DHIIGGA CAADADA IYO KAN DHALMADA

Cutubka Saddexaad
Haddii haweeney caado qabtaa ay weydo biyo ay isku daahiriso
Haween uur leh oo dhiig ka furmay
Dhibcaha dhiigga marka la daahir noqdo kaddib
Taabashada musxafka haween aan daahir ahayn
Ku negaashaha xaramka haween caado qabta
Umushu haddii ay daahir noqoto afartanka ka hor
Haweenka uurka leh dhiig caado ma helaan?
Dhiig furanka
Dhiig ayaa ka yimid markay qubaysatay kaddib
Kala go’a dhiigga caadada
Haween caado qabta ma ku sujuudaysaa qur’aan akhriska?
Xukunka dhiigga yimaada dhalmada ka hor shan cisho
Kiniinka joojiya dhiigga caadada
Haweenta caadada qabta iyo Salaadda
Taabashada Musxafka
Qoritaaka qur’aanka haween caado qabta
Ha deg degin
Dhiigga yimaada inta aan la gaarin waqtigii caadada
Haweentu haddii ay casarka daahir noqoto salaaddii duhur way qallaynaysaa
Haddii ay haweenta ilmuhu ka dilmaan bisha 3aad
Haddii dhiigga caadadu waqtigiisa dhaafo oo joogsan waayo

 

DHIIGGA CAADADA IYO KAN DHALMADA
Haddii haweeney caado qabtaa ay weydo biyo ay isku daahiriso
Su’aasha 23aad: Haweeney caadadiii ka go’day ayaa waxay weydey biyo ay isku daahiriso, iyadoo xaaladdaas ku sugan ma u bannaan tahay inuu ninkeedu u galmoodo, shardi la’aan?

Jawaab: Haddii haweenta dhiiggu ka go’o ayna awooddo inay mayrato uma bannaana inuu ninkeedu u galmoodo ilaa ay ka mayrato, haddiise aanay awoodin way booraysanaysaa waxaana sidaa qaba mad-habta jamhuurka sida Maalik, Axmed iyo Shaafici, sidaas oo kalena waxaa laga wariyey dhawr iyo toban saxaabada ka mid ah oo ay ka mid yihiin, Abuubakar, Cumar, Cali iyo Cismaan Allaah ha ka raali noqdee, qur’aankuna sidaas ayuu caddaynayaa oo Allaah wuxuu yiri:
*
“Ha u galmoonina haweenka ilaa uu dhiiggu ka go’o, haddii ay is daahiriyaan (ka qubaystaan dhiigga), uga galmooda halkii uu Alle idin faray.”
Mujaahid wuxuu yiri: () waxaa loola jeedaa ilaa uu dhiiggu ka go’ayo tan kalena () waxaa loola jeedaa markii ay biyo ku mayrtaan, xaqiiqduna waa sidaas.

Xaaraantinimaynta la xaaraantinimeeyey haweenka dhiigga qaba galmoodkoodu ma ahan mid ku suulaaya qubays iyo wax la mid ah, wuxuuse ku suulayaa dhiigga go’itaankiisa, marka uu dhiiggu go’o waxaa shardi ah inay ka qubaystaan inta aan loo galmooon, kaddibna haweenka waa loo galmoon karaa.

Allaahna waa tuu yiri:
(Haddii ay is daahiriyaan (ka qubaystaan dhiigga), uga galmooda halkii uu Alle idin faray).
Waxay kale oo la mid tahay aayadda uu Alle yiri;
*
“Haddii uu ku furo (dalqadii sadexaad) uma bannaana inuu guursado, ilaa nin kale guursado).
Ninka labaad ee guursaday nikaaxiisa ayay ku dhamaatay xaaraantinimayntii haweentaas laga xaaraantinimeeyey ninkii hore ee furay, markii ninka labaad guursado ninkii hore waxaa u xalaal ah inuu ku noqdo haweentaas laakiin waxay ku xiran tahay nin kale oo sidaas ayay mar labaad xaaraan uga tahay, haddii uu furo ninkaasi waxay xalaal u noqonaysaa ninkii hore.

Haween uur leh oo dhiig ka furmay
Su’aasha 24aad: Haweeney ayaa shil gashay bil Ramadaan iyadoo uur yar leh ilmihii ayaana ka dilmay kana soo dhacay kaddib markii uu dhiig badani ka yimid, haddaba miyay soonkii sii wadaysaa hadday afurtase dambi miyay leedahay?

