad Rashiid Ridaa ee ahaa muftiga labada dawladood:Masar iyo suuriya, isna si weyn ayey dacwadu u saamaysay aad ayuuna ugu difaaci jiray Majalladiisa Almanaar,., isagoo difaacaya sheekh Maxamed bin c/wahaab wuxuu yiri: “Wuxuu ka mid ahaa imaam maxamed bin C/wahaab kuwaa caadiliinta ah ee diinta boorka ka jafay, wuu istaagay isagoo ku baaqaya in tawxiidka la saafiyeelo, cibaadadana Allaah loo baraxtiro kaligii, sida uu kitaabkiisa ku jideeyey nabigiisa nabiyada lagu khatimayna uu jideeyey, iyo in bidcada iyo macaasida laga tago, shareecada laga tagayna la oogo, iyo in xurmooyinka Alle ee lagu tuntay la weyneeyo”.
Mar kale waxaa uu yiri isaga oo dhaleecayna xaflad loo sameeyey boqol guuradii kasoo wareegtay markii la taagay xukunkii reer Baashaa 1903 iyadoo masaajiddii aad loo qurxiyey markii xafladdu dhacaysay: “Masaajiddu waa guryihii Alle, mana habboona in loo qurxiyo munaasabadaha xuska boqorrada iyo madaxda kaligood taliyayaasha ah”. Kaddib wuxuu ka sheekeeyey siyaasad xumadii Maxamed Cali Baashe oo ay ka mid ahayd dagaalkii uu ku qaaday wahaabiyada iyo baabi’intii uu ku sameeyey, iyagoo ahaa kuwii isu taagay hagaajin diineed oo ka curatay jaziiradda carbeed oo ah hoygii islaamka iyo saldhigiisii”.
Mar kale waxaa uu yiri: “Haddii wixii horjoogsaday aysan jirin, islaamka wuu cusboonaysiin lahaa mid diineed iyo mid aduunyo oo wada jira, wixii ka horyimidna waxaa ugu weynaa dawladdii Cusmaniyiinta iyo taagiriddii Muxamad Cali Baashe uu ku taageeray la dagaallanka wahaabiyada, iyo inuu awoodoodii baabi’iyo, waxa qarsoon ee hoos ka hagayeyna waxay ahayd dawladdii maleegyada shaydaan (ingiriiska) cadawgii barigana ahayd, gaar ahaan ummadda islaamka”.1
Waxaa kadib yimid Caalimkii xadiiska looga danbeeyey qarnigii 14aad ee hijriga waa Imaam Abul-ashbaal Axmed Muxammad Shaakir, oo reer Iskandariya ahaa, wuxuu dadaal dheer u galay kor uqaadidda sunnada iyo dhaleecaynta bidcada, wuxuu aad uga shaqeeyey daabicidda kutubta sunnada oo uu ugu weynyahay Musnadka imaamu Axmed bin Xanbal, kutubta tafaasiirta ah, kuwa caqiidada sida Sharraxa Daxaawi ee Imaam Cali bin abil-cizz Alxanafi, iyo kutub kale.
Wuxuu caalimkani ahaa mid aan la ganban xaqa uu aaminsanyahay, wuxuuna ahaa mid aad looga xurmeeyo golayaasha cilmiga ee Masar oo ay Azhar ugu horreyso, aabbihii wuxuu ahaa ninka ugu sarreeya garsoorka Iskandariya.2
jamaacada Ansaaru Alsunnah iyo culimo kale ayaa iyaguna aad u faafiyey dacwadii sunnada ee wahaabiyada lagu suntay, madbacad lagu magacaabo Madbacatu Alsalafiyah ayey ka hirgeliyeen dalka, ka hor bartamihii qarnigii hore, ilaa haddana aad ayey ugu dhex faafsan tahay bulshada reer Masar.
1 Almannaar:26/205
2
2 Sheekh Muxamad Naasirudiin Al-albaani wuxu yiri: noloshaydii laba caalim wax la mid ah ma arag: Axmed Shaakir iyo Badiicudiin Alsindi.
Hindiya:
Isla xilligii sheekha waxaa ku noolaa Caalim weyn oo dadka sunnada ugu baaqayey kama qaadan Sheekh Maxamed bin C/wahaab, ee cilmigiisa ayaa xaqa u bidhaamiyey waa imaamka reer Hindiya iyo inta ka go’dayba silsiladdooda cilmigu marto, waa Callaamah Axmed Shaah Dahlawi oo loo yaqaan (Shaah weliyullaah Al-dahlawi) sheekhan iyo faraciisu aad ayey dadka ugu baaqeen in tawxiidka la saafi yeelo, sunnadana halbeeg laga dhigto.
Waxaa kale oo hindiya kasoo baxay culimo si weyn u difaacday Sheekh Maxamed bin C/wahaab, kutubna ka qortay, dacwadii uu ku baaqayeyna dadka ugu baaqday, waxaan culimadaa ka xusi karnaa:
Sheekh Maxamed Bashiir Alsahsawaani : oo qoray kitaabka lagu magacaabo: Siyaanatu Al-insaan can waswasati Daxlaan. (dadka oo laga dhawro waswaasinta Daxlaan) waa kitaab uu kaga jawaabayo been abuurka Daxlaan u gaystay diinta iyo sheekh maxamed iyo dadka taageersanba, waana kitaab weyn oo hadda lagu daabacay laba Mujallad.
Sheekh Maxamed Manduur Al-nucmaani: ayaa isna qoray kitaabkiisa ah “Dacaayaat mukathafah didda Sheekh Maxamed bin C/wahaab”. Oo uu kaga jawaabayo dacaayadaha la buunbuuniyey ee sheekha laga faafiyey.
Sheekh Mascuud Caalim Nadawi1: oo qoray kitaabkiisa cajaaibka badan, oo uu u bixiyey: “Muxamad bin C/wahaab muslixun madluumun wa muftaraa calayh”. (Maxamed c/wahaab waa samaddoon la dulmiyey laguna been abuurtay). Si aad u tafaftiran oo taariikhaysan ayuu kitaabkan u allifay, ugana jawaabay dacaayadihii reer galbeedku sheekha ka faafiyeen iyo kuwii kaleba, kitaabkan asalkiisa Urduu ayuu ku qoray kaddib Carabi ayaa loo tarjumay.
Culimo badan oo kale ayaa jirta oo reer hindiya ah waxna ka qortay sheekh Maxamed balse saddexdaa caalim ayaa safka hore kaga jiray.
Sidoo kale taageerayaasha sheekha ama dadka la caqiidada ah ee ku nool hindiya, Pakistan iyo bangaladesh, waxaa loo yaqaan: Ahlu-xadiis, waxayna leeyihiin xarumo aad u badan oo cilmiga lagu barto, sida jaamicadda Alsalafiya, oo ku taal Hindiya-Banaaris oo uu madax ka ahaan jiray caalimkii qoray kitaabka siirada “Alraxiiq Almakhtuum” iyo jaamicadda Alsalafiya ee ku taal Pakistan-Faysalaabaad iyo xarumo kaleba, Jaamacadda Abuubakar ee ku taal Karachi-Pakistan.
Sidoo kale waxaa dalkan mar ka curatay dawlad uu madax ka ahaa amiir la oran jiray Sayid Axmed sannadkii 1820m, balse masii dheeraan jiritaankeedu oo isticmaarkii ingiriiska ayaa ka takhallusay.2
Sidoo kale Caalimkii weynaa ee noocyada cilmiga ku takhasusay waa Imaam Sadiiq Xasan Khaan, markii uu guursaday boqoraddii gobolka Bahoobaal oo hindiya ka mid ah, wuxuu la wareegay maamulkii gobolka, wuxuuna kusoo
1 Wuxuu ahaa asalkiisii Caalim Xanafi ah kuna dhegan mad-habtiisa, gumaysigii ingiriiska ayaa xabsiga dhigay, kutubtii Shawkaani iyo kuwo kale ayuu xabsiga ku daalacday, markii uu kasoo baxayna wuxuu iska daayey ku-dheganaanshihii xanafiyada ee daliilka ayuu raaci jiray, dadkii sheekha difaacay kuwii ugu dhiirranaa ayuu ka mid ahaa, wuxuu dhintay 1373H
2
Sheekh Muxammad bin C/wahaab: Axmed bin Xajar Aalabuutaami:55-56
rogay shareecada islaamka isaga oo dadka ugu baaqayey tawxiidka ugana digayey shirkiga iyo khuraafaadka kale.
Induniisiya:
Sannadkii 1803m waxaa jaziiradda Soomtara ee ka mid ah induniisiya ka bilaabay dacwadii sheekha Xujeydii kasoo noqotay xajka, kaddib markii ay la kulmeen culimadii reer Najdi ayna ku qanceen manhajkooda, kaddib dagaallo ayaa dhex maray muslimiintii manhajkan ku qancay iyo gaaladii Buudiga ahayd, waxaa arrinta soo farageliyey isticmaarkii Holand, dagaallo ba’an ayaa dhexmaray muslimiinta iyo gumeysiga qaatayna 16 sano, ugu danbayntii gumaystaha ayaa adkaaday xoogagii muslimiintana waa la jabiyey, balse dadkii mabaadida aaminsanaa kama idlaan jaziiradda.
Galbeedka Afrika:
Waxaa kasoo safray nin la oranjiray Cusmaan bin Fowdi, oo ka dhashay qabiilka weyn ee Fullaaniyiinta loo yaqaan, kuna faafsan dalal badan oo galbeedka Afrika ah.
Wuxuu dhashay 1168 ama 1169H, oo ku beegnayd 1754M. Sheekhani markii uu xajka yimid, wuxuu la kulmay culimadii dacwada, wuu ka faaiidaystay manhajkoodiina wuu ku qancay, kaddib dalkiisii ayuu ku noqday isaga oo ku baaqaya caqiidada saafiga ah, wuxuu ku guulaystay inuu qabiilkiisii mideeyo kana dhaadhiciyo dacwadii uu ku baaqayey, isla markaana ka dhigto cudud uu adeegsado faafinta caqiidada uu xanbaarsanyahay.
waxaa iyaguna halkaa degan qabiilka Haawsa ee ku faafsan dalalka Maali, Niijar, kaamaroon, Nayjeeriya iyo kuwo kale, waxay ahaayeen dad islaamka ka haysta magac oo kaliya, ku dhaqma wax kasta oo jaahiliya ah, dagaallo faraha looga gubtay ayaa dhexmaray Cusmaan iyo Haawsa, kaddib guushu waxay raacday Cusmaan, dawlad loo yaqaan Sookootoo, ayuu ka taagay galbeedka Afrika sannadkii 1803M, dawlad la oran jiray Qabar ayuu meesha ka saaray, sidaa ayuu ku faafiyey manhajkii Sheekh Maxamed c/wahaab ee salafiga ahaa, ilaa uu ka dhintay sannadkii 1232H oo ahayd 1817M dawladdani waxay jirtay ilaa isticmaarku dumiyey sannadkii:1903M iyadoo boqol sano jirsatay, faraciisiina ay iska dhaxlayeen.
Cusmaan bin Fowdi waxaa dalalkaa looga aqoonsan yahay halgamaa weyn waxaa jira dugsiyo iyo jaamicado iyo xarumo kale oo badan oo magaciisa lagu maamuusay, dadka deegaankaa degan sida uu ugu weyn yahay caruurta in badani waxaa ay u bixiyaan Cusmaan.
Waxaa laga qoray kutub badan oo ka warramaysa taariikhdiisii iyo waxqabadkiisii, sidoo kale dacwadiisii aad ayey dalalkaa uga miradhashay oo galbeedka afrika wuxuu ka mid yahay meelaha ugu badan ee laga haysto dacwadii sheekh maxamed c/wahaab ku baaqay.
Shaam iyo Ciraaq:
Sidoo kale Ciraaq iyo Shaam ayaa ka mid ahaa meelihii baaqa sheekhu gaaray xilli hore, balse maadaama ay ku yaalleen saldhigyo waaweyn oo Turkigu lahaa ma suuroobin in dacwadu biya-dhigto wixii ka horreeyey dumiddii dawladda Turkiga, inkastoo ay mar walba jireen shakhsiyaad dacwada aaminsan balse aan awood u lahayn faafinteeda, waxaa ka mid ahaa culimadii Ciraaq ku noolayd ee dacwada faafisay Caalimkii reer Ciraaq Maxamuud Shukri Al-aaluusi iyo adeerkii Nucmaan Al- aluusi, Maxamuud wuxuu allifay kutub dhor ah oo uu ku difaacayo dacwada sheekh Muxammad kuna naqdinayo qubuuriyiinta, waxaa kutubtaa ka mid ahaa:
1- Qaayatu Al-amaanii firraddi Calaa Alnabhaanii, isagoo ku naqdinayey qubuurigii weynaa ee la oran jiray Yuusuf Alnabhaani ee shirkiyaadka difaaci jiray, sheekh Maxamedna si weyn ugu been abuurtay.
2- Al-aayatu Alkubraa calaa dalaali Alnabhaaniyi fii raa’iyatihi Alsuqraa.
3- Taariikhdii Najdi.
4- Sacaadatu Aldaarayn fii sharxi xadiith Al- thaqalayn.
5- Alsuyuuf almushriqah mukhtasar Alsawaaciq Almursalah.
6- Fatxu Almannaan tatimmatu minhaaj Alta’siis.
7- Faslu alkhidaab fii sharxi masaail aljaahiliyah lil- imaam maxamed bin C/wahaab.
8- Kanzu alsacaadah fii sharxi kalimateey Alshahaadah.
Kutubtaasi dhammaantood caqiiqada islaamka ee saafiga ah ayuu ka allifay wuxuuna ku difaacay sheekh maxamed iyo dadka la caqiidada ah.
Shaam iyadana iyadoo cunaqabatayn xaga caqiidada ah la saaray haddana xaqa haddii afka la qabto feeruhuu ka dillaacaa! Waxaa kasoo baxay culimo waaweyn oo aynu ka xusi karno:Naasirudiin Alxijaazi, iyo abulyasaar Aldimashqi, oo labaduba allifay kutub ay dacwada sheekha ku difaacayeen, sidoo kale Muxamad Bahjat Albaytaar, iyo muxaddiskii weynaa Jamaaludiin Alqaasimi, sidoo kale Muxamad kurdi Cali, ugu danbayntii Imaam Muxammad Naasirudiin Al-albaani oo ahaa muxaddiskii qarnigan. Iyo culimo kale oo Alle ummadda ku anfacay.
Jazaair:
Waxaa jirtay jamciyad lagu magacaabo: “Jamciyadda Culimada Muslimiinta ee reer Jazaair”. Waxaa madax ka ahaa caalimkii weynaa C/xamiid ibnu Baaddiis, waxaa loo aasaasay ka hortagga afkaarta gumaysiga iyo wacyigelinta bulshada, waxayna noqotay mid shacabku aad u taageeray, sidii S.Y.L soomaaliya looga taageeray oo kale.
Faransiiska iyo pro-faransiisku (waxay la midyihiin pro- talyankii soomaaliya) waxay culimadaa ku furayeen tashwiish ah waa wahaabiyo waa in xukuumaddu indhaha ku haysaa dhaqdhaqaaqooda iyo hawlahooda! Waa in laga hortagaa! i.w.m balse culimadani risaalada ay xanbaarsan yihiin ayey gudanayeen danna kama galayn dacaayadaha rakhiiska ah ee gaalada iyo daba-dhilifku faafinayeen. Haddaba culimadani waxaa ay dadka ugu baaqayeen wax la mid ah wixii sheekh Maxamed ku baaqayey oo ahayd in loo noqdo diintii Alle ee saafiga ahayd, la isagana tago waxyaabaha dib laga keenay, taa ayaana cizzi iyo sharaf lagu gaari karaa.
Ibnu Baaddiis oo hadlaya wuxuu leeyahay: “in dadka loogu yeero kitaabka iyo sunnaha iyo wixii salafku haysteen, loogana digo baadinimada iyo bidcada iyo waxyaabaha lagu halaagsamo miyaa ah faafinta wahaabinimada?! Mise faafinta cilmiga iyo saafiyeynta iyo xorriyadda damiirka iyo weyneynta caqliga iyo adeegsiga caqliga iyo xubnaha ayaa ah noolaynta wahaabinimada? Haddaba haddii sidaa xaaladdu tahay caalamka reer magaalka ahi waa wada wahaabiyo, ummadda muslimiintuna waa wada wahaabiyo”.1
Caalimkii Maxamed Bashiir Al-ibraahiimi oo ka mid
ahaa xubnaha Jamciyadda ugu waaweyn isna waxaa
1 Aathaaru ibni Baadiis:5/270-271
hadalladiisii ka mid ahaa: “Toloow! Xaqu wuu ka sarreeyaa shakhsiyaadka, sunnadana laguma magacaabo magaca ciddii noolaysay, wahaabiyadu waa dad muslimiin ah oo idin la wadaaga ku abtirsiga islaamka, oo idin kaga sarreeya oogidda shareecadiisa iyo xuduuddiisa, muslimiinta dhammaan casrigan joogana kaga sarreeya hal arrin oo ah inaysan ogoleyn wax bidco ah, danbigoodu muxuu yahay haddii ay inkireen wixii kitaabka Alle iyo sunnada rasuulku inkireen?! Ayna ugu fududaatay wixii ay awood heleen inay munkarka ku dooriyaan!”.
Danta aynu ka leenahay waxa weeye in jamciyaddan oo safka hore kaga jirtay xoraynta Jazaair ay aaminsanaayeen isla mabaadidii uu sheekh Maxamed ku baaqay, taas oo aynu oran karno dacwada sheekhu waa ay biya-dhigtay Waqooyiga Afrika.
Taariikhyahanna qaarkood ayaa sheega in dhaqdhaqaaqii loo yiqiin Al-sanuusiya, ee ka jiray waqooyiga Afrika, gaar ahaan Liibiya lana dagaallamay gumaysiga ay aaminsanaayeen mabaadidii sheekha, balse taa ma qirsana taariikhyahannada dacwadu, ee waxay sanuusiyadu ahayd mid la mid ah dariiqadii Saalixiyada ee ka jirtay Suudaan iyo Soomaaliya ayna matalayeen daraawiishtii Sayid Maxamed Cabdille Xasan.
Soomaaliya:
Soomaaliya waa meel dadkeeda lagu ibtileeyey wax qoris la’aan, sidaa darteed ayaa dhacdooyinka iyo waxyaabaha lasoo darsaa badankoodu dabaysha raacaan, intii la helaana ay adkaataa hufiddeeda iyo kala shaandhaynteedu, dadyowga geeska Afrika ee Soomaaliya ilaa Ereteriya, waxay ka mid ahaayeen meelaha sida tooska ah xiriirka ula leh jaziiradda carbeed, guud ahaan muslimiinta dhulalkan ku noolna Xajka ayey sannad walba gudan jireen oo dad ayaa ka aadi jiray, sidaa darteed waxay ahaayeen dad u dhuun-duleela waxa ka jira geyigaa.
Haddii aynu usoo dhaadhacno dalkeenna Soomaaliya, waxaa sugan in dacwada sheekhu soo gaartay wakhti hore, isla bilawgii dawladdii Sacuudiga ee koowaad;
Waxaa taariikhdu inoo kaydisay in shakhsiyaadkii ugu P horreeyey ee dacwada sheekha soo xanbaara uu ka mid
5 ahaa Caalimkii weynaa ee magaca ku lahaa dalka
p Soomaaliya, waa Sheekh Cali C/raxmaan Fiqi-kheyrre,
§ oo loo yiqiin (Xaaji Cali Majeerteen).
S
S Caalimkani wuxuu noolaa intii u dhexaysay 1787-1852M,
p wuxuu ku dhashay gobolka Nugaal, halkaa ayuuna wax ku
bartay, ugu danbayntii wuxuu u socdaalay jaziiradda P carabta ilaa ciraaq oo uu cilmi badan kasoo xanbaaray, 10
P ilaa 12 sanana uu joogay labada xaram iyo Ciraaq.
p Waxaa uu aqoon dheer u lahaa culuumta luqadda carabiga
g iyo suugaanteeda, fiqhiga madaahibta islaamka, xadiiska
S iyo tafsiirka, iyo weliba culuum kale oo aan diini ahayn,
P sida:xisaabta, cilmi-falaga iyo kuwo kale;
2
g Sheekhani wuxuu la kulmay ardaydii Sheekh Maxamed bin
§ C/wahaab manhajkoodiina wuu ku qancay, sidaa darteed
P markii uu dalka kusoo noqday wuxuu bilaabay halgan
p diineed oo dheer, wuxuu isku dayey inuu dacwada ka
§
dhaadhiciyo Boqortooyo beeleeddii ka jirtay gobolka Bari, xukumaysayna ilaa gobollada dhexe, wuxuu u bandhigay inay shareecada Alle hirgeliyaan, kana waantoobaan dhaqanxumada iyo alle ka fogaanshaha ay ku suganyihiin, si kasta oo uu u waaniyey ulana hadlay dhegaha ayey ka furaysteen.
Ugu danbayntii sheekha iyo shakhsiyaad kooban oo dacwadiisii aqbalay waxay isku dayeen in ay xiriir la sameeyaan walaalahooda jaziiradda carabta jooga kana codsadaan inay soo farageliyaan arrimaha soomaaliya, iyadoo markaana laga cabsi qabay gumaysigii ingiriiska ee saldhiga ka samaystay Cadan 1836dii inuu usoo tallaabo Soomaaliya.
Sheekha iyo Caaqil Faarax xirsi oo ay boqorka reer Bari qaraabo ahaayeen waxay warqad dheer u direen Suldaan Saqar Alqaasimi oo ka arriminayey Ra’sul-kheyma, haddana faraciisu ka taliyaan isla degmadaa iyo Shaariqa oo labaduba isutagga carabta ka mid ah. Waxay u sharxeen xaaladda qallafsan ee dalku ku jiro, sida diintii looga fogaaday xaaraantiina loo xalaashaday, caqiidadii saxda ahaydna looga tagay, Suldaan Saqar oo markaa sumcad ku lahaa dalka soomaaliya waxay ugu baaqeen inuu soomaaliya ku darsado boqortooyadiisa si uusan gumeysigu ugu soo hanqaltaagin;
Waxaa kale oo ay ka dalbadeen saanad ciidan, oo ay ku muquuniyaan shacabka soomaaliyeed ee diinta kasoo horjeeda;
Waxaa sheekh cali warqadda ku yiri: Haddaadan awoodi Karin inaad ciidan noosoo dirto, soo far dadka musaafirka ah oo dhulkiinna ka imanaya fariimo ah: “Suldaan bin Saqar ayaa nasoo diray si aanu ugu jahaadno kuwa baadiyeysan ee dhulka soomaaliya, annagoo la jirra Xaaji Cali iyo Xaaji Faarax, sidaasi aad bay noo anfacaysaa waxna noo taraysaa”.
Balse suldaanku isaga ayaaba taageero u baahnaa oo kusii jeeday iska caabbinta weeraro ingiriiskii hindiya fadhiyey kaga imanayey.
Warqaddan Sheekh Cali u diray Suldaanka, qoraayo dhowr ah ayaa ku xusay kutubtooda, balse waxay u tiiriyeen odayaasha ama culimada soomaaliyeed oo warqad guud ayey ka dhigeen, mana ahayn ee warqadda Sheekh cali kaliya ayaa diray, oo uu weheliyo caaqil Faarax Xirsi, taa waxaa u daliil ah iyada oo qoraaga weyn ee Aw Jaaac Cumar ciise uu hoygii sheekha kasoo helay asalkii warqadda (makhduudadii) oo waafaqsan warqadda ay faafiyeen: Axmed C/laahi Riiraash, Xasan Maki, Axmed Barkhad, Dr Suldaan Alqaasimi (xaakimka Shaariqa), maadaama dulucda warqaddu iswaafaqsantahay, asalkiina laga helay hoygii sheekha, waa arrin sugaysa in warqadda sheekhu qoray.
Arrinta labaad ee uusan muran geli Karin waxaa ay tahay: in magaca Xaaji Cali iyo Caaqil Faarax ay ku suganyihiin warqadda dhexdeeda, lana ogyahay inay ahaayeen laba nin oo ku wada socday qaddiyaddan.
Qolyo ayaa yiri: heerkiisa aqooneed maba gaarsiisnayn inuu warqaddan oo kale qoro!! Warqaddiisa jawaabaha ah ee uu u diray wadaadkii soomaaliga ahaa isku heer uma qorna, isku tacbiirna ma aha!! Iyaga oo aan fahmin farqiga u dhexeeya warqad shakhsi caadi ah loo dirayo iyo
warqad boqor loo dirayo, qaabka dhigaalka iyo hab maamuuseedka la adeegsanayo, iyo weliba dulucda qoraalka.
Marka ay la weynaatay in sheekh Cali qoray warqaddan yar waxaysan ka warhayn in sheekhu qoray kutubtan hoos ku qoran:
1^j^ i/ ^j^lS kjit/ ^j^Ui/
2^/jjY/ ^liii/1
4i^^i/ j/j^l 4^i^i/ AiLjii/ jjHj jjLA/ ^j/jA ^jIaaj jji/ AjJj
2 £/^ly/j y^^i/” ^iji £iiiJ/
Jjj^i/j ^a^}/ ^jj^ii Jjjiai/
^ ££} W’ J ^iji/
.^aji/ ^Y/j^ii ^ji/ ^j^/ Balse nin soomaali ka dhashay nasiib uma leh in raadkiisa cilmi uu waaro lana manaafacaadsado, innagoo reer guuraa ah darteed, kutubtaa waxaa laga hayaa risaalada ugu danbaysa oo ah mid kooban, balse inta kale iyada ayey magacyadoodu ku xusanyihiin.4
Aan usoo noqonno mawduuceennii:-
Sheekh Cali laga soo bilaabo lagana soo gaaro xilligii Sheekh Nuur Cali C/raxmaan oo ahaa ninkii qayladhaan aad u dheer soomaaliya gaar ahaan gobollada dhexe iyo koonfurta la dhexmaray isagoo tawxiidka dadka ugu baaqaya, marnaba gobolka bari kama marnayn shakhsiyaad haysta baaqii sheekh Maxamed C/wahaab akhristana kutubtiisii, kana dhan ah caadooyinka xunxun iyo qubuuriyiintii dalka ku baahsanaa;
Sidoo kale gobollada kale ee soomaaliya ayaan ka marnayn shakhsiyaad aaminsanaa caqiidadaas, inkastoo aysan ii fududaan inaan helo magacyada culimadii gobollada kale hormoodka u ahayd.
Waxyaabaha caddaynaya inuu sheekh Cali aaminsanaa mid la mid ah dacwadii Sheekh Maxamed:
0 Isaga oo ku tilmaamay sheekh maxamed inuu ahaa Mujaddid (ninkii diinta kor uqaaday boorkana ka jafay qarnigii 11aad ee hijriga). 0 Isaga oo warqaddaa aan kor ku sheegnay u diray mid ka mid ah kuwii ugu waaweynaa taageerayaashii Aalasacuud ee khaliijka. 0 Iyo isaga oo gabayo ka tiriyey caadooyinkii xumaa ee baahsanaa, waxaana ka mid ahaa tix laga hayo tuducyadan:
Ma akliyo wamaa uhilla iyo ari qubuureedka! Xeerey aabayaasho gooyeen abaynaahu Rasuulkii ergada noo ahaa itabacnaahu
Waana gabay ay hayaan in badan oo reer miyiga ka mid ah.
Taariikhda caalimkan waxaa uruurinteeda dadaal dheer u galay taariikhyahanka cimrigiisa ku dhammaystay baadigoobka xaqiiqada iyo dhaxalkii soomaaliyeed waa halgamaaga qalinka Sheekh Jaamac Cumar Ciise
(qoraaga taariikhdii daraawiishta iyo kutub badan oo taariikh iyo suugaanba leh), caafimaad badan Alle hasiiyee, cimrigiisana kheyr ha ugu khatimee, Kitaab ayuu ku ururiyey intii uu ka helay taariikhdii Sheekh Cali wuxuuna u bixiyey: “Taariikhda buunigii mujtahidka ahaa: Xaaji Cali C/raxmaan Fiqi” kitaabku laba qaybood ayuu ka koobanyahay, qayb carabi ah iyo qayb soomaali ah, waxyaabo ay isku mid ka yihiin iyo waxyaabo ay ku kala duwanyihiin labaduba waa jiraan, taariikhda sheekha iyo dhulalkii uu maray iyo waxqabadkiisii waa ay ka midaysan yihiin, qaybta soomaaligu waxaa ay la gaar tahay maansooyinkiisii soomaaliga ahaa, qaybta carabiguna waxaa ay la gaar tahay qoraaladiisii iyo gabayadiisii carabiga ahaa.
Ugu danbayntii waxaan leennahay Soomaaliya waxay ka mid ahayd meelihii ugu horraysay ee dacwada sheekhu soo gaarto, ayna horkaceeyn dadkii markaa ugu cilmi badnaa guud ahaan geyiga soomaaliyeed.
Qaybta lixaad Sababihii Sheekha guuleeyey
Baaqii sheekhu kaga dhawaaqay carriga Najdi, bari iyo galbeedna ku faafay, miro badan oo dawlado ka mid yihiinna reebay, maxaan is oran karnaa wuu guuleeyey? Waxaynu ognahay in mar walba ay kacaan baaqyo dadka loogu yeerayo, iyo waddooyin dadka loo jeexayo oo dadka la qaadsiinayo iyadoo khasab iyo sasabaad intaba la adeegsanayo, dad hirka iska raacana ay jiraan mar walba; Baaqyadaasi heer kasta oo ay gaaraan mar walba waa kuwii guushoodu noqoto dhays bakayle, haddii waddada loo maray iyo hadafka la tiigsanayaa mid kastaa uusan ahayn mid Alle ka raalliyahay, Allena kama raalli noqdo waxaan sharcigiisa waafaq-sanayn.
Dacwadii sheekh Maxamed ku baaqay waa ay hanaqaadday, waa ayna mira-dhashay, wayna guulaysatay halbeeg kasta oo guusha lagu cabbiro marka aynu adeegsanno!
Dad raacsan ayaa jira, jiha walba way ku faaftay iyada oon cidna lagu dirqin, kutub u hiilinaysa ayaa taalla, dadka ku dhegani mar walba oo la garramo waa ay ka xuja cadyihiin dadka kasoo horjeeda! haddii aan cadow kale loosoo adeegsanna waa ay ka awood badan yihiin!!
