XAJKA
Haweenta caadada qabta iyo labada ragcadood ee Ixraamka
Haweentu marka ay xajka gudanayso wajigeeda ma feydeysaa
Wajiga in la feydo marka la dhunkanayo Xajarul Aswad
Haweeney aan maxram lahayn xaj kuma wajibayo
Nin haween taabtay isagoo dawaafaya
Dhiig ayay heshay intaysan cumradii dhammaystiran, umana suurtagelayso inay sugto inta ay daahir noqonayso
Wakiilashada tuuryada Jamaraadka qof carruur wata
Wakiilashada tuuryada Jamaraadka
Ruuxa ixraamani haddii uu kabo ama sharabaado xirto
Gabar caado heshay oo ka xishootay inay sheegto oo xajiday
Musdalifa ayay ka timid intaan habeenka kala barkiisa la gaarin, maxram la’aanna way ku soo xajiday
Jidda ayay aaddey iyadoo xajiyaysa
Haweeney Xaj Tamatuc ah soo ixraamatay oo caado heshay
Ma xajiyi karaa ninkayga oon ii idmin
Timaha ka go’a haweenka ixraaman
Miiqaadka ayay soo dhaaftay iyadoo caado qabta
Musdalifa oo laga baxo goor hore
Qof maal leh oo geeriyooday isagoon xajkii gudan 

Haweenta caadada qabta iyo labada ragcadood ee Ixraamka
Su’aasha 91aad: Sidee ayay u tukanaysaa haweeney caado qabta labada ragcadood ee ixraamka?

Jawaab: Haweenta caadada qabtaa ma tukanayso labada ragcadood ee Ixraamka waxayna ixraamanaysaa salaad la’aan, ragcadahaasina waajib ma ahan ee waa sunno, ahlu cilmiga qaarkood waxay qabaan inaysan xataa sunno ahayn, sababtoo ah Rasuulka lagama warin wax salaad ah inuu ku khaas yeelay ixraamashada, jamhuurka culimadu waxay qabaan inay sunne tahay waxayna soo daliilsadeen axaadiis sheegaysa in Ilaahay Nabiga ku yiri:
(Ku tuko waadigaan barakaysan oo dheh cumro iyo xaj wada jira.)
Waadigaasi waa Al-Catiiq, markaasna waxay ahayd xajkii sagootinta oo ahaa xajkii ugu dambeeyey ee Nabigu xajiyo, saxaabada qaarkoodna waxaa laga wariyey inuu Nabigu tukaday kaddibna ixraamtay, sidaas darteed ayay jamhuurku u arkaan inay sunne tahay in la ixraamto salaad gadaasheed, salaaddaasi sunne iyo waajib middii ay doonto ha noqoto, haweenka dhiigga qaba maadaama salaad aysan tukanayn waxay ixraamanayaan salaad la’aan, mana qallaynayaan labadaas ragcadood markii ay daahir noqdaan.

Haweentu marka ay xajka gudanayso wajigeeda ma feydeysaa
Su’aasha 92aad: Waxaa jirta haweenta jirkeeda oo idil inuu cawro yahay, wixii aan ka ahayn wajiga iyo calaacalaha markii ay tukanayso, haddaba haweentu haddii ay xajiyayso ama safar tahay oo rag badan ajnabi ka ah ay la tukanayso, miyay feydeysaa wajiga iyo calaacalaha mise way asturaysaa, si aan raggaas ajaanibta ka ahi u arkin, xaramkana sidoo kale miyay wajiga iyo calaacalaha daboolaysaa?