Jawaab: Haweenka uurka leh dhiig caado ma helaan sida uu sheegay Imaamu Axmed, sida macruufka ahna haweenka uurka leh dhiigga caadadu waa ka joogsadaa.
Dhiigga caadada sida culimadu sheegeen wuxuu Allaah u abuuray xigmad ah in ilmaha uurka ku jiraa quutaan, markii ay haweentu uur yeelato waa go’ayaa dhiiggu, hase yeeshee haweenka qaarkood dhiigga caadadu kama joogsado markay uur yeeshaan oo sidii hore ayuu uga socdaa, dhiigga caynkaas ahina waa dhiiggii caadada oo saxiix ah, waayo sidii caadadiisu ahayd ayuu ku socday uurkuna ma saamayn, dhiigga caynkaas ahina wuxuu leeyahay xukunkii dhiigga caadada oo wixii haweenka xilligaas ka mamnuuc ahaa oo dhami waa ka xaaraan, wixii ku waajib ahaa oo idilna waa ku waajibayaan, wixii ka dhacayeyna waa ka dhacayaan.
Sideedana haweenka uurka leh dhiigga ka yimaadaa waa laba nooc, nooc lagu xukmiyo inuu yahay dhiig caado oo ah kan u socda siduu uga socon jirey uuraysiga ka hor, oo macnaha la arkayo in aan uurkiiba wax saamayn ah ku yeelan, oo uu markaas noqdo dhiig caado ah.
Nooca labaadna waa nooc kadiso ku yimaada oo haweenka uurka leh haddii ay wax culus qaadaan, ama ay shil galaan ama jugi gaarto oo dhiig ka yimaado dhiiggaasi ma ahan dhiiggii caadada oo kale kamana hor istaagayo salaad iyo soon waxayna la xukun tahay haweenka daahirka ah oo kale, haddiise ay ilmuhu kasoo dhacaan ahlu cilmigu waxay yiraahdeen haddii ilmuhu soo dhaco isagoo ay ka muuqanayso inuu astaan bani’aadam yeeshay waxay haweentaasi la xukun noqonaysaa ummusha oo tukan mayso soomina mayso ninkeeduna u galmoon mayo ilaa ay ka daahir noqoto, haddiise ilmuhu ka soo dhaco isagoon abuuris fiican yeelan, xukunkiisu kan umusha oo kale noqon mayo waxaana laga doonayaa soon iyo salaad.

Culimadu waxay sheegeen waqtiga ugu yar ee ay ilmaha abuuristoodu dad

********Miuraddii ku yeelan kartaa inay tahay kow iyo siddeetan maalmood sida uu Cabdullaahi bin Mascuud Rasuulka ka wariyey isagoo yiri:
*
“Rasuulka Alle ayaa noo warramay waana runlow la rumaysto, wuxuu yiri: “Qofkiin ayaa lagu beeraa caloosha hooyadiis afartan cisho kaddibna afartan kale markuu joogo wuxuu noqdaa xinjir dhiig ah, afartan cishoo kale kaddibna wuxuu noqdaa goosin (cad hilib ah), kaddib ayaa loo soo diraa Malag waxaana la faraa afar kalimo, wuxuuna qoraa risqigiisa, inta uu noolaanayo iyo ahlu naar iyo ahlu janno midka uu noqonayo.”
Suurta galna ma ahan waqtigaas ka hor inay ilmuhu abuuris (fiican) yeeshaan, sida qaalibka ahna abuurista ilmuhu si fiican uma samaysanto inta ka horraysa sagaashan cisho sida ay ahlu cilmiga qaarkooda sheegeen.

 

Dhibcaha dhiigga marka la daahir noqdo kaddib
Su’aasha 25aad: Qof dumar ah ayaa markii ay dhashay oo daahir noqotay laba cisho kaddib isku aragtay dhibco dhiig ah, haddaba maxay falaysaa? Miyay iska daynaysaa salaadda iyo soonka?

Jawaab: Mashaakilka haweenka ee la xiriira dhiigga caadada iyo kan dhalmada wuxuu noqday bad aan xeeb lahayn, sababaha arrintaas keenayna waxaa ka mid ah isticmaalka kiniinka uuraysiga iyo dhiigga caadada lagaga hor tago, qarniyadii inaga horreeyey mashaakilkaan faraha badan ma ay qabi jirin inkastoo ilaa iyo markii Nabi Muxamed la soo saaray amase markii dhulka guudkiisa haween lagu arkay mashaakilkani uu jirey, haddana sidaan maanta uu u badan yahay oo qofku ku wareerayo marna ma ahayn, hase yeeshee qaacidada caamka ah ayaan raacaynaa.