Bal si qotodheer u dhuux: duullaankii lagu tirtiray dawladdii koowaad ee sacuudiga waxaa isu soo kaashaday: Turki, Masriyiin, Ashraaftii xijaaz, iyo ingiriiska oo u sacabtumayey!! Halka iyagu ay ahaayeen dadkii deegaanka oo kaliya!! Markii ay samaysmeen oo faafeenna aysan jirin awood kale oo riixaysay ama bari-taaraysay!!! Taasi waa halbeega
xaqa lagu miizaamo oo ah, dadka iyo xaqa haddii la isu daayo in xaqu guulaysanayo.
Waxaad dib u xasuusataa hadalkii Muxammad bin Sacuud uu ku lahaa haweentiisa habeynkii ay ka doodayeen in Sheekh Maxamed lasoo dhaweeyo lana taageero muxuu yiri? “haweenyahay arintu taageero kaliya kuma joogsanayso! Ee carab oo dhan ayaa inaga dhan noqonaysa!! Iyaduna ay ku jawaabtay: Allaah ayaa inoo hiilinaya haddii aynu diintiisa u hiilinno”!!
Maxamed bin Sacuud aad ayuu uga baqayey awoodihii Najdi iyo agagaarkeeda ka jiray iska daa meel ka baxsane, kamana uusan awood badnayd amiirradii Cuyeyna, Riyaad iyo meelihii dariska lahaa marka mid mid ay isaga horyimaaddaan, haddii ay isa soo bahaystaanna arrintu si kale ayeyba ahayd;
Suleymaan bin Cureycir oo ahaa ninkii Axsaa haystay oo amarka ku siiyey ibnu Macmar inuu Sheekh Maxamed Cuyeyna ka saaro maxaad u malayn isaga?! Laxaadkiisu intee le’ekaa?!! Waxaas oo dhan markii uu ina Sacuud xaqa garab istaagay waxay noqdeen wax liita oo tabar daran, Allena waa uga hiiliyey, waxayna noqdeen wax taariikhda reer Sacuud lagu dhex xuso, ee aan gaarkood loo xusin!!!
Haddii aynu usoo noqonno jawaabta suaasheennii ahayd maxaa sheekh maxamed guuleeyey?
Innagoo faahfaahin doonna sababihii guuleeyey haddana waxaynu kusoo koobi karnaa, waxaa guuleeyey: Isaga oo dadka ugu baaqayey wixii nabigu ugu baaqay ee ah: In Alle kaliya la caabudo, cibaado nooc ay noqotaba loo baraxtiro, cid kalena aan wax looga leexin, ha ahaato ciddaasi malag, nabi ama cid ka hoosaysa.
Midda labaad: qaabka Alle lagu caabudayaa inuu noqdo tii uu nabi Muxammad sallalaahu calayhi wasallama ku caabudi jiray saxaabadiisana uu baray, ummadiisana uu u dardaarmay, maxaa yeelay nabigu isaga ayaa Alle iyo dadkiisa isku xira, loona soo diray inuu tuso jidka Alle loo maro, aakhirana isaga ayaa dadka ku markhaati furaya inuu tusay waddadii xaqa.
Jawaabta oo faahfaahsan:
Waxaa la dhihi karaa sheekha waxyaabihii guuleeyey waxaa ugu waaweynaa qodobadan hoos ku qoran:
1- isaga oo ku baaqay Tawxiidka ahmiyadna siiyey:
Tawxiidku sida la wada ogsoonyahay waa tiirka koowaad ee islaamku ku taaganyahay, waa albaabka diinta laga soo galo, sidaa darteed waxaa waajib ah in la toosiyo lagana sifeeyo mirir kasta;
Haddii la dumiyo ama la dhaawaco qofka camalkiisa ayey ka goantahay oo baaba’aya ama dhaawacmaya. Tawxiidku waa midkii asalka u ahaa dhammaan baaqyadii nabiyadii Alle soo diray, isaga ayey siinayeen mudnaanta koowaad, ciddii badbaaddaa isaga ayey ku badbaadaysay, ciddii halaagsantaana isaga ayey ku halaagsamaysay.
Nabi nuux calayhi salaam 950 sano ayuu dadkiisa diinta ugu baaqayey halaaga ka hor, tawxiidka ayuuna ku baaqayey! Dad yar oo hal doonni qaaddo ayaa rumeeyey, intii kale waa halaagsameen, maxaa yeelay tawxiidka ayey diideen, rasuulladii kale iyo ummadahoodiina sidaas oo kale ayey ku kala baxeen.
Nabigeennu sallalaahu calayhi wasallama 13kii sano ee uu Maka joogay 1o ka mid ah tawxiidka kaliya ayuu ku
baaqayey, maxaa yeelay shareecada kale ayaa isaga ku duldhismaysa, haddii aan la adkayn dhismaha kale ma istaagi karo.
Tawxiidku waa midka Alle u abuuray dhammaan inta xilku qabto, waa jinniga iyo insiga, waa midka dadku ugu qaybsamo gaalo iyo muslim, dartiina loogu dagaallamo, jannada iyo naartana loo abuuray. Ma aha marka shay la dhayalsan karo.
Tawxiidku wuu buraa wuuna nuqsaamaa, waxaana waajib ah in labadaba laga dhawro, waxa buriyaa waa shirki, waxa nuqsaamin u keeni karaana waa wax shirki ku gaarsiinaya.
Suurtagal ma tahay in waxyaabo tawxiidka ka hooseeyaa buraan sida salaadda, soonka, sakada, xajka, dahaarada i.w.m, tawxiidkuna uusan burin?! Ma aha wax maangal ah ama sharcigu qabo!
g
p Shirkigu waa in xuquuqdii Alle gaarka u lahaa cid kale
E wax laga siiyo, oo cid aan Alle ahayn loo tukado, ama
P la baryo, ama la gargaarsado, ama loo gawraco, ama
5 loo nadro, ama dhib iyo dheef laga rajeeyo i.w.m.
§
E Shirkigu waa kii ugu weynaa cudurradii ay nabiyadu
P daweynayeen, wuuna jiri doonaa ilaa qiyaamuhu ka
p oogmo, mar walbana Alle wuxuu usoo saaraa dad
g samadoonno ah oo dadka ka sifeeya, intii Alle dawo u
E qoraana waa caafimaaddaa inta kalena darxumo ayey
P u dhimataa!
a
5 Sheekh Maxamed bin C/wahaab waxaa uu nasiib u
E yeeshay inuu ka mid noqdo halyeeyadaa taariikhda ka
P galay bogga qaaliga ah, Allena ku karaameeyey uguna
p hiiliyey qaadida culeyskaa weyn ee ummadeed.
§ Waxaa uu kusoo beegmay xilli ummadda inta badani u
E jabtay dhanka xidigaha, qabuuraha, dad culimo lagu
sheegay, iyo waxyaabo badan oo lagu fitnoobay, iyaga oo waxaas oo dhan ka dalbaya wax aan Alle mooyee cid kale hanan Karin, sida caruur, roob, amni, barwaaqo, hodantinnimo i.w.m.
Markii shekhu arrintaa arkay ayuu naftiisa u huray, af iyo qalinna adeegsaday, cid kasta oo ku garab istaagaysana raadsaday, wixii aynu soo marnay ayaa dhacay.
Sheekhu kitaabkiisa tawxiidka ah wuxuu ku saleeyey daaweynta cudurradii jiray, 66 baab ayuu ka dhigay, mid kastaa daawana wuu tilmaamayaa, cudurna wuu ka digayaa!
50 sano ka badan oo sheekhu ku baaqayey tubta toosan indhihiisana uu ku arkay mirihii halgankiisa ayaa la oofsaday isagoo jira 91 sano.
2- isaga oo sunnada ku dheganaa:
in Alle la caabudo waa micnaha qaybta hore ee kalimadda tawxiidka: ^ Y) ^) Y; in rasuulka la raacaanaa waa micnaha qaybta labaad ee tawxiidka:
Rasuulka sunnadiisu waa waxyi Alle xagiisa ka yimid, sida quraankuba waxyi u yahay, oo Alle u yiri: ” Y) JA O) .^jfN U ”
Sidaa darteed ayuu Alle inoogu waajibiyey qaadashada wax walba oo nabigu la yimid, rasuulka oo laga amar qaataana tahay Allaah oo laga amar qaatay, qofnana aysan u bannaanayn inuu doorasho ka yeesho ama racfaan ka qaato dariiqii rasuulka sallalaahu calayhi wasallama.
Wax walba oo qofka muslimka ah laga rabo ha noqoto: caqiido, cibaado, akhlaaq, ganacsi, guur,
dhaqan, furriin, qisaas iyo mag, i.w.m waa inuu ku saleeyaa wixii Alle yiri iyo wixii nabigiisu yiri sallalaahu calayhi wasallama, hadii uu yeelo wuu badbaadi, hadii uu ka leexdana wuu hoogi, hadba qaddarka raaciddiisu le’egtahay ayuu badbaado helayaa, inta uu khilaaf sameeyana halaag ayuu ku mudanayaa.
Sidee Sheekhu sunnada u qabsaday?
B. isaga oo baaqiisa ku saleeyey daliil quraan ah ama xadiis, oo xasuusan xadiiskii nabigeennu yiri sallalaahu calayhi wasallama: “waxaan idinkaga tagay wax aydaan lumayn intaad qabsanaysaan: waa kitaabka Alle iyo sunnada rasuulkiisa.
T. iyada oo loola noqonayey sunnada wax walba oo la isku khilaafo, maxaa yeelay? Waa waajib diini ah
oo Alle ina faray in lagu kala baxo kitaabka iyo sunnada.
Iyada oo aan qofna xor u ahayn inuu sida uu doono u fasirto kitaabka iyo sunnada ee uu ku khasbanyahay waajibna ay ku tahay inuu ula noqdo sidii saxaabada iyo qarniyadii wanaagsanaa u fasirteen.
J. in hadalka Alle iyo hadalka rasuulkiisa laga dhigo halbeega lagu cabbiro kheyrka iyo sharka, lagana hormariyo hadal kasta iyo falsafad kasta.
Sheekhu si uu dadka ugu celiyo sunnadii rasuulka ayuu allifay kutub sunnada iyo siirada ka hadlaysa; Sidoo kale sheekha iyo ardaydiisii waxay ka digeen wax walba oo khilaafaya sunnadii nabiga sallalaahu calayhi wasallama maxaa yeelay waa bidco, bidcana
waa lagu naar tagaa, sida rasuulku inoo sheegay sallalaahu calayhi wasallama.
Qofku inuu sunnadii garab marsanyahay waxaa calaamad u ah: inuusan sunnada baran, danna ka gelin, waxayna ahayd arrin xilligii sheekhu soo baxay baahsanayd, had iyo jeerna dadka sunnada barashadeeda aan ahmiyadda siin kheyr badan ma laha, waana sidii culimadii hore oran jireen: “Ra’yigu waa habayn, xadiiskuse waa dharaar”!
Qofkii dadka ugu baaqa sunnadii nabiga sallalaahu calayhi wasallama wuxuu noqonayaa qof sharaf leh, darajadiisuna sarrayso if iyo aakhiraba, wuxuuna qayb ka helayaa hadalkii Allaah ee ahaa: ” ^ uSjj ^jJj” (sharaftaada waanu kuu koryeellay).
Sheekha waxyaabihii koryeelay waxaa ka mid ahaa sunnada ayuu koryeelay, aakhirana darajo sare iyo nabiga la jirkiisa inuu ahaado ayaan u rajaynaynaa.
Sheekh Maxamed Alle ha u naxariistee, arrintaa si weyn ayuu u dareensanaa tan iyo maalintii uu garaadsaday, sidaa darteed ayuu cilmiga geed gaaban iyo mid dheerba u fuulay, safar labaatan sano ku dhawaad qaatayna dartii u galay, ujeedada uu ka lahaa maxay ahayd?! Wuxuu arkayey in ummaddu ka fogaatay barashadii cilmiga, baadinimada ay ku jirtana ay ugu wacan tahay jaahilnimada ku dhex faaftay, iyo kuwo culimo sheegtay oo dadkii baadida u horkacay!
Haddii uu baaqiisii bilaabay wax walba cilmi ayuu ku saleeyey, magaalooyinkii uu ku noolaana ma joogin cid garab istaagi kartay xaga cilmiga.
Masaajid iyo xarumo kale oo cilmi ayuu aasaasay, waxaana soo xaadiri jirey dad cilmi doon ah iyo kuwo hanuun doon ah intaba, arday jihooyin kale ka yimid ayaa Dirciya soo cammiray, habaynkiina xoogsan jiray maalintiina cilmiga baran jiray, dadaal iyo deyn badan ayaa sheekhu u galay ardaydaa aflixintooda, Allena waa ku guuleeyey, haddii sheekhu dhintay baaqiisii ma demin, caruurtiisii oo ka mid ahaa dadkii ka aflaxay iyo kuwo kale ayaa sii waday, tan iyo xilligan oo culimada labada xaram joogtaa iyo Najdi iyo meelo badan oo kala duwanba ay haystaan cilmigii sheekha.
Haddaba waxaynu oran karnaa sheekhu wuxuu haystay xujo cad oo adag, cid kasta oo raacdayna uu ku qanciyey, kuwii ka horyimidna uu ku aamusiyey! Taasi waa cilmiga.
Kutubtii uu qoray iyo jawaabihii uu ka bixiyey suaalihii la weydiiyey iyo warqadihii uu diri jirey intuba waa astaan cad oo cilmigiisii ina tusaysa.
4- isaga oo ku tiirsanaa xukuumad taageeraysa
waxay ahayd xikmad Alle qalbigiisa ku tuuray inuu ku dadaalo hanuuninta madaxdii deegaankiisa iyo inuu ku qanciyo ku dhaqanka sharciga Alle iyo fulintiisa.
Waxaynu soo xusnay in Sheekhu Xureymala uga soo baxay fawdo ka jirtay darteed iyo iyadoo aan lahayn maamul midaysan, qofka naftiisuna aysan qiimo weyn ku lahayn oo cid kastaa kusoo dhiirran kartay. Haddii uu Cuyeyna yimid waakii heshiiska la galay amiirkeedii, kuna qanciyey diinta in la fuliyo, dhowr sano haddii la fuliyeyna uu uga baxay ballantii, uuna amar ku siiyey sheekha inuu magaalada isaga tago.
Intaa sheekhu kuma joogsan, ee magaalo kale ayuu abbaaray oo uu kheyr iyo garab ka filayey waa Dirciya sidii si la mid ah ayuu amiirka heshiis ula galay, wuuna ka run sheegay oo sheekha iyo dacwadii wuu garab istaagay guulna waa la gaaray dhan kastaba ah.
Sheekh C/casiis ibnu Baaz oo ahaa muftigii dalka 1395-1420H (1975-1999M) waxaa uu yiri Alle ha u naxariistee: “Sababtani waa tii ugu muhiim-sanayd sababihii sheekha guuleeyey”.
Xaqu wuxuu u baahan yahay awood fulisa oo garab istaagta, sheekhu intii uu oran lahaa aniga ayaa maamul samaysanaya, wuxuu ka doorbiday inuu hagaajiyo maamuladii jiray, iyaguna noqdaan kuwa diinta fulinaya sheekhuna noqdo midka fatwada diinta laga qaadanayo.
Allaah waatii uu yiri:
” ^iiii ^ otj^j YL&I ^4– tfjdj ^A? z^j uW ^ 25 .iji^j)”^zlu ^izj-j ijiA ^L 4J& nijjij .L^iiij
“Waxaa dhab ah inaan rasuulladeenna lasoo dirnay xujooyin cadcad, waxaanan lasoo dejinnay kitaab iyo halbeeg, si dadku cadaaladda ugu istaago, waxaa kale oo aanu soo dejinnay bir, dhib ayaa ku sugan waxtarna dadka waa ay u leedahay”.
Haddii dacwadii hanaqaadday xuduudda Dirciyana dhaaftay, sheekh Maxamed kama xuubsiiban sheeknimadiisii, xukunna uma hanqal taagin, ee wuxuu mar walba ku hawllanaa hagaajinta ummadda iyo dardar gelinta dacwada, siyaasadda sharciga ah ee dawladdu ku soconaysana isaga ayaa caddaynayey oo dawladdu ka qaadanaysay; Dawladduna dhankeeda hadii ay aragtay daacadnimada sheekha iyo inuusan dan ka lahayn P xukunkeeda, kama aysan bixin ballantii ee waxay sii
5 laalaabtay dadaalkii ku aaddanaa koryeelidda diinta
p iyo meel marinta talooyinka sheekha.
2
P Isla waddadaa ayey mareen ardaydii sheekha iyo
P tafiirtiisii, marnaba uma ay hanqal taagin xukunka
g iyo inay inqilaab ku kacaan.
§
5 Haddiise culimadu hadafkooda ka dhigaan
P xukun doon, dadkana u rabbeeyaan qaab
p kacaannimo, dadkana loogu sheego in hadafka
g la tiigsanayana yahay dawlad in la helo! Waxa
E lala kulmaa waa dhibaatooyin laxaad leh oo ka
P dhex dhaca bulshada iyo dadkii sida kacaanka
p u carbisnaa!! Waxa ka danbeeyaana waa in
g gacmaha la isula tago dhiigna daato,
p ummaduna isku halaagsanto qolo kastana
P meel gaar ah cadowgu ku cuno!! Gaar ahaan
g dadkii diinta sheeganayey oo bulshada inteeda
g
kale laga faquuqo, laguna tilmaamo xukundoon, dano shisheeye u adeegaya! Dhacdooyinka aynu usoo joognay ayaana markhaati cad inoogu filan.
5- Baaqiisa oo caddaa qarsoodina ka fogaa
Sheekhu xilligii aabbihii dhintay intii ka danbaysay wuu caddaystay ujeeddadiisa, dadkana si cad ayuu ugu yeerayey caqiidada saxda ah inay qaataan kana fogaadaan waxa loo yaqaan “khuraafaadka” aan cilmi iyo caqli toona ku dhisnayn, dawladdii haddii ay ku qanacdayna ma jirin sabab loo qariyaa.
Dadka u imanayey isaga oo ilaalinayey heerarkooda aqooneed, haddana ma jirin mabaadi sheekhu dad gaar ah ku koobayey oo dadka intiisa kale ka qarsoonayd, marnaba ma dhicin in dawladda ama dad kale ku eedeeyaan in wadaadka wax u p qarsoonyihiin, ha ahaato damac siyaasadeed ama
g dano shakhsiyadeed oo kale.
§
S Xikmaddii nabigeenna ayey ka mid ahayd inuu
5 bilawgii dacwada dadka ugu sheego si hoose, meelo
g aysan gaaladu arkaynna dadka wax ku baro, balse
E ma jirin wax diin ah oo uu saxaabada ka wada qarin
1 jiray.
3
g Haddii uusan dhib jirin in wax la qariyo waa wax
§ tuhun keenaya, sababina kara isku dhac dhexmara
g dadka diinta sheeganaya iyo maamullada jira.
a a
g Sidaa darteed waxaa ducaadda looga baahanyahay
E inay fahmaan siyaasaddii nabiga iyo dadkii
E samaddoonnada ahaa habkii ay ku guulaysteen,
5 dadkana u muujiyaan caqiidadooda iyo
§ manhajkooda, si la isugu barbardhigo manhajka aad
E sheeganaysid iyo kuwa kale ee dalka ka jira;
2
Haddiise qofku dhaqan ka dhigto inuu weligiiba qarsoodi ku jiro, cadaadis ha saarnaado ama yuu saarnaane, taa micnaheedu waa in qofkani wato dano kale ee uusan lillaahinimo ku socon.
6- isaga oo sheekhu ku abtirsanayey islaamka iyo sunnada kana fogaanayey magacyo kale
Sheekh Maxamed Alle ha u naxariistee ma sheegan jirin summad aan islaam iyo sunne ahayn, ardaydiisuna kuma abtirsan jirin urur ama dariiqo magac loo bixiyey, iyaga oo fartoomaya hadalka Alle ee ah:
IAJI JA 4,1A”
“Qabsada ama raaca diinta aabbihiin Ibraahim,
(Alle) isaga ayaa muslimiin idin ku magacaabay mar hore iyo haatanba “.
Iyada oo la sheegtaa islaam iyo sunne waa midda dadka kulmin karta, abtirisyada kalese waa ay kala geynayaan, ha noqoto dariiqo ama urur, maxaa yeelay waxa ka dhadhamaya qof ama koox!
Erayga “Wahaabiya” ma aha mid sheekha ama dadka la mabda’a ahi sheegteen, ee waa mid lagu tiinbarayeey, dulucda loola jeedaana tahay in sheekhani mad-hab cusub oo isaga ku abtirsanaysa la yimid!!
Sheekhuse waxaa oo dhan wuxuu ka lahaa” Alle ayaa ceeb ka hufane waa been abuur weyn”.
Magacyada muslimiinta looga baahanyahay:
Waa muslimiin, mu’miniin, adoommadii Alle, tilmaamaha ay leeyihiinna waa: muttaqiin, saalixiin, sunniyiin, oo kulligood ah kuwo sharciga ku sugan ama eray sharciga ku jira laga jeexay, isla markaana culimadii hore ay isticmaaleen.
Magacyo dariiqadeedka iyo urureedka ay dadku la baxaan culimada muslimiintu mar hore iyo mar danbaba waxaa ay ku tilmaameen kuwo aan sharci ahayn, dadkana kala geynaya.
Maxaa yeelay? Kulligood waxay ku tusayaan dariiqo ama urur ka goonni ah muslimiinta intooda kale, ahna shay ciriiri ah oo ay ku dhexjiraan dad kooban oo summad gaar ah leh! halka islaamku yahay mid ballaaran oo gudaweyn, kuna filan dhammaan dadka ku abtirsada.
Sidaa darteed sheekh Maxamed waxa halkudhig u ahaa: Islaam iyo sunne, iimaan iyo tawxiid saafi ah, caqiido saafi ah iyo wixii la mid ah ee sharcigu jideeyey.
7- isaga oo midnimo ku baaqayey kala taggana reebayey.
midnimada sheekhu ku baaqayey waa in xaqa lagu midoobo, kitaabka iyo sunnadana laga dhigto halka laga fulayo, fahamkii salafkii suubbanaana la cuskado.
Allaah iyada oo uu midnimada ina farayo kala taggana inooga digayo waxa uu yiri:
“}JJJ& Yj 1^ ij^^ij” “qabsada xariga Alle idinka
oo idil, hana kala tegina”.
Amarka ah in kitaabka la qabsado ayaa la hormariyey inta aan midnimada la ina farin, maxaa yeelay? Kitaabku isaga ayaa ah ka lagu midoobayo.
Waxaa nabigeennu sallalaahu calayhi wasallama yiri: ” &jiUj £^j ^u^Ji “midnimadu waa raxmad, kala taguna waa cadaab”.
Waxa kale oo nabigu yiri sallalaahu calayhi wasallama : “ummaddani waxa ay u kala tegi doontaa saddex iyo
Imaamu Axmed:silsiladda saxiixada ah:168*
todobaatan firqo, laba iyo todobaatan naarta ayey galayaan! midna jannada!! Waana: jamaacada”. Jamaacada waxaa fasiray saxaabigii weynaa ee C/laahi bin Mascuud Alle haka raalli noqdee isaga oo yiri: ” Jamaacadu waa wixii xaqa waafaqa kaligaaba aad ahaatide”.
Kala tagga cadaab ayaa nabigu sallalaahu calayhi wasallama ku tilmaamay, mirihiisa xunna waxaa ka mid ah:
– isaga oo amnigii cabsi u beddelaya
– barwaaqadii faqri u horseedaya
– dhiig daata sababaya
– isu socodka joojinaya
– waxmagaratada xoojinaya, bulshada inay fasahaadiyaanna keenaya
– jahliga faafinaya, jaahiliintana sarraysiinaya
– cilmigu inuu yaraado, ehelkiisuna nuxuuso keenaya, i.w.m
qofkii akhriya kutubta sheekha iyo ardaydiisa wuxuu arkayaa sidii ay ugu dadaali jireen midnimada, ugana digi jireen kala-tagga.
8- isaga oo ku dadaalay faridda wanaaga iyo reebidda xumaanta
wanaaga oo la faro xumaantana la reebo waa mid ka mid ah kuwa ugu waaweyn tilmaamaha ummadani kaga kheyr badan tahay ummadihii hore, waana waajib sharci ah in qof kastaa inta karaankiisa ah isu taago gudhashada waajibkan, af iyo addin hadba kii uu wax ku keeni karo, haddii uusan labadaa waxba ku keeni karinna uusan marnaba ka raalli noqon ee qalbiga ka naco.
Ciddii waajibkaa isu taagtaa sharaf iyo sarrayn ayey helaysaa, ciddii iyada oo kari karta ka tagtaana lacnad iyo dulli ayey sababsanaysaa;
Allaah waxaa uu yiri:

---

“UJ db 0ji ^j&j JjjiJ ^ J^ij^) 0- ijj^J OJJJI 0J
“Ojkij ijju U djii J£AA OjAZIu Y ijjli .Oj^ ijjZJj ij^^
Oo micnaheedu yahay: “waa la lacnaday wixii gaaloobay ee reer israaiil ka mid ahaa, carrabkii nabi Daauud iyo nabi ciise ayaa lagu lacnaday, waxaana sababay caasinimadoodii iyo xadgudubkoodii! Waxay ahaayeen kuwo aan xumaha ay samaynayaan iska reebin, xumaayee wixii ay ku kici jireen!!!”.
Waxa Alle uu leeyahay “xumaayee waxay ku kici jireen” waa ka tegidda waajibkan diiniga ah.
Maalin ayaa nabigu sallalaahu calayhi wasallama usoo galay haweentiisii Zaynab binti jaxshi oo ku yiri: “halaag ayaa carab u sugnaaday! Shar soo dhawaaday dartii!! Maanta teedkii Yaajuuj iyo maajuuj intaa oo kale ayaa laga furay! (intuu nabigu isku qabtay suulkiisa iyo farta xigta) Markaa ayey tiri: “oo miyaa nala halaagayaa iyada oo dadka wanaagsani nagu dhexjiraan?! Nabigu sallalaahu calayhi wasallama wuxuu ku jawaabay: “Haa haddii xumuhu bato”.
Xumaanta oo la isku daawado waa lagu halaagsamaa in la iska qabtana waa lagu badbaadaa.
Dadka xumaanta samaynaya iyo kuwa ka joogsanaya wuxuu nabigeennu sallalaahu calayhi wasallama ku matalay dad wada saaran doon dabaq kore iyo qayb hoose leh, una qori tuurtay halkii ay kala fuuli lahaayeen, qolo waxay heshay xaga sare, qolana hoos, qolada hoos joogtaa marka ay biyo u baahato waxay
soo maraan kuwa sare oo halkaa ayey badda kasoo darsadaan, kaddib ayey is yiraahdeen oo maad halkiinnan dalooshataan dhibkana ka deysaan qoladan sare!
Haddii kuwa sare ay u daayaan kuwan hoose damacooda way wada halaagsamayaan, haddii ay gacanta qabtaanna way wada badbaadayaan”.1
Sheekhu isaga oo quraankaa iyo axaadiistaa ka duulaya ayuu waajibkan isu taagay, wanaag tawxiidku ugu horreeyo ayuu dadka faray uguna baaqay, xumaan shirkigu ugu horreeyana wuu ka digay, isaga oo af iyo addinba adeegsanaya labada dhinacba.
9- Tilmaamihiisii wanaagsanaa
Dadka samaddoonnada ah intooda badani waa dad ku caanbaxa hufnaan iyo dhowrsoonaan, tan iyo yaraantooda, tilmaamo dadka soo jiitana lagu arko, waa jiraan dad iska caadi ahaa ama waxuun fasaad ah ku jiray balse marka danbe hanuun xaga rabbi uga yimaaddo sidaana dadkooda ku badbaadiya.
Sheekhu qolada hore ayuu ka mid ahaa, waxaa lagu yaqaannay toosnaan iyo hanweyni, fahmo iyo dhugmo aad u sarreeya, dareen diirran iyo xumaan- diid, daal la’aan iyo harjad aan kala go’ lahayn.
Intii uu halganka bilaabay dhaqammada wanaagsan ee uu ku dheganaa waxaan ka xusi karnaa:
a) Cibaado badnaan: Alle xusid, quraan akhrin badan, Allabari badan, dhib kasta oo ku yimaadda ula jeesta xaga macbuudkiisa.
Bukhaari:2493, 26861
Qofkii sidaa ku sifoobana Allaah ayaa u ballanqaaday inuu u gargaarayo, farajna u furayo.
b) Sabir badnaan: waxaan arrintan ka arki karnaa iyadoo cad wakhtigii dheeraa ee uu waxbarashada ku jiray, iyo u bareeriddiisii inuu u babacdhigo masuuliyad ummadeed iyo isbeddel ay dadka badankiisu kasoo horjeedaan, una adkaystay, kontan sanana ku jiray halgan aan kala go’ iyo daal lahayn!
Waxaa kale oo aan ka arki karnaa sidii uu ula dhaqmi jiray qolyihii been abuurka iyo dacaayadaha ka faafin jiray oo mar walba uu ku dadaalayey hanuunintooda iyo toosintooda.
c) Kalsoonidii uu Alle ku qabay: waa arrin aad u layaab badan in mar walba arrintani sheekha hadalkiisa ay ku jirtay, amiirradana uu ku qancinayey in la guuleysan doono, halganku inuu miradhalayo ayaa mar walba qalbigiisa ku tiillay, haddii uusan ka leexan dariiqa kitaabka iyo sunnaha iyo raadkii dadkii wanaagsanaa. Hadalladii uu amiirrada kula hadlayey waxay ahayd: “Diintii Alle ayaan wadaa qofkii u hiiliya Alle ayaa u hiilinaya, xukunkiisana ballaarinaya, boqortooyo in badan jirtana siinaya”!!!
Sidii uu Alle ka malaysanayey ayaa loo aqbalay, kuwii garab istaagay waa tanaadeen xukun xoog badanna waa heleen, kuwii ka horyimidna waa dabar go’een, magacooda waxaa la sheegaa marka laga warramayo qolyihii sheekha colka la ahaa ama caayi jiray!!