Jawaab: Haweenta xorta ah jirkeeda oo dhan waa cawro sida saxiixa ah, waana xaaraan inay wajigeeda iyo calaacalaheeda ku feydo ragga ajnabiga ka ah hortooda waana isku mid haddii salaad ay tukanayso ama ay xajiyayso, ama ay xaalad caadi ah ku sugan tahay, Caa’isha (Alle ha ka raalli noqdee) waxaa la wariyey inay tiri:
(Annagoo Rasuulka la xajiyayna ayaa waxaa dhici jirtey inay nasoo ag maraan niman geel iyo fardo saaran, markaas wajiga ayaan dadan jirney markay noo soo dhawaadaan, markii ay na dhaafaanna waan faydi jirney.) Waxaa wariyey Axmed, Abuu Daawuud iyo Ibnu Maajah.
Haddaba haddii ay sidaasi ahayd xaaladdii ixraamka oo haweenka ay mamnuuca ka ahayd inay wajiga daboolaan waxaa ka sii mudnaan badan waqtiyada kale, Allaahna wuxuu yiri:
(Haddii aad wax weydiinaysaan (haweenka Nabiga), ka weydiiya asturka gadaashiisa, sidaas ayaa quluubtiina iyo quluubtoodaba u fiican.)

Wajiga in la feydo marka la dhunkanayo Xajarul Aswad
Su’aasha 93aad: Ma bannaan tahay inay haweentu wajigeeda feydo marka ay dhunkanayso xajarul aswad iyadoo rag ku hareeraysan yahay?

Jawaab: Dhagaxa dhunkashadiisu waxay ka mid tahay sunnooyinka dawaafka ee la adkeeyey waadna dhunkanaysaa haddii ay si fudud kuugu suurto gasho, laakiin haddii meesha aad la isugu ciriirinayo oo dhib kaa soo gaarayo, waxaa waajib ah in aad iska deysid dhunkashadiisa oo aad kor ka salaantid (gacanta kor u qaaddid calaacashana xagiisa u jeedisid halkii aad ka dhunkan lahayd).
Xaaladdaani haweenka si gaar ah ayay saamayn ugu leedahay, sababtoo ah jirkooda oo dhami waa cawro, ciriirigaasna waa ku dhib mudanayaan, sidoo kale haddii ay helaan fursad ay ku dhunkadaan dhagaxa iyadoon ciriiri jirin, uma bannaana inay wajiga feydaan waxayna dhunkanayaan iyaga oo aan wajigooda feydeyn haddii rag ajnabi ka ahi arkayo.

Haweeney aan maxram lahayn xaj kuma waajibayo
Su’aasha 94aad: Waxaan ahay haweeney reer Saba’ ah da’daydu waa meel dhexaad weynaan xigta waxaa la igu yaqaan wanaag iyo dhawrsanaan maalna waan leeyahay, waxaan doonayaa in aan xajiyo maxramna ma lihi, waxaase jira nin ahlu diin ah oo wanaagsan oo doonaya inuu soo xajiyo ayna la socdaan haween uu maxram u yahay, waxaan doonaya in aan haweenkaas raaco ninkuna uu mas’uul naga wada ahaado, haddaba ma ii bannaan tahay in aan dadkaas la xajiyo? Haddiise aanay ii bannaanayn waajibnimadii xajku ma iga dhacaysaa? Su’aashaas dad ayaan isku khilaafnaye jawaab shaafiya naga siiya?

Jawaab: Haweentu haddii aysan lahayn maxram kuma waajibayo xajku sababtoo ah awood uma ay lahan, Allaahna wuxuu yiri:
(Allaah wuxuu dadka ku waajibiyey inay u xajiyaan Kacbada, qofkii awooda.)
Shuruudaha xajku ku waajibayo waxaa ka mid ah inuu qofku awoodo, haweenkana safarku waa ka xaaraan maxram la’aan sidaas awgeed ayaysan uga mid noqonayn dadka xajku ku waajibayo waxaana sidaas qaba Xasan, Nakhaci, Isxaaq, Ibnu Mundir iyo rag kale, waana sida saxiixa ah Rasuulkuna wuxuu yiri:
(Uma bannaana inay haweentu u safarto maxram la’aan meel habeen iyo maalin loo socdo.)
Bukhaari iyo Muslim waxay wariyeen inuu Ibnu Cabbaas ka maqlay Rasuulka Alle oo leh:
(Ninna yaanu haweeney la gooni noqon iyadoo aanu la joogin qof maxram ah, haweentuna yaanay safrin maxram la’aan.)
Nin ayaa markaas kaddib istaagay oo yiri:
(Raskuulkii Allaahow haweentaydii xaj bay u baxday anigana waxaa la igu qoray duullaanka meel hebla u baxaya, markaa ayuu Nabigu wuxuu yiri:
(Orod oo xaaskaaga la xaji.)
Waxaa jirta Imaamu Shaafici iyo Maalik iyo Awsaaci (Allaah ha u naxariistee) inay arrintaas khilaafeen (oo banneeyeen inay haweentu xajido maxram la’aan) midkastana wuxuu soo daliilsaday waxaan xujo noqon karin.
Ibnu Mundir wuxuu yiri:
Waxay ka tageen xadiiska macnihiisa daahirka ah, mid kastana wuxuu la yimid shardi aan daliil lahayn.