Haweentu haddii ay daahir noqoto oo ay aragto calaamadihii lagu yaqiinsan jirey inay caadadii ama dhiiggii dhalmadu ka go’ay, calaamadahaas waxaan ula jeedaa dareeraha cad ee ka yimaada oo ay ku gartaan inay daahir noqdeen, markaas kaddib wixii ay isku aragto oo calow ah ama dhibic dhiiga ah ama qoyaan, waxaas oo dhami wax kasoo qaad maleh salaad iyo soon iyo galmoodna u diidi mayaan, sababtoo ah ma’ahan dhiiggii caadada.
Ummu Caddiya Alle haka raalli noqdee waxay tiri:
*
“Waxba kama aanan soo qaadi jirin calowga iyo hurdiga.” Waxaa wariyey Bukhaari.
Abu Daawuudna wuxuu ku siyaadiyey, “markaan daahir noqonno,” senedkiisuna waa saxiix.
Sidaas awgeed waxaan leenahay wax kasta oo waxyaalahaas aan soo sheegnay ah oo ka dambeeya daahir noqoshada hubaasha ah waxba ma yeelayaan dumarka salaad iyo soon iyo galmoodka ninkeeda kama hor istaagayaan, waxaase waajiba inaysan deg degin ilaa ay ka aragto calaamadaha lagu daahir noqdo, waayo haweenka qaarkood haddii dhiiggu ka go’o horay ayay ka qubaystaan iyagoon arag calaamaddii lagu garanayey daahir noqoshada, haweenkii saxaabada ahaa waxay hooyadii mu’miniinta ee Caa’isha usii dhiibi jireen suuf dhiig lagu soo tiray, markaas ayay ku dhihi jirtey ha deg degina ilaa aad ka aragtaan biyaha cad.

 

Taabashada musxafka haween aan daahir ahayn
Su’aasha 26aad: Muxuu yahay xukunka in haweeney caado qabtaa ay musxafka taabato iyo inay qur’aan akhriso?

Jawaab: Culimadu saddex ra’yi ayay ka qabaan in haween caado qabtaa ay qur’aan kor ka akhriso iyadoon musxafka taaban;

**

Qaybta saddexaad: Waxay qabaan in arrinta la kala qaado oo ay quraanka akhrin karto haddii ay duruuf u keento, sida haddii ay macalimad tahay oo arday wax barayso ama iyadu ardayad tahay oo ay baranayso iyadoo imtixaan isu diyaarinaysa waxayna shardi ka dhigeen inay kor ka akhriso iyadoon kitaabka taabanayn, haddiise aysan jirin duruuf ku kallifaysa uma bannaana inay quraanka akhriso.
Ibnu Taymiya wuxuu yiri: Sunnada Nabiga kuma sugna xaddiis saxiix ah oo caddaynaya in aysan bannaanayn in haweenka caadada qabaa aysan qur’aanka akhrin.
Aniga waxaa ila qumman oo aan doortay inay haweenta caadada qabtaa qur’aanka akhriso haddii ay duruufi ku kallifto haddii kalese uma bannaana inay akhriso waxayna booskiisii ku beddelan kartaa tasbiixsiga iyo wardiga iyo wixii lamid ah.

 

Ku negaashaha xaramka haween caado qabta
Su’aasha 27aad: Muxuu yahay xukunka ruux dumar ah oo caado qabta inay xaramka dhexdiisa ku negaato oo axaaadiista iyo wacdiga iyo casharada kale ee xaramka laga bixinayo dhegaysato?

Jawaab: Uma bannaana haweeney caado qabta inay ku negaato masjidka xaramka iyo masaajidada kaleba, waxaase u bannaan inay masaajidka dhex marto oo wixii ay uga baahan tahay dhexdiisa ka soo qaadato sidii Caa’isha uu faray Rasuulku §> inay masjidka salli uga soo qaaddo iyadoo caado qabta, oo ay ku tiri masaajidka ayuu salligii kujiraa: Rasuulku i§> wuxuu ugujawaabay caadada gacanta kama qabtid), waana haddii ay aamin ka tahay in dhibco dhiig ah ka soo dhacaan oo ay dhulka gaaraan inta ay dhex soconayso masjidka, haddiise ayrabto inay iska fariisato masjidka dhexdiisa uma bannaana waxaana u daliil ah: Mar uu Rasuulku M faray haweenka inay dhammaantood u soo baxaan salaadda ciidda isla markaana wuxuu kuwa dhiigga qaba faray inay ka fogaadaan halka lagu tukanayo, taasina waxay daliil u tahay in haweenka dhiigga qaba aysan u bannaanayn inay masjidka ku nagaadaan si ay u dhegaystaan diinta iyo wacdiga iyo axaadiista.

 

Umushu haddii ay daahir noqoto afartanka ka hor
Su’aasha 28aad: Umushu afartanka inta ay ka baxayso miyay sugaysaa oo soon salaad la iman mayso, mise arrintu waxay ku xiran tahay dhiigga go’iddiisa oo markii dhiiggu ka go’o way isdaahirinaysaa oo tukanaysaa, waase imisa muddada ugu yar ee ay ku daahir noqon karto?