Halka sheekha taariikhdiisa lagu dhigto shanta qaaradood, nacab iyo gacalba ay dhigtaan, kuwo ammaanaya iyo kuwa caayaya intuba!
d) Daal la’aantiisii iyo geesinnimadiisii:
Immisa meelood ayaa sheekha laga soo saaray?! Basra, Xureymala, Cuyeyna oo ah magaaladii uu ku dhashay kuna barbaaray! Intaasoo dhani ma niyad jebinin, dadaalkiisii inuu sii laalaabo mooyee waxba uma dhinmin, wuuna ku talagalay inuu guuleysto oo sharaf ku noolaado ama xaqa dartii u dhinto;
Waa geesi xaqa u diriraya, adeegsanaya cilmigiisa iyo xujooyinkiisa cadcad, isma laha waa lagaa tirabadan yahay mar haddii uu ka tayo badan yahay waxa kasoo horjeeda! Tayada ayaa tirada ka cuslaan karta!!
Sidii aynu ku aragnay warqadihii uu jihooyinka u kala diray wuxuu dhaliilayey culimada arkaysa baadilka isla markaana madaxa foorarinaya! xaqdarradana aan ka dhiidhinayn!! Kuwaa oo kale inuu noqdo halyey iskala sarreeya ayuu ahaa!!!
Wax kasta oo la yiri iyo si kasta oo loo caayey iyo dacaayad kasta oo laga faafiyey mar haddaan cilmi loogu babac dhigi Karin, xujana lagu aammusin Karin, maxaa laga tari?!
Meeye kuwii nabiyada caayi jiray?! Caydoodii xaqii ma aamusisay? Jawaabtu waa maya ee iyaga ayaa caradii Alle aamusisay! Oo laga dhigay qaar cirka halaag looga soo diro iyo kuwo seefo lagu laayo!
Sheekh Maxamed nabiyadaa ayuu dariiqoodii hayey, wuu arkayey in cid dadka ka nabad gelaysaa aysan jirin! Oo nabiyadii ayaaba qaar
la laayey, muxuu dil ka tarayaa hadduu diin sax ah ku dhinto? Miyuu waari lahaa?!
Iyo tilmaamo kale oo badan oo ah kuwa ay ku sifoobaan hogaamiyayaasha raadka weyn reeba.
Qaybta todobaad: dadkii ka horyimid, noocyadoodii iyo dacaayadahoodii.
Waxaan in badan soo xusnay in sheekha dad badani ka horyimaaddeen dacaayadana ka faafiyeen, haddaba waxaa lasoo gaaray xilligii aynu mawduucan wax ka xusi lahayn, iyadoo uu yahay mawduuc aad u ballaaran, kutub badanna laga qoray, haddana waxaan isku dayeynaa inaan isku soo xoorinno dacaayadaha kuwa ugu waaweynna aan xusno iyo jawaabihii sheekha iyo taageerayaashiisu ka bixiyeen.
Noocyadii mucaaradka:
Waxaa loo qaybiyaa saddex qolo:
1- culimadii dariiqooyinka suufiyada iyo kuwii shiicada, ha joogeen deegaankiisa ama kuwa deriska la ahe;
2- madaxdii maxalliga ahayd ee ka talinaysay deegaankii Najdi ee kala qoqobnaa, iyo weliba maamulladii deriska la ahaa, sida: Baxreyn (oo horey loo oran jiray Ixsaa) iyo dawladdii Ashraafta sheegan jirtay ee Xijaaz iyo kuwo kale;
3- dawladdii Cusmaaniyiinta ee ku magacawnayd khilaafada islaamka.
Qaybta koowaad: Culimadii suufiyada iyo shiicada:
Haddii aynu ku hormarno labadan qolo oo ku noolaa deegaanka sheekha iyo kuwa deriska la ah ilaa Yeman ilaa Ciraaq markii qaarkood ay sheekha isdhaafsadeen waraaqo badan ayna qolo kastaa ku dhegtay mawqifkoodii ayna arkeen sida baaqii sheekha loo qaadanayo ayey bilaabeen dacaayadahan iyagoo afarta jiho u kala dirayey waraaqo iyo kutub ay allifeen oo ay uga digayeen sheekha, waxaa ka mid ahaa walaalkii Suleymaan bin C/wahaab oo qoray kitaabka la yiraahdo “Alsawaaciq Al-ilaahiyah fi-rradi calaa Alwahaabiyah” taariikhyahannada qaar ayaa sheega in walaalkii markii danbe mawqifkii sheekha ku qancay balse ma aha arrin sugan.
Labadan qolo: suufiyada iyo shiicada waxaa ay ka midaysnaayeen oo isu keenay laba qodob:
– difaacidda qabuuraha dhisan oo labaduba hodan ku ahaayeen ilaa iyo haddana ku dhegan yihiin;
– baryidda iyo gargaarsiga cid aan Alle ahayn, siiba dadkii dhintay ee ama nabiyo ahaa ama dad kale oo suubban ahaa ama dad ay iyagu si gaar ah u weyneeyaan ahaa.
Qaybta labaad: Amiirradii maxalliga ahaa:
Waa nooca labaad oo mucaaradka ahaa, ujeeddo kale ma lahayn oo aan ahayn ilaashiga xukunkooda oo ay uga baqayeen labadan hogaamiye ee heshiiyey, sidaa darteed iyaga iyo culimadu waa isbiirsadeen geed dhow iyo mid dheer intaba waa u fuuleen manjaxaabinta sheekha iyo amiirradii taageerayey, balse waxba kama tarin xujooyinkii cadcaddaa ee sheekhu adeegsanayey, shacabka badankiisuna baaqii sheekha ayey ku qanceen, nimankii kasoo horjeeday oo cilmiga sheeganayey wixii raacay mooyee intii kale deegaanno fogfog ayey aadeen, sheekha walaalkii ayaana ka mid ahaa nimankii qaxay! Amiirradiina in badan ayaa isdhiibay kuwa kalena xoog ayaa lagu muquuniyey haba ugu darnaado amiirkii Riyaad iyo ashraaftii xijaaz, weynuna soo marnay loolankii dhexmaray iyaga iyo sacuudiyiinta.
Qaybta saddexaad: Cusmaaniyiintii:
Iyaga cabsida ugu weyn ee haysay waxay ahayd in xukunku ku noqdo gacan Carbeed, turkiguna meesha ka baxo, maxaa yeelay xilli dheer ayey turkigu talada hayeen, ha noqoto markii ay khilaafada la wareegeen oo ahayd qarnigii 7aad ama ha noqoto ilaa qarnigii 3aad oo ay Cabbaasiyiinta ka dhigeen maqaarsaar aan wax goaan ah lahayn, in magaca khaliifka loogu yeero mooyee usha amiirnimadana la siiyo, minbarkana jumcaha looga duceeyo!!!
Goaan ayey ku gaareen la dagaallanka dawladdan xawliga ku socota sidii aynu soo xusnay ayeyna ula dagaallameen dacwada iyo dawladdaba ilaa ay dumiyeen, balse mar walba sacuudiyiintu madaxa ayey lasoo kacayeen weyna soo fufayeen iyagoo taageero xooggan ka haysta dadkii deegaanka ee ay isku aragtida ahaayeen.
Sida aynu arki doonno dacaayaduhu waasii kala foolxumaayeen, dadka sheegayeyna iyagoo isku ujeeddo ahaa haddana waa is dhaameen xaga xishoodka iyo usluubka iyo erayada ay adeegsanayeenba.
Qolyahaa dacaayadaha faafinayey oo la bilawday halgankii sheekha, kama idlaan dunida oo ilaa iyo hadda waa jiraan, haba ku kala xoog badnaadeen deegannada ay joogaane; Sidoo kale culimada difaacaysaa mar walba waa joogaan intaana kutub horleh ayey qorayaan iyagoo weliba luqado kala duwan ku qoran, dadka manhajkii sheekha ku qancaa mar walba waa kasii badanayaan heerkii ay joogeen, dadka inta ay ku qanceen ka noqdaana aad ayey u yaryihiin marka loo eego inta sugnaata.
Dacaayadaha waxaynu u qaybinnay laba qaybood oo kala ah: kuwo toos ah oo aynu adeegsan doonno erayga ah “Dacaayad” qaybtani waa kuwo ina tusaya been abuur toos ah oo sheekha lagu sameeyey oo sal iyo raad toona aan lahayn.
Qaybta labaad waa arrimo laga duwey sidii xaqa ahayd oo si baadilnimo ah loo muujiyey si sheekha loo duro, qaybtan waxaynu adeegsan doonnaa erayga ah “Shubho”. Waana kuwan hoos ku xusan:
Dacaayadihii:
1- Nabinnimo ayuu sheegtay! Nabigana wuu liidaa!!
2- Waa mujassim, Alle uunkiisa u ekaysiiya!!
3- Karaamooyinka Awliyada ayuu diiday!! Shubhooyinkii:
1- Ummaddii ayuu laayey wuuna gaaleysiiyey!!
2- Tawasulkii ayuu mamnuucay!!
3- Shafeecaysiga nabiga sallalaahu calayhi wasallama ma ogola!!!
4- Siyaarada ma ogola! Qabuurihii dadkii suubbanaana wuu ihaaneeyey!!
todobadaa isugu jira dacaayado iyo shubhooyin ayeynu kasoo qaadanaynaa wixii ay sheekha ka faafiyeen.
Dacaayaddii koowaad: Nabinnimo ayuu sheegtay, nabigana wuu liidaa!!!
Waa middii ugu foolxumayd wixii ay sheekha ka sheegeen, balse ma ahayn mid ay suuq fiican u heleen, dadkuna aqbaleen, xitaa dadka sheekha kasoo horjeeday badankoodu waa ka xishoonayeen werinta beentan qayaxan.
Mas’alada ah in nabigeenna lagu khatimay dhammaan nabiyada waa mid muslimiintu ku kulansan yihiin, qofkii shaki geliyaa inuu gaaloobayana waa mid lagu midaysan yahay, maxaa yeelay? waa qof iska indhatiray aasaasiyaadka diinta iyo astaamaheeda sida dharaarta u cad.
Mawqifkii Sheekha:
Sheekhu isagoo tilmaamaya nimankii nabinimada sheegtay qayb ka mid ah wuxuu yiri: “Culimadu waa ay ku kulansan yihiin gaalnimada Mukhtaar, markii uu ku xadgudbay nabinnimada, iyadoo ay jirtay oogiddiisa astaamaha diinta”.
Mar kale waxaa uu yiri isagoo ka warrama xuquuqda ku waajibaysa qof kasta oo muslim ah: “waxaa ugu weyn xaqa nabiga, waxaana ugu sii waajibsan inaad qirto inuu rasuulkii Alle yahay, nabinimadana lagu khatimay, oo aad ogaato haddii qof saxaabada ka mid ah aad gaarsiiso darajada nabinimada inaad gaaloobayso”.
Waxaa ka mid ahaa nin la oran jiray Ibnu Cafaaliq, isagoo yiri mar uu raddinayey amiirkii Cuyeyna ibnu Macmar: “wallaahi nabinimo ayuu ku sheegtay hab-dhaqankiisa!! carrabkiisase kuma sheegan, wuuba kasii saramaray sheegashada nabinimo, waxaanad joojiseen booskii rasuulka! Waana aad qaadateen amarradiisa iyo nahyigiisaba!!”
Ninka la yiraahdo Axmed bin Cali Alqubbaani1 ayaa sidoo kale ka mid ahaa raggii beentan calanka u siday, wuxuu qoray kitaab la yiraahdo “Faslu Alkhiddaab” wuxuu ku sheegay bogga 36aad in sheekhu nabinnimo sheegtay, isagoo yiri ninkii la oran jiray Musaylima Alkaddaab ayey isku deegaan yihiin!
Waxaa kale oo ka mid ahaa Calawi Alxaddaad, wuxuu ku yiri kitaabkiisa “Misbaax Al-aanaam” bogga 4aad: “Nabinnimo ayuu qarsanayey! Calaamadaha arrintaasina dabcigiisa ayey ka muuqatay!! Carrabkiisa kuma sheegan!!! Si dadku aysan uga didin, waxaa arrinkaa ka markhaati kacaya sida culimadu sheegeen markiisii hore wuxuu ahaa mid aad u xiiseeya akhbaartii nimankii nabinnimada sheegtay! Sida Museylima Alkaddaab, Sijaax, Aswad Alcanasi, Duleyxa Al-asadi iyo kuwii la midka ahaa”!!!!
Mar haddii uu ina yiri wuu qarsanayey, isaga qudhiisa ayaa la oranayaa sidee ku ogaatay? Qalbigiisa miyaad daalacatay?! Mise waxyi ayaad ku ogaateen oo samada ayaa la idiinka sheegay?! Labada arrimood kii ay ku jawaabaanba way gaaloobayaan, oo waxa qalbiga ku jira Alle kaligii ayaa ogaan kara, ciddii la sheegataana waa cid wixii uu khaaska la ahaa sheegatay! haddii ay waxyi sheegtaanna dariiqii Mukhtaar ayey marayaan.
1 Ciraaqi reer Basra ah ayuu ahaa xilligii sheekha ayuu noolaa.
Sidaa darteed qaabka ay beentan u abuureen waa qaab fadeexad usii kordhisay, Allaahna dadka xaqdarrada ku socda Ahlu-xaqqana ku been abuurta wuu fadeexeeyaa mar ay noqotaba.
Waxaa dacaayaddan aad usii faafiyey udub- dhexaadkii beenta iyo tiirkii ay ku taagnayd! waa Axmed Zeyni Daxlaan, ninkan oo xumaan kasta iyo been walba oo qof ku fekeri karo aan ka dhowrsan, wuxuu fursad ugu helay isaga oo ku noolaa Maka, dadka xujeyda ahna kusii rari jiray wixii uu maleego.1
Sheekh Maxamed kitaabkiisa Tawxiidka ah waxaa uu kusoo arooriyey xaddiiskii uu weriyey Abuubakar Alburqaani ee saxiixa ahaa ee nabigu yiri sallalaahu calayhi wasallama: “waxaan ummaddayda uga baqayaa madaxda wax baadiyeysa, haddii seeftu ku dul-dhacdo lagama qaadi doono ilaa qiyaamaha, waxaa ahaan doona ummaddayda dhexdeeda soddon beenaalayaal2 oo mid kastaa nabinnimo sheeganayo, anigaana nabiyadii la igu khatimay nabina igama danbeeyo…”.3
Arrinka uu leeyahay Calawi Alxaddaad iyo kuwo kaleba: “wuxuu xiisayn jiray akhbaarta dadkii nabinnimada sheegtay” iyaduna waa been kale oo ay doonayaan inay beentooda weyn ku tukubiyaan.
1 Labadiisa kitaab eek ala ah: Khulaasatu Alkalaam bogga 239 iyo Aldurar Alsaniyan firraddi calaa Alwahaabiyah:48
2 Culimadu waxaa ay ku fasireen soddonka: kuwa taageerayaasha yeelan doona ee dadka qaarkii raaci doonaan, balse kuwa ku hadaaqa sheegashada nabinimo aad ayey u badan yihiin lamana koobi karo, meel walbana waa joogaan.
3
Imaamu Axmed 5/278, silsiladda saxiixada ah:1683
Dacaayaddan liidataa iyaguna wixii ay ku hadaaqeen ayey ka mid ahayd oo ay doonayeen inay dadka sheekha kaga fogeeyaan, waxa hadalladoodii ka mid ahaa: “Ina C/wahaab wuxuu yiri: nabigu wuxuu ahaa nin shaqo loosoo diray, wuuna gutay, in la milicsadaana waa gaalnimo! Ushayda ayaana ii dhaanta!! Oo abeesada iyo wixii la mid ah iga dilaysa” (subxaanallaah)!!!
“wuxuu necbaa salliga nabiga sallalaahu calayhi wasallama, maqalkiisana wuu dhibsan jiray! In lagu dhawaaqo oo minbarrada laga sheegana wuu diidi jiray, ciddii sidaa samaysana wuu dhibi jiray, qabriga nabiga wuxuu ku sheegay sanam uguna weyn sanamyada oo dhan!!!
Jawaab:
Waxaa jawaabta lagu soo koobayaa: nimankan markii lagu yiri: nabigu sallalaahu calayhi wasallama waxba kuma laha baryada iyo gargaarsiga, ee Alle kaliya ayaa leh, nabiguna sallalaahu calayhi wasallama cilmi-qaybka wuxuu ka ogaa intii loo sheegay, Allaah ayaana quraankiisa ku yiri: “dheh ma oga kuwa cirarka iyo dhulalka ku sugan cilmiga waxa maqan Allaah mooyee” Alnamli:65. markii intaa loo sheegay ayey yiraahdeen nabiga ayaa la quursaday!!!
Waa sida kiristaanka marka lagu yiraahdo Ciise waa addoonkii Alle ay u arkaan in nabi ciise la quursanayo! Nimankii Qureyshi ka daba-dirtay saxaabadii Xabasha u hijrootay inay soo celiyaan, waxay ku yiraahdeen Najaashi: “Nimankani diinteeniina waa ka baxeen, taadana ma gelin, Ciisana waa caayaan oo ilaahnimo uma ogola! Markii Jacfar bin Abii daalib akhriyey suuradda Maryama, Najaash wuxuu yiri “Ciise intaa ma dhaafsiisna” baadariyaashii ayaa
gadooday oo guuxay! Wuxuu ku yiri: haddaad doontaan guuxa”!.1
Sheekh Maxamed iyo taageerayaashiisu waxay nabiga u weyneeyaan sida sharcigu qabo oo ah: In la rumeeyo wax walba oo uu sheegay, loo hogaansamo wax walba oo uu faray, laga tago wax walba oo uu reebay, diin iyo dhaqan laga dhigto ku dayashadiisa, Allena aan lagu caabudin sidii uu isagu u caabuday mooyee, diintiisa loo gargaaro, lagu dhego, dadka diintiisa haysta la jeclaado oo la garab istaago, kuwa kasoo horjeeda la naco lagana dhinac noqdo, sidaa ayaa ah tubta toosan ee ay waajibka tahay in Alle lagu weydiisto salaadda iyo dibaddeedaba.
Halbeegaas ayaa ah midka lagu ogaan karo qofku inuu nabiga jecelyahay, oo Alle dadka jacaylkiisa sheegta wuxuu ku imtixaanay raacidda nabiga, haddii laga helo waa kuwa sheegashadoodu run noqonayso, haddii laga waayo raaciddana waa ay beenoobaysaa.
Alle waxaa uu yiri: “dheh hadii aad tihiin kuwo Alle jecel aniga I raaca, Alle wuu idin jeclaanayaa danbiyadiinana wuu idiin dhaafayaa, Allaahna waa dhaafid badane naxariis badane ah”. Aala Cimraan:31
Sheekh Maxamed Bashiir Alsahsawaani oo ka mid ahaa culimadii Hindiya ee waaweynayd waxaa uu yiri: “annagu haddaan nahay ahluxadiiska, rasuulka waan weyneynaa, weyneyn kasta oo ku timid kitaabka iyo sunnaha sugan, weyneyntaasi ha ahaato mid oraah ah ama ficil ah ama in qalbiga lagu gunto ah;
Balse dadka bidcada ehelka u ah, weyneyntoodu waa mid lasoo derrisiiyey, sida: In qabrigiisa loo safro, habaynkii iyo maalintii uu dhashay la dabbaaldego, mawliid la akhriyo, weyneynta sharciga ku timidse waa ay ka fogyihiin”.
1 Siirada ibnu Hishaam:1/344, Dalaalil Alnubuwah:imaam Albayhaqi:2/301-304
Caalimkii reer Masar-Suuriya Maxamed Rashiid Ridaa (wuxuu ahaa muftigii labada dal markii ay midaysnaayeen) waxaa uu yiri: Qofkii taariikhda raacraaca wuxuu ogaanayaa in kuwa nabiga ugu jecel uguna raacid badan ay yihiin kuwa ugu xadgudub yar (aan darajo ilaahnimo gaarsiin) gaar ahaan asxaabtiisii iyo dadkii xigay qarniyadii kheyrka badnaa;
Dadka kuwa ugu iimaan liita uguna raacid yarna, waa kuwa ugu badan ku-xadgudubkiisa, oraah ahaan iyo ficil ahaan oo ay bidco la yimaaddaan, waanad ku arkaysaa labada qolaba gabayadooda”.
Sheekh Maxamed C/wahaab isaga oo beentan ka jawaabaya waxaa uu yiri: “waxa mushrikiintu iga sheegeen ee ah inaan reebayo ku-sallinta nabiga ama aan leeyahay haddii aan kari karo qubbadda nabiga waan dumin lahaa, waxaas oo dhan waa been ay iga sameeyeen shayaadiinta doonaya inay xoolaha dadka baadil ku cunaan, sida awlaadda Shamsaan iyo awlaadda idriis”.
Sheekha iyo dadka la manhajka ah waxaa ay nabiga ugu sallinayaan sida sharciga ah, iyagoo arka inay cibaado tahay, cibaadada halbeegeeduna yahay: in loola yimaaddo sidii nabigu ula yimid iyo saxaabadiisu, in minbarrada laga qalaado ama gabay salli lagu sheegaana ma aha sunnadii nabiga iyo dhaqankii saxaabada midnaba.
In nabiga sallalaahu calayhi wasallama lagu amaano gabay hufan ama lagu difaaco waa shay bannaan, haddii qofku lillaahi ula jeedana ajar ka helayo, balse salli ma aha, salligu siiqooyin u gaar ah ayuu leeyahay waxaana ka mid ah midka salaadda lagu akhriyo (marka la ataxyaadsanayo).
Marka nabiga la ammaanayo waxaa waajib ah inaan la gaarsiin darajo ilaahnimo, in darajo ilaahimo la gaarsiiyana ma aha oo kaliya in ilaah lagu sheego, ee haddii wixii ilaah gaarka u lahaa loo leexiyo nabiga waxaa ay la mid tahay iyadoo darajo ilaah la siiyey.
Sida kuwa yiraahda” Adduun iyo aakhiro ayaa deeqdaada ka mid ah”! “cilmiga looxa (maxfuudka ah) iyo qalinka ku yaal cilmigaaga ayuu ka mid yahay!! Taasi ma bannaana waana shirki uusan jirin shirki ka weyni, maxaa yeelay adduun iyo aakhiro Allaah ayaa iska leh, cilmiga looxa ku yaalna malaaig iyo nabiyaal toona ma ogaan karaan wixii looga waxyoodo mooyee.
Sidoo kale nabiga marka la ammaanayo in la gargaarsado ma aha mid bannaan (markii uu dhintay kaddib)maxaa yeelay gargaarsigu waa cibaado Alle ayaana iska leh Qofkii yiraahda: xuquuqda Alle iyo xuquuqda nabiyada, darajada Alle iyo darajooyinka nabiyada hala kala saaro, ma aha in loogu jawaabo nabiyadii ayaa la quursaday ama la liiday.
Nabigu sallalaahu calayhi wasallama isaga oo arrintan ka digaya waxaa uu yiri: “ha iigu xadgudbina sidii nasaaradu ina Maryama ugu xadgudbeen, waxaan ahay oo kaliya addoonkii Alle iyo rasuulkiisii, ee dhaha waa addoonkii Alle iyo rasuulkiisii”.1
Waxaa nabigu sallalaahu calayhi wasallama inoo sheegay in ummaddani ku tallaabsan doonto wax walba oo ummadihii hore ku kaceen, taana waxa ka mid ah ku xadgudubka nabiyada iyo iyadoo la gaarsiinayo darajo ilaahnimo.
Mad-habta Xanbaliyada ee sheekhu haystay waxaa ay qabtaa in qofkii nabiga caaya uu xukunkiisu dil yahay, ha tawbad keeno ama yuusan tawbad keenin, maxaa yeelay tawbaddu isaga iyo Alle ayey u dhaxaysaa balse xaqii
1 Bukhaari:6830
nabiga ee uu ku tuntay waa in laga gooyaa oo qudha laga jaraa.
Maalintii nabigu sallalaahu calayhi wasallama Maka furtay waxaa jiray 9 qof oo uu amar ku bixiyey in la laayo xitaa hadii ay kacbada qabsadaan, sababtuna waxaa ay ahayd: iyagoo nabiga caayi jiray, tix iyo tiraab intaba adeegsan jiray, iyadoo gaaladii reer Maka intii kale la iska cafiyey.
Waxaad xasuusnaataa in sheekha kutubtiisa uu ka mid ahaa: Kitaab siiro ah, si uu dadka nabiga sallalaahu calayhi wasallama u jecleysiiyo xuquuqdiisana u baro ayuu u allifay, waana kitaab ilaa maanta yaal oo la daabaco,
Waxyaabaha qubuuriyiintu aaminsan yihiin waxaa ka mid ah: in dunida oo dhan loo abuuray nabiga sallalaahu calayhi wasallama dartii! Allaahna waxaa uu leeyahay: “uma abuuran jinni iyo Insi wax kale inay I caabudaan mooyee”. (nabi muxammadna insiga ayuu ka mid yahay).
Sheekha iyo taageerayaashiisuna sidaa quraanku sheegay ayey rumaysan yihiin.
Intaa aynu kaga joogsanno beentii koowaad iyo jawaabteedii.
Dacaayaddii labaad: Mujassim ayuu ahaa (mid Alle uunkiisa ku shabbaha)
• Aragtiyada dadku ka kala aaminsanyihiin tilmaamaha Allaah:
Magacyada iyo tilmaamaha Alle ku sheegtay kitaabkiisa ama nabigiisu ku sheegay sallalaahu calayhi wasallama, dadka islaamka ku abtirsadaa waxaa ay ugu qaybsameen guud ahaan saddex qolo, oo kala ah:
1- qolo diidday dhammaan ama qayb ka mid ah, si qayaxan ha u diideen ama usluub ay samaysteene, iyagoo adeegsanaya erayada: Ta’wiil, Tanziih i.w.m, kuwan waxaa loogu yeeraa “Mucattilo” waana Jahmiyada iyo faracyadeeda sida: Muctazilada, Ashcariyada, Maaturiiyada, kullaabiyada i.w.m.
S 2- qolo magacyada iyo tilmaamahaba sugay, balse intaa
P aan ku ekaan ee ku shabbahay tilmaamaha uunka oo
5 yiri: Alle tilmaamihiisa iyo kuwa uunkiisu waa isku
5 mid”!! haddii ay quraanka ku taal Alle wax ayuu arkaa
§ oo maqlaa, waa araggeenna iyo maqalkeenna oo
P kale!!! Haddii quraanku Alle u sheegay inuu gacmo
5 leeyahay, waa kuweenna oo kale!!
5 Allaah ayaa ceeb oo dhan ka hufane sidaa ayey
p qoladani ku hadaaqday.
P 3- qolada saddexaad: waxaa ay yiraahdeen: Magacyada
P iyo tilmaamaha Alle sheegtay ama nabigiisu ku
p sheegay, dhammaan waa xaq, in la rumeeyaana waa
p waajib, in la beeniyaana waa gaalnimo.
P Isla markaa waa in laga fogaadaa in Alle uunkiisa loo
P ekaysiiyo, oo waa in la yiraahdaa: magacyada Alle iyo
p tilmaamihiisu waa kuwo isaga u qalma, farqiga
g tilmaamihiisa iyo kuwa uunka u dhexeeyaana waa
§ farqiga Alle iyo uunkiisa u dhexeeya oo kale.
Qolada sidan aaminsan waa ahlusunna wal-jamaaca, ama ahluxadiiska, laga soo bilaabo saxaabadii, taabiciintii, kuwii raacay oo afarta imaam ku jiraan, muxaddisiintii kutubta aynu haysanno qortay sida: Imaam Bukhaariyo iyo Imaam Muslim, ibnu Khuseyma iyo kuwa la midka ah.
Dhammaan waxaa ay ku tageen in ay waajib tahay in la rumeeyo magacyada iyo tilmaamaha Alle, waana in aan la faaqidin qaabkooda oo Alle loo daayaa loona talasaartaa, qaabaynteedu waa baadinimo, in kuwa uunka loo ekaysiiyaana waa baadinimo, in la dafiro ama macnahooda laga leexiyaana waa baadinimo kale. Sidaa ayaa loogu qaybsamay mas’aladan, waxaan shaki ku jirin in qolada garta lihi yihiin kuwa kitaabka iyo sunnaha iyo fahamkii saxaabada ku dhegan, waana waddadii dadkii suubbanaa oo hore ku tageen.
Haddaba sheekh Maxamed qaddiyaddan mawqifkee ka taagnaa? Mucattil miyuu ahaa? Mise mushabbih ama mujassim? Mise Ahlu sunne?
– Jawaabta suaashan aynu ugu noqonno caqiidadii sheekha ee aynu horay usoo marnay waxaa ka mid ahaa hadalkiisii: ” Rumeynta Alle waxaa ka mid ah in la rumeeyo waxa uu naftiisa ku tilmaamay oo kitaabkiisa ku sheegay, nabigiisuna sallalaahu calayhi wasallama ku hadlay, iyada oo aan la inkirayn, lana weecinayn;
– Waxaan rumaysanahay Allaah cid u dhiganta oo la mid ahi inaysan jirin, uuna yahay maqal badane arag badane ah, uma diidayo waxa uu naftiisa ku tilmaamay hadalkiisana barihiisa kama duwayo, magacyadiisa iyo aayadahiisa midnaba leexin ku samayn maayo,
tilmaamihiisana ma qaabaynayo, kuwa makhluuqana ku matali maayo;
Maxaa yeelay? cid Allaah la mid ahi ma jirto, cid la eeni ahina ma jirto, makhluuqaadka uu abuurayna laguma jaangooyo.
Allaah isaga ayaa naftiisa iyo cid walba ku cilmi badan, uguna run badan, uguna hadal san; Naftiisa waa uu ka hufay waxa makhluuqu ku sheegeen, kuwa wax suureeya iyo kuwo cid kale u ekeeya intaba, kuwa tilmaamaha diida sidoo kale ayuu isaga hufay:
[Rabbigaa cizzada iska leh hufnaantiisee wuu ka hufanyahay waxa ay ku tilmaameen, nabad gelyana ha ahaato rasuullada dushooda, Allaah ayaana mahad oo idil u sugnaatay, wax jira oo dhan rabbi u ah.