Nin haween taabtay isagoo dawaafaya
Su’aasha 95aad: Nin ayaa isagoo dawaafaya xajka dawaafkiisii, meeshana aad la isigu ciriirinayo wuxuu jirkiisu taabtay haween jirkeed haddaba dawaafkiisii ma ka burayaa, sida weysada oo kale?

Jawaab: Sida saxiixa ah dawaafka iyo weysada midna kuma burayo haween taabashadeed haddii ay meeshu ciriiri tahay iyo haddii kaleba, in kastoo culimadu ka doodeen taabashada dumarka inay weysadu ku burayso iyo in kale, waxay kala yiraahdeen weysadu way ku buraysaa iyo kuma burayso, iyo way ku buraysaa haddii shahwo ahaan loo taabto, waxaana ugu raajixsan inaysan weesadu ku burayn.
Ninku haddii uu naag taabto ama uu dhunkado weysadu kama burayso sida saxiixa ah, sababtoo ah Rasuulku intuu haweenkiisa qaar ka mid ah dhunkaday ayuu haddana tukaday isagoon weysaysan, waxayna arrintaasi daliil cad u tahay weysadu inaysan taabasho iyo dhunkasho toona ku burayn, mana bannaana in la yiraahdo weyso ayay burinaysaa in daliil cad loo keeno mooyaane, daliilkaas oo tusinaya in haweenka taabashadooda oo idil weysadu ku burayso.
Taabashada haweenka ee aayaddu sheegtay waxaa loola jeedaa galmood (jimaac), Ibnu Cabbaas iyo jamaaco kalena waxay yiraahdeen macnaha aayadda waxaa loola jeedaa galmoodka, mana aha taabasho kaliya sida uu wariyo Ibnu Mascuud sida saxiixa ahna waa in aayadda macnaheeda loola jeedo galmoodka, sida uu yiri Ibnu Cabbaas iyo koox kale oo culimada ka mid ah.
Waxaan halkaas ka ogaannay ninkii haween taabta isagoo dawaafaya in dawaafkiisu ansaxayo weysaduna aanay ka burayn haddii ibtiisa aan wax qoyaan ahi ka iman.

Dhiig ayay heshay intaysan cumradii dhammaystiran umana suurta gelayso inay sugto inta ay daahir noqonayso
Su’aasha 96aad: Naag ayaan u soo kaxeeyey Cumro, markii aan Makka soo gaarnay ayay dhiig caado heshay, anigana iima suurta gelayso in aan sugo inta ay daahir ka noqonayso, cid kalena Makka uma joogto, see ayuu xukunkeedu noqonayaa?