Jawaab: Umuluhu ma lahan waqti u go’an balse inta uu dhiiggu ka socdo way u kaadinaysaa oo tukan mayso soomina mayso ninkeeduna u galmoon mayo, markii ay daahir noqoto afartanka ka horba ha ahaatee xataa haddii toban cisho ama shan cisho ay dhallan tahay way tukanaysaa oo soomaysaa ninkeeduna waa u galmoon karaa, dhibna kuma sugna.
Hadal iyo gunaanadkiis dhiigga dhalmadu waa wax jira axkaamtiisuna waxay ku taxaluqdaa socodka dhiigga iyo go’itaankiisa, markii uu dhiiggu socdo axkaamtiisii way sugan tahay, markii uu go’ana xukunkiisii waa go’ay oo waa laga daahir noqday, hase ahaatee haddii waqtigiisu ka bato 60 cisho xukunkeedu wuxuu noqonayaa mustaxaado (haweenka aan dhiiggu ka go’in) waxayna ka joogaysaa soonkii iyo salaaddii iyo galmoodkii waqtigii ay heli jirtey caadada (iyadoo qiyaasaysa intii maalmood oo uu hayn jirey dhiiggaasi) kaddibna way mayranaysaa oo tukanaysaa.

 

Haweenka uurka leh dhiig caado ma helaan?
Su’aasha 29aad: Haweenka uurka leh dhiig caado ma helaan?

Jawaab: Haweeney uur lihi caado ma hesho siduu imaamu Axmed sheegay, waxayna macruuf ku yihiin haweenka uurka leh inuu dhiigga caadadu ka go’o sideedana dhiigga caadadu sida ay ahlu cilmigu sheegeen Allaah wuxuu ugu talagalay oo u abuuray inay ilmaha uurka ku jiraa quutaan, markii ay haweentu uur yeelato dhiiggaasu waa go’aa oo bannaaka uma soo baxo, waxaase jira haweenka qaarkood dhiiggaasu in aanu ka joogsan oo uga yimaado siduu uga iman jirey intaanay uurka yeelan, haddii ay arrintaasi dhacdo dhiiggaasu wuxuu noqonayaa dhiiggii caadada maadaama aanu uurkii wax saamayn ah ku yeelan oo u yimid sidii uu uurka ka hor u iman jirey.
Waxaa isna jira dhiig kale oo isna haweenka uurka leh qaarkood si lama filaan ah uga yimaada inta badanna sabab ayuu eersadaa, sida haddii ay haweenta uurka lihi wax cuius qaaddo ama ay jugi gaarto iwm, dhiigga t aynkaas oo kale ah dhiig caado ma ahan, sababtiisana salaad iyo soon toona loo dayn mayo

 

Dhiig furanka
Su’aasha 30aad: Waxaa jirta hooyaday oo 56 sano jir ah, muddo 19 sano ah wax ma dhalin, waxaana ku dhacay dhiig furan iminka ka soconaya muddo saddex sano ah waana jirro ku dhacday, waxaa hadda foodda inagu soo haya bishii Ramadaan, haddaba maxaad ugu naseexaynaysaan muxuuse noqonayaa xukunkeedu iyada iyo wixii la mid ahba?

Jawaab: Haweenta caynkan oo kale ah oo dhiiggu aanu ka joogsanayn waxay si dhug leh u fiirinaysaa waqtigii ay dhiigga caadada heli jirtey iyo waqtigii uu ka go’i jirey intii aanu cudurkaani ku dhicin kaddibna waxay soonka iyo salaadda iska daynaysaa marka la gaaro waqtigii ay dhiiggaas heli jirtey waxayna dib u bilaabaysaa soonkii iyo salaaddii marka la gaaro waqtigii dhiiggaasu ka go’i jirey iyadoo is daahirinaysa marka hore, matalan haddii uu dhiigga caadadu ku dhici jirey bilkasta billowgeeda lix cisho, waxay soonka iyo salaadda ka istaagaysaa lixdaas cisho kaddibna way ka mayranaysaa soonkii iyo salaaddiina way bilaabaysaa, habka ay salaadaha u tukanayso iyada iyo wixii la mid ah waa inay marka uu salaadda waqtigeedu galo si fiican u mayrto halka uu dhiiggu ka imanayo (Farjiga) isla markaana ay awdo si aan dhiig danbe bannaanka ugu soo bixin, kaddibna inta weysaysato ayay tukanaysaa, haddii ay doonto inay salaad sunne ah tukato iyadoon salaaad waajib ah waqtigeed la joogin waxay yeelaysaa sidii ay yeeshay markii ay salaadda waajibka ah isu diyaarinaysey oo kale.
Maadaama ay haweentaasi xaaladdaas adag ku jirto waxaa u barmaan inay duhurka iyo casarka hal waqti tukato oo ay casarka soo hor mariso ama ay duhurka dib u dhigto ilaa casar laga gaarayo oo ay labadiiba hal waqti isku tukato (iyadoo sida ay u kala horreeyaan u kala hor marinaysa), maqribka iyo cishaha sidoo kale ayay yeelaysaaa oo hal waqti ayay isku tukanaysaa (iyadoo salaad kasta sidii ay ahayd u tukanaysa oo aan gaabinayn rakcadaha) matalan duhurka waxay tukanaysaa afar rakco, casarkana sidoo kale makhribkana saddex rakco cishahana afar rakco), salaadda subaxna waqtigeeda ayaa lagu tukanayaa, sidaasina waxay u noqonaysaa hawl yaraan oo halkii ay shan jeer ka weysaysan lahayd oo ay is diyaarin lahayd iminka saddex jeer bay weysaysanaysaa.
Mar kale haddaan ku celiyo markii ay doonayso inay is daahirso waxay mayraysaa farjiga waxayna ku daboolaysaa maro calal ah iyo wixii la mid ah si uu u yaraado dhiigga soo baxayaa, kaddibna way weysaysanaysaa, duhurka waxay tukanaysaa afar ragacadood casarkana afar ragcadood, maqribkana sadex , cishahana afar ragcadood, macnaha salaadaha lama gaabinayo, sida ay dadka caamada ahi u maleeyaan, waxaase u bannaan inay kulmiso duhurka iyo casarka, waxay kaloo kulminaysaa maqribka iyo cishaha, iyadoo la dib dhigayo labada salaadood middood ama middood la soo hor marinayo, haddii ay doonto inay weysadaas ku sunaysato way u bannaan tahay.