Taa ayaa ah mawqifkii sheekhu mas’aladan ka taagnaa, ciddii wax kale ku sheegta sida mujassim ama mushabbih, waa cid aan sheekha aqoon ama tashbiiha aqoon, ama xaqa aqoon ama intaba aan aqoon, ama colaadda ku fogaatay ay indhatirtay.
Isla caqiidadaa ayaa ardaydiisa iyo inta taageersanba haysteen ilaa iyo haddana ku baaqayaan.
Waxaa uu yiri wiilkisii C/laahi markii ay Maka furteen sannadkii 1218H: “mad-habkeenna ku saabsan asallada diinta waa dariiqii dadkii hore ee suubbanaa iyada ayaa badbaado badan, oo cilmi badan oo xikmad badan, annaga oo khilaafayna kuwa yiri: Culimadii danbe dariiqooda ayaa cilmi badan! Caqiidadeennuna waxa weeye: inaan qirno aayadaha iyo axaadiista tilmaamaha ku timid, macnaheedana

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

dhaleeceeyeen inuu aayadaha iyo axaadiista u qaatay sida ka muuqata!! oo uusan fahmin macnaha dahsoon!!! Fahamka ay ku dhaleeceen waa kii saxaabada iyo jiilalkii suubbanaa midka ay dahsoonaanta ku sheegeenna waa mala’waal shaydaan u qurxiyey oo kitaab iyo sunne iyo saxaabo aan midnaba laga qaadan.
Shiicada oo ka mid ahaa qolyihii sheekha ku been abuuranayey iyaga ayaa ugu horreeyey cid Alle uunkiisa ku shabbahda iyagoo ka qaatay aasaasahoodii C/laahi bin Saba oo ahaa yahuudi yemani ah!!
Dhaleecayntan ay sheekha kusoo oogeen ee ah inuu Alle makhluuqa ku shabbahay iyaga ayaa ku habboon oo Alle ku mataalay wax naaqus ah markii ay ka xayuubiyiin tilmaamihiisii astaanta u ahaa dhammaystiranka iyo weynida.
Haddii qaarkood la weydiiyo: ilaahiin xagee jiraa? Waxay ku jawaabi: meelna!! Qaarkoodna: meel walba wuu joogaa!! Iyagoo aan ka hufayn meelaha xunxun ee xarumaha shaydaan ah ee xitaa malaaigtu ay ka fogaato.
Balse sheekha iyo dadka raacsan waxaa ay aamminsan yihiin in Alle sarreeyo, uunkiisana ka dhexbaxsan yahay, carshigiisa oo makhluuqa ugu sarreeyana uu kasii sarreeyo, sida uu quraankiisa ku sheegtay nabigiisuna sallalaahu calayhi wasallama sheegay.
Haddaba yaa gar leh? Ma dadka quraanka iyo axaadiista ku dhegan? Fahamkii saxaabadana haysta? Mise dad intaba garab marsan oo meel kale ku xiran diintoodana ka qaata? Bal muslim Alloow ka gar naqa!
Dacaayaddii saddexaad: Karaamooyinka awliyada ayuu diiday!
Suaashu waxay tahay horta waa maxay Awliyo? Waa maxayse karaamo?
Jawaab: erayga weli macnayaal badan balse isu dhaw ayuu luqadda carabiga ah ku leeyahay, wuxuuna ku tusaa xigtanimo iyo isu dhawaansho.
Haddaba weliga ilaah: waa midka Alle xiga una dhaw, oo Alle yiri: “Hooy ogaada, in Awliyada Alle dushooda aysan ahayn cabsi mana aha kuwa tiiraanyoonaya. Waa kuwa iimaanka laga helay Allaahna ka baqi jiray”. Suuradda Yuunus:63.
Waxyaabaha aan caadiga ahayn ee banii aadamka ka dhaca:
Waxaa jira waxyaabo badan oo basharka ka dhaca, isla markaana aan ahayn wax caadi ahaan dhaqankooda asal ku ah oo lagu yaqaan, tusaale ahaan banii aadamku inuu fariisto oo istaago oo socdo waa wax lagu yaqaan, balse inuu duulo ama badda cagihiisa kula dulsocdo ma aha wax lagu yaqaan, haddii ay dhacdo qof sidaa la yimaadda waxaa la oranayaa qofkani wax caadada khilaafsan ayuu la yimi, haddaba maxaa lagu magacaabayaa shaygaa?
Wuxuu yeelan karaa magacyo badan, iyadoo ku xiran hadba xaaladda uu ku suganyahay qofka falkani ka dhacay, waxayna kala yihiin:
Irhaasaat:
Nabiyada inta aan lasoo dirin waxaa jira waxyaabo kasoo ifbaxa oo ka duwan dhaqanka bulshadooda iyo dhacdooyin ay la kulmaan oo dadka caadiga ahi uusan la wadaagin,

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Tusaalooyinka karaamada:
Arrintii Maryama (nabi ciise hooyadii calayhi salaam) in cunto loo keeni jiray, nabi zakariyana markii uu weydiiyey ay tiri: “Alle xagii ayuu ka yimid Allaahna ciddii uu doono xisaab la’aan ayuu arzaaqaa”. Aalacimraan:37.
Arrintii ninkii caalimka ahaa ee sariirta Boqoraddii Saba u keenay nabi Suleymaan calayhi salaam. Suuradda Alnamli:40
Dhacdadii Jureyj uu wiilka yar ku yiri: kumaa ku dhalay? Uuna ku jawaabay: hebelkii qawsaarka ahaa. Qisadii Asxaabul-kahfi ee hurday in ka badan saddex boqol oo sano. Suuradda Alkahfi:25
Dhacdadii saxaabada rasuulku ay ku dulsocdeen webiga iyaga oo jihaad ku jira ayna gudbeen. Aragtidii Cumar bin khaddaab isaga oo minbarka Madiina saaran uu arkay ciidankii muslimiinta oo lagu dhabarjabinayo meel Ciraaq ka mid ah, uuna digniin siiyey.
Waxaas oo dhani waa wax ka dhacay dad suubbanaa oo Alle xiriir wanaagsan la lahaa, Allaahna uu sidaa u maamuusay, mana ahayn wax ay xoog iyo xeelad midnaba kula yimaaddeen ee Alle ayaa sameeyey, waana wax caadada basharka khilaafsan.
Fiiro gaar ah:
Waxaa habboon in lagu baraarugsanaado dhowr waxyaabood oo kala ah:
• Qofka karaamadu ka muuqato calaamad uma aha inuu ka kheyr badan yahay qofka aysan ka muuqan, maxaa yeelay saxaabada iyo taabiciinta waxaa fadli badnaa
saxaabada, karaamooyinka laga soo weriyey taabiciinta ayaana ka badan kuwa saxaabada laga soo weriyey, taana imaamu Axmed waxaa uu ku macneeyey in iimaankoodu sarreeyey oo aysan u baahnayn wax lagu kabo.
• Qofka aysan karaamo ka dhicin daliil uma aha inuusan weli Alle ahayn.
Sixir ama shacwado:
Waxyaabaha ka muuqda dadka aan laga helin iimaan iyo Alle ka cabsi isla markaana caadada khilaafsan waxaa loogu yeeraa: Sixir ama Shacwado, waana fal shaydaan. Haddii uu badda ku dulsocdo ama duulo, balse uusan sharciga Alle ku dhaqmin maxaa la oranayaa? Waxaa la oran waa qof shayaadiinta la qaraabta oo iyagaa duulinaya ama badda ku socodsiinaya.
Imaamkii la oran jiray Yuunus bin Cabdi Alaclaa ayaa u yimid imaam shaafici wuxuuna ku yiri: “Leyth wuxuu yiri: (waa leyth ibnu sacad imaamkii reer masar) haddii aad aragtaan qof badda ku dul soconaya haku kadsoomina ilaa aad ka aragtaan halka uu sharciga ka joogo! Imaam Shaafici waxaa uu markaa ku jawaabay: Saaxiibkeen Leyth waaba ka gaabiyey arrinta: ee haddii aad aragtaan qof badda ku soconaya hawadana duulaya haku kadsoomina ilaa aad ka aragtaan halka uu sharciga ka joogo’
Haddaba qof laga yaabo inuusa tukan, dadkana ku yiraahda: Maka ayaan kusoo tukaday! Ama xoolaha dadka baadil ku cuna, ama xaaraanta aan ka dhowrsan, astaamaha diintana aan oogin, yaan calankiisa giirgiiran lagu kadsoomin laguna suntin awliyanimo dadkana yaan lagu fitnayn ee hala adeegsado halbeegga sharciga.
Caqiidada Ahlusunna wal-jamaaca ee karaamada ku saabsan:
Ahlusunna waljamaaca caqiidadooda waxaa ka mid ah in la rumeeyo karaamooyinka Alle siiyey awliyadiisa iyada oo aan la dhaafineyn halka sharcigu joojiyey.
Laba qolo oo ka mid ah bidcooleyda ayaa mawqifyo sharciga khilaafsan ka istaagay karaamooyinka: qolo inkirtay oo tiri wax jira ma aha, sida Muctazilada, qolo kalena waa ku talax tageen oo wixii muuqdaba karaamo ayey ku sheegeen, iyagoo aan fiirin xaaladda qofka ay ka dhacday iyo halbeegga sharciga midnaba.
Mawqifkii sheekha:
Markii aynu kasoo hadlaynay caqiidadii sheekha waynu soo aragnay in sheekhu aaminsan yahay in awliyadu karaamooyin leeyihiin, isaga oo yiri: ” Waxa aan qirayaa karaamooyinka awliyada, iyo waxa loo hibeeyey ee aragti dheer ah, balse xuquuqda Allaah waxba kuma ay laha, wax Allaah mooyee cid kale aysan qaban karinna iyaga lagama raadin karo”.
Isaga oo ka hadlaya waxyigii Alle u waxyooday nabi muuse hooyadii waxaa uu yiri: “waa waxyi ilhaamin ah, waxaana ku sugan sugidda karaamooyinka awliyada”.1
Mar kale waxaa uu yiri: “sida dadka ku waajibka ahi waa inay jeclaadaan (awliyada) oo raacaan, qiraanna karaamooyinkooda, mana diido karaamooyinka awliyada bidcooleyda mooyee, diinta Allena waxay u dhexaysaa laba dhinac: waa hanuun u dhexeeya laba baadinimo, iyo xaq u dhexeeya laba baadil”.2
Wiilkiisa C/laahi waxaa uu yiri: ” ma inkirayno karaamooyinka awliyada, xaqoodana waa u
1 Majmuucu mu’allafaati sheekh: 4/282
2
Majmuuca:1/69
aqoonsanaynaa iyo inay hanuun xag rabbi ah ku taagan yihiin, mar walba oo ay ku socdaan dariiqa sharciga ah iyo qawaaniinta dhowrsoon, balse noocyada cibaadada waxba kuma laha, nolol iyo geeri toona, balse midkood iyo muslim walba waa laga ducaysan karaa marka uu noolyahay”1
Wiilkii uu awowga u ahaa ee qoray kitaabka Fatxul majiid waxaa uu yiri: “karaamooyinka awliyadu waa xaq, balse ma gaari kartaa heer ay mawtida soo nooleeyaan sida mucjizooyinka?
Jawaab: karaamooyinka awliyadu waa wax ku sugan ahlusunnaha agtooda, Weliguna wuxuu karaamada ku helay barakada raacidda nabi Muxammad sallalaahu calayhi wasallama, xaqiiqda karaamudana kama muuqanayso inuu raacidda nabiga dadka ugu yeero mooyee, isaga oo ka dhan ah bidco kasta iyo leexsanaan kasta oo shareecada laga leexdo.
Raacidda nabiga barakadeeda ayaa Alle ku taageerayaa malaaigtiisa, iyo ruux xagiisa ka timid”.2
Hadalladii mucaaradka:
Qolyaha sheekha durayey aragti midaysan kama lahayn dacaayaddoodan ku wajahan sheekha iyo taageerayaashiisa, qaar waxay lahaayeen: karaamada awliyada ma ogola!
Qaarna: koox ragiisa ka mid ah ayaa diiddan!!
Qaar kale ayaa yiri: kuwa nool karaamadooda waa ogolyihiin, balse mawtida ma ogola!!!
Aynu kasoo qaadanno dhowr hadalladoodii ka mid ah:
– Calawi Alxaddaad: waxaa uu yiri: “Hadaaqiisa waxaa ka mid ahaa (sheekha ayuu u jeedaa) inuu diiday
1 Aldurar Alsaniya: 1/128
2
Aldurar Alsaniya: 2/81
karaamooyinka awliyada iyo waxa Alle ku gaar yeelay ee arrimo hoose ah iyo siro iyo barakooyin”.1
– Xasan Al-shatti: waxaa uu yiri: “karaamooyinka awliyadu waa xaq, Imaamu Axmed wuu ku inkiray cidda diidda, baadinimo ayuuna ku xukumay, guntu waxay tahay in culimada xanbaliyadu la mid yihiin ahlusunnaha kale oo ay ku kulansanyihiin sugiddeeda, xitaa kooxda reer Najdi ee wahaabiyada ah iyada oo ay jirto xagjirnimadoodu waa ay ogolyihiin! Balse qaarkood ayaa dadka nool ku gaaryeela! Daliilna uma haystaan ku gaaryeeliddaas”.2
– Nin la yiraahdo Cusmaan bin Yaxya Alcalawi waxaa uu yiri: “Maxammad C/wahaab waa uu gaaleysiiyey qofkii qira karaamooyinka awliyada”.3
– Mid kale oo la yiraahdo Ibraahim Alsamnuuddi ayaa yiri: “hadalka kuwa diiddan tawasulka ee yiri: maydku waxba ma tari karo waxay ula jeedaan diididda karaamooyinka awliyada”!!!
Halkaa waxaa inooga caddaatay in sheekha iyo ardaydiisu qirsanaayeen karaamooyinka awliyada, iyaga oo ku raacaya caqiidada ahlusunnaha, balse ay diiddan yihiin in cibaadada Alle loo leexiyo, ha noqdeen awliyadu kuwa nool ama kuwa dhintay.
Waxaa kale oo inoo caddaatay in qolyaha sheekha kasoo horjeedaa ay karaamada ka dhigayaan baryidda awliyada nool iyo qabriyadooda, qofkii ka reebana ay leeyihiin: karaamadii awliyada ayuu diiday.
1 Misbaax al-aanaam: 18
2
Al-nuquul Alsharciya firraddi calaa alwahaabiyah:104
3
2 Faslu alkhidaab fii bayaani alsawaab:42
Waxaa kale oo iyaduna meesha aan ka marnayn cidda awliyada ah, iyada oo sheekha iyo taageerayaashiisu ku joogsanayaan halbeegga sharciga ee ah Iimaan iyo Alle ka cabsi, iyadoo qolyaha kale summad awliyanimo saarayaan cid kasta oo ay ku arkaan calaamad caadada khilaafsan ama qalbigooda ku weyn.
Waxaan mas’aladan kusoo afmeerayaa hadal uu yiri mid ka mid ah culimadii sheekha difaacaysay waa C/daahir Abuu Samxi1: “khalkhalsanaanta kuwa qabuuraha barya waxaa ka mid ah: haddii aad Allaah kaligii xusto oo tiraahdo kaligii barya cid kalena ha milicsanina, quluubtoodu waa ay didaysaa, aadna way u caroonayaan, waxayna arrinkaa ku tirinayaan quursi awliyadoodii lagula kacay! Kuwaa oo aysan awliyanimadoodu ku sugnaan daliil barkii! Iyo wax khabar sax ah u eg midnaba!! Waxayna oranayaan: Karaamooyinkii awliyada ayuu diiday! halka iyagu ay yihiin kuwo rabbigood ku quursanaya baryidda cid kale! Ka jeesashadoodana ay ku dhacayaan ceeb iyo dulmi weyn haddii ay u dhugmo yeelan lahaayeen
Intaasi waa dacaayadihii iyo jawaabahoodii, bal shubhooyinka iyo wixii laga yirina aynu aragno.
1 Wuxuu ku dhashay Iskandariya masar, sannadkii 1300H, boqor C/caziiz ayaa u magacaabay imaamka iyo khadiibka Xaramka Maka, qaahira ayuu kadib ku dhintay 1370H, fiiri Alaclaam:Zirikli:4/11
2
Alrisaala Almakiya:25
Shubhada koowaad: Gaaleysiinta iyo dagaalka
Shubhadan waxaa ka farcamaya arrimahan kala ah:
– Gaaleysiinta iyo dagaalka:
– Wahaabiyadu waa khawaarij Najdina waa halka uu kasoo baxayo geeska shaydaanku
– Wahaabiyadu waxyaabaha lagu gaaloobo waxay kusoo dareen wax aan ka mid ahayn!
– Aayadihii gaalada ku yimid ayey muslimiinta dul- saareen.
– Dawladdii khilaafada ahayd ayuu ku baxay
Faraca koowaad: Gaaleysiinta:
Maadaama uu sheekhu awooddiisa saaray sifeynta Tawxiidka iyo ka digidda shirkiga oo tawxiidka lidkiis ah uuna caddeeyey waxyaabaha dadku diinta kaga bixi karaan oo tawxiidka burinaya, isla markaana uu caddeeyey qofkii shirki weyn ku dhaca xujadana lagu oogo xaquna u caddaado, shirkigiina ka joogsan waaya inuu gaalyahay, ayey yiraahdeen ina C/wahaab ummaddii oo dhan ayuu gaaleysiiyey!
Aynu soo qaadanno hadalladoodii qayb ka mid ah iyo jawaabihii sheekha iyo dadka la caqiidada ahi ka bixiyeen:
Ibnu cafaaliq :
Ninkan oo ka mid ahaa ragii hogaanka u hayey dacaayaddii sheegashada nabinimo, ayaan marnaba ka daalin faafinta beenta, tab kasta oo uu adeegsadaba, waxaana hadalladiisii ka mid ahaa:
“Ninkani ummaddii ayuu gaaleysiiyey, oo wallaahi rasuulladiina wuu beeniyey iyaga iyo ummadahoodiiba, shirki ayuu ku xukumay”.1
Mar kale isaga oo ibnu Macmar la hadlaya waxaa uu yiri: “waxaad ka dhigateen gaaleysiinta qaraabadii nabiga iyo caydooda iyo lacniddooda asal diintiinna ka mid ah” Markale wuxuu yiri: “wuxuu dhaar faajirnimo ah ku maray in yahuudda iyo mushrikiintu ka xaalad wanaagsan yihiin ummaddan” Ibnu suxaym :
Ninkan oo sheekh ka ahaa Riyaad isna wuxuu ahaa ragii ku fogaaday beenta iyo dacaayadaha aan loo meel dayin waxaana hadalladiisii ka mid ahaa: “waxaa sugan inuu leeyahay dadku muddo laga joogo lix boqol oo sano wax diin ah ma haysan”
Calawi Alxaddaad :
Isna wuxuu yiri: “haddii qof damco inuu diintiisa soo galo wuxuu oranayaa: qir in aad gaal ahayd, labadaadii waalidna ay gaalnimo ku dhinteen, oo qir in caalimka hebel iyo hebel ay gaalo yihiin iyo wixii la mid ah, haddii uu qiro wuu aqbalayaa haddii kalena wuu dilayaa”.
Xasan bin Cumar Al-shatti :
Isaga oo ka hadlaya tilmaamihii sheekha waxaa uu yiri: “Gaaleysiinta ummadda iyo in la aamino xalaalnimada dhiigooda iyo xoolahooda iyo weliba caruurtooda oo la addoonsado”!!!
Daxlaan :
Waxaa uu isna sii taartay: “qofna muwaxid uma rumaysna qofkii ku raaca waxa ay aaminsan yihiin mooyee, muwaxidiintuna sida ay sheeganayaan waxaa ay noqdeen kuwo aad u tira yar, walaalkii Suleymaan ayaa maalin ku yiri: Tiirarka islaamu waa imisa? Wuxuu yiri: waa shan. Markaa ayuu ugu jawaabay: Lix ayaad ka dhigtay! ka lixaadna waa qofkii aan ku raacin muslim ma aha”.
Waxaa kale oo Daxlaan yiri: “waxay caddaysan jireen gaaleysiinta ummadda, intii lix boqol oo sano laga soo bilaabo! Maxamed C/wahaab ayaana caddayntaa ugu horreeyey wayna ku raaceen, haddii qof diintiisa soo galo oo uu markaa kahor xajiyey waxay leeyihiin xaj labaad xaji kii hore adiga oo gaal ah ayaad la timi kaamana gudayo xajka”.
Jawaabihii sheekha iyo ardaydiisa:
Sheekh Maxamed warqad uu u diray Riyaad wuxuu ku yiri: “annagu muslimiinta ma aanan gaalaysiin, ma aanan gaalaysiin mushrikiinta mooyee cid kale”.
Warqad kale oo uu u diray wadaadadii Tharmadaa wuxuu ku yiri: “waxa cadawgu iga sheegay ee ah inaan male wax ku gaalaysiiyo ama xiriirinta (qubuuriyiinta) ama aan gaaleysiiyo jaahil aysan xujadu ku oogmin waa been abuur weyn oo ay doonayaan in ay dadka diinta Alle iyo rasuulkiisa kaga didiyaan”.
Isaga oo ka jawaabaya beentii ibnu Suxaym waxaa uu yiri “Allaah wuu ogyahay in ninkani igu been abuurtay arrimo badan oo aanan oran, badankooduna aysan maankayga kusoo dhicin, waxaana ka mid ah: oraahdiisa ah inaan iri: dadku lix boqol oo sano waxba ma haysan iyo inaan ku- tawasulka saalixiinta wax ku gaalaysiiyo iyo inaan Buusiri
gaaleysiiyey intaas oo dhan waxaan ka leeyahay:
Alloow hufnaantaadee tani waa been abuur weyn”.
Mar kale waxaa uu yiri isagoo beentan iska fogeynaya: “waxaa ka mid ah (been abuurka) inaan si guud wax u gaalaysiiyo, ama aan waajib ka dhigayno in qofkii diintiisa ku muujisan kara deegaankiisa uu noosoo hijroodo, ama aan gaalaysiinno qofkii aan wax gaalaysiin, intaa iyo laalaabkeeduba waa been abuur ay dadka diinta Alle iyo rasuulkiisa kaga duwayaan”.
Mar kale wuxuu yiri: “Haddii midkood yiraahdo si guud ayey wax u gaalaysiiyaan, waxaan leennahay: Alloow hufnaantaadee waa been abuur weyn” midka aan gaalaysiinayno waa midka isaga oo qiraya in tawxiidku yahay diintii Alle iyo rasuulkiisa, in Alle cid aan ahayn la baryaana baadil tahay, markaa kadibna ahlutawxiidka gaalaysiinaya”.
Mar kale waxaa uu yiri: “haddii aan nahay kuwo aan gaalaysiinayn kuwa caabudaya sanamka laga dul dhisay qubbadda C/qaadir, iyo sanamka laga dul dhisay Axmed Badawi iyo kuwa la midka ah, jaahilnimo darteed iyo iyadoo aysan jirin cid baraarujisa, see u gaalaysiinaynaa qof aan Allaahba u shirki samaynin haddii uusan noosoo hijroonin,
ama uusan wax gaalaysiin, ama uusan dagaallamin?! Alloow hufnaantaadee tani waa been abuur weyn”.
Intaasi waa qayb yar oo tusaale u ah sidii sheekhu uga fogaa gaalaysiinta dadka aan waxba galabsan ama aysan xujadu ku oogmin, bal aynu aragno culimadii kale ee ka danbaysay:
Wiilkiisii c/laahi:
Waxaa uu yiri: “midka burdaha leh (waa Buusiirii) iyo kuwo kaleba oo hadalkooda shirki iyo xadgudub laga helayo ahna kuwo dhintay, gaalnimadoda lama xukumayo, arrinta waajibka ahse waxay tahay in hadalladooda la inkiro lana caddeeyo qofkii sida ka muuqata (hadalladooda) aaminaa inuu gaal yahay mushrik ah, balse kii yiri (burdaha iyo waxa la midka ah) arrintiisa ilaah ayaa loo celin, dadka dhintayna in loo leexdo ma habboona, sababtoo ah ma garanayno tawbaddiisa iyo tawbad la’aantiisa”.
Wiilkii uu awowga u ahaa: C/raxmaan bin Xasan ahna qoraaga Fatxul-majiid, waxaa uu yiri: isagoo ka hadlaya ka fiirsashada gaalaysiinta: “Laakiin jahliga faafsanaantiisa darteed iyo cilmiga loo leeyahay raadkii risaalada oo ku yar in badan oo dadkii danbe ka mid ah, ma ahaanin in arrinkaa lagu gaalaysiiyo (shirkiga), ilaa looga kala caddeeyo wixii nabigu la yimid waxa khilaafsan”.
Wiilkii uu C/raxmaan dhalay: C/ladiif bin C/raxmaan bin Xasan:
Isaga oo dhaqankii sheekha ka hadlaya waxaa uu yiri: “Sheekh Maxamed Alle ha u naxariistee wuxuu ka mid ahaa dadka kuwa uga joogsasho badan ugana gaabsi badan ganidda gaalnimada, xitaa ma goynin gaalaysiinta jaahilka cid aan Alle ahayn baryaya ee dadka qabuuraha ku jira ah, ama cid kaleba, haddii aysan u fududaan cid u naseexaysa ama gaarsiisa xujada uu ku gaaloobayo qofkii arrimahaa sameeyaa”.
Mar kale waxaa uu yiri: “isagu wax kuma gaalaysiinayo wixii muslimiintu ku kulmeen mooyee in qofkii sameeyaa gaaloobayo, oo ah shirkiga weyn iyo ku gaaloobidda aayadaha Alle iyo rasuulladiisa, ama wax ka mid ah, marka xujadu ku ooganto kaddib, ayna gaarto gaariddeeda qiimaynta leh”.
Sahsawaani: oo ka mid ahaa culimadii Hindiya waxaa uu yiri isaga oo Daxlaan u jawaabaya: “sheekha iyo taageerayaashiisu ma gaalaysiin qof muslimiinta ka mid ah, mana aaminsanayn in iyaga uun muslimiin yihiin, ciddii khilaaftaana gaalo tahay, mana bannaysan dilka ahlusunnaha iyo qafaalashada haweenkooda, mid wax ka badan oo ahlucilmi ah kana mid ah taageerayaashii sheekha ayaan la kulmay, kutubtooda in badan oo ka mid ahna waan akhriyey, waxyaabahan sal iyo raad toona uma helin, iskaba daaye waa been iyo hal aan jirin”.
Markale wuxuu yiri: “hadalladaas jawaabtoodu dhammaan, dhererkooda iyo badnaantooduba waa been qurun ah ee yuusan ku cajab gelin qurunka badnaantiisu”.
Maxamed Rashiid Ridaa:
Wuxuu ahaa caalim asalkiisu yahay reer Shaam, balse markii danbe deganaa Masar ahaana muftiga Masar iyo Suuriya xilligii ay halka dawlad ku midaysnaayeen, wuxuu yiri isaga oo sii faallaynaya hadalka Sahsawaani: ”
Waxaaba kutubtan ku sugan waxa uu sheegay wax ka duwan kana soo horjeeda (waa Daxlaan) waxa ku sugan inuusan gaalaysiinayn qofkii la yimaadda mooyee wax gaalnimadooda muslimiinta oo dhani ku kulansan yihiin”. C/laahi Al-qasiimi:
Isaga oo shiicada u jawaabaya waxaa uu yiri:
“Maalmaha cajaa’ibtooda ee dadka qaarna ka qosliya qaarna ka oohiya waxaa ka mid ah: in Shiicadu ku tuhunto ahlusunnaha ah taageerayaasha Sheekh Maxamed C/wahaab inay muslimiinta gaalaysiiyaan, dhiiggooda iyo xoolahoodana bannaystaan! Iyada oo shiicadu maxfallada ka caddayso gaalaysiinta akhyaartii ummaddan iyo gaalaysiinta saxaabadii waaweynayd iyo ciddii xiriirisa ee firqooyinka muslimiinta ka mid ah;
Midka gaalaysiinaya akhyaartii saxaabada sida” Siddiiq iyo Cumar iyo Cusmaan iyo Caaisha iyo
Mucaawiye iyo kuwo kale sidee ayuusan
xishoodkiisu uga reebayn inuu qof ku tuhmo gaalaysiinta muslimiinta”.
Halkaa waxaa ka cad in sheekha iyo dadka la caqiidada ahi ay dadka islaamka ku abtirsanaya asal ahaan u arkaan muslimiin, loolana dhaqmayo qaabka muslimiinta, sida in la cuno waxa ay gawracaan, laga guursado loona guuriyo, lala tukado laguna tukado maydkooda, lagu aaso xabaalaha muslimiinta, qofkii riddooba mooyee.
Caddaymahani waxay sidoo kale farriin u yihiin kooxaha takfiirka ah ee ka been sheegaya mawqifkii sheekha, iyagoo badankoodu ka jaahil yihiin, qaarkoodna shaydaan duufsaday, qaarna lagaba yaabo in loosoo adeegsaday sumcad xumeynta dacwadii sheekha.
Mas’alada dagaalka:
Markii sheekhu salka dhigay Dirciya Aala-sacuudna ay raaceen, dad badanna isugu yimid Dirciya ilaa ay ka ciirciirtay, isla markaana ay saamaysay deegaannadii deriska la ahaa, ayaa arrimahani cabsi weyn ku beertay amiirradii ka telinayey tuulooyinka iyo degmooyinka Najdi, sida Riyaad iyo Ixsaa, waxayna bilaabeen isbahaysi ay magaalada kusoo weerarayaan.
Aalasacuud waa ay isdifaaceen, markii weerarada laga joojin waayeyna weeraro ayey ku ekeeyeen meelihii lagaga soo duulayey, ilaa ay Riyaad ka qabsadeen dagaal socday 27 sano!
Sidoo kale ayey u weerareen Ixsaa gacantana ugu dhigeen.
Markii Najdi iyo Barigeedaba ay qabsadeen ayey jawaabo ku habboon siiyeen meelihii kale ee lagu dhibaataynayey, waxaa ka mid ahaa: Karbala, oo jidgooyo joogta ah u gaysan jiray safarrada ganacsi ee reer Najdi la lahaayeen Ciraaq, iyaga oo xoolahana dhacayey dadka watana cabsi gelinayey qaarna laynayey, taasi waxay dhashay xasuuqii Karbala ee aynu horay usoo marnay.