Jawaab: Haddiii ay arrintu sidaas u dhacday haweentuna aysan Makka ku lahayn maxram, ninkii wadeyna aysan duruuftu u saamaxayn inuu sugo intay ka daahir noqonayso, markaas shardigii daahir ahaanshuhu meesha waa ka baxayaa, waxayna xiranaysaa suufka dhiigga loo xirto (timbooni), kaddibna waxay la imanaysaa dawaafkii iyo sacyigii Safa iyo Marwa sidaas ayayna cumradeedii ku dhammaystiranaysaa, haddiise meesha ay ka timid dhowdahay ama duruuftu dhaqaale ahaan u saamaxayso waxaa haboon inay soo noqoto iyadoo maxram ama ninkeedu la socodo markii ay daahir noqoto, markaasna ay dhammaystirato dawaafkii cumrada iyadoo daahir ah.
Allaah subxaanahu watacaalaa wuxuu yiri:
(Allaah fudayd buu idinla doonayaa ee culays idinla dooni mayo.)
Wuxuu kaloo Alle yiri:
(Allaah ruuxna kuma kallifo wax uu awoodo mooyee.)
Aayad kale wuxuu Alle ku yiri:
(Diinta kama yeelin dhib.)
Wuxuu kaloo Alle yiri:
(Allaah ka cabsada intaad kartaan.)
Rasuulkuna wuxuu yiri:
(Haddii aan amar idin faro, intii aad kartaan ka sameeya.)
Wayna badan yihiin aayadaha iyo axaadiista tilmaamaysa fududaynta dadka loo fududeeyey wixii caqabad ku noqda ee is hortaaga, waxaana sidaas qaba koox ahlu cilmiga ka mid ah sida Ibnu Taymiya iyo ardaygiisii Ibnu Qayim (Allaah ha u naxariistee).

Wakiiilashada tuuryada Jamaraadka qof carruur wata
Su’aasha 97aad: Haweeney ayaa xaj waajib ah gudanaysey, si wanaagsan ayayna u gudatay wixii aan ka ahayn tuurashadiii jamaraadka oo ay cid kale u wakiilatay sababtoo ah ilmo yar ayay wadatey, sidee ayuu xajkaasi noqonayaa?

Jawaab: Waxaa jira in lala kulmo ciriiri aad u daran marka jamaraadka la tuuranayo, haweenkana aad ayay halis ugu tahay, gaar ahaan kuwa caruurta wata, sidaa darteed dhib kuma sugna inay cid kale u wakiilato tuurashada jamaraadka, xajkeeduna wax nuqsaan ah ma leh.

Wakiiilashada tuuryada Jamaraadka
Su’aasha 98aad: Ma bannaan tahay inay haweentu wakiilato qof u tuuryeeya jamaraadka iyadoo xaj waajib ah gudanaysa kana cabsanaysa ciriiriga jamaraadka?

Jawaab: Way bannaan tahay haweentu inay tuuryaynta jamaraadka cid kale u wakiilato, haddii ay jirran tahay ama tabar yar tahay ama ay uur leedahay, si aan dhibaato u soo gaarin nafteeduna halis u gelin.

Ruuxa ixraamani haddii uu kabo ama sharabaado xirto
Su’aasha 99aad: Haddii ruuxa ixraaman xirto kabo ama sharabaado isagoo og ama jaahil ka ah, ama hilmaansan, miyuu xajkiisu burayaa?