 

Dhiig ayaa ka yimid markay qubaysatay kaddib
Su’aasha 31aad: Waxaa dhacda marmarka qaarkood marka aan ka mayrto dhiigga caadada in uu dhiig aad u yari iga yimaado, kaddibna wax dambe oo dhiig ahi igama yimaado sida qaalibka ahna dhiiggu wuxuu iga socdaa shan cisho, iminka waxaan doonayaa in la ii kala caddeeyo in aan ku ekaanayo shantaas maalmood oo wixii ka badan aanan tirsanayn soon iyo salaadna uga tagayn iyo in aan maalintaas ku tirinayo in aan caado qabo oo aanan soon iyo salaad la imaanayn, iyadoo arrintaas aan isku arko markaan laba jeer ama saddex jeer dhiig helo kaddib?

Jawaab: Marka aad is daahirisay haddii waxa aad isku aragtay uu midabkoodu i-alaw ama jaalle yahay, dhibaato malahan oo kama duwana kaadida xukun uhaan, haddiise uu dhiig caadi ahi kaa yimaado waxaa laga soo qaadayaa in uu kii caadada yahay waxaana kugu waajib ah in aad mar labaad ka inayrato, Caa’isha Alle haka raalli noqdee waxay tiri, “Waxba kama aannan soo qaadi jirin (waxa midabkoodu yahay) calowga iyo jaallaha ee naga yimaada marka aan caadada ka daahir noqono.”

 

Kala go’a dhiigga caadada
Su’aasha 32aad: Waxaa dhacda dhiigga caadadu inuu iga socdo afar cisho kaddibna uu go’o oo iga maqnaado saddex cisho, maalinta todobaad ayuu mar kale igu soo noqdaa isagoo intii hore ka khafiifsan, markaas kaddibna wuxuu midabkiisu isu bedelaa hurdi ilaa laga gaaro maalinta 13aad, waxaan idinka rajaynayaa in aad ii bayaanisaan arrjntaas xukunkeeda sharciga ah?

Jawaab: Maalmaha aad sheegtay oo dhiiggu kaa socdey dhammaantood waxaa lagu tirinayaa in aad dhiig caado qabtey, waxaana kugu waajiba in aad ka joogsatid salaadda iyo soonka, ninkaaguna kuuma galmoon karo.
Waxaa kaloo kugu waajiba afarta maalmood oo hore markay dhamaato in aad is daahirisid markaasna aad dib u bilawdid salaaddii, ninkaaguna wuu kuu galmoon karaa waadna soomi kartaa, haddii ay Ramadaan tahay waxaa kugu waajibaya in aad soontid mudadaas aan xusnay oo u dhexaysa afarta cisho oo hore iyo lixda cisho oo dambe.
Markii ay dhamaato lixda maalmood oo dambe waxaa kugu waajiba in aad qubaysatid oo aad salaaddii iyo soonkii bilowdid, sida waqtiyada kale ee aad daahirka tahay oo kale, sababtoo ah dhiigga caadadu maalmaha uu socdo way kordhaan ama way yaraadaan, waxaa kaloo dhacda maalmaha dhiiggu socdo inaysan isku xigsan ama ay isku xigsadaan, Aalaah $6 ha ina waafajiyo dhammaanteen waxa uu jecel yahay oo ka raalli yahay, hana nagu irsaaqo annaga iyo muslimiinta oo dhan fahamka diinta iyo xaqa oo lagu sugnaado

 

Haween caado qabta ma ku sujuudaysaa qur’aan akhriska?
Su’aasha 33aad: Haween caado qabta ma ku sujuudaysaa qur’aan arkhrinta (aayadaha sujuudda)?