Dhinaca Xijaaz (Maka iyo Madiina) nimankii Ashraafta sheeganayey ee ka talin jiray waxay ku kaceen dulmi kii ugu weynaa oo dawlad uga horraysay iyo mid uga danbaysay toona aysan jirin, taasoo ah inay bulsho muslimiin ah oo deegaan ballaaran ku nool ka mamnuuceen gudashada Xajka! Haddii ay u arkayeen dad baadiyeysan yaa u banneeyey inay xajka u diidaan?
Taariikhda muslimiintu ma werin tan iyo saxaabadii firqo muslimiin ah oo caqiidadooda darteed loogu diiday xajka, ha noqoto Khawaarij, shiico, jahmiyo, qadariyo i.w.m.
Sacuudiyiintu markii ay la wareegeen xilligii dawladdoodii koowaad iyo kadibba, marnaba ma dhicin inay qolo muslimiin ah ka takooreen xajka, xitaa shiicada oo sannad walba rabshooyin iyo bannaan baxyo aan loo baahnayn dhiga, iskaba daaye sidaa caksigeed ayey sameeyaan oo waxay ku dadaalaan sannad walba inay saameeyaan dad cusub oo manhajkooda ku qanciyaan, waana arrin waaqici ah oo sannad walba dhacda in caddadka dadka caqiidadii sheekha taageersan ay sii kordhaan, iyada oo xajku ka mid yahay meelaha lagu saameeyo.
Basarxumada kuwa ashraafta sheeganayey ay ku kaceen reer sacuud markiiba ugama jawaabin dagaal iyo weerar, ee waxay ku dayeen wada-xaajood iyo weliba inay hadyado badan oo qaali ah u diraan xaakimka Maka, mar ayaa lagu guulaystay balse ma noqon arrin sii raagta, kaddib waxaa bilawday loolankii qaraaraa ee dhexmaray horayna aynu wax uga soo xusnay, ilaa ugu danbayntii p sacuudiyiintu gacanta ku dhigeen goobaha Barakaysan,
p ayna ugu danbayntii cusmaaniyiintu soo qaadeen weerarkii
g arxan darrada ahaa.
a a
5 Suaal: maxaa keenay in iyadoo ay jiraan firqooyin badan
g oo baadinimadooda la isku raacsan yahay sida shiicada oo
a kale xajka loo diidi waayo? Dadka wahaabiyada loogu
p yeerana loogu diiday?!
5
g Jawaabtu waxay tahay: in dadka wahaabiyada lagu suntaa
§ ay ku baaqayaan caqiido saafi ah oo waafaqsan dadka
P damiirkooda iyo fitradooda, oo ah: In Alle kaligii cibaado
p loogu dhawaado, cid kasoo hartayna aan waxba laga siin
5 xuquuqda Alle, sida baryada iyo gargaarsiga,
5 talasaarashada, rajaynta, cabsida i.w.m.
5 Caqiidadaa ayaa dadka xujeyda ah iyo kuwa kaleba si
p xawaara badan u saamaynaysa, iyada oo ay markaa si
§ sahlan ugu faafayso afarta jiho, nimankan Maka haystayna
a taa ayey kasoo horjeedeen, Shiicada iyo kuwa lamidka
ahise waxba saamayn ah kuma yeelan karaan cidnaba, oo manhajkooda waxaa ka mid ah inay caqiidadooda qarsadaan oo weliba inkiraan marka ay la joogaan cid kasoo horjeedda oo caqiidooyinkooda xun aqoon u leh.
Waxaa ka mid ahaa hadalladii iyo sheekha iyo taageerayaashiisa:
Isaga oo ka hadlaya arinta dagaalka ee lagu eedeeyey waxaa uu yiri: “Arinta dagaalka cidna lama aanan dagaalamin ilaa iyo hadda inaan isdifaacayno mooyee, iyaga ayaa noogu yimid deegaankeenna oo aan deegaankeenii noo deynin, waanse la dagaalamaynaa qaarkood annaga oo ka aar-goosanayna). (Muallafaatka sheekha, qaybta 5aad, alrasaail alshakhsiya: 38)
Mar kale waxaa uu yiri: “anagu idin lama aanan imaan gaalaysiinta iyo dagaalka, waxaanse idiin ku naseexaynaynaa diintan aad ogaateen inay tahay diintii alle iyo rasuulkiisa”. Q:5aad, alrasaail alshakhsiya: 196.
Wiilkii uu awowga u ahaa sheekh C/ladiif bin C/raxmaan ee ahaa muftiga Najdi xilligiisii, isaga oo arimahan ka hadlaya waxaa uu yiri: ” sheekhu cidna dagaal kuma bilaabin, ee cadawgiisaa ku bilaabay, sheekha iyo dadkiisuna way isdifaacayeen, wixii sheekha kadib dhacay ama xilligiisa oo gef ama xadgudub ah looma tiirin karo isaga, lamana dhihi karo isaga ayaa amray ama raalli ayuu ka ahaa, oo usaama bin zeyd arintan oo kale way ku dhacday, markuu dilay ninkii reer juhayna, iyo khaalid bin waliid markuu laayey reer judayma, waana arin dadka cilmiga iyo iimaanka leh ay ogyihiin”. Minhaaj alta’siis: 28. (nabiguna sallalaahu calayhi wasallama arintaa kama raalli noqon ee labadaba wuu ku canaantay, dadka ay laayeena looma tiirin karo nabi muxammad ).
Waxaan kusoo ururinayaa arrinta dagaalka: in sheekha iyo taageerayaashiisu aysan marnaba weerar ku qaadin meel aan dhibaato kaga iman, intaa wixii ka duwan ciddii sheegata waxaa looga fadhiyaa caddayn dad dhexdhexaad ahi qeexayaan.
Faraca labaad: wahaabiyadu waa khawaarij, Najdina waa halka uu kasoo baxayo geeska
shaydaanku!
Khawaarij waa maxay? Calaamadaha lagu gartase maxaa ka mid ah?
Jawaab: waa firqo soo baxday xilligii saxaabada, aaminsanaana in lagu gaaloobo danbiyada loo yaqaan kabaa’irta (danbiyada waaweyn ee aan gaalnimada gaarsiisnayn), sida: Dilka, zinada, isticmaalka maandooriyaha, tuugnimada i.w.m. ee sharcigu ciqaab adag u sameeyey.
Sidoo kale qofka ay gaalaysiinayaan ma eegaan heerkiisa aqooneed, sababta ku kalliftay farlalka gaalnimada keeni kara, inuu cudur daar leeyahay iyo sababaha kale ee qofka danbiyada ku ridi kara.
S Waynu soo aragnay in sheekha iyo ardaydiisu iskaba daa
P kabaairta ee ay ka feejignaan jireen inay qofka ku
5 gaalaysiiyaan shirkiga iyada oo aan xujada lagu oogin
5 xaqana loo caddayn.
§ Haddaba waa khawaarij dacaayad aan boos lahayn inay
P tahay waa iska caddahay intaa ka badanna kuma
5 dheeraanayno.
a
2 Arrinta Najdi:
S Waxay yiraahdeen qolyaha dacaayadaha waday Najdi waa
P halka uu nabigu sheegay sallalaahu calayhi wasallama in
p geeska shaydaan kasoo baxayo iyo fitnadu, waxaa kale oo
p ay yiraahdeen waa halkii uu kasoo baxay ninkii nabinimada
2 sheegtay Museylima Alkaddaab, inta aynaan jawaab
p kooban ka bixin bal aynu aragno hadalladoodii:
a
g Ibnu Cafaaliq: waxaa uu yiri: “fadliga shaam iyo yeman iyo
a labada xaram iyo faaris waxaa ku yimid wax uu garanayo
P qof wax uun aqoon ah axaadiista u leh, idinkase reer
3
Yamaama ah (waa Riyaad iyo hareeraheeda) xadiiska saxiixa ah waxaa ku yimid in agtiinna geeska shaydaanku kasoo baxayo, kamana tagaysaan inaad ku sugan tihiin shartii beenaalihiinna (museylima) ilaa qiyaamaha, arrinkanna cibra qaadasho ayaa ugu filan dadka kasmada leh”.
Suleymaan bin C/wahaab: ninkan oo sheekha ay walaalo ahaayeen wuxuu safka hore kaga jiray cadawga sheekha, taasina la yaab ma leh oo nabiyadii Alle soo diray ayaaba qaarkood ka horyimaaddeen aabayaashood, wiilashoodii, adeerradood iyo dadkii dad ugu xigay.
Waxaa ninkan hadalladiisii cadawnimada ahaa ka mid ahaa: “waxaa ka mid ah waxa idin tusaya baadilnimada mad-habtiinna waxa ku sugan labada saxiix (bukhaari iyo muslim) ee Abuuhureyra nabiga ka weriyey inuu yiri sallalaahu calayhi wasallama: “Gaalnimada madaxeedu xaga bari ayuu ka imanayaa”. Hadduu ogaan lahaa in barigu gaar ahaan deegaankii Museylima uu noqonayo deegaan iimaan, kooxda loo gargaarayaana ku sugnaanayso, xaramaynka iyo yemanna ay noqonayaan meelo gaalnimo oo sanamyada lagu caabudo, in laga hijroodaana ay waajibayso wuu sheegi lahaa (nabigu sallalaahu calayhi wasallama), reer barigana wuu u ducayn lahaa gaar ahaan Najdi, labada xaram iyo yemanna wuu habaari lahaa, wuuna ka beri noqon lahaa, maxaa yeelay arrintaa lidkeeda uun ayaa jirtay, nabigu sallalaahu calayhi wasallama wuu wada sheegay bariga, Najdina wuxuu ku gaar yeelay in geeska shaydaan ksoo baxayo”.
Cusmaan bin Mansuur : wuxuu ninkanina yiri: “Rasuulku waa iska diiday inuu u duceeyo (Najdi) markii uu u
duceeyey Shaam, yaman, iyo madiina, , markii uu cilmiga Alle ku ogaaday waxa ka dhex dhici doona ama kasoo bixi doona wuxuu yiri: “kuwaa iyaga xagooduu ka imanayaa gariirka iyo fitnadu, geeska shaydaanna kasoo baxayaa”. Iyo hadallo badan oo intan ku wareegaysa.
Jawaabtii culimada Sunnada:
Marka hore aynu qeexno Najdi:
Waxaa loo yaqaan erayga macnihiisa dhulka sarreeya.
Laba Najdi ayey carabtu deganayd: midda sheekhu kasoo baxay iyo Ciraaq;
Marka aynu iska dayno nimankan dagaalka ku jira, culimada xadiisku kee ku fasireen Najdida geeska shaydaan kasoo baxayo?, ma midda jaziiradda carbeed ee sheekhu kasoo baxay? Mise midda Ciraaq?
Bal aynu eegno wixii culimadu ka yiraahdeen:
Imaamkii la oran jiray Abuu suleymaan Alkhaddaabi, waa caalim noolaa qarnigii afaraad ee Hijriyada, wuxuu sharxay Bukhaari iyo Abuu Daauud, waxaa uu yiri: “Najdi waa dhinaca bari, qofkii madiina jooga najdidiisu waa baadiyaha Ciraaq, iyo hareeraheeda iyadaana bariga madiina ah, Najdina asal ahaan waa inta sarreysa ee dhulka ka mid ah, waa wax kasoo horjeeda dhulka godan”.
Daauudi waxaa uu yiri: “Najdi waa dhinaca Ciraaq”.xaafid ibnu xajar Alcasqalaani ayaa kusoo raray kitaabkiisa Fatxul-baari ee ah kitaabka ugu sharrax ballaaran kuwa lagu sharxay Saxiixa Bukhaari
Waxaana u marag kacaya xadiiska ibnu cumar ee muslim weriyey oo uu yiri: “Reer Ciraaqoow maxaa idinka weydiin badan waxa yar! Waxa weynna idinka

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Sidaa oo ay tahay reer bariga iyo reer ciraaq toona lama wada ceebayn karo oo culimo waaweyn islaamkana wax badan u taray ayaa kasoo baxay.
Halka ay yiraahdeen deegaankii Museylima ayuu kasoo baxay:
Waa marka koowaade: kuwa sheekha arrintan ku durayaa badankoodu isla deegaankan ayey kasoo jeedeen oo walaalkii ugu horreeyo, sidaa darteed haddii deegaanku xunyahay waa arrin loo siman yahay.
Midda labaad: deegaan laguma ceebayn karo qof xun oo kasoo baxay dartii iyo koox fasaadsan oo kasoo baxday midnaba, sida Maka oo ay kasoo baxeen Abuu jahal iyo dad la mid ah, iyo Madiina oo ay joogeen Yahuud iyo Munaafiqiin, iyo yaman oo uu kasoo baxay Aswad Al-canasi oo nabinimo sheegtay xilligii nabiga sallalaahu calayhi wasallama iyo Masar oo Fircoon kasoo baxay, iyo ciraaq oo p ahayd isha ay kasoo burqadeen kooxaha baadiyeysan
p badankoodu, marnaba taariikhdu ma xusin in deegaanka
P sheekha Khawaariji kasoo baxday.
a
p Maxamuud Shukri Aaluusi: oo ahaa Caalim Ciraaqi
g ah, xilligiisii nin isku dhererin karayna uusan ciraaq
2 ku noolayn, waxaa uu yiri isaga oo u jawaabaya mid
P ciraaqi ah oo beentan faafinayey: “wax cusub ma
p aha Ciraaq waxay ahayd salka mixnad iyo balaayo
g walba, islaamka ehelkiisuna kama marnayn inay mar a walba dhibaato kaga imanaysay, reer Xaruura iyo
P wixii ka dhacay islaamka kama qarsoona (waa
p xaruntii khawaarijtii ugu horreysay isku urursadeen
g ee ciraaq ku tiillay), fitnadii Jahmiyada kuwaas oo
a salafka badankiisu islaamka ka saareen iyaduna
P waxay kasoo burqatay Ciraaq, Muctazilada iyo wixii
g ay ku yiraahdeen Xasan AlBisri aadna loosoo
g raray Waxay kasoo burqadeen kana soo
a bidhaameen Basra (oo ciraaq ah), Raafiddada iyo
Shiicada iyo wixii ka dhacay ee ku-xadgudubka ahlubeytka ah iyo oraaha xun ee ay imaam Cali ku leeyihiin (ay ilaah ka dhigteen) iyo culimada kaleba
iyo caayidda saxaabada waxaas oo dhani waa
wax caan ah oo la yaqaan”.
Dhacdooyinkii murugada lahaa ee Ciraaq ka dhacay waxaa ka mid ahaa: Goobtii ratiga, iyo siffiin(waa laba dagaal oo dhex maray ciidammo ay saxaabada rasuulku kala hogaaminayeen, inkasta oo ay si kama’ ah ku dhacday oo aan qolana la dhaleecayn Karin, haddana fitnooyinka Ciraaq lagu sunto ayey ka mid tahay) sidoo kale Xasuuqii Karbala loogu geystay ahlubeytkii nabiga ee uu hogaaminayey wiilkii nabigu awoowga u ahaa Xuseen bin Cali bin abii Daalib iyana waa arrin gashay taariikhda madow ee Ciraaq.
Ugu danbayn waxaan leennahay nimankaa haddii ay xaq doon yihiin ha keeneen cid culimada xadiiska ka mid ah oo Najdida jasiiradda carbeed ee sheekhu kasoo baxay ku fasirtay halka geeska shaydaan kasoo baxayo, haddii ay keeni waayaan waxaan u sheegaynaa xadiiskii nabiga sallalaahu calayhi wasallama ee ahaa “waxyaabihii dadku kasoo gaareen hadalladii nabinimada waxaa ka mid ah:Haddaadan xishoonayn waxaad doonto samee”.
0 Shubho kale oo qaab daran:
Qaar kale ayaa xishood darrada kusii fogaaday oo wax ka sheegay qabiilka sheekhu ka dhashay ee loo yaqaan Banii Tamiim, iyaga oo yiri: “waa tolka uu ka dhashay ninkii nabiga ku afceliyey ee la oran jiray Dul khuweysira” nabiguna yiri: waxaa ninkan dhabarkiisa kasoo bixi doona qolyo quraanka akhrinaya oo uusan
kalxamaha u dhaafayn” waana ninkii khawaarijtu ka farcantay!
Taa jawaabteeda waxaan kusoo koobaynaa: marka koowaade sheekha abtirkiisu meelna kama saro Dulkhuweysira, inuusan la fikir ahayna horay ayaan uga soo jawaabnay.
Midda labaad: waxaad ka jaahil tihiin fadliga nabigu u sheegay qabiilkan ka mid ah kuwa ugu ballaaran qabaailka dega jaziiradda carbeed, ilaa uu nin gabayaa ahi ku gabyay tuduc micnaheedu yahay: “haddii reer Tamiim kula colloobaan dadkuu dhani inay kula col yihiin ayaad moodaysaa”.
Imaam Albukhaari waxaa uu ku wariyey saxiixiisa xaddiis uu wariyey abuu hureyra Alle haka raalli noqdee waxaa uu uu yiri: “reer Tamiim waxaan u jeclahay saddex walxood oo aan nabiga ka maqlay sallalaahu calayhi wasallama:
1- oraahdiisii uu yiri markii ay u timid saddaqadoodii: Tani waa saddaqadii tolkay.
2- Oraahdiisii uu ka yiri gabar reer Tamiim ah: Xoree waa tafiirtii nabi ismaaciile.
3- Iyo oraahdiisii: waa kuwa ummaddayda ugu xanuunjin badan Dajaal”.
Xadiiskan waxaa ku cad in reer Tamiim aakhiru- samanka safka hore kaga jirayaan qabaailka diinta ku dhegan ee la diriraya shaydaan walba oo dadka baadiyeynaya, ilaah mahaddiise aakhirusaman waa lagu jiraa, Dajaalna waa soo dhawyahay, hordhacyadiisiina waa muuqdaan, Reer Tamiimna waxay hogaanka u hayaan Tawxiidka iyo Sunnada, deegaankoodana lagama
yaqaan shirki, khuraafaad, Bidco iyo wax walba oo ummadda xaqa ka indhasaaba.
Hadalka Suleymaan bin C/wahaab haddaan usoo noqonno waa been iska cad oo kuwiisii hore ka mid ah, sheekhu ma oran Najdi waa xarunta iimaanka, mana oran Maka, Madiina iyo yaman waa xarumaha sanamyada, mana oran Najdi in loosoo hijroodo ayaa waajibaysa.
Faraca saddexaad: wahaabiyadu waxyaabaha lagu gaaloobo wax aan ka mid ahayn ayey kusoo dareen:
Arar:
Arrintani waxay ka dhalatay khilaaf ku qotoma xaqiiqda dhabta ah ee shirkiga iyo waxyaabaha tawxiidka buriya. Sheekha iyo ardaydiisu waxay ku dadaaleen qeexidda shirkiga iyo labadiisa qaybood: midka weyn iyo midka yar, iyadoo ka weyni tawxiidka burinayo, ka yarina dhaawacayo, isagoo sababi kara inuu ugu danbayntii tawxiidku buro.
Xaqiiqda tawxiidka sidee loo kala arkayey?
Qolyaha sheekha kasoo horjeeday:
waxay u arkayeen xaqiiqda tawxiidku inay tahay:
5 rumaynta in Alle yahay midka wax abuuray, waxna
P arsaaqa, maamulka iyo mulkigana iska leh, haddii
5 qofku intaa qirana uu yahay muslim muwaxid ah,
5 wax kasta oo uu sameeyana oo aan intaa liddi ku ahayn
a aysan tawxiidkiisa waxba yeelayn.
S
5 Sheekha iyo ardaydiisa:
5 Sheekha iyo dadka la caqiidada ahi waxay arkaan in intaa
S oo kaliya ahi aysan ahayn tawxiidkii oo dhammaystiran ee
P ay tahay qayb ka mid ah, oo uunka badankiisu wada qirsan
P yahay, muslim iyo gaalaba, marka laga reebo kooxo tirsan p oo la oran jiray: Dahriyiin, majuus, shuuciyada casrigan, p fircoonkii hore iyo dad kaloo tirsan.
P Balse gaaladii qureysh iyo carabta kaleba isugu jirtay
P arrintaa dood kama qabin, oo marka la yiraahdo yaa idin
p abuuray oo idin quudiya oo maamulka leh? Waxay ku g jawaabayeen Allaah, markaa ayaa lagu lahaa oo xagee la a idiin wataa miyeydaan waantoobayn, miyeydaan
P cabsanayn?
2
Arrinta loo baahan yahay in la rumeeyaa waxay tahay: in Alle yahay midka iska leh: (abuuridda, arzaaqda, mulkiga), (Alle leh magacyo wanaag badan iyo tilmaamo sarreeya), (isla markaana uu yahay midka kaliya ee xaqa u leh cibaadada iyo u hogaansanka).
Gaaladii qureysheed labadan danbe ayey diidanaayeen oo ah: Alle magacyadiisa iyo tilmaamihiisa oo wada socda, iyo inuu kaligii cibaadada leeyahay, oo waxay oran jireen: ma ilaahyadii ayuu mid ka dhigay?! Waa wax amakaag leh!!! Ilaah micnihiisuna waa midka la caabudo, ee way qirsanaayeen inuu yahay Rabbi taas oo micnaheedu yahay inuu wax abuuray, quudiyo, maamulkana leeyahayna. Farqiga u dhexeeya midka ay diideen iyo midka ay sugeen waxa weeye: waxay ogolaayeen inay Alle u keli yeelaan ficilladiisa, balse iyagu ficilladooda cibaadada ah inay Alle u keli yeelaan ma ogolayn! Taas ayeyna ku muteen inay p yihiin mushrikiin, gaalo ah, lalana dagaallamo, aysan g lahaynna wax xurmo ah.
a
S Sidaa darteed arrinta qolyaha sheekha kasoo horjeedaa ay 5 tawxiidka ku qeexaan wuu ka ballaaran yahay, sidaa ay g sheegeenna islaam laguma noqdo, haddii cidi ku
E noqonaysana qureysh iyo nabiga khilaaf kama dhexeeyeen.
a
5 Haddii aynu sheegno kala duwanaanshaha labadaa
§ qaybood daliilkeeda, Allaah waxaa uu quraankiisa ku yiri:
E ru 6* J* .Ojj^ ^ J ^ ^ 6) ^j^l J”
5 J£ dJjj 6 J* .Oj®“ J* ^ ^jJl roj
P -84:6jjJt) .Ojj^ J* ^ 6) j/a jw j*j
| .(89
g
p Oo micnaheedu yahay: waxaad tiraahdaa yaa dhulka § leh iyo inta ku suganba? haddaad tihiin kuwo wax
E garanaya, waxay oran doonaan: Allaah ayaa leh!
P waxaad ku tiraahdaa miyeydaan waansamayn!!
a

g micnaheedu waa inay yihiin wadaajiyayaal, waxa ay

2 1 Tafsiir Alquraan Alcadiim: imaam ibnu kathiir:3/279-280
wadaajinayeenna ma ahayn abuurka, maamulka iyo lahaanshaha oo rabbinimo la isku yiraahdo, ee waxay wadaajinayeen cibaadada oo ah ilaahnimada. Marnaba quraanka iyo sunnadu ma sheegin in mushrikiintu Alle ku haysteen arrinta hore ee waxay ku haysteen ta danbe oo ay ka didayeen.
Marka la weydiiyo cidda uunkan iska lehna waxay ku jawaabaneen Allaah ayaa iska leh, markaa ayaa lagu lahaa oo maad cibaadada ugu gaar yeeshaan sida aad lahaanshaha ugu gaar yeelaysaan?!
Haddaba arrinta ay leeyihiin waa lagu soo daray waxyaabaha lagu gaaloobo waxaa weeye inay samaynayeen waxyaabo dhaawacaya tawxiidka ama burinaya marka lagu yiraahdo shirkiga iska daayana ay lahaayeen ma annagaa shirki ku jirna?! Waan qirsannahay in Alle wax abuuray oo maamulo oo wax walba leeyahay!!! Iyagoo markaa isu qaba inay tawxiidka baarkiisa fadhiyaan!!! Iskana illaaway taasi inayan ahayn arrin doodi ka taagnayd tan iyo Abuu jahal!!
Hadalladoodii qayb ka mid ah:
Calawi Alxaddaad:
Isagoo difaacaya macaamiisha qabuuraha waxaa uu yiri: ” kuwaasi si kasta oo ay u weyneeyaan nabiyada iyo awliyada, kama aaminsana waxa ay Alle ka aaminsanyihiin
oo ah abuurista guud ee dhammayska tiran, waxay uun aaminsan yihiin inay yihiin dad Alle agtiisa weji iyo darajo ku leh”1!
Maxammed At-taahir
Ninkan oo isna inkirayaba in qof muslim ahi gaaloobi karo waxaa uu yiri: “haddii laga helo hadalka muslimiinta in cid
1 Misbaax al-aanaam:5
aan Alle ahayn wax loo tiiriyey waa in lagu xanbaaraa Sarbeeb (majaaz) waddana looma heli karo in qof muslim ah la gaalaysiiyo
Haddii qof caamada ka mid ahi yiraahdo: nabiga ayaa wax
I taray ama weliga, wuxuu ula jeedaa sarbeed, waxaana sidaa calaamad u ah inuu yahay qof muslim muwaxid ah oo aan saamaynta u aaminsanayn Alle kaligii mooyee cid kale”.
Ibnu cafaaliq:
Isagoo diidaya in u nadridda iyo u gawricidda cid aan Alle ahayn ay shirki tahay waxaa uu yiri: “ummaddu waa ay ku kulansan tahay in wax u-bireynta iyo wax u-nadridda cid aan alle ahayn ay xaaraam tahay qofkii sidaa sameeyaana uu caasiyey Alle iyo rasuulkiisa, waxaana culimada ka reebay inay gaalaysiiyaan waa iyagoo dadkani aan sidaa u samayn aaminsanaan in kuwa wax loo nadray ama loo bireeyey ay Alle u dhigmaan”.
Ibnu suxaym:
Waxaa uu isna yiri isagoo isla qumman oo weliba tirinaya ceebaha sheekha: ” waxaa ka mid ah inuu goynayo gaalnimada qofkii neef bireeya bisinkana u qabta, Allaahna u yeela, balse ay meesha ku jirto jin iska caabbin! Wuxuu leeyahay waa gaalnimo hilibkuna waa xaaraam”.
Suleymaan bin C/wahaab :
Waxaa uu yiri: “xagee ka keenteen in qofka muslimka ah ee qiraya tawxiidka Alle iyo nabinimada rasuulka haddii uu baryo qof maqan ama mayd ama u nadro ama cid aan Alle ahayn u bireeyo inay tahay gaalnimo weyn oo qifkii sameeyaa camalkiisu burayo? Dhiigiisa iyo xoolihiisuna xalaal yihiin?!”
Mar kale waxaa uu yiri: “Ahlu cilmigu ma dhihin qof Alle cid aan ahayn wax ka raadiya waa gaal, mana dhihin qofkii cid Alle aan ahayn wax u bireeya waa gaal “.
Calawi alxaddaad: oo si dhiirran shirkiga u difaacaya waxaa uu yiri: “midka reer Najdi caddayntiisa ah in nadarka culimada waaweyn la diido waxay ka mid tahay been abuurka uu diinta kula kacay iyo jaahilnimadiisa isa saaran”.
Shatti: isaga oo ka hadlaya caqiidada sheekha iyo ardaydiisa waxaa uu yiri: “waxay caddaynayaan in qofkii rasuulka u gargaarsada ama cid kale dan uu leeyahay ama wax ka dalba ama u dhawaaqda rasuul allowba ha yiraahdee ama nabi ama weli wax ka aamina kana dhigta cid danihiisa ugu dhexaysa isaga iyo alle inuu yahay gaal dhiigiisa iyo xoolihiisuba xalaal yihiin”.
Muxamed bin Calawi Almaaliki:
Wuxuu isna yiri: “ma gaaloobayo qofkii cid gargaarsadaa inuu abuurid iyo jirsiin ka aamino mooyee cid aan Alle ahayn”.
Halkaa waxaa inooga cad in dooddu ku wareegayso inay gaaloobayso iyo in kale ciddii: barida cid aan Alle ahayn, ama wax u nadarta, ama u biraysa, ama gargaarsata, ama u dhawaaqata, ama alle usii marta, sheekha iyo ardaydiisu waxaa ay leeyihiin arrimahani waa xuquuq Alle oo kitaabkiisa iyo sunnada nabigiisa ku sugan cid kalena aan loo leexin

S loo nadri karo muxuu u cuskaday? Waxba! shaydaan unbaa

2 1 Alqawlu Alsadiid: sheekh C/raxmaan AlSicdi:43
u qurxiyey sidii mushrikiintii horeba u dhihi jireen Alle ayey noo dhaweynayaan!!
Sidoo kale gargaarsiga iyo baryada ayaa ka mid ah cibaadada, Allaah waxaa uu yiri isagoo u gallad sheeganaya muslimiintii Beder uu guusha siiyey: “xusuusta markaad rabbigiin gargaarsanayseen uuna idin ajiibay”.Anfaal:9
Lama oran nabiga ama abuubakar ama cid kale ayaad gargaarsateen. Marnaba ma dhicin in saxaabada iyo dadkii wanaagsanaa gargaarsadaan cid aan Allaah ahayn, maxaa yeelay waxay arkayeen aayadaha ku yimid in aan la baryi Karin cid aan Alle ahayn, sida alle yiri: “ha baryin Alle sokodii cid aan dhib iyo dhoof toona kuu keeni Karin, haddad sidaa yeesho waxaad ka mid tahay daalimiinta”.yuunus:106
Mar kale Allaah waxaa uu lahaa: “qofkii u yeerta Alle la jirkiisa ilaah kale oo uusan xujo u haysan, xisaabtiisu Alle agtii uun ayey taal”.almu’minuun:117 Ilaah waa wixii cibaado loogu dhawaado noocuu doonaba ha noqdee, haddii kaasi Allaah uu yahay waa mid xaq ah haddii kalena waa baadil. Waxaana la inaga reebay inaan barinno cid aan Allaah ahayn haddii aan barinana waxaa la inoo sheegay inaan ilaah kale samaysannay.