Jawaab: Waxaa sunno ah in ruuxa labka ahi ku ixraamto labo go’ iyo kabo furan, sidaas ayuuna Rasuulku amray, wuxuuna yiri:
(Raggu ha ku ixraamto hoos gunti iyo go’ iyo kabo furan.)
Waxay noqon karaan dacas, sandal iyo wixi la mid ah. Haddii uu kabo furan waayo wuxuu gashan karaa kabo daboolan wuxuuna ka goynayaa inta canqowga ka hoosaysa si aanu u caga gubyoon qodaxda iyo qabowgana uga badbaado. Nabiguna wuxuu yiri:
(Qofkii aan helayn kabo furan ha xidho kabo daboolan hana ka gooyo inta canqowga ka hoosaysa.)
Nabigu khudbaddii ugu dambeysey ee uu jeediyey xajkii ugu dambeysey ee uu xajiyey, Xajatul Wadaac, wuxuu amray qofkii aan helayn kabo furan inuu xidho kabo daboolan mana uu amrin in la gooyo, culimaduna arrintaas way isku khilaafeen qaarkoodna wuxuu yiri: Amarkii hore ayaa la nasakhay kabaha daboolanna iyagoo aan la goyn ayaa la xiranayaa, qaar kale oo culimada ka mid ahina waxay yiraahdeen, lama nasakhin amarkii hore ee waa sunne oo waajib ma ahan waxaana u daliila arrintaas (sida ay culimadaasi qabaan) aamusitaanka Nabigu ka aamusay arrintaas markii uu Carafaat ka khudbadaynayey.
Waxaa raajix ah (inshaa Allaah) goynta kabaha in la nasakhay sababtoo ah Nabigu wuxuu u khudbeeyey dadkii oo idil reer miyi iyo reer magaalba dadkaas oo waliba aan joogin khudbaddii uu ka jeediyey Madiina oo ku amray in la gooyo kabaha, haddiina ay goynta kabuhu tahay waajib ama ayba bannaan tahay wuu u caddayn lahaa umadda, aamusitaanka uu arrintaas ka aamusay waxay tusinaysaa in amarkaas la nasakhay Allena – Subxaanahu watacaalaa – uu ka cafiyey oo ka saamaxay addoomadiisa goynta kabaha oo ay ku jirtey kabaha daboolan oo la khasaarinayo.
Haweenku way xiran karaan sharabaadada sababtoo ah luguhu waa cawro, waxayse iska ilaalinayaan labo shay oo kala ah: Gacmo gashiga iyo shareerka wajiga, Rasuulkuna wuxuu yiri:
(Haweenku yaysan xiran shareerka wajiga, iyo gacmo gashi.)
Shareerka wajigu waa marada wajiga lagu qariyo haweenkuna ma xiran karaan marka ay xajka ixraaman yihiin, waxaana u bannaan inay wajiga ku qariso wixii ay doonto marka rag ajnabi ka ah arkayo waayo wajigu waa cawro, markii ay ragga ka fog tahay wajigeeda way faydaysaa umana bannaana inay daboosho, sidoo kale uma bannaana markay xajka gudanayso inay xirato gacmo gashi waxayse gacmaheeda ku asturaysaa wixii kale ay doonto.

Gabar caado heshay oo ka xishootay inay sheegto oo xajiday
Su’aasha 100aad: Gabar ayaa waxay sheegtay inay soo xajiday isla markaana ay caado heshay, kaddibna ay ka xishootay inay u sheegto dadkii ay la socotay oo dawaafkii iyo sacyigii ay martay, haddaba maxaa ku waajiba oo laga doonayaa?

Jawaab: Uma bannaana haweeney qabta dhiig caado iyo mid dhalmo inay salaad tukato iyadoo ku sugan Makkah Al-Mukarramah ama waddankeeda ama meel kaloo ay noqotaba waxaana u daliil ah qawlkii Nabiga ee ahaa:
(Miyaysan salaadda iyo soonka ka tagin markii ay caado hesho [haweentu].)
Muslimiintu way isku raacsan yihiin inaysan u bannaanayn haweeney dhiig qabta soon iyo salaad toona, gabadha ficilkan samaysay waa inay Allaah u toobad keento oo ay dambi dhaaf weydiisato, dawaafkiii ay Kacbada dawaaftayna waa midaan ansax ahayn, sacyigii Safwa iyo Marwa ee ay martayse waa u jiraa oo sida saxiixa ah way bannaan tahay in sacyiga dawaafka laga soo hor mariyo marka la xajinayo, waxaana ku waajiba inay ku celiso dawaafkii xajka sababtoo ah Dawaafka Ifaadadu (Dawaafka Xajka) waa rukni ka mid ah arkaanta xajka qofkuna aanu xajkiisa si buuxda uga xalaaloobi karin la’aantiis, sidoo kale haddii la qabo ninkeedu uma galmoon karo haddii ay inan tahayna lama nikaaxin karo ilaa ay dawaafkii xajka ku celiso.