Jawaab: Ibnu Mundir sida uu xusay waa la isku khilaafay arrintaan Caddaa iyo Abu qilaaba, Zuhri, Saciid bin Jubayr, Xasanul Bisri, Ibraahiim iyo Qataada intaas oo dhan waxay yiraahdeen kuma sujuudayso qur’aan akhrinta, waxaa sidaas oo kale laga wariyey: Imaamu Shaafici, Maalik, Nawawi, Thowri iyo waliba culimada ra’yiga wax ku cabirta.
Cismaan bin Cafaan & waxaa laga wariyey inuu yiri: Madaxa ayay in yar foorarinaysaa (Macnaha in yar ayay madaxa hoos u dhigaysaa sidii iyadoo sujuudaysa oo kale), Siciid ibnu Musayibna sidaas oo kale ayuu yiri wuxuuna ku daray inay oranayso (Jil ^>0) . (Ilaahow -Adaan kuu sujuuday).

 

Xukunka dhiigga yimaada dhalmada ka hor shan cisho
Su’aasha 34aad: Haweeney uur leh ayaa waxaa ka yimid dhiig, shan cisho ka hor intaysan dhalin iyadoo lagu jiro bil Ramadaan, haddaba dhiiggaas xukunkiisu dhiig caado iyo dhiig dhalmo kee ayuu noqonayaa?

Jawaab: Haddii arinku yahay sida loo sheegay 00 ay dhiig isku aragtay iyadoo uur leh shan cisho dhalmadeeda ka hor, waxaa la eegayaa waqtigaas dhiiggu yimid in ay dareemaysey calaamadihii dhalmada oo ah foosha iyo minka 00 furma, haddii aysan dareemin calaamadahaas dhiigga ka yimid wuxuu noqonayaa dhiig jirro ku yimid cibaadadana uga tagi mayso balse way soomaysaa oo tukanaysaa, haddiise markii dhiiggaasi ka yimid ay dareemaysey fool iyo calaamadaha la midka ee tusiya soo dhawaanshaha dhalmada, markaas dhiiggaasi wuxuu noqonayaa dhiiggii dhalmada, waxayna ka joogsanaysaa salaadda iyo soonka, kaddibna marka ay dhasho 00 ay daahir noqoto ayay soonka kaliya qallaynaysaa salaaddana ma qalaynayso

 

Kiniinka joojiya dhiigga caadada
Su’aasha 35aad: Ma bannaan tahay in haweenku isticmaalaan kiniinka caadada hakiya marka ay xajinayaan si uu uga ilaaliyo inay dhiig helaan?

Jawaab: Haweentu marka ay xajinayso way u bannaan tahay inay isticmaasho kiniinkaas si aan dhiigga caadadu ugu dhicin, waxaase laga doonayaa marka hore inay kala tashato dhakhtar arimahaas ku takhasusay in aan kiniinkaasi caafimaadkeeda wax gaarsiinayn , bisha Ramadaanna waa sidaas oo kale haddii ay jeclaysato inay dadka la soonto.

 

Haweenta caadada qabta iyo Salaadda
Su’aasha 36aad: Sidee ayaan yeelayaa haddii aan dhiig caado helo aniga oo salaad ku jira, salaaddaas dib miyaan ka qallaynayaa?
*

Jawaab: Haddii dhiigga caadadu yimaado marka salaadda waqtigeedu galo kaddib, sida haddii ay dhiig hesho nus-saac kaddib marka hoosku wareego (salaadda duhur), salaaddaas maadaama waqtigeedu galay iyadoo daahir ah way qallaynaysaa markii ay daahir noqoto, Allaahna wuxuu yiri:
(Salaaddu mu’miniinta waxay ku tahay waajib waqtiyaysan (muddaysan). Inta ay caadada qabto salaadaha dhaafa ma qallaynayso waxaana u daliil ah xadiiskii dheeraa oo ay ku jirtey:
(Miyaysan salaadda iyo soonka ka tagin markay caado hesho).
Culimadu waxay isku raaceen inaysan qallaynayn salaadihii ka tagey mudadii ay dhiigga qabtey, laakiin haddii ay daahir noqoto iyadoo salaadda waqtigeeda ay ka harsan tahay inta ragcad iyo wixii ka badan laga tukan karo, salaaddaas waa lagu leeyahay wayna tukanaysaa isla waqtigaas, waxaana u daliil ah qawlka Nabiga ee ahaa:
(Qofkii soo gaara hal ragcad oo casarka ka mid ah inta aan qorraxdu dhicin, wuu soo gaaray casarkii).
Haddii ay daahir noqoto waqtiga salaadda casar, salaaddaas way tukanaysaaa, waxaa taas la mid ah haddii ay daahir noqoto intaysan qorraxdu soo bixin oo soo bixitaankeedii uu ka dhiman yahay inta laga tukado hal ragcad salaaddaasi waa ku waajib wayna tukanaysaa1.