Mar kale Allaah waatii uu yiri: “ha baryin Allaah la jirkiisa ilaah kale, mid xaq lagu caabudaa ma jiro isaga mooyee”. Alqasas:88
Mar kale: “masaajidda Allaah ayaa iska leh ee Alle la jirkiisa cid kale ha u yeeranina”. Aljinni: 18
Isla suuraddaas Allaah isaga oo nabigiisa amar siinaya waxaa uu yiri: dheh waxaan uun baryayaa rabbigay mana la wadaajinayo baryada cid kale”. Aljinni: 20
Mar kale: “ha baryin Allaah la jirkiisa ilaah kale, waxaad ka mid noqonaysaa haddaad sidaa yeesho kuwa la cadaabayo”. AlShucaraa:213
Tilmaamaha mu’miniinta maxaa ka mid ah? “kuwa aan u yeeranayn alle la jirkiisa ilaah kale” Alfurqaan:68
Tilmaamaha gaalada maxaa ka mid ah? Inay u yeeranayaan cid aan Allaah ahayn! Allaah waxaa uu yiri: “kuwa ay baryayaan Alle sokodii waxba ma abuurayaan iyaga ayaaba la abuuray, waa mayd aan noolayn mana garanayaan maalinta ay tahay marka lasoo saarayo, ilaahiin waa ilaah kaliya”.suuradda Alnaxli 20-22
Waxaa lagu ceebeeyey inay ku xiran yihiin ilaahyo kale, waxaana la ina faray inaan ilaah kaliya ku xirnaanno.
p Mar kale Alaah waxaa uu yiri:” kuwa aad u yeeranaysaan
p Alle sokodii waa addoommo idinka oo kale ah, bal u yeerta
P ha idin aqbaleene haddii aad run sheegaysaan”! Acraaf:194
a
p Mar kale: “yaa ka baadinimmo badan cid u yeeranaysa g Alle sokodii cid aan ajiibayn tan iyo qiyaamaha?!
E Ahna kuwo baryadooda moog” suuradda Al-axqaaf:5
a
5 Allaah isaga oo ceebaynaya kuwa dadka suubban barya
g sida nabiyada iyo saalixiinta waxaa uu yiri: “kuwaa ay
E baryayaan iyaga ayaaba rabbigood dhawaansho ka
P dalbaya, koodii ugu dhawaa ayaa dalbaya, naxariista
p Alle ayey rajaynayaan, cadaabkiisana waa ay ka
g baqayaan”. Suuradda Al-israa:57
p
E Haddaba bal ilaah ayaan kugu dhaarshaye dib u fiiri
p hadalkii suleymaan bin c/wahaab iyo raggii la midka ahaa
§ ee yiri xagee ka keenteen gaalnimada ciddii barida qof
E maqan ama mayd ama gargaarsata?! Waxaan leennahay
Allaah ayaa noo sheegay oo kitaabkiisa ayaan ka qaadannay.
Nabigeennu sallalaahu calayhi wasallama isaga oo laylinaya ina adeerkii ibnu cabbaas waxaa uu ku yiri:”kuray-yahow kalmado ayaan ku barayaa, Alle dhawr wuu ku dhawrayaa, Alle dhawr hortaada ayaad ka helaysaaye, haddaad wax baryeyso Allaah bari, haddaad cid kaalmaysanayso Allaah kaalmayso”.
Wax lasoo koobi karo ma aha aayadaha iyo axaadiista ku timid cibaadanimada baryada iyo gargaarsiga, mana ahayn wax ka dahsoonaa muslimiintii hore, ilaa mar danbe shaydaan dadka u qurxiyey inay ku xirmaan cid aan Alle ahayn oo tallaabadii la qaadayaba la yiraahdo bal awliyada iyo nabiyada iyo abbayda hala xuso, kaddibna lagu dhawaaqo: “Maddad yaa rasuulallaah, maddad yaa jiilaani, maddad yaa sheekh hebel i.w.m oo micnaheedu yahay gargaar rasuulkiisii allow, gargaar sheekh jiilaaniyoow, gargaar sheekh hebeloow, ama la yiraahdo “Aqithnaa yaa qawth” gargaarahoow gargaar! Subxaanallaah waa kee cidda aan Alle ahayn oo gargaari kartaa sow Alle ma dhihin:
“yaa ajiiba qofka dhibban xumaantana fayda idinkana dhigay kuwa talada dhulka haya?! Ma ilaah kale ayaa Allaah weheliya Miyeydaan waansamayn?! Alnamli:62
Sheekh Xamad bin Macmar waxaa uu yiri isaga oo ka hadlaya xukunka uu leeyahay gargaarsiga cid aan Allaah ahayn: “waxaynu si hubaal ah u ognahay inuusan nabigu ummaddiisa u jidayn inay baryaan qof mawtida ka mid ah, nabiyaal iyo saalixiin iyo kuwo kale toona, eray gargaarsi ah iyo mid kale midnaba, iskaba daaye waxaynu ognahay inuu arrimahan dhammaan reebay uuna ka mid yahay gaalnimada weyn ee Alle iyo rasuulkiisu reebeen”.1
Mar kale waxaa uu yiri: “qof walba oo barya mayd ka mid ah nabiyadii ama saalixiintii ama malaaigta ama jinka wuxuu u yeertay cid aan u gargaarayn, dhib inuu ka faydo ama ka wareejiyana aan u hanan Karin”.2 Mar kale waxaa uu yiri: “ogow in baryada cid aan Allaah ahayni tahay laba nooc: midda koowaad: qof nool oo jooga oo la weydiisto wax uu kari karo sida inuu u duceeyo ama u hiiliyo ama u kaalmeeyo waa mid bannaan, sidii saxaabaduba nabiga u gargaarsan jireen noloshiisii sallalaahu calayhi wasallama oo uu ugu ergayn jiray, ducadana u weydiisan jireen uuna ugu ducayn jiray.
Nooca labaad: qof dhintay oo la baryo ama maqan iyo cid kale oo la baryo lama weydiisto wax Allaah mooyee aysan cid kale awoodin, sida danihiisa in loo qabto ama kurbooyin laga faydo waxay ka mid tahay waxyaalaha xaaraamta ah muslimiintuna isku waafaqsan yihiin in sharcigu inkiray….waxayna ka mid tahay waxyaabaha si daruuri ah loo ogyahay inaysan diinta muslimiinta ka mid ahayn”.3
Sheekh Abuu butayn:
Waxaa uu yiri: “oraahda qofka yiri in mawtida oo la baryo danaha xallintoodana la weydiistaa ay tahay sarbeeb (majaaz) Allaah ayaana ah midka dhab ahaan loo jeedo! Taa ayaaba ah hadalkii mushrikiintu ay yiraahdeen: “kuwaasi waa noo ergeeyayaal Allaah agtiisa” “ma caabudayno inay Allaah noo dhaweynayaan mooyee”
1 Alhadiyatu alsaniya:54
2 Halkii hore: 55
3
Majmuucatu alrasaail wal masaail:4/592
Kuwaa ay dhexda joojiyeen ayey baryayeen iyaga oo sheeganayay inay Allaah agtiisa ugaga shafeecayaan xallinta danahooda.
Sheekhii islaamka Taqiyudiin waxaa uu yiri: “ciddii yeesha iyaga iyo Alle dhexdooda cid ugu dhexaysa baryada iyo talasaarashada waa gaaloobeen iyada oo la isku raacsan yahay”.
Ugu danbayntii waxa ay leeyihiin gaalnimo ayaa laga dhigay, wahaabiyada ayaana diinta kusoo dartay waa wax quraanka iyo sunnadu qeexeen inay tawxiidka ka dhanyihiin, waana shaygii mushrikiinta laga fujin waayey oo ay marmarsiinyaha u raadsanayeen, qolo kasta oo marmarsiinyo u raadsataana waddadii mushrikiinta ayey haysaa.
Akhristoow waxaad dhuuxdaa dulucda khilaafka ee ah: Allaah kaligii halagu xirnaado iyo maya ee awliyada iyo dadka suubban yaan laga tagin! Isla markaana waxaad xasuusataa oraahdii mushrikiintii joogtay xilligii nabi Nuux Alle inooga sheegay inay isku waaninayeen: “haka tegina ilaahyadiinna oo haka tegina wadd iyo suwaac iyo yaquuth iyo yacuuq iyo nasri”. Waxaanad xasuusataa in sababtii shirkiga keentay ay ahayd dadkii suubbanaa oo wax laga siiyey xuquuqdii Allaah la gaarka ahaa.
Waxaad kale oo xasuusataa oraahdii mushrikiintii Qureysheed: “ma ilaahyadii ayaa mid kaliya laga dhigay?! Waa wax lala amakaago!!
Fiira gaar ah:
Waxaad dib u fiirisaa qaybtii aynu kaga soo hadalnay shirkiga iyo sababihii keenay, khatartiisa iyo inuu ummadda kusoo noqonayo, uuna soo noqday iyadoo xabaashii nabigu sallalaahu calayhi wasallama weli qoyan tahay.
Faraca afaraad: aayadihii gaalada ku yimid ayey muslimiinta dul saareen:
Shubhadan ayey soo arooriyeen iyaga oo iska indhatirayey waxyaabaha tawxiidka burinaya ama dhaawacaya ee iyaga iyo bulshaduba ku dhaqmaysay;
Daxlaan waxaa uu yiri: “waxay u qasdiyeen aayado badan oo quraanka ka mid ah kuna yimid gaalada, markaa ayey mu’miniintii dulsaareen”.
Hadallo badan oo sidaa la mid ahaa waxaa yiri: Suleymaan bin c/wahaab, Calawi Alxaddaad, Lakanhuuri , Zahaawi , midkan danbe hadalladiisii waxaa ka mid ahaa: “Wahaabiyadu waxay ku xanbaartay dhammaan aayadihii quraanka ahaa ee gaalada kusoo degay dadka muwaxidiinta ah ee ummadda nabi muxammad sallalaahu calayhi wasallama ka mid ah”.
Muwaxidiinta wuxu ula jeedaa dadka har iyo habayn Alle cid aan ahayn u yeeranaya, wax walba oo tawxiidka burinayana aan ka dhawrsanayn!
Jawaabihii Ahlusunnaha:
Ugu horreyn waa inaynu fahamnaa in quraanku la hadlayo laga soo bilaabo dadkii joogay xilligii nabi Muxamad ilaa qiyaamuhu ka oogmo, muslim iyo gaalaba;
Wax walba oo ammaan ah oo mu’miniinta ku saabsan way wada saamaynaysaa dhammaan inta qarniyadaa nool ee
tilmaamahaa wanaagsan leh, wixii si gaar ah saxaabada loogu goonni yeelay marka laga reebo;
Sidoo kale wixii dad xun ka hadlaya oo gaalo ama faasiqiin ah way saamaynaysaa dhammaan wixii qarniyadaa nool ee tilmaamahaa xunxun laga helo.
Allaah waxaa uu nabigiisa ku yiri: “Dheh aniga waxaa la ii waxyooday Quraankan, si aan idinka iyo dadka uu gaarayaba ugu digo”. Alancaam:19.
• Qaaciddo ayaa oranaysa: “Waxa eegmada lihi waa caamnimada erayga ee ma aha sababta gaarka ah ee uu ku yimi”.
Sheekh C/laahi Abuu butayn:
Caalimkan oo ka mid ahaa kuwii ugu waaweynaa jiilkii ka aflaxay ardaydii sheekha waxaa hadalladiisii ka mid ahaa Alle ha u naxariistee: “Hadalka qofka yiri in aayadihii kusoo degay xukunkii mushrikiintii hore aysan taabanayn ciddii falkooda oo kale samaysa, iyada ayaaba gaalnimo weyn ah, iyada oo uusan oraahdaa ku hadli Karin dibi jaahilnimada ku foorara mooyee cid kale! Ma wuxuu leeyahay ciqaabaha lagu sheegay quraanka iyo sunnadda waxaa lahaa dad idlaaday?! Oo qofkii zinaysta lama ciqaabayo?! Kii wax xadana gacanta lama goynayo?! i.w.m iyada oo kani yahay hadal sheegiddiisa laga xishoodo, ma wuxuu leeyahay kuwa salaadda lagula hadlay iyo Zakada iyo shareecada islaamka ee kale way idlaadeen?! Xukunkii quraankuna wuu burey?!”.1
Sheekh C/ladiif Aalasheekh:
Waxaa sheekhanna hadalladiisii ka mid ahaa Alle ha u naxariistee: “Qofkii diida dul-saaridda quraanka iyo axkaamta uu ku tusayo shakhsiyaadka iyo dhacdooyinka soo hoos galaya caamnimadiisa erayeed, kaasi waa mid ka mid ah kuwa ugu baadiyeysan uunka, uguna jaahilsan
1 Aldurar Alsaniya fil ajwibati Alnajdiya:8/237
waxa islaamka ehelkiisu haystaan iyo culimaduba, qarniba qarnigii uu ka danbeeyey, iyo jiilba jiilkii uu ka danbeeyey, wuxuuna ka mid yahay kuwa quraanka ugu curyaamin badan, uguna fogaansho iyo fogeyn badan in loo daliishado meelaha dooddu ku timid;
Quraanka iyo axkaamtiisu waa caam (waa mid guud), gaarna kuma aha sababaha gaarka ah, maxaa diidaya in la gaalaysiiyo qofkii sameeya wixii yahuuddu samaysay oo ah inay jidka Alle dadka ka hor joogsadeen?! Iyo in jidka Alle lagu gaaloobo iyada oo ay garanayaan?!”.1
Sheekh Maxamed Bashiir Sahsawaani:
Waxaa uu yiri Alle ha u naxariistee: “Haa sheekhu waxaa uu u daliishaday gaalnimada dadka qabuuraha caabuda caamnimada aayadaha gaalada kusoo degay, taasina waa mid wax reebayaa aysan jirin, maxaa yeelay? Dadka qabuuraha caabudaa ma aha mu’miniin qof muslim ah
agtiisa sheekhuna wuxuu u cuskaday kuwo muslim
isku sheegaya gaalaysiintooda iyaga oo samaynayey arrimo gaalnimo keenaya;
Caamnimada aayado kusoo degay xaaladda mushirkiinta ayuu u cuskaday, waxaana cilmiga usuulka ku sugan: “waxa Fiirada lihi waa caamniada erayga ee ma aha gaarnimada sababta”. Kanna waa mid uusan qofka boos uga furnayn. (gaabinta caamnimada quraanka ayuu u jeedaa).2
1 Misbaax Aldulaam:140
2
Siyaanatu Al-insaan can waswasati Daxlaan:487
Ibnu Saxmaan1:
Sheekhanina Alle ha u naxariistee waxaa uu yiri: “Qofkii sameeya sidii mushrikiintu sameeyeen oo kale oo ku gaaloobidda Alle ah, iyada oo xaqiisii gaarka ahaa loo leexinayo cid kale oo nabiyaal iyo awliyo iyo saalixiin ah, oo barya Alle la jirkiisa, oo u gargaarsada sida uu Allaah u gargaarsanayo, kana dalba wax Allaah mooyee aan cid kale laga dalbin, maxaa diidaya in aayadaha gaalada la dulsaaro qofkii sameeyey falkii mushrikiinta oo kale?! Iyo gaalaysiintiisa?! Ahlucilmiguna waxaa ay sheegeen iy fiiradu ay tahay caamnimada erayga ee aysan ahayn gaarnimada sababta, balse haddii quluubtu ka indha- beesho garashada xaqa iyo in wixii Alle kusoo dejiyey mushrikiinta lagu dul-dejiyo ciddii falkooda oo kale samaysa, waddadoodiina qaadda, qofkaa xeelad lagula dhaqmaa ma jirayso”.2
Maxamed Rashiid Ridaa:
Waxaa uu yiri Alle ha u naxariistee:
“La yaabka jaahilnimadii Daxlaan waxaa ka mid ah iyo dadka la midka ah: in ay u maleeyeen in waxa quraanku caddeeyey ee baadinimada shirkigii mushrikiinta ah ay iyaga nafsaddooda ku ekayd! Xujana aysan ku ahayn ciddii falkooda oo kale samaysa!! Iyadoo aad mooddo in qofkii muslimnimo lagu dhalay loo banneeyey shirkiga jinsiyaddiisa muslimka ah darteed!!! Haba kaga furto Alle wax walba oo kitaabka Alle shirki ka dhigaye! Sidaa haddii lagu socdo lama suuraysan karo riddoobid diinta laga baxo, maxaa yeelay qofkii muslim lagu magacaabay waxaa waajibaysa in gaalnimadiisa iyo shirkigiisana islaam lagu magacaabo”.3
1 Wuxuu ka mid ahaa culimadii gobolka Casiir, kutub aad u badan ayuu ku difaacay dacwadii sheekha, wuxuu dhintay 1349H Kashu Qayaahibi Aldulaam:195
3
Siyaanatu Al-insaan:487 nuqulka uu taxqiijiyey Rashiid Ridaa
Ugu danbayn waxaan leennahay: nimankan waxaa ka adkaaday caadooyinkii ay aabbayaal kasoo gaareen oo ah in Quraanka iyo sunnada loola dhaqmo sidii dhaxal dad hore, saamaynta uu bulshada ku leeyahayna ay tahay in la barakaysto oo kaliya! Balse aan laga dhigan manhaj lagu daboolo nolosha iyo halbeeg lagu cabbiro dhaqammada bulshada.
Arrin kale: nimankani maba aaminsana in qofku diinta kaga bixi karo fal lid ku ah oo uu la yimid dartii, maadaama uu aaminsan yahay in maamulka iyo saamaynta uu Alle leeyahay, taana waynu kasoo hadalnay inaysan qofka tawxiid ugu filnayn.
iyagoo marka ay rabaan sheekha iyo dadka la caqiidada ah inay baadinimo ku xukumaan oo ay weliba gaalaysiiyaan isku dayaya inay u daliishadaan aayado quraan ah iyo axaadiis, balse shirkiga iyo gaalnimada sida dharaarta ah u cad waa laga indha- saabay, shaydaan ayaana u qurxiyey! Alloow diintaada nagu sug naguna dil naguna soo saar.
Faraca shanaad: dawladdii khilaafada islaamka ahayd ayuu ku baxay
Shubhadan isla raggii hore ayaa hor boodayey waxaase kusoo biiray Faqiih Xanafi ahaa oo la oran jiray Ibnu Caabidiin, iyo rag kale oo xukuumadda u shaqayn jiray, waxayna ku hadlayeen: Waa khawaarij! Ummaddii ayey kala jabiyeen!! Amiirkii mu’miniinta ayey ku baxeen!! i.w.m
Qaar kalena waxayba kusoo lifaaqeen: in wahaabiyadu ka mid ahayd sababihii khilaafadii riday!!!
Nin la yihraado C/qaddiim Zaluum, ayaa si aan ganbasho lahayn u yiri: “Wahaabiyadu waxaa ay dawladdii islaamka ka dhex samaysteen maamul hoosaad, iyada oo uu hogaaminayo Maxamed bin Sacuud, kaddibna wiilkiisii C/casiis, ingiriiska ayaa xoolo iyo hub ku taageeray! Waxayna ku istaageen aasaas mad-habi ah si ay dalalkii islaamka ee dawladda khilaafada hoos imanayey u qabsadaan!! Seef ayey kor u qaadeen khaliifka hortiisa, ciidankii islaamka ayeyna la dagaallameen oo ah ciidankii amiirkii Mu’miniinta, iyadoo ingiriisku guubaabinayo taageerayana”!!
Waxaynu horay usoo sheegnay in quwadihii riday dawladdii sacuudiga ee koowaad uu ingiriiskii Hindiya fadhiyey ka mid ahaa, ayna burburiyeen ciidammadii badda ee Qawaasimta ee Ra’sul-kheyma fadhiyey, ahaana taageerayaasha sacuudiyiint.
Ninkan Zaluum ah wuxuu isku khaldayaa C/casiiskii dawladdii koowaad iyo C/casiiskii dawladdii saddexaad kaasoo ingiriiska taageero ka helayey, halka khilaafada uu sheegayaana taageero ka helaysay Jarmalka! Labadan gaalna markaa loolan adag ayaa ka dhexeeyey waana xilligii waxa loogu yeero “dagaalkii koowaad ee dunida”. Waxaynu soo caddaynay in dawladihii sacuudiga ee koowaad iyo 2aad aysan wax xiriir ah gaalo la lahayn, mid toos ah iyo mid dadban midnaba, bilawgii C/caziizkii dawladdii saddexaadna khilaafadu iyada ayaaba liicday oo aan cidna eersanayn.
Waxaa kale oo aynu soo xusnay in Turkigu ahaayeen kuwii Najdi usoo weeraray si arxan darro ah oo burburiyey diin, dal iyo dad iyo duunyaba.
Aynu usoo noqonno arrinta ah in sheekhu dawladda ku baxay, maxaa ka jira, wax marmarsiinyo ah xitaa beentan maloo heli karaa? Sideese Najdi ahayd sheekha ka hor? Maamul mideysan ma ka jiray? Hadduu jiray ma ahaa mid Turkiga hoos yimaadda? Xaqiiqda dhabta ahi waxaa ay inooga soo baxaysaa jawaabaha suaalahan.
Dr Saalix Alcabuud waxaa uu yiri: “Najdi guud ahaan ma aysan arag maamul cusmaaniyiintu leeyihiin, xukunkooduna masoo gaarin, madax cusmaaniyiinta ka socdaana uma iman, sheekha ka horna ciidamo Turki ahi ma degin, waxaana xaqiiqdan taariikhiga ah ku tusaya raadraacidda maamuleed ee loo qaybiyey dawladdii cusmaaniyiinta;
Qoraal Turki ah oo cinwaankiisu yahay: “Qawaaniinta cusmaaniyiinta sida diiwaanka ku dhigan” uuna qoray xoghayihii diiwaanka Yamiin Cali Afandi sannadkii 1018H, 1609M, waxaa warqaddan ku cad in ilaa bilawgii qarnigii 11aad (ee hijriga) ay dawladda cusmaaniyiintu u qaybsanayd dhawr iyo soddon maamul goboleed, oo afar iyo toban carab tahay, magaalooyinka Najdina kama mid aha Axsaa mooyee (Baxrayn) haddaan kasoo qaadno inay Najdi ka mid tahay”.
Dr C/laahi Alcuthaymiin waxaa uu yiri: “wax kasta oo jira Najdi marnaba ma arag maamul Cusmaani ah oo toos ah, ka hor soo bixiddii sheekh Maxamed C/wahaab, sida aysan sidoo kale u arag maamul xooggan oo jirintaankiisa ku fuliya waxa ka dhex dhacayey dhan kastaba;
Reer Jabar iyo reer Khaalid iyo Ashraaftii (xijaas ka talinayey) ayaan midkoodna keenin deganaansho siyaasadeed, dagaallada magaalooyinka Najdi ka dhacayeyna waxay ahaayeen kuwo taagan, loolanka qabiilooyinka iskhilaafsan ka dhexeeyeyna wuxuu ahaa mid joogto noqday, isagoo kulul oo daran”.1
Dr Cajiil Alnashmi waxaa uu yiri: “Najdi iyo deriskeeda dawladdii khilaafadu ma siin wax ahmiyad ah, tanina waxaa dhici karta inay ahayd siyaasaddeeda Najdi ku wajahan, ballaarnaanta dhulkeeda darteed iyo dhinacyadeeda oo kala fog, taasi waa dhinac, iyo qaybsanaanta qabiilooyinka iyo tolalka oo qotodheeraa marka aynu dhinac kale eegno”.2
Amiin Saciid waxaa uu isna yiri: “waxaan in badan isku dayey intii aan darsayey taariikhda dawladihii umawiyiinta, cabbaasiyiinta, ayuubiyiinta, mamaaliiktii Masar, kaddib taariikhdii cusmaaniyiinta ee iyaga ka danbeeyey dhaxlayna xukunkii, inaan helo magac guddoomiye ama xaakim kuwaas ama middood usoo dirtay Najdi ama meel degmooyinkeeda dhexe ama waqooyi ama galbeed ama koonfureed ah, mana aanan helin!!! Taasoo ku tusaysa dayac dheeri ahi inuu jiray oo dawladahaasi masuuliyaddeeda qaadayaan”.3
Mar kale waxaa uu yiri: “sheekh walba ama amiir walba oo Najdi jooga wuxuu ahaa mid si buuxda ugu
1 Maxamed bin C/wahaab xayaatuhu wa fikruhu
2
Majallada Mujtamac:cadadka 509
3
Taariikhu Dawlat Alsacuudiya:23
madax bannaan maamulka degmooyinkiisa, Turkina isaga ma aqoon , isaguna Turki ma aqoon”!!!1
Caalimkii weynaa Imaam C/caziiz bin C/laahi bin Baaz Allaah naxariis badan ha siiyee waxaa uu yiri: “Sheekhu kuma bixin dawladdii cusmaaniyiinta inta aan ogahay aaminsanahayna, Najdina kuma sugnayn maamul iyo madaxtooyo Turkigu leeyihiin, taa iskaba daaye Najdi waxay ahayd maamullo yaryar iyo tuulooyin kala yaacsan, magaalo iyo tuulo walba si kasta oo ay u yartahay amiir madax bannaan ayaa joogay, waxayna ahayd maamullo iyaga uu ka dhexeeyo dagaal iyo isqabqabsi;
Sheekh Maxamed kuma bixin dawladdii khilaafada, ee wuxuu ku baxay xaalado fasahaadsan oo dalkiisii ku sugnaa, Alle dartii ayuuna jihaad dhab ah u jihaaday, wuuna adkaystay ilaa iftiinkii dacwadani uu magaalooyin kale gaaray”.
Dr Cajiil Alnashmi: wuxuu mar kale yiri: “si degan waxaan u dhihi karnaa inaan qoraallada sheekha laga helayn mawqif cad oo la col ah dawladdii cusmaaniyiinta”.
Mar kale waxaa uu yiri: “ma aanan helin haba yaraatee wax fatwo ah oo sheekhu leeyahay oo gaalaysiinaya dawladdii cusmaaniyiinta”.2 Mar kale waxaa uu yiri: “siyaasadda sheekha iyo mawqifkiisii ku aaddanaa magaalooyinka Xijaaz wuxuu ahaa inuusan wax saamayn ah ku yeelan noloshiisii dheerayd, wax guubaabo ah ama collaytan ah ama baaq dagaal ah ama in la qabsado ah, isaga oo dareemayey in falkaa loo fasiranayo inuu dawladdii khilaafada ku baxay; Dawladdii khilaafaduna wax isnuuxin ah ma samayn, wax degdeg ah ama gaws-qabsi ahna ma samayn ama khilaaf la sheego ah, iyadoo ay xilka isaga danbeeyeen afar cusmaaniyiin ah xilligii sheekhu noolaa”.3
1 Kitaab can imaam Maxamed bin C/wahaab:179
2
Majallada Almujtamac:caddadkii 506
3
Almujtamac caddadka:510
Haddaba haddii xaaladdu sidaa ahayd xilligii sheekha, mawqifkiisuna kaa ahaa, maxaa sababay duullaankii ballaarnaa ee Turkigu soo qaadeen kaddib geeridii sheekha?
Jawaabtu waxaa ay tahay iyadoo markii Ashraafta laga furtay Xijaaz iyo intii loolanka iyaga iyo sacuudiyiintu socdayba ay warbixinno khaldan ka bixinayeen reer Najdi, caqiidadooda iyo siyaasaddoodaba, si Turkiga ay hiil uga helaan, hadalladii foosha xumaa ee Turkiga la gaarsiiyey waxa ka mid ahaa in sacuudiyiintu calankooda ku qoreen: “Qofna rasuul ma aha”!!! dantooduna ay tahay inay Turkiga xukunka ka tuuraan!!
Turkigu waa dawlad xukunkii islaamka gacanta ku dhigtay iyadoo ay asal ahaan diinteennu qabto in mudnaanta xukunka islaamka ay carabtu leedahay gaar ahaan Qureysh, mar walba waxay ka cabsi qabeen in shucuubta p carbeed lagu kiciyo magac diineed iyo in axaadiista
arrintaa kusoo aroortay lagu guubaabiyo, waxaana mar P walba dhanka carabta kaga imanayey gadood oo reer
S miyigu Turkiga ma jeclayn, sidaa darteed wax saldhigyo ah
5 Turkigu kuma lahayn gebi ahaanba Jaziiradda Carbeed oo
g ah saldhigga reer miyiga (waa khaliijka iyo Yeman) marka
E laga reebo yeman oo uu muddo xaddidan joogay, ugu
p danbayntiina uu kaga haray tuulo yar oo la yiraahdo Laxaj
5 una dhaw Cadan, balse Ciraaq iyo Shaam iyo Masar oo
g ahaa meelo qawmiyado kala duwani ku kulmeen saldhigyo
a joogta ah ayuu ku lahaa iyo wakiillo isaga matala, Xijaazna
P wakiilkiisa Masar ayaa kormeeri jiray, maamul hoosaadna
p waa ay lahayd.
g
a Taariikhyahan reer Turkiya ah oo magaciisa la yiraahdo
5 Suleymaan bin Khaliil Alcazzi waxaa uu yiri: “Farriimihii
p soo gaaray Istanbuul ee ka imanayey Shariif
§ Mascuud bin Saciid , oo ahaa shariifkii Maka, waxaa
a ay caddaynaysay in in mulxid ah oo aan diin lahayn
a
laguna magacaabo Maxamed bin C/wahaab uu kasoo baxay bari, uu isu taagay garaacidda iyo khasbidda dadka deegaankaa deggan, si uu ugu hogaansiiyo naftiisa, isaga oo ijtihaad aan asal ahayn ku socda”.1
Sheegashadii Zaluum uu yiri sheekhu wuxuu ka mid ahaa sababihii khilaafada riday waxaa ka jawaabaya caalim reer Turkiya ah oo la yiraahdo Sh Maxamuud Mahdi Al- isatanbuuli, waxaa uuna yiri: “Waxa yaabka leh oo wax ka qosliya kana oohiya waxaa weeye: in ustaadkani ku tuhmo dhaqdhaqaaqii Sheekh Maxamed bin C/wahaab inuu ka mid ahaa sababihii dumiyey khilaafadii Cusmaaniyiinta, iyada oo aynu ognahay in dhaqdhaqaaqu istaagay qiyaasta sannadkii 1811m, khilaafaduna duntay 1922m”.