Musdalifa ayay ka timid intaan habeenka kala barkiisa la gaarin, maxram la’aanna way ku soo xajiday
Su’aasha 101aad: Nin reer Masar ah oo Sucuudiga deggan ayaa wuxuu ku qaabilay garoonka diyaaradaha ee Jidda hooyadiis oo Masar ka timid xajna u socota, kaddibna Makkah ayay tageen waxayna guda galeen gudashadii xajka iyagoo la socda mid ka mid ah shirkadaha dadka xajisiiya (mudawif), markii ay Musdalifa marayeen mar qura ayay tukadeen salaaddii maqrib iyo tii cishe, kaddibna shirkaddii xajisiinaysey ayaa waxay ku khasabtay inay u kicitimaan Muna inta aan habeenka kalabarkiisaba la gaarin, halkaana waxay ku seegeen ku dhixitaankii Musdalifa, sidaas ayayna xajkoodii ku guteen, hooyadiis Masar ayay ku noqotay duruuftuna uma saamaxayso inay soo noqoto markii horana waxay soo xajiday maxram la’aan, maadaama ay diyaarad ku timid arrintaasi ma bannaan tahay?

Jawaab: Xajkeedu waa ansaxayaa haddii ay arrintu sidaas u dhacday oo lagu khasbay inay Musdalifa ka baxaan oo Muna u kicitimaan intaan habeenka kalabarkiisa la gaarin, sababtoo ah ikhtiyaarkeeda kuma ay yeelin sidaas.
Arrinta labaad oo maxram la’aanta ah: Ma bannaana inay haweenku soo xajiyaan maxram la’aan, waana inay Allaah uga toobad keento dambigaas, xajkeeduna waa ansaxayaa, sidaasna kuma burayo.

Jidda ayay aaddey iyadoo xajiyaysa
Su’aasha 102aad: Haweeney ayaa xaj ka soo ixraamatay meesha la yiraahdo Al-Sayl iyadoo dhiig caado qabta, markii ay Makkah timid waxay u gudubtay Jidda si ay dan uga soo qabsato sidaas ayayna ku daahir noqotay iyadoo Jidda ku sugan kaddibna way mayratay timaheediina way shanlaysatay waxayna soo aadday Makkah xajkeediina way dhammaysatay, haddaba maxaa ku waajibaya?

Jawaab: Dhib ma keenayo safarka ay Jidda ku tagtay iyadoo dhiig qabta, waxna loo raacan mayo.

Haweeney Xaj Tamatuc ah soo ixraamatay oo caado heshay
Su’aasha 103aad: Naag ayaa waxay soo ixraamatay xaj tamatuc ah waxayna heshay dhiig caado intaysan Makkah soo gaarin, haddaba maxay falaysaa? Miyay xajiyaysaa inta aanay Cumraysan?

Jawaab: Ixraamkeedii Cumrada ayay ku joogaysaa, haddiise ay daahir noqoto inta ka horraysa maalinta sagaalaadka Cumrada way dhammaystiraysaa haddii ay ka gaari karto, kaddibna xaj ayay xiranaysaa waxayna aadaysaa Carafaad si ay u dhammaystirto xajkeeda.
Haddii aysan daahir noqon inta ka horraysa maalinta sagaalaadka, waxay is dhex gelinaysaa xaj iyo cumro iyadoo oranaysa:
(Allahumma innii axramtu bixajjin maca cumratii.)
Ilaahow xajbaan ixraamtay oo aan cumradaydii ku daray.
Waxay sidaas ku noqonaysaa qaarin, sidaas ayayna xajkeeda iyo cumradeeda u wada gudanaysaa, waxaana ku filan hal dawaaf iyo hal sacyi oo ay marto maalinta ciidda ama maalmaha ka dambeeya (tashriiqa) iyadoo u niyaysanaysa xajkeedii iyo cumradeediiba, waxaa kaloo ku waajibaya hadyigii qiraanka sida ruuxa mutamatica ah oo kale.