 

Taabashada Musxafka
Su’aasha 37aad: Waxaan ahay macalimad (hablaha qur’aanka barta), haddaba ma ii bannaan tahay anigoo macduur ah in aan taabto musxafka ama kitaab tafsiir ah, iyadoo haddii aanan mudadaas akhrin qur’aanka uu naga kala go’ayo darsigu, mase bannaan tahay in aan ka qayb qaato tartanka qur’aanka kariimka ah anigoon garanayn abaal marinta la bixinayo meesha laga keenay?

Jawaab: Waa ka xaaraan inuu kitaabka qur’aanka ah taabto qof aan weeso qabin iyo haweenku marka ay macduurka yihiin iyo qof qasli (jinaabo) qaba, haweenta macallimadda ah waxaa u bannaan inta ay macduurka tahay inay ardayda farto inay qur’aanka akhriyaan iyaduna musxafka ay kala socoto iyadoo marka uu baalku dhamaado ku soo rogaysa qori ama waxa la mid ah, oo markaas khaladka ay ka saxdo kalimad.
Kutubta tafsiirka ah iyo kutubta kale oo aayado qur’aan ah ku qoran yihiin way taaban karaysaa, culimada qaaarkoodna waxayba banneeyeen inay qur’aanka akhriso haddii ay ka cabsato inay illowdo.
Tartanka qur’aanka kariimka ah in laga qayb qaato way bannaan tahay waayo faa’iido ayaa ku jirta oo dadku waxay ahmiyad siinayaan barashada kitaabka Allaah, sidoo kale abaal-marinta tartankaas laga bixinayo way bannaan tahay in la qaato, haddii wax xaaraan ah ku jiraan waxaa dambigeeda xambaaraya ciddii keentay2

 

Qoritaanka Qur’aanka haween caado qabto
Su’aasha 38aad: Ma u bannaan tahay haweenta caadada qabta inay aayado qur’aan ah akhriso iyadoo soo daliilsanaysa ama tusaale ahaan u soo qaadanaysa, mase n bannaan tahay inay qorto aayado qur’aan ah ama axaaddiis?

Jawaab: Dhib malaha haweenta caadada qabtaa inay akhriso kitaabo ay ku qoran yihiin aayado qur’aan ah ama aayado qur’aan ah iyo tafsiirkood, sidoo kalena way u bannaan tahay markii maqaal iwm ay qorayso inay ku qorto aayado qur’aan ah, sidoo kale quraanka way soo daliilsan kartaa, ama marka ay ducaysanayso aayadaha qur’aanka ah ee ducada ah way ku ducaysan kartaa, sideedana arimahaas aan soo xusnay laguma tiriyo akhris, waxaa kaloo u bannaan inay qaadato kutubta tafsiirka qur’aanka haddii ay u baahato.

 

Ha deg degin
Su’aasha 39aad: Waxaa caado ii ah in dhiigga caadadu iga socdo bishiiba 7 ilaa 8 casho, marmarka qaarkood maalinta 7aad ayaa dhiiggu iga joogsadaa, laakiin iskuma arko calaamadihii daahir noqoshada, muxuu noqonayaa xukunka salaadda iyo soonka iyo galmoodka ee maalintaas?

Jawaab: Ha deg degin ilaa aad ka aragtid oo uu kaa yimaado axalka cad oo ah calaamadda ay haweenku ku ogaadaan inay daahir noqdeen, dhiigga joogsigiisu ma ahan daahirnimo, waxaadse daahir noqonaysaa marka waqtigii dhiigga caadadu dhamaado sida caadada kuu ahaan jirtey kaddibna aad aragto calaamadihii daahirnimada.

 

Dhiigga yimaada inta aan la gaarin waqtigii caadada
Su’aasha 40aad: Waxaa dhacda inuu dhiig iga yimaado 3 ama 4 cisho ka hor intaan la gaarin waqtigii caadiga ahaa ee aan heli jirey, wuxuuna igu reebaa wax ***** hurdi yahay, aniguna arrintaas waan ku dhibtoodaa oo ma ********** keeda in aan salaad tukanayo iyo in kale?

Jawaab: Haweentu haddii ay taqaan dhiigga caadada oo ay ku garato, tiro ama ‘ midab ama waqti, waxay salaadda ka tageysaa waqtigeedii caadada ay heli jirtey, markii waqtigaasi dhamaadana way mayranaysaa oo tukanaysaa j salaaddii.
Dhiigga ka soo hor maray dhiiggii caadada waa dhiig jirro ku yimid ee ma ahan dhiig caado isaga dartiisna looga tagi mayo salaad iyo soon, waxaana ku waajiba inay dhiigga iska dhaqdo marka salaad walba waqtigeedu galo, ayna xirato suufka dhiigga celiya(xafaayad), kaddibna ay u weysaysato salaad kasta oo ay sidaas ku tukato xataa haddii dhiig ka soconayo, waxayna la mid tahay xukun ahaan haweenka dhiig furanka qaba, haddii ay salaad uga tagtay dhiiggaas dartiis waxaa haboon inay qallayso salaaddaas dhibna kala kulmi mayso haddii Alle idmo.