Waxaa ka hadalkeenna shubhadan inoogu bidhaantay in Najdi marnaba aysan arag xukun Turki ah oo sheekh Maxamed burburiyey iyo ciidan ay leeyihiin oo uu la dagaallamay, uusanna sheekhu marnaba ka hadlin wax cusmaaniyiinta khuseeya, cusmaaniyiintuna ahaayeen kuwii burburiyey dawladdii sacuudiga ee koowaad ee sheekhu wax ka dhisay, iyaga oo cuskanayey dacaayado been abuur ah oo aysan hubsan, dantooduna ahayd inay xukunkooda ku fara-adaygaan.
Waxaa wax lala yaabo ah in Turkigu uusan marnaba ka damqan xaaladdii qallafsanayd ee ka jirtay Najdi sheekha ka hor, ee isugu jirtay khilaaf, kala qoqobnaan, qabyaalad, jidgooyo, i.w.m, markii ay dawlad iyo midnimo heleenna intii uu gacan qaban lahaa uu isagu burburiyey!
Waxaa kale oo wax lala yaabo ah in ingiriisku Cadan soo degay 1836M Iyadoo iyadoo markaa weli Turkigu ku baaqi
1 Alwahaabiyuun Al-awaail:5
2
ahaa magaalada Laxaj (Laxaj waa magaalo dhawr mayl cadan u jirta), uusanna arrintaa ka gilgilan!!
Waxaa iyaduna wax la iswaydiiyo ah muxuu Hindiya uga difaaci waayey ingiriiska markii uu saldhigyo waaweyn ka samaystay dhammaan xarumihii muslimiinta, sida Delhi, Bombay, Laahoor iyo kuwo kaleba?! Soomaaliya markii gumaysigu qaybsaday 1884m sannado yar kaddibna uu soo degay Berbera isaga oo udbihiisii wata, welibana Cadan kasoo duulayey xagee Turkigu jiray?!
Koonfurta Soomaaliya markii Saciid Barqash ka iibiyey Talyaaniga xagee Turkigu jiray? Muxuuse ka qabtay? Waxaan la fogaysan karin haddii dhulalkaa ay ka istaagi lahayd dawlad ku socota mabaadidii sheekh Maxamed C/wahaab ku baaqay in Turkigu soo diri lahaa ciidan laxaad leh oo tirtira wahaabiyada, maxaa yeelay iyaga ayaa uga daran cadow walba!
Haddaba maxay ahayd kaalinta Turkiga iyo waxtarka uu muslimiinta u lahaa qarniyadii danbe inuu carab xukunka ka ilaashado mooyee?! Jawaabtu waxaa ay u taal aqoonyahanka garaadka leh, ee ka maran caadifad iyo laab-lakac.
Shubhada labaad: Tawasulka ayuu diiday
Marka koowaad waa maxay tawasul? Intee nooc u qaybsamaa? Maxaa noocyadiisa bannaan maxaanse bannaanayn? Sheekh Maxamed iyo dadka la caqiidada ahi maxay ogolyihiin maxayse diiddan yihiin?
Jawaabaha suaalahan ayey xaqiiqdu inooga soo baxaysaa.
Micnaha Tawasul:
Micnihiisa luqad ahaaneed waa wax shay kale ku gaarsiiya. Sharci ahaanna waa: in la maro sabab lagu gaaro raalli ahaanshaha Alle.
Dhammaan cibaadada noocyadeedu waa sabab ku gaarsiinaysa Alle raallinimadiisa kuuna sababaysa inaad u dhawaato.
Waxaase kaddib eraygan tawasul loo isticmaalay in Alle S lagu baryo shay uu jecelyahay waddana looga dhigto, p iyadoo la rajaynayo aqbalidda Alle.
2
§ Qaybaha tawasulka:
p Wuxuu u qaybsamaa laba qaybood: p 1- nooc bannaan
2 2- nooc aan bannaanayn oo xaaraam ah, khatarna ay
2 tahay inuu shirki qofka gaarsiiyo.
2
p Nooca koowaad:
g Culimadu markii ay raacraaceen nusuusta sharciga waxaa 2 ay soo saareen saddex qaab oo hoos imanaysa tawasulka P bannaan, kuwaas oo kala ah:
p 1- in Allaah lagu baryo magacyadiisa, tilmaamihiisa g iyo ficilladiisa.
2 2- In qofku Alle ku baryo camal suubban oo uu
P qabtay.
g 3- In Alle lagu baryo qof wanaag lagu tuhmayo
§ ducadiisa, oo la yiraahdo noo ducee.
2
Adillada saddexdan qaab:
Midka koowaad: waxaa adilladiisa ka mid ah hadalkii Allaah uu yiri:
“i^j djcjii ^iu^Ji fUu&i ^j” Allaah magacyo wanaag badan ayuu leeyahay ee ku barya.
Nabigana s.c.w ducooyinkiisii waxaa ka mid ahaa:
“Waxaan kugu baryayaa magac walba oo aad leedahay oo aad naftaada ku magacawday ama kitaabkaaga kusoo dhex dejisay”.
Ama uu dhihi jiray: “Allaah cizzadiisa ayaan ka magan galayaa iyo awooddiisa wixii shar ah ee aan ka baqayo ama aan dareemayo”.
Iyo ducooyin aad u badan oo nabigu s.c.w Allaah ku baryi jiray magacyadiisa, tilmaamihiisa iyo afcaashiisa.
Qaabka labaad:
Addilladeeda waxaa ka mid ah xadiis nabigu s.c.w inooga sheekeeyey saddex nin oo Banii israaiil ka mid ahaa iyaga oo carraabe ah goor maqribkii soo galay ayaa roob ku yimi markaa ayey god buur hoosteed ku yaallay jirsadeen, dhagax ayaa buurtii kasoo dilindillooday oo afkii godka awday, markaa ayey yiraahdeen mashaqadan kama baxayno inaynu Alle ku barinno mooyee camallo wanaagsan oo aynu dartii u qabannay, markaa ayaa mid kastaa Alle baryey meeshiina ka faydantay sidii ayeyna ku badbaadeen.
Qaabka saddexaad:
Aad ayey u badnayd in saxaabadu nabiga s.c.w u yimaaddaan oo ka codsadaan inuu uga duceeyo dhibaato haysata, ha noqoto mid gaar ah ama mid guud.

2 1 Bukhaari:1021, muslim:798
Xilligii amiirkii mu’miniinta Cumar bin Khaddaab ayaa abaar kululi dhacday, cumar dadkii ayuu isugu yeeray si loo roob doono, wuxuu yiri: “Alloow nabigaaga ayaan kuugu tawasuli jirnay markii uu na dhexjoogay waadna na waraabin jirtay, haddana waxaan kuugu tawasulaynaa nabiga adeerkii (Cabbaas) ee Alloow na waraabi” markaa ayuu cabbaas duceeyey ummaddiina waa la waraabiyey.
Haddii fadliga nabiga iyo wejigiisa sharafta badan in Alle lagu baryaa bannaantahay, saxaabadii nabigu wax baray, fadligiisa cid ka badisaana aysan jirin, cid nabiga ka jecelna aysan jirin ma suuroobi lahayd inay ka leexdaan nabiga oo Cabbaas aadaan?! Alloow waa maya, marnaba ma suuroowdeen, taasi waxaa ay ina tusaysaa in noocaasi uusan bannaanayn.
Qabuuraha oo lagu tawasulo:
Marka abaari dhacdo ama balaayo in xaga qabuuraha loo kacaa waa dhaqankii jaahiliyada, mana bannaana, waana arrin keeni karta ugu danbayntii in qabuuraha la baryo sidaana loogu dhaco shirki diinta lagaga baxo, wayna dhacday ilaa haddana waa dhaqan baahsan.
Qabuuraha agtooduna kama mid aha meelaha ducada lala doonan jiray xilligii nabiga s.c.w iyo saxaabada, in la iska dhaadhiciyo in qabuuraha agtoodu fadli dheeri ah leedahayna waa arrin jaahilnimo ku salaysan wax daliil ahna aan loo hayn.
Qayb ka mid ah axaadiista daciifka ah ama been abuurka ah ee loo daliishado tawasulka aan ku sheegnay mid reebban:
“ku tawasula wejigayga, maxaa yeelay wejigaygu Alle agtiisa wuu ka weynyahay”. Ama “haddi aad Alle wax weydiisanaysaan wejigayga
ku weydiista, maxaa yeelay wejigaygu Alle agtiisa waa mid ku weyn’
Waxaa looga jawaabayaa: “labadan aad axaadiista ku sheegteen waa been abuur aan ku sugnayn kutubta muslimiinta ee axaadiistu ku taal ee la cuskado, qof culimada xadiiska ka mid ahina ma sheegin, iyadoo aan la isku diiddanayn in wejiga nabigu uu sharaf iyo karaamo weyn Alle agtiisa ku leeyahay.
1- “Haddii arrimuhu idin ku adkaadaan dadka qubuuraha ku jira dhankooda u kaca”!.
Midkanna qolaa xadiis ka dhigtay!
Jawaabtu waa isla sidii hore oo kale, waa been dharaar joogta bal keena cidda werisay ee culimada xadiiska ka mid ah, kitaabkee ku yaal?
Waa arrin khatar ah oo lagu soo noolaynayo wathaniyadii nabigu s.c.w tirtiray, muxuu ahaa dadaalkii rasuulladu laga soo bilaabo nabi Nuux ilaa nabigeenna? Wax kale kuma saabsanayn aan ahayn ku xirnaanshaha Alle iyo inaan cid kale la caabudin, lana kaalmo weydiisan.
2- “Markii nabi Aadam gefkii ku dhacay, ayuu yiri: Rabbiyoow muxammad xaqiisa ayaan kugu weydiisanayaa inaad ii danbi dhaafto, Allaah wuxu yiri: oo Aadamoow see ku garatay Muxammad maba abuurine?! Wuxuu yiri: rabbiyoow markii aad gacantaada igu abuurtay ruuxdaadana aad igu afuuftay ayaan madaxayga kor u qaaday waxaan arkay dhidibbada carshiga oo ay ku qorantahay “Laa ilaaha illalaah muxammad rasuulullaah” markaa ayaan gartay inaadan magacaaga ku xejinin midka aad uunka ugu jeceshahay mooyee mid kale, markaa ayuu rabbi yiri: waan kuu danbi dhaafay, muxammad hadduusan jirinna kumaba abuureen”.
warkani waa midka ugu la yaabka badan beenaha ay tawasulka reebban u sameeyeen, oo tan iyo nabi aadam ayey daliil ka raadiyeen, balse kuma liibaanin oo been ayey maciin bideen!!!
3- “Abaar ayaa ku dhacday dadka xilligii Cumar nin ayaa qabriga nabiga yimid markaa ayuu yiri: Rasuulkii Alloow ummadaada u roobdoon waa ay halaagsantaye, ninkii ayaa riyo loogu yimid
laguna yiri Cumar u tag
Qisadan waxa lagu sheegaa kutubta tafaasiirta iyo kutubta axaadiista sharraxda, waana qiso daciif ah, ninka weriyey oo lagu sheegay Maalik Aldaar ma aha nin la yaqaan, shuruudda xadiiska saxiixa ahna waxaa ka mid ah in laga qaato nin cadaaladiisa iyo xifdigiisa la yaqaan, hadii aan la aqoonna majhuul ayaa loogu yeeraa noocyada daciifka ayuuna ka mid yahay, midda labaad: arrinta jawaabta lagu sheegay waaba riyo oo xukun lagama qaato, arrinta saddexaad wuxuu khilaafsan yahay hannaankii roobdoonka ee sharcigeennu jideeyey saxaabaduna ku dhaqmeen geeridii nabiga kaddib sallalaahu calayhi wasallama.
4- “reer Madiina abaar ba’an ayaa heshay, caaisha ayey usoo cawdeen, waxaa ay ku tiri: qabriga nabiga eega oo meel duleesha samada uga fura, si isaga iyo samada uusan saanqaaf ugu dhaxayn, waa ay yeeleen, waa nala waraabiyey ilaa doog kasoo baxay, geeliina cayilay oo weliba xayr la dildillaacay, waxaa loo bixiyey sannadkii dildillaaca”!!
Xadiiskan culimada qaarkood waxay ku sheegeen been abuur qaarna daciif, kii kastaba aynu niraahnee wuxuu ina tusayaa inaan xujo ku sugnayn, maadaama uusan nabiga ka ansixin ama saxaabada.
5- “Cali bin Maymuun waxaa laga weriyey inuu yiri Shaafici ayaan maqlay oo leh: Abuu Xaniifa waan barakaystaa, qabrigiisana maalin walba waan tagaa, haddii baahi ila soo deristo laba rakcadood ayaan tukadaa, qabrigiisana waan imaaddaa, Alle ayaan baahidayda ku weydiistaa agtiisa, mana fogaato ilaa la ii qabto”.
Qisadani sidoo kale waa been abuur maxaa yeelay dhaqankan qubuurinimadu ma ahayn mid jiray xilligii imaamu Shaafici, horay ayeynu usoo sheegnay nimankii qubuurinimada bilaabay inay ahaayeen Qaraamiddada oo qarnigii afaraad soo baxay.
Imaamu shaafici inkastoo uu Baqdaad muddo joogay haddana wuxu ahaa reer Xijaaz marnaba lama arag isaga oo qabuurihii saxaabada ee Xijaaz ku agsamaynaya ficilkaas oo kale ama qabuurihii taabiciintii waaweynaa.
6- “Nin ayaa Cusmaan bin Caffaan isaga daba-noqon jiray dan uu leeyahay darteed, xilligii uu xilka hayey, Cusmaanna ma dhugan jirin, arrintaa ayuu ninkii uga cawday Cusmaan bin Xaniif, wuxuu ku yiri: meesha weysada tag oo weysayso, kaddib masjidka tag oo tuko, kaddibna dheh: “Alloow waxaan kuugu soo jihaysanayaa Nabigeenna dartii, nabigii naxariista, Muxammadoow waxaan kuugu soo jihaysanayaa xaga rabbigaa in dantayda la ii qabto darteed” markaa kaddib dantaada sheego, ninkii sidii ayuu sameeyey, kaddib ayuu albaabkii Cusmaan kusoo noqday waardiyihii ayaa u yimid oo gacanta qabtay una geeyey Cusmaan, agtiisa ayuu fariisiyey wuxuuna ku yiri dantaada sheego, wuu sheegtay waana loo dhammeeyey”.!!!
Intaas ayaan ka tilmaamaynaa waxyaabaha ay xujada ka dhigteen nimanka tawasulka reebban isku dayey inay daliil u sameeyaan, kuwo kale oo la mid ahna waa jiraan oo daciif iyo been abuur isugu jira, ama axaadiis ay hannaankeedii ka weeciyeen, waxaase daliil cad inoogu filan in saxaabadu aysan nabiga ku tawuslin geeridiisii kaddib ee ay u leexdeen adeerkii Cabbaas, iyadoo tawasulkaasina ahaa inuu duceeyo.
Nimankani waxay aaminsanyihiin in qofka ay ku tawasulayaan nolol iyo geeriba uu isku mid yahay.
Waxaa intaa sii dheer iyaga oo adeegsanaya erayo gargaarsi ah ama shafeecaysi ah markaana ku sheegaya tawasul! Marka la yiraahdo maad ilaah gargaarsataan waxay leeyihiin xaqiiq ahaan isaga uunbaan gargaarsanaynaa ee dadkan waan usii maraynaa maadaama ay ilaah agtii darajo ku leeyihiin! Waynu soo sheegnay in wixii mushrikiintu ku jawaabi jireen ay tahay.
raga tawasulkaa reebban u doodayey waa isla raggii hore, Ibnu cafaaliq, Xaddaad, Dajawi , Kurdi1,
Daxlaan, Qubbaani, Zahaawi, Caamili , Calawi Almaaliki, iyo rag la mid ah.
Haddaba sheekh Maxamed iyo dadka la caqiidada ahi sidaa ayey qabaan, adilladaa saxiixa ah ayeyna u daliishadeen ee bal dadka kasoo horjeedaa ha keeneen daliil quraan ah ama xadiis nabiga ka sugnaaday oo ku sugan kutubta xadiiska ee la yaqaan, isla markaana ay culimadu xadiisku saxiixiyeen, haddii kale ha ogaadeen inaan Alle lagu caabudin hawo iyo sida naftu jeceshahay.
Xukunka ay culimadu siiyeen qofka tawasulka reebban la yimaadda laba midkood ayuu noqonayaa:
1- Inuu Alle ku baryo wejiga nabiyada iyo saalixiinta iyo fadligooda, qofkaasi wuxuu noqonayaa qof bidco ku dhacay oo sunnihii garab maray, balse gaalnimo kuma dhicin, lamina gaalaysiinayo.
2- Iyo inuu iyaga baryo oo gargaarsado haba ku magacaabo tawasul, qofkaasi gaalnimo ayuu ku dhacay, haddii xujagu ku ooganto oo xaqa loo caddeeyana wuu gaaloobayaa.
Shubhada saddexaad: Shafeecaysiga nabiga ayuu diiday
Shubhadan iyaduna waxyaabihii ay soo arooriyeen ayey ka mid ahayd, jawaabihii hore mid la mid ah ayeyna qaadanaysaa,
sheekhu shafeecada nabiga ma ogolyahay? Shafeecadu goorma ayey dhacaysaa? Yaa iska leh shafeecada? Cidda loo shafeecayaa tilmaamo noocee ah leeyihiin?
Xaqiiqadu suaalahan jawaabahooda ayey kasoo baxaysaa.
s Waa marka koowaade sheekhu shafeecada nabiga waa aaminsanyahay iyo inuu Alle ku karaamaynayo qiyaamaha.
s Shafeecadu qiyaamaha ayey bilaabmaysaa marka banka qiyaame la isugu yimaaddo dadkuna u S baahdaan cid Alle uga ergaysa si loo kala xukumo,
5 nabiyaal dhowr ah ayey u tagi doonaan, waa ayna ka
5 cudur daaranayaan, ilaa ay nabigeenna sallalaahu
5 calayhi wasallama uga yimaaddaan, markaa ayuu
§ carshiga hoostiisa ku sujuudayaa oo rabbigii
§ ammaanayaa, ammaan markaa loo furayo oo aan usii
5 diyaarsanayn, waxaa lagu oranayaa: Madaxaaga kor u
| qaad, dheh waa lagu maqliyi, shafeec waa lagaa
p shafeeco aqbalayaaye, markaa ayuu ummadda u
2 shafeecayaa sidaa ayaana lagu kala xukumayaa, taasi
5 waa shafeecada Weyn ee loo yaqaan Maqaam
p Almaxmuud.
p s Shafeecooyin kale oo nabigu leeyahay waa jiraan, sida 2 inuu jannada albaabkeeda isagu gargaraacayo oo
p dadka ugu horgalayo, ummaddiisuna ummadaha ugu
p horgalayso, iyo isaga oo adeerkii Abuudaalib ugu
g shafeecaya in naarta laga fududeeyo oo hoos laga soo
2 saaro, saddexdan nooc nabigeenna ayaa la gaar ah,
ilaa dhowr nooc oo kale oo uu nabiyada iyo malaaigta iyo dadka suubban la wadaagana waa jiraan. s Shafeecada Allaah ayaa iska leh, sida uu kitaabkiisa ku yiri:
s UJA* fctfAJi ^ j&” isaga uun ayaana la weydiisan karaa, oo qofku dhihi karaa Alloow shafeecada nabigaaga ha iga qadin, ee ma bannaana in qofku nabiga shafeeco weydiisto, maxaa yeelay ma aha wax weli la siiyey, qiyaamaha ayaa la siin doonaa, mana ahayn dhaqankii saxaabada inay nabiga shafeeco weydiistaan, marka ay ku yiraahdaan inaan jannada kugula saaxiibno ayaan rabnaa, wuxuu ku dhihi jiray cibaadada ku dadaala.
s Tilmaamaha dadka shafeecada mutaysanayaa waa kuwo Alle ka raalli noqday, isla markaana u fasaxay in loo shafeeco, sida Allaah quraankiisa ku yiri:
s fZAj aA ^1 ai JAJ YI /-jA Y ^3 ^1A
.”(J^JU
§ Oo micnaheedu yahay: “in badan oo malaaig ah oo
2 cirarka ku sugan ayaan shafeecadoodu waxba tarayn,
P marka rabbi u fasaxo cidda uu doono kana raalli noqdo
5 mooyee”.
1
§ Mar kale Allaah waatii uu ku yiri aayat kursiga:
5 “AJJIJ YI ii a^” waa kuma ka shafeecaya Alle
p agtii, fasaxiisa inuu ku shafeeco mooyee?!
g
1 mar kale Allaah wuxuu yiri isaga oo malaaigta ka
5 hadlaya:
5 “<^ji aA Yj aj^SAj Yj” uma shafeecaan cid uu ka raalli
5 noqday mooyee.
§ Sidaa ayaa sheekha iyo dadka taageersani shafeecada
P uga hadleen, kana aaminsan yihiin.
g
p Balse qolyaha kasoo horjeedaa waxaa ay aaminsanyihiin
p in shafeecada la weydiisan karo nabiyada iyo
P awliyadaba, maadaama ay shafeeci doonaan;
Sheekh muxammad iyo dadka la caqiidada ahina waxaa ay leeyihiin ma aha arrin bannaan, iskaba daaye waa shirki lagu gaaloobayo, maxaa yeelay waa baryo cid aan Alle ahayn laga baryayo wax aysan lahayn, welina aysan hanan.
Nimanka qaddiyaddan u doodaya waa isla raggii hore, mana helin wax daliil ah oo ay ku meel mariyaan sheegashadooda, inay nusuusta quraanka iyo axaadiista leexiyaan mooyee, ama la yimaaddaan khiyaali uu shaydaan u qurxiyey.
Shubhada afaraad: Siyaarada ma ogola qubuurihii dadka suubbanna wuu ihaaneeyey:
Qaybtii qubuuraha ayeynu kusoo sheegnay hannaanka sharcigu u dejiyey booqashada qabuuraha iyo axkaamta uu siiyey, waxa ku bannaan iyo waxa ka reebban.
Arrinta ay leeyihiin siyaaradii ayuu diiday, siyaaradu horta waa booqasho micne ahaan, sheekhuna ma diidin booqasha sharciga waafaqsan, ee wuxuu diiday midda sharciga khilaafsan, ee ah in qabuuraha loo safro, ama xoolo lagu dul qasho, ama ciid laga soo qaato, ama la isku dhedhejiyo oo dhabannada la saaro, ama la baryo, ama dheef loo doonto, dhibkana laga magan galo, iyo waxyaabo badan oo qubuuriyiintu ku agsameeyaan qabuuraha.
Waynu soo xusnay xadiisku nabigu s.c.w yiri: “looma safri karo (safar cibaado) meel aan ahayn saddexda masjid, masjidka xurmada leh (kacbada), masjidkayga iyo masjidka fog (Baytul maqdis).
Arrintaana saxaabadu sidaa ayey u fahmeen, ma kala saarin qabuuraha, kuwo nabiyo iyo kuwo kale toona, marnaba ma dhicin inay u safreen qubuuro magaalada ay hadba joogeen ka baxsan, bal nimanka arrintaa u doodaya ha sheegeen halka ay ku qoran tahay in saxaabadu qubuuro u safri jireen.
Iskaba daaye waa ay reebi jireen, waxaa dhacday in saxaabigii weynaa ee Abuu hureyra u safray buurtii nabi muuse calayhi salaam lagula hadlay waa Dhuur, isaga oo kusoo cibaadaysanaya markii uusoo noqday ayaa saxaabi kale oo la oran jiray Basrata bin Abii Basrata alqifaari ku yiri haddaan
ku ogaan lahaa maad safarteen, xadiiskaa aynu soo sheegnay ayuuna u sheegay.
Sidii ay tawasulka reebban ugu sameeyeen axaadiis been ah ayey qabriga nabiga sallalaahu calayhi wasallama in loo safrana u sameeyeen kuwo been ah, sida in nabigu yiri: “qofkii soo xajiya ee aan isoo booqan wuu igu gabood falay”! ama “qofkii qabrigayga soo booqda shafeecadayda ayaa u waajibaysa” ama “qofkii geeridayda kaddib isoo booqda isaga oo nolosha igu soo booqday ayuu la mid yahay” iyo warar kale oo noocaas ah, dhammaanna waa been abuur, kuwa ugu roon ayaa daciif liita ah.
Nabiga siyaaradiisa waxaa ay u bannaantahay dadka madiina jooga, ama dadka madiina u booqda inay masjidka nabiga kusoo tukadaan, markaa ayey qabrigiisa iyo qabuuraha kale ee saxaabadana booqan karaan, balse in safarka lagu saleeyo booqashada qabrigiisa sallalaahu calayhi wasallama ama qabuuro kale ma aha mid bannaan, saxaabadiina ma samayn, taabiciinna ma samayn, iyagoo ku dhaqmaya xadiiskaa aynu horay usoo marnay, ee Bukhaari iyo Muslim weriyeen.
Arrinta ay leeyihiin qubuurihii dadkii suubbanaa ayuu ihaanaayey!
Waxay u jeedaan duminta qabriyada dhisan, ama masaajidda laga dul dhisay ama qubbadaha, taasina waa waajib sharci ah oo nabi muxammad amray, Cali bin Abii daalibna u xilsaaray, Calina xilligiisii uu Abul-hayaaj al- Asadiyi u xilsaaray, waynuna soo sheegnay u noqo qaybta qabuuraha aan kaga soo hadalnay.
Intaa ayeynu kusoo koobaynaa dacaayadihii iyo shubhooyinkii ay ka faafiyeen Sheekh Maxamed Bin C/wahaab naxariis badan Alle ha siiyee, waana mawduuc aad u ballaaran lagana allifay kutub badan, waxaase nuxurka badankiisa soo koobaya kitaabka la yiraahdo: “Dacaawaa Al-munaawi’iin li-dacwati Alsheekh Muxammad bin C/wahaab” waxaana qoray sheekh la yiraahdo c/caziiz bin Muxammad bin Cali Al-Cabdiladiif.
Allaah ha inagu sugo diintiisa, hana hanuuniyo cid walba oo xaqa garab marsan, magac walba oo ay wataan iyo meel walba oo ay joogaan, iyo xilli walba oo ay joogaan.
Qaybta siddeedaad: Culimadii taageertay iyo kutubtii ka taariikhaysay
Mar haddii aynu xusnay dadkii ka horyimid iyo dacaayadahoodii, waxaa munaasib ah inaan ku xejinno culimadii dunida dacalladeeda ka taageertay iyo weliba kutubtii sheekha iyo halgankiisa lagaga taariikheeyey.
Waxaynu horay ugu soo xusnay qaybtii “Raadkii sheekha ee dibadda Jaziiradda Carabta” qayb ka mid ah hadalladii culimo ka hadashay dacwadii sheekha kuna tilmaantay inay ahayd tubtii toosnayd ee nabi Muxammad sallalaahu calayhi wasallama ummadda uga tegay, sidoo kale jawaabihii laga bixinayey dacaayadihii sheekha laga faafiyey waxaynu kusoo xusnay hadallo badan oo sheekha difaac u ahaa, sida hadalladii Sahsawaani, Manduur Nucmaani, Aaluusi, Rashiid Ridaa iyo kuwo kaleba, sidoo kale hadalladii Sancaani iyo Shawkaani ayeynu soo xusnay oo reer Yaman ahaa, waxaynu hadda sheegaynaa kutub lagu taageerayo baaqii sheekha, lagagana taariikheeyey halgankiisii ballaarnaa;
Kutubta sheekha lagaga taariikheeyey boqollaal ayey gaarayaan, balse waxaan ka xusaynaa qaddar ina tusaya sida arrintan qalinka loogu qaatay, innagoo culimada kutubtaa qortayna u kala saari doonna dalalkii ay ka dhasheen.
Dacwada sheekhu Masar waxaa ay gaadhay xilligii la dumiyey dawladdii sacuudiga ee koowaad, waxaana gaarsiiyey dadkii maxaabiista ahaa! Culimo badan iyo dadweyne caadi ahba waa ay saameeyeen, waxaynu kasoo xusnay Sheekh C/raxmaan AlJabarti, oo si weyn uga dhiidhiyey qaabkii loola dhaqmay maxaabiista qaarkood, aakhirkiina wiilkiisii la dilay, isagiina la ceejiyey! Sidaa darteed ayuu kitaabkiisa taariikhda ah ku difaacay dacwada sheekha iyo dadka taageersanba, balse kutubta reer Masar u gaaryeeleen sheekha waxaa ka mid ah kuwan soo socda, waxaan jeclaystay inaan kutubta magacooda carabi ku qoro, marmarna micnaha magaca kitaabka isagoo soomaali ah aan ku xejiyo:
l^j JjAj jAaa :4^alJJ!j AjjlAjJl ji 4jAJIj AluJl -1
(Sunnada iyo shiicada ama wahaabiyada iyo raafidada, waxaa qoray Sheekh Maxamed Rashiid Ridaa)
Hadalladii uu kitaabkan ku xusay waxaa ka mid ahaa:
1- “wahaabiyadu waxaa ay si xaqnimo ah ugu baaqayeen inay yihiin muwaxidiin, ayna ka ilaalinayaan seeraha tawxiidka inuu shirki usoo gudbo, baaqaana iyaga hortood waxaa si xaqnimo ah u sheegan jiray sheekhii islaamka (ibnu Taymiya).
2- Wahaabiyadu ma sheegin in ay iyaga kaligood muwaxidiin yihiin, muslimiinta kasoo hartayna dhammaantood gaalo yihiin, sida shiicigani ugu been abuurtay, waxay uun ka hadlayaan sida culimada kaleba uga hadlayaan tawxiidka Alle ee rasuullada dhammaantood ku baaqeen”.
:^jjjJ! SjjjaJ! ^3 ^iljAxJIj ^LjJI ^3 ^UjJI SjcJJI >i-2
JAIA JAAA i^jAjyi
(Raadka hagaajinta diineed iyo dhismeed ee dacwada wahaabiyadu ku yeelatay jaziiradda Carabta) waxaa qoray mid ka mid ah kuwii ugu waaweynaa Culimada Azhar sannadkii 1354H ayaa markii ugu horraysay la daabacay.