Ma xajiyi karaa ninkayga oon ii idmin
Su’aasha 104aad: Waxaan ahay haweenay da’ weyn oo maal qabeen ah ninkaygana in ka badan hal mar ayaan usoo bandhigay in aan xajiyo iimana oggolaan iyadoo aysan jirin wax sabab ah, waxaa jira walaalkay iga weyn oo inuu xajiyo doonaya, haddaba miyaan la xajiyaa walaalkay mise ninkayga ayaan addeecayaa oo waan iska joogayaa?

Jawaab: Xajku waa ku waajib qofkii awooda oo shuruudihiisa buuxin kara, haweentaasina maadaama ay haysato maal ay ku xajido awoodna ay u leedahay, maxramna haysato waxaa ku waajiba inay sida ugu dhaqso badan u xajido, ninkeedana waa ka xaaran inuu is hortaago xajkeeda sabab la’aan.
Waxaa u bannaan inay walaalkeed raacdo oo la xajido xataa haddii aanu ninkeedu u oggalayn haddii arrintu u jirto sida ay sheegtay, sababtoo ah waxay gudanaysaa waajib Allaah saaray oo sida salaadda iyo soonka oo kale ah, Allaah xaqiisaana ka mudan wax walba in laga hor mariyo, ninkaaguna xaq uma lahan inuu kuu diido gudashada xajka waajibka ah, sabab la’aan kumana addeecaysid.

Timaha ka go’a haweenka ixraaman
Su’aasha 105aad: Maxay samaynaysaa haweenta ixraaman haddii madaxeeda timo ka soo go’aan iyadoo ula qasdin?

Jawaab: Haddii haweenta ixraaman madaxeeda timo ka soo go’aan iyadoo weysaysanaysa ama qubaysanaysa amaba ay ciddi ka jabto, waxaas oo dhami waxba uma dhimayaan xajkeeda, waxaase xaaraan ah in si ula kac ah loo gooyo, ninkuna waa sidoo kale haddii ciddiyihiisa ama garkiisa ama shaarubadiisa wax ka soo ga’aan haddii aan kas loo goyn, timaha taabashada ku soo go’aya waa timo aan markii horeba meel haysan, dhibna ma lahan soo go’iddoodu.

Miiqaadka ayay soo dhaaftay iyadoo caado qabta
Su’aasha 106aad: Gabar ayaa soo cumraysatay waxayna miiqaadkii soo dhaaftay iyadoo dhiig qabta, waxay ku negaatay Makka ilaa ay ka daahir noqotay, Makka dhexdeeda ayayna ka ixraamatay, haddaba arrintaasi ma bannaan tahay maxaase ku waajibay?

Jawaab: Arrintaasi ma bannaana, haweentii cumro doonaysa uma bannaana inay miiqaadka soo dhaafto iyadoon soo ixraaman, xataa haddii ay dhiig qabto way ixraamanaysaa wuuna ansaxayaa ixraamkeedu, waxaa arrintaas daliil u ah, markii ay dhashay Asma bintu Cumays Alle ha ka raali noqdee oo ahayd xaaskii Abuu Bakar, Rasuulkuna joogey Dul-Xulayfa isagoo u socda xajkii uu umadda ku sagootiyey ayay Asmaa Nabiga farriin u soo dirtay iyadoo weydiinaysa waxa ay falayso illeen xaj inay ixraamato ayay u socotay Rasuulku wuxuu ku yiri: Qubeyso oo hoosta dhiiggu ka imanayo maro isaga xir kaddibna ixraamo, dhiigga umuluhu wuxuu la mid yahay kan caadada marka sidaas darteed haweenta dhiigga qabta marka ay soo gaarto miiqaadka way qubaysanaysaa halka uu dhiiggu ka imaanayayna way awdaysaa, (waxay xiranaysaa timbooni iyo wixi la mid ah), kaddibna marka ay Makka soo gaarto ma imaanayso xaramka mana dawaafayso ilaa ay ka daahir noqoto, Nabigu Caa’isha markii ay dhiigga heshay iyadoo cumro soo xiratay wuxuu yiri:
(Samee falalka uu xaajigu samaynayo oo dhan wixii aan dawaafka Kacbada ka ahayn ilaa aad ka daahir noqotid.)
Bukhaari wuxuu intaas ku sii daray: Caa’isha Alle ha ka raali noqdee markii ay daahir noqotay kaddib ay Kacbada dawaaftay sacyigiina ay martay, taasina waxay daliil u tahay haweentu haddii ay xaj ama cumro xirato iyadoo dhiig qabta ama inta aanay dawaafin ay dhiig hesho inaysan u bannaanayn inay dawaafto ama sacyido ilaa ay ka daahir noqonayso, haddiise ay dawaafto iyadoo daahir ah kaddibna ay dhiig hesho, markaas way dhammaystiraysaa oo sacyiga way maraysaa iyado dhiiggeeda qabta timihii madaxana way gaabinaysaa cumradiina halkaa ayay kaga xalaaloobaysaa sababtoo ah sacyiga Safa iyo Marwa marka la marayo qofku inuu daahir yahay shardi ma ahan.