 

Haweentu haddii ay casarka daahir noqoto salaaddii duhur way qallaynaysaa.
Su’aasha 41aad: Haddii haweeney caado qabtaa ay ka daahir noqoto dhiiggii caadada casarka, waajib miyay ku tahay inay soo qallayso salaadii subax iyo tii duhurba, haddiise ay daahir noqoto waqtiga salaadda cishaha miyey qallaynaysaa salaaddii maqribka iyo casarka?

Jawaab: Haddii ay haweentu daahir noqoto casarkii intaan maqribka la gaarin, waxaa laga doonayaa in ay tukato salaaddii casar iyo tii duhurba sababtoo ah labadaas salaadood waa la kulmiyaa oo hal waqti ayaa la tukan karaa (haddii ay duruufi keento), sidoo kalena haddii ay daahir noqoto habeenka aakhirkiisa waxay qallaynaysaa maqribkii iyo cishihii sababtoo ah iyagana waa la kulmiyaa oo hal waqti ayaa la isku tukadaa, haddii ay dhiig caado hesho iyadoo markaas salaad waqtigeed la joogo, waxaa ku waajiba inay salaadaas qallayso markii ay daahir noqoto

 

Haddii ay haweenta ilmuhu ka dilmaan bisha 3aad
Su’aasha 42aad: Anigoo leh uur saddex bilood ah ayaa ilmihii iga dilmeen oo iga soo ilaateen mana aanan tukan ilaa aan ka daahir noqday, waxaa la igu yiri waxay ahayd in aad salaadda tukatid, haddaba sidee ayaan yeelayaa haddii aanan garanayn tirada maalmahaas?

Jawaab: Sida macruufka culimada dhexdooda haweenta haddii ilmuhu ka soo ilhacaan iyadoo saddex bilood ah ma ay tukanayso salaad, sababtoo ah ilmuhu marba haddii ay yeeshaan suurad bani’aadam oo markaas dilan ku dhaco dhiigga ka soconaya haweenta wuxuu noqonayaa nifaas (dhiig ilhalmo) kumana tukanayso.
Culimadu waxay yiraahdeen ilmuhu inay suurad insaan yeesheen waxaa lagu ogaan karaa inta maalmood oo uurka ay ku jireen, haddii ilmuhu gaaro kow iyo sideetan (81) cisho waxaa la ogaanayaa inuu yeeshay suurad bani’aadam, muddodaasi way ka yar tahay saddex bilood, haddii ay haweentu xaqiijiso in ilmhu ka dilmeen bishii sadexaad dhiigga ka yimid wuu noqonayaa dhiig dhalmo (nifaas) laakiin haddii inta ka horraysa siddeetan cisho dhiig ka furmo dhiiggaasi wuxuu noqonayaa dhiig jirro ah (fasaad) salaaddana u deynmayso dhiiggaas dartiis, haweenta su’aasha na weydiisey iyadu dib ha isugu noqoto oo ha eegto haddii ay ilmuhu ka dilmeen intaysan u buuxsamin siddeetan cisho way qalaynaysaa salaaddii, haddii aysan garanayn tirada inta cisho ee aysan tukan way dadaalaysaa waxayna qalaynaysaa tirada inta cisho ee malaheedu u bato in lagu leeyahay oo aanay salaad tukan

 

Haddii dhiigga caadadu waqtigiisa dhaafo oo joogsan waayo
Su’aasha 43aad: Haddii haweenta caadadu ay ka socon jirtey siddeed ama todaba cisho bil kasta kaddibna ay isku aragto mar ama Iabo jeer caadadii oo ka soconaysa intii ay ka socon jirtey in ka badan muxuu xukunkeedu noqonayaa?

Jawaab: Haddii haweentaas caadadu ka socon jirtey lix ama todaba cisho kaddibna ay mudadii dheeraato oo noqoto siddeed ama sagaal ama toban ama kow iyo toban cisho, way sugaysaa oo ma tukanayso ilaa ay ka daahir noqoto sababtoo ah nabigu M caadada uma xadidin waqti go’an, Allaahna wuxuu yiri:
*
“Waxay ku weydiinayaan caadada (haweenka) ee ku dheh waa wasakh.”
Inta uu dhiiggaasi socdo haweentu sideeda ayay ku joogaysaa ilaa ay ka daahir noqoto oo mayrato salaaddana ay tukato, haddii bisha kale uu ka yimaado dhiiggii isagoo ka yar intii hore markii uu ka go’o way mayranaysaa oo is daahirinaysaa xataa isagoo ka soconayey in ka yar intii uu bishii hore ka socday, muhimaduna waxaa weeye haweentu inta uu dhiiggu ka soconayo in aysan tukan waana isku mid haddii uu ka socdey intii bishii hore uu ka socdey oo kale ama uu ka socdo in ka yar ama ka badan, markii ay daahir noqoto ayayna tukanaysaa.