^jjrJ) JJ&:^J]IJ ;^lAjJl Jj& aj JAAA ^/AY! -3
(Imaamkii Muxammad bin C/wahaab: waxaa qoray C/xaliim Aljundi oo xubin ka ahaa golaha cilmi barista ee Azhar)
j/L& jj&J) JJ^ JAA! :ulAjJ) JJC aj JAAA -4
atiaiJI £UA:^J2ILJI :^L»J|j uU&J) ulAjJ) JJC JAAA ^J2UJ1 SJ^J J/A2&) -5
(cukashadii dacwada sheekh muxamadb c/wahaab ay cuskanayd kitaabka iyo sunnada)
aAAjJl JJ& JJJ£JJ1 :ulAjJ) Jjc aj JAAA SjfrJ JJA ^JJJ! ^JJ! ^I^J2»J|-6
SJJAC ^2|J
(shubhooyinkii laga hareer-faafiyey dacwada sheekh muxammad c/wahaab).
4^jj& jaa A JaI£ :^jjaJ) j^tJl ^3 a;”- Jl ^/AjJt jj& aj Jaa A ^/aY- 7
(imaam muxammad c/wahaab waa sheekhii kuwa diinta nooleeyey qarniyadan danbe)
J/J3 ul&j]) JJC :ulAjJ) Jjfr aJ JAAA ^J2UJ1 ^/A) JJ^YI 4J&)J]- 8
(Daacigii weynaa imaamkii islaamka sheekh muxammad c/wahaab)
J/J3 ulAjJ) JjC :J^3JJY! YJJ~ 9
(dariiqa guusha)
:jj|jrJlj ^A^IY! J^AJI ^3 ^UjJ! Jjc aj JAAA ^/AY! SJCJ jjj – 10
^jjc fjl&Jt JJC JJJSJJ!
(raadkii dacwada imaam muxammad c/wahaab ku yeelatay fikirka islaamka ee hagaajineed ee Jazaair).
JjAAA Jjjj :^j3j.^J| a^j fi=AJ JjAjOJ) jl^l – 11
(Dabaysha tawxiidka oo duminaysa asnaamtii suufiyada)!
£j2iJ) :/$jJC’ JjJlj U-AJ]) Jj& aj J’AAA ^/AY) SjfrJ JJA <^JJJ1 ^JJ) – 12
(shubhooyinkii laga hareer-faafiyey dacwada imaam muxammad c/wahaab iyo jawaab laga bixinayo).
JAAA JJJSJ]) : J/JSJ JAAA J£3 ^3 tAjlJ^jj ytAjJ) JJC aJ JAAA dj^J-13
ajJJi J/AA JJX^J)
(dacwadii sheekh muxamad c/wahaab iyo ka guuxideedii fikirkii muxammad iqbaal)1
Intaas ayaan ka xusaynaa kutubtii reer Masar kaga taariikheeyeen sheekh Muxammad, culimadaa badankoodu waxay u badnaayeen macallimiintii jaamicada Al-zhar.
Culimadii Shaam iyo Ciraaq:
^jAJ) :ajjjjAj)j aj^^ij aj^M) a# yUjji jj^ aj jaaa ^jAJ) Sj^j -14
:jjO JJAA JAAA
(dacwada sheekh muxammad c/wahaab sida ay u arkaan kuwa diiddan iyo kuwa dhexdhexaadka ah iyo kuwa taageersan).
Qoraagani waa reer Suuriya
JJ& a JAA! JJJ£JJ) ;MIAJ]) JJ^ aJ JAAA ^JAJ) SJJSC a-JJ ^3 U-LAJ) J^3 -15
(hadalka oo lagu gooyo caddeynta caqiidadii sheekh muxammad c/wahaab)qoraagani waa reer suuriya.
^ i^
JJX^I ajA) :ylAji) JJ& aj JaA * ^JJ) ^-AY) SJJ^-16
suuriya
JJJ^J]) :ylAji) JJ& aj JaA * ^JJ) SJ^JJ AJA^^Y) AJA^^Y) ^IJCJJ) JJIJ -17
<^Jja.3J) ^jAj jjj^J) 4jSaJ)
(sida baaqyada hagaajineed ee islaamiga ahi ugu saamoobeen baaqii sheekh Muxammad c/wahaab) qoraagani waa faqiih aad u weyn oo miizaan ku leh dunida islaamka, gaar ahaan suuriya, wuxuu horay u ahaan jiray madaxa kulliyadda shareecada ee jaamicadda Dimishqa.
uj£> ^3 4ja^^Y) ijJj3 aj 6-^ ^^ja ^3 ylAjil jj& aj JaA * ^jJ) sjfrJ j2i-18
JX^A JJJ£JJ) :-jSjj3j
(raadkii dacwada sheekh muxammad bin c/wahaab ku lahayd dhaqdhaqaaqii hagaajineed ee Cusmaan bin Fawdi ee galbeedka Afrika).
JAIAJ) JAAA ^JJ) :4JJUJ]) /A -19
(wahaabiyadu maxay tahay?) sheekhanina waa reer Ciraaq.
jAl^ JaI£ JaA* :^jJaJ) ^a^^Y) j£aJ) ^3 lAjjjj AjjIAj]) Sj^JJ) – 20
Dacwada wahaabiyada iyo raadkeeda fikirka islaamiga ah ee casrigan). Qoraagu waa Lubnaani
JjaY) jj^ jjjJ) Jj^ :u-ajJ) jjc aj Jaa JjajJJ) 4jc)j -21
(Daacigii tawxiidka muxammad c/wahaab) qoraagu waa lubnaani
^jJY! <£j£* JJAAA £JJ) JJJ^J) £A^J1 :JAj £JJ-J – 22
(taariikhdii Najdi) waxaa qoray caalimkii weynaa ee reer Ciraaq maxamuud shukri aaluusi.
<£>Y) 3A£J JAAA :£L»J)J JJAJJJ) Sjfr J – 23
(baaqii tawxiidka iyo sunnada) qoraagu waa Ciraaqi.
UJUAJ) JJAAA a^jJ) ^IjJJl :J^JAJ) ^3 ylAjJ) JJ& aj JAAA ^/AY) – 24
Qoraaga kitaabkani waa jenaraal weyn oo Ciraaqi ahaa, wuxuu ahaa aqoonyahan aad ugu xeel dheer taariikhda, suugaanta carbeed iyo dhaqammadooda, wuxuu xubin ka ahaa golihii luqadda carabiga.
Hindiya iyo Aasiyada fog
JJJ JAAA ^JAAJ) 4A^J) ^JJ) :^^AJ 4^j^j a^ al^Y! – 25
^jlj^^Jl
(dadka oo laga dhawro waswaasinta Daxlaan)
^AjjSJ! ajJJ) JJJ :^JJ-^JJ1 ajU-jJ) JJU J^lj-^ ! – 26
^jjjJl ^Jlfr JJ&^A ^JJl :^jJ^ ^JJAAJ ^t.^* ylAjJl JJ& aj JAAA – 27
(muxammad c/wahaab waa samadoon la dulmiyey laguna been abuurtay)
jjfc** JAAA ^JAAJ) AA^J) :ulAjJl JJC aj JAAA ^JJ1 J^ AAJSA ^LAJCJ – 29
^j/AXjJl
(dacaayaad culus oo sh Maxamed c/wahaab ka dhan ah)
^J^JJAY) &JAAJ) ^JJ) :4JJ-AJ]) A£JA]) SJ&J – 30
(jalleecid ku saabsan dhaqdhaqaaqa wahaabiyada)
^J^JJAY) flj^ &JAAJ) :4JJAU) AAAJ]) – 31
(hadyad reer najdi ku saabsan)
. «**
^^JJ JAAA :ulAjJl JJC aj JAAA ^JJ1 SJCJ JJA ^JJ2| ^Ui ^lfcJl – 32
^jjj]) JJC/AU| JAAA :4JJAIJ) AAAI!) – 33
^J£UJA]) ^JA)JJ! JaA* :^JAAA jl^ji – 34
(taageerayaasha muxammad)
^JJ-^JA]) ^JA)JJ! JaA* :JJAAA 1 fljj – 35
(beri-ahaanshaha muxammad) labadan kitaab ee danbe af-urduu ayey ku qoran yihiin).
^jjjxJl JJ)J JAAA :JAJ AAAJ – 36
^jAijji JAAA :a-Ujj) aj* ^J]) ^JJ) JAJ al AJJ3 a^ M )JA – 37
^JUJ])
Waa jawaab ku saabsan: beenta ah in najdida sheekhu tahay midda uu geeska shaydaan kasoo baxayo.
SJ-U) ^3 I^J^JUAJ I^JJJJA ajj ulAjJl JJC a JAAA ^/AY) SJ^J – 38
JJJAJ! JJC aj ^J^AJ) jjl :AJJJ$])
(dacwada imam muxammad bin c/wahaab dadka taageersan iyo kuwa kasoo horjeeda ee qaaradda hindiya)
AJjjJlj ulAjJl JJ& aj JAAA ^/AY) SJCJ a ^^afljAj ^JJAJ) JAI flAc – 39
^J£AJ) jjl :AJJJXUJ)
(culimada ahlu-xadiiska iyo halka ay ka taaganyihiin dacwadii imam muxammad bin c/wahaab iyo dawladda sacuudiga).
Culimadaasi waa reer Hindiya.
caalimkanina waa reer -ajl JAAA MA]) :J^AJI JJU) – 40
Bangaladesh
a-Mu, Jaaa Aa^xJ) :a/AjY)j jA^Jlj A^JjJlj AjuJ) ^3 a-A^Jl JjIuaJ) AjjaI – 41
^AJ^^XAJ)
(waa jawaabo siddeed ah oo ku saabsan sunnada, bidcada, gaalnimada iyo iimaanka, sidoo kale wuxuu kaga jawaabayey dacaayado laga faafiyey sheekh muxammad iyo dadka raacsan). caalimkani wuxuu kasoo
jeedaa dalalka Uzbakistan iyo Dajikistaan midkood, wuxuu ka mid ahaa culimada geyigaa ugu cilmi badan, ugu danbayntii markii midawga soofiyeeti dalalkaa qabsaday wuxuu soo degay Maka oo uu ku dhintay, Alle ha u naxariisto.
:U-AjJl JJ& aj JAAA ^JJl SJ&JJ Ijujjjjj) ^3 AJA^^Y) ^IjfrjJ) JJIJ – 42
JJC £Jj
(sida baaqyada samadoonka ah ee indonisia ka jiraa ugu saamoobeen baaqii sheekh muxammad) qoraagu waa induniisi.
JJ& aj JAAA ^JJl SJ&JJ Jj^jlJ ^3 AJA^UY) AJA^^Y) ^IjfrJl 1 JJIJ – 43
qoraagu waa reer Thailand, .JAAI JJ^UU) :UUJJ) kitaabkanina kii hore ayey isku mawduuc yihiin.
Culimadii Afrikada kale ee aan Masar ahayn.
(BSAIA]) aj a/l JAAA ^JJl :10AJJ-JJ AJA^UY) SJJS]) – 44
Qoraaga kitaabkani waa sheekh Oromo ah oo wax ka dhigi jiray jaamicadda islaamiga ah ee Madiina iyo Masjidka nabiga sallalaahu calayhi wasallama.
^jl^jYl JJ&/AU) ^JJl :AJAJXJ) djl^lj ulAjJl JJ& aj JAAA ^JJl S-JA – 45
Sheekhani wuxuu kasoo jeedaa galbeedka afrika, gaar ahaan dalka Maali.
.SJSJ]) ^A/0211 JJJ^J]) :JJAJJJ) ^Jj AJJCJJ ulAjJl JJC aj JAA – 46 Qoraagani waa reer Tuunis.
Sidoo kale reer Jazaair qoraallo badan ayey ka sameeyeen dacwadii sheekha, sida sheekh Muxammad Bashiir Alibraahiimi iyo sheekh C/xamiid ibnu Baadiis, hadalladoodana waxaad ka helaysaa labada kitaab ee isku magaca ah ee lagu uruuriyey warqadihii ay qori jireen. Waa:
^AJAIJJY) jjj JAAA J-JI iyo ‘^Jj-J ajl j/^
Culimadii jaziiradda Carbeed:
JJIA aj ^-Jill JJC :-JSJJ31 UJ£ ^3 ulAjll JJC aj JAAA ^JJ) SJCJ JJI – 47
(saamaynta baaqii sheekh maxamed c/wahaab ^jiii ku lahaa galbeedka afrika). Qoraagu waa yamani
^JAJ fJUl :ulAjll JJC aj JAAA £JJ1 Jjjij ^3 Aluj – 48
(waa kitaab lagu taageerao sheekh maxamed c/wahaab balse aan la helin magacii qoraaga, balse yemani ahaa).
^JIUAYI flfe aj ajuA :fl$iY)j jtiaYl A^jj – 49 (qoraaga kitaabkani waa ardaygii sheekha, caalim reer Ixsaa ah ayuu ahaa, kitaabkiisu waa midka marjica koowaad u ah taariikhda Dacwada)
:JJ ajl :JAJ Cjj-J – 50 (qoraagani wuxuu ka mid yahay jiilkii ka aflaxay ardaydii sheekha, kitaabkiisu waa marjica labaad ee taariikhdii dacwada).
at aau aj a-AjJu aa^x]) ^jji : jaj ^jj-j aajj – 51
aj j^tj aj jaa ^jji :uiajii jj& aj * ^jji jsja ^3 ui^xii asijiii – 52
JAA JI a-AJ^
JJ& ^UY) ^J AA^XJ) :AJJJUJ AJJCJ ulAjll JJC aj JAAA ^/AY1 – 53
J-J aj ^ JJ^ aj JjjJ)
aj a–]) jj^ :Aa^x1) :^j]-Jii ^3 utAjii jjfr aj ^uyi ^j – 54
JU]) JAA
aijjiii aijj3 aj £J-^ cj]) :&jjJaaJ) 1 a* – 55
Jl cJ-^ £jJ) :AIUJ)j u-j£J) ulAjll Jjc aj JAaa ^jJ) sjcj j/ajcI – 56
£J]1
JJJSJ]) :^A^UY) fJlxll ^3 IAJJIJ AjiiuJ) ulAjll JJC aj JAAA ^JJl S JJIC – 57
JJJXJ) cJ-^
ajAjltll ^1 JJC JJJSJI) :&J£3J AJ-JA ulAjll JJC aJ JAAA ^JJ) – 58
aj jjJx]} jjc jj2s.U) :u-ajJ) jjc aj jAaa ^jJ) Sjcji ajJjijAJ) ^j-^j – 59
^JUU) JJX1) JAAA
• ♦
JAAA aj Jjj ;ulAjl) JJC aj JAAA JJAAJ) SJJAC £J U-UJUAJ) <j-All – 60
(^7JAJAJ) ^JIA aj
aj aAAjll jjc :u-ajll jjc aj jAaa ^/aY) Sjcj ^IaJ uijul ^3 uIUjuaJ) – 61
AAAJJ) ^Ujj
JSXJ) ^JJSJ) JJC aj j^tj JJ2J1) :AJJIAJ Y AJA^UI – 62
alUail JAAI :A]JJJ)J SJCJJ) ;(UIAJ1) JJC aj JAAA ^Jl( JJAJ21) ^/A) – 63
‘^jjSJi-ajJJi J’AAAJ
AJJJXUJ) -ujjuaJ) JAAA JAAI :UIAJ1) JJC aJ JAAA ^jJl J/JI – 64
^JJJ) j^tj JAAA JJJSJI) :AJJJX1) SJJJAI) ^3 AJA^^Y) SjCJll – 65
^JljAjl) JAAI aj JJ-A :^UMJ) AJJC ^JJ]) Jlj ulAjll JJC aJ JAAA – 66
£JUAJ) JAAA a ^ JJC JJJSJI) :JAJ J^J ^3 AJA^^Y) SJCJI) – 67
aj JAAA JJJSJI) ;IAJJI CIAJJLA clgAjj-j ulAjll JJC aj JAAA ^JJl SJCJ – 68
a/Ai-uJi jjc
a/AJull ^1 JJC aj JAAA ; ulAjll JJC aj JAAA ^JJl SJCJ A3J£A – 69
JJJSJI) ;AjfllJ2UY) AJJJJ) ^3 AJJCJJ AJ-JA ulAjll JJC aJ JAAA ^JJ) – 70
** m
^jjjii ^ JJC aj J^/J JJJJ) JXU aj J^AAA JJJSJJ) :AJJIAJ1) JJA ^AJJ-J IUA £JA^J – 71
JJJAI) J^U aj J03 ; JjAjJll AJ)J t^Jtj – 72
;ulAjl) JJC aj JAAA ^/AY1 C^AI) SJCJ ac ^l0JJlj UJJI£Y) 1 – 73
^JJ) Jl JAAA aj aj^l
JAAI aj JJAA JJJ£J1) ;4JJJ.U»J) AJJJXI) ASJAAJ) JJAJJ ^3 Ajiiull SjcJl l JJI – 74
^JjA^l
aAAjll JJ^: ulAjll JJC aJ JAAA ^J1) SJCJ a* SJAJUAI) AijejJJI ujJluY! – 75
ujjjxii „JC aj
jlAjll JjC jjjSJI) ;ulAjl) JjC aj JAaa ^JJl JjC wflat) jj<aJt) – 76
a/AjJu jjl ^jAijji aj
jjc aj cJl^ ;AIUJ)j u-jSI) ^Jc ulAjll Jjc aj jAaa ^jJ) Sjcj jIaJcI – 77
^jUYi aA^i
aj^All JJJXI) JJC aj JAAI ;JJ^1) JSJ SJCJJ JJAIJ ^/A| – 78
JJJXI) JJC aj JAAI ;4jjlAj Y Ajiiu ulAjll JJC aj JAAA ^/AY1 SJCJ – 79
aj^Aii
JJC aj at AJJU jjJSJll ;AJJCJ AajaAj ulAjll JJC aj JAAA ^JJ) S-JA – 80
JJAAI) aA^l
^ujlill a/Ac ^jAljj) ; UIAJ1)JJC aj JAAA ^JJl SJCJ ^)JAI – 81
Intaasi waa qayb yar oo tusaale u ah kutubtii lagaga taariikheeyey Sheekh Muxammad C/wahaab iyo dhinacyadii halgankiisa iyo mirihii laga gurtayba, iyadoo culimada kutubtaa qortay ay kala joogeen mashriq iyo maqrib, waxaan rajaynaynaa inuu raad raaco qofkii xaqdoon ahi.
Quraanka iyo culuumtiisa:
1- Alqur’aan Alkariim
2- Tafsiir Alqur’aan Alcadiim: Imaam Ismaaciil bin Kathiir
3- Ruux Al-macaani: Nucmaan Al-aaluusi
4- Alfawz Alkabiir: Axmed Aldahlawi
Axaadiista iyo sharraxyadeeda:
5- Saxiix Albukhaari: imaam Muxammad bin Ismaaciil Albukhaari
6- Saxiix Almuslim: Imaam Muslim bin Xajaaj
7- Alsunan: imaam Abuu Daauud suleymaan bin Ashcath Alsijistaani
8- Aljaamic: imaam Muxammad bin ciisaa Altirmidi
9- Alsunan: Imaam Axmed bin Shucayb alnasaa’i
10- Al-Musnad : Imaam Axmed bin Muxammad bin Xanbal
11- Almusnad: imaam Abuu yaclaa
12- Almustadrak: Imaam Abuu c/laahi Alxaakim
13- Saxiix: Imaam ibnu Xibbaan
14- Aldalaail Alnubuwah: Imaam Albayhaqi
15- Fatxul baari sharxu saxiix albukhaari: Xaafid ibnu Xajar Alcasqalaani
16- Sharraxa muslim: imaam Abu zakariya Yaxya bin Sharaf Alnawawi
17- Cawn Almacbuud sharxu abii daauud: Shamsulxaq Alcadiim aabaadi
18- Tuxfatu Al-axwadi sharxu sunan Altirmidi: sheekh C/raxmaan Almubaarakfuuri
19- Silsilatu alaxaadiis alsaxiixa: Sh. Muxammad Naasirudiin Al-albaani
20- Silsilatu al-axaadiis aldaciifa: Sh Albaani
21- Saxiix Aljaamic Alsaqiir: Sh Albaani
Axkaam:
22- Al-umm: Imaam Muxammad bin Idriis Alshaafici
23- Axkaam Aljanaaiz: Sh Albaani
Siiro iyo Taariikh:
24- Siyar Al-aclaam Alnubala: imaam Dahabi1
25- Albidaaya wa nihaaya: Imaam ibnu Kathiir
26- Siiratu ibni Hishaam: ibnu Hishaam
27- Alsiira alnabawiya: Imaam ibnu Kathiir
28- Almadkhal ilaa mad-habi imaam Axmed: Sheekh ibnu Badraan.
29- Al-aclaam: Kheyrudiin Alzirikli
Fataawaa, Caqiido iyo kutub sheekha laga qoray:
30- Majmuuc Alfataawaa: Imaam ibnu Taymiya
31- Taqwiyatu Al-iimaan: sh Ismaaciil Aldahlawi
32- Rawdatu Al-afkaar: Xuseyn bin Qannaam
33- Cinwaan Almajdi: Ibnu Bishri
34- Aldurar Alsaniya fil ajwibati Alnajdiya: C/raxmaan bin Muxammad bin Qaasim
35- Alrasaail wal masaail Alnajdiya: culimo reer Najdi ah
36- Majmuuc mu’allafaat Alsheekh: reer Najdi ah
37- Sheekh muxammad bin c/wahaab muslixun madluumun wa muftaraa calayhi: Sheekh Mascuud Caalim Aldanawi
38- Siyaanatu Al-insaan can waswasati Daxlaan. Sheekh Muxammad Bashiir Alsahsawaani
39- Culamaau Alnajdi: C/laahi Albassaam
1 Nuskhada Maxamuud Shaakir
40- Sheekh Muxammad bin C/wahaab xayaatuhu wa fikruhu: Dr C/laahi Alcuthaymiin.
41- Caqiidatu Alsheekh muxammad bin c/wahaab Alsalafiyah: Dr Saalix Alcabuud
42- Sheekh Muxammad bin C/wahaab: Sheekh Axmed bin Xajar Aalabuutaami
43- Almustadaab fii asbaabi najaaxi dacwati sheekh Muxammad bin C/wahaab: C/raxmaan yuusuf Alraxma
44- Dacaawaa almunaawi’iin li-dacwati sheekh Muxammad bin C/wahaab: Dr C/caziiz Aalacabdilladiif (badanaa hadallada mucaaradka iyo kutubtoodaba isaga ayaan ka xigtay).
45- Aldacwa al-islaaxiya fii bilaadi alnajdi: sh C/laahi bin muxammad Almudawac
46- Alqubuuriya: sheekh Axmed bin Xasan Almucallim
47- Altawasul xukmuhu wa aqsaamuhu: Cali bin xuseyn Abuu Lawz
48- Taariikhda buunigii mujtahidka ahaa xaaji Cali C/raxmaan fiqi: Aw Jaamac Cumar Ciise.
Gogoldhig Qaybta koowaad:
Qoyskii sheekha, dhalashadiisii iyo barbaariddiisii 8-9 Safarradiisii waxbarasho iyo culimadii uu cilmiga ka
qaatay
Kusoo noqoshadiisii deegaankiisa
Qaybta labaad: 16-28
Sababihii halganka 17-23
Bilawgii halganka 24
Ka bixiddii Xureymala 24
Degiddii Cuyeyna 25-27
Ka bixiddii Cuyeyna 28
Qaybta saddexaad: 29-59
Imaanshihii Dirciya 30-32
Heshiiskii taariikhiga ahaa 33-34
Qoomamayntii ibnu Macmar 35
Baaqii sheekha 36-39
Caqiidadii sheekha 40-49
Axkaamta gaalaysiinta 49-56
Warqad ku socota kooxaha takfiirka ah 57-59
Qaybta Afaraad: 60-98
Caqiido xumadii baahsanayd 61-63
Shirkiga iyo sababihii keenay 64
Qabuuraha iyo kaalintii ay shirkiga ku lahaayeen:
65
Waxyaabaha qabuuraha ka reebban 66-73
Sidee saxaabadu ula dhaqmi jireen qabriga nabiga iyo qabuurihii kale ee madiina ku yiillay? 73-75
Bilawgii qubuuriyiinta ee ummaddan! 76-80
Sidii qubuuraha loogu fitnaysnaa xilligii sheekhu soo baxay 80-92
Burburinta qabuuraha iyo arrin muhiim ah marka
qabuuro dhisan la burburinayo:
Qaybta shanaad:
(Marxaladihii halganka iyo mirihiisii)
Marxaladihii halganka:
Mirihii halganka
Kutubtii sheekhu qoray
Qayb ka mid ah warqadihii uu diray
Ardaydiisii iyo awlaaddiisii
Dawladihii sacuudiga:1aad, 2aad iyo 3aad
Dawladdii sacuudiga ee koowaad
Geeridii sheekh Muxammad!
Dawladdii sacuudiga ee labaad
Warbixin ku saabsan Dawladdii rashiidiyiinta
Dawladdii sacuudiga ee saddexaad
Raadkii uu ku yeeshay dibadda jaziiradda (Yaman, Masar, Hindiya, Induniisiya, Galbeedka Afrika, Shaam iyo Ciraaq, Jazaair iyo Soomaaliya)154-171
Qaybta lixaad:
Sababihii sheekha guuleeyey
Qaybta todobaad:
Dadkii ka horyimid noocyadoodii, dacaayadahoodii iyo shubhooyinkoodii: 191-273
Dadkii ka horyimid iyo noocyadoodii 191-194
Dacaayadahoodii iyo jawaabihii laga bixiyey 194-215
Dacaayaddii koowaad: Nabinimo ayuu sheegtay, nabigana wuu liidaa! 195-202
Dacaayaddii labaad:mujassim ayuu ahaa: 203-207
Dacaayaddii saddexaad: karaamooyinka awliyada ma ogola! 208-215
Shubhooyinka: 216-273
Shubhada koowaad:Gaalaysiinta iyo dagaalka:216-251
Sheekhu dawladdii Turkiga miyuu ku baxay? 252-258
Shubhada labaad:tawasulka ayuu diiday!
Shubhada saddexaad: shafeecaysiga nabiga ayuu diiday
268-270
Shubhada afaraad: Siyaarada ma ogola! Qubuuraha dadka wanaagsanna wuu liidaa!! 271-273
Qaybta siddeedaad: Culimadii taageertay iyo kutubtii lagaga taariikheeyey 274-284
2 Bukhaari:6811, Muslim:
2 Muslim/nawawi: 2/668
3 Bukhaari/fatxul baari:3/200, muslim/nawawi:5/12.
1 Imaamu Axmed:2/246
1 Abuu yaclaa:2/297 waana xadiis saxiix ah sida sheekh Albaani ku sheegay “Taxdiiru Alsaajid:22
2 Saxiixa Muslim/Nawawi: 7/37
3 Sida ku cad bukhaari/fatxul baari 3/208, Muslim/nawawi 5/11
1 Muslim/nawai:7/35-36
4- markii sheekhu soo dhammaystay safarkiisii cilmi oo uu kusoo noqday Najdi, waxaa uu soo maray magaalada Axsaa (Baxreyn) dhisme kacbadii loo ekaysiiyey oo dharkii kacbada oo kale la saaray ayuu arkay, dadkuna ku noqnoqonayaan! Wuu gartay in meeshu tahay qabri dhisan, ardaydii magaalada mid ka mid ah ayuu ku yiri: waa kuma qabrigani? Wuxuu yiri: waa nin suufi ahaa oo Ciraaq ka yimi qarnigii hore kaddibna Axsaa degay, nin saahid ah ayuu ahaa, markii uu dhintay ayaa wiilkaasi yimid (waa mid markaa qabriga ag fadhiyey) halkan ayuu ku aasay dhismahanna wuu ka dul dhisay! Dadka ayuuna xoolo kaga urursadaa! Weligiina isaga oo tukanaya lama arag!!!
Sheekhu inta uu yaabay ayuu yiri oo sidee ammiirka magaaladu arrintan ugu ogolaaday?! Ninkii waxaa
1 Ibnu Qannaam:1/13c Rawdada
4- Shuruudda Salaadda iyo tiirarkeeda: waa kitaab fiqhi ah kuna dhisan mad-habtii sheekha ee xanbaliyada.
1 Waa kitaab uu ku sharxay Qaamuus almuxiid-ka fayruuz Aabaadi
2
Waa kitaab ku saabsan Culuum Alquraan
3
Waa kitaab fiqhi ah oo ku dhisan adillada kitaabka iyo sunnada.
4 Sheekh jaamac cumar ciise oo ah taariikhyahan culimo badan la fariistay warbixin badanna ka qaaday wuxuu qabaa inuusan geyiga soomaaliyeed cagta soo dhigin caalimkan mid la mid ah, waana arrin ka muuqata kutubtiisaa aynu xusnay, waxaase nasiib darro ah in dhallinyaro muqarrar kooban soo xarriiqday ay maanta isku dayaan xadaynta darajadii culimada.
3- isaga oo cilmi iyo aragti cad ku socday:
cilmigu waa sharaf, iftiin, darajo iyo maamuus, qofkii daneeya wuu sarreysiiyaa, kii aan danayna wuu hoosmaraa!
Waa jid ku gaarsiinaya wanaag oo dhan, kuu sababaya sharaf aadan si kale ku hesheen; Ummaduhu isaga ayey ku kala hormaraan, islaamkuna aad ayuu ugu boorriyey barashadiisa, wuxuuna ka dhigay jid qofkii qaada jannada geynaya.
Dacwo kasta oo cilmi ku socotaa waxay filataa waa guul, tii xamaasad kaliya ku socotaana waxay ku kadsowdaa dhaan dabagaalle!
1 Jawaabu ibni Cafaaliq calaa risaalati ibnu Macmar 58
1 Muxammad bin Suleymaan Alkurdiyi, Dimishqa ayuu ku dhashay 1128H, Madiina ayuu ku barbaaray wuxuu noqday muftiga shaaficiyada reer Madiina, kutub dhowr ah ayuu leeyahay, Madiina ayuuna ku dhintay, fiiri Alaclaam:Zirikli:6/152
1 Inkastoo kitaabkani yahay mid masaail cilmi ah gorfeynaya haddana sababta loo qoray waxay ahayd jawaab ku socotay mid ka mid ahaa kuwii ugu darnaa ee been abuurka sheekha ka faafinayey waa Axmed zayni Daxlaan, sidaa darteed waxaan oran karnaa kitaabku waa difaac la difaacayo dacwadii xaqa ahayd iyo dadkii ku baaqayey ee sheekh muxammad bin c/wahaab ugu horreeyo.