Musdalifa oo laga baxo goor hore
Su’aasha 107aad: Waxaa jirta in Rasuulku dadka tabarta daran u fasaxay inay Musdalifa ka baxaan marka uu dayaxu dhaco si ay Muna u tagaan inta aan dadku isku soo ciriiriyin oo ay jamaraadka u tuurtaan haddaba haweenka oo dhami miyay rukhsadaas Rasuulka ku camal falayaan oo Musdalifa ay ka baxayaan marka dayuxu dhaco?

Jawaab: Haweenka oo dhami ma tabar darna, tabar darraduna waa tilmaan rag iyo dumarba ay yeelan karaan, awoodduna waa sifo rag iyo dumarba yeelan karaan, Caa’isha Allaah ha ka raali noqdee waxay ka shallaayi jirtey inaysan Rasuulka weydiisan inay raacdo dadka tabarta daran sidii ay u weydiisatay Sawda Alle ha ka raalli noqdee, sidaas darteed arrintaani waxay ku xiran tahay qofka xaaladdiisa oo qofka tabarta daran ayaa loo oggol yahay rukhsaddaas inuu ka faa’ideysto sida saxiixa ahna marka ay Muna tagaan dadkaasi khasab kuma ahan inay sugaan qorraxda soo bixitaankeeda ee horay ayay ka tuuranayaan haddii ay doonaan, haddiise ay sugaan qorrax soo baxa sidaas ayaa fadli badan kumase waajib ahan, waayo markii horeba ujeeddada laga lahaa inay soo guureeyaan waxay ahayd inaysan saxmadda iyo ciriiriga dadka dhib kala kulmin, haddii ay soo gaarto Muna intaan qorraxdu soo bixin oo ay doonto inay tuurato dhib kuma sugna, laakiin qofka xoogga leh ee awooda kama soo bixi karo Musdalifa illaa uu salaadda subax tukado sidii uu yeelay Nabiga.

Qof maal leh oo geeriyooday isagoon xajkii gudan
Su’aasha 108aad: Haweeney ayaa geeriyootay iyadoon xajiyin waxayna ka tagtay maal iyadoo ay joogaan ninkeedii iyo aabbaheed iyo walaalaheed waxayna isku khilaafeen in maalka laga bixiyo intaan la qaybin lacag loogu xajiyo iyo in kale waxayna door bideen inay culimada waydiiyaan, waxayna idin ka doonayaan jawaab?

Jawaab: Haddii sida aad u sheegtay arrintu tahay waxay ka bixinayaan maalka wax ku filan in loogu xajiyo oo loogu cumraysto, waase haddii ay awood u lahayd markii ay noolayd inay xajido, haddiise ay faqiir ahayd oo aanay awoodin, kuma waajibayo xaj iyo cumro toona, maalka ay ka tagtay haddii dayn lagu lahaa dayntaa laga bixinayaa wixii soo harana waxaa laga dhigayaa laba qaybood ninkeedu nus buu qaadanayaa inta soo hartana aabbahaa la siinayaa, walaaluhuna waxba kuma lahan aabbahaana ka hor istaagay dhaxalka.