LABBISKA IYO XIJAABKA
Galitaanka suuq haweenku iyo raggu isku dhafan yihiin
Kabaha dhaadheer iyo rooseetada
Eegmada
Cawrada haddii ay daruuri noqoto in la fiiriyo
Burukada
Dharka gaagaaban ee gabdhaha loo xiro
Waa waajib in khaadimadda la faro xijaabka
Haweenku sanka ama dhegaha ma dalooshan karaan?
Uma bannaana in ay haweentu surwaal xirato
Gaabinta timaha
Ciddiyaha rinjiga la marasado iyo kabaha taakada dheer leh
Ciddiyaha la dheeraysto
Rajabeetada naasaha lagu xidho
Muslimaddu hablaha gaalada ah ka xijaaban mayso
U xijaabidda haweenka loogama dan lahan Xabsi
Gogol ma kula seexan karaa wiilku walaashiis iyo hooyadiis
Xaaskaygu kama xijaabato ilma adeerraday
Gabdhaha aan qaan gaarin guriga ma ka bixi karaan xijaab la’aan mase tukanayaan
Gabar xijaabkii laga siibay
Ninkaygu wuxuu iiga raalli yahay in aanan xijaaban
Itaageerta madaxa lagu xidho
Dharka ciriiriga ah
Marada oo la dheereeyo ilaa ay dhulka xaabto

LABBISKA IYO XIJAABKA
Galitaanka Suuq haweenku iyo raggu isku dhafan yihiin
Su’aasha 200aad: Ruuxa Muslimka ah ma u bannaan tahay inuu galo suuq ganacsi isagoo og in suuqaas ay joogaan haween qaawani ayna ka jirto isku dhafnaan rag iyo dumar oo aanu Allaah ka raalli ahayn?

Jawaab: Suuqa caynkaas oo kale ah ma bannaana inuu galo qof aan dadka wannaagga fareyn xumaantana ka reebayn, qofkiise dani ka gasho oo ka fursan waaya haddii uu galo waa inuu indhihiisa laabo aadna u feejignaado oo uu ilaashado diintiisa iyo sharaftiisa iskana ilaaliyo meel kasta oo shar uga imaan karo, waxaana ku waajiba dadka awoodda u leh iney ka hor tagaan munkarkaas oo ay galaan suuqyada caynkaas oo kale ah, dadkana uga digaan cawaaqib xumadeeda iyagoo ka duulaya qawlka Allaah ee ah:
“Mu’miniinfa rag iyo haweenba qaarkodd qaarka kale waa u sokeeye waxayna faraan wanaagga xumaantana way ka reebaan.”
Wuxuu kaloo Alle yiri:
“Ha la idinka helo ummad wanaagga dadka ugu yeedha xumaantana ka reebta, waana kuwaas kuwa liibaanay.”
Aayadaha macnahaan oo kale tusinaya way fara badan yihiin Nabiguna wuxuu yiri:
“Qofkii xumaan arkaa gacantiisa haku dooriyo, haddii uusan awoodin carrabkiisa haku dooriyo haddii aanu awoodin qalbiga haka kahdo waana kaas kan iimaanka ugu daciifsan.”

Kabaha dhaadheer iyo rooseetada
Su’aasha 201aad: Waa maxay xukunka in haweenku labistaan kabo dhaadheer iyo waxyaalaha kale ee la isku qurxiyo sida rooseetada oo kale?

Jawaab: Ma bannaana inay haweenku labbistaan kabaha dhaadheer haddii ay sidaasi khilaafayso caadada oo ay haweenka kale ka dhex muuqanayso.
Allaahna wuxuu yiri: “Ha u wareegaysanina (adinkoo is qaawinaya) sidii jaahiliyadii hore.”
Mana bannaana inay haweentu dibadda ula soo baxdo wax kasta oo ay isku qurxiso oo ay haweenka kale uga muuqanayso, dhibna ma lahan waxyaalaha kale ee ay haweenku isku qurxiyaan sida rooseetada iyo wixi la mid ah.
Waxaan iyana bannaanayn inay haweenku iska rifaan timaha sunniyaha ama ay qaar ka xiiraan, Rasuulkuna haweenka sidaas sameeya iyo kuwa lagu sameeyo wuu nacladay, waxaa iyana taas la mid ah inay ilkahooda qoraan oo ay fanax isu yeelaan dhammaantoodna Rasuulku wuu nacladay. 

Eegmada
Su’aasha 202aad: Waa maxay xukunka inay raggu eegaan jirka ama wajiga haweenka heesa ama kuwa jileyaasha ah ee laga soo daayo taleefishinka ama shineemooyinka iyo kuwa sawirrada ah ee waraaqaha ku yaal?

Jawaab: Haweenka iyo sawirradoodaba, sawirkaasi ha ahaado mid warqad ku yaal ama taleefishin ama joornaal dhammaan waa xaaraan in la fiirsado sababtoo ah fitnaa ka dhalanaysa Allaahna wuxuu yiri:
“Nabi Alloow ku dheh mu’miniinta indhihiina laaba xubnihiinana (sinada) ka ilaaliya, sidaas ayaana u wanaagsan, Allaahna waxay samaynayaan si fiican ayuu ula socdaa.”

Cawrada haddii ay daruuri noqoto in la fiiriyo
Su’aasha 203aad: Waxaan dhigtaa kulliyad caafimaad waxaan bartaa cudurrada haweenka iyo dhalintooda, waxaa dhacda markii qalliin la samaynayo in aan fiirsanno si aan uga faa’idaysanno imtixaankana ugu baasno arrintaasina waxay noo soo jiiddaa mashaakil waxaana idinka rajaynaynaa in aad noo bayaanisaan xukunkeeda?

Jawaab: Asal ahaan rag iyo dumarba waxaa ku waajiba inay cawradooda asturaan, ninka cawradiisu waa laga billaabo xuddunta ilaa iyo lawyaha, haweenka xorta ah kulligood waa cawro marka laga reebo wajiga iyo calaacalaha oo markay tukanayso iyo markay xajinayso aan la asturayn, haddiise rag arkayo iyaduna arkayso waxaa ku waajiba inay wajiga iyo jirkeeda oo dhan qariso waana isku mid xaaladdan haddii ay tukanayso ama ay xaj iyo cumro gudanayso.
Way bannaan tahay in cawrada la feydo haddii ay duruufi keento si sharciga waafaqsan, sida haddii ardayga ama ardayaddu fiirsadaan qalliin la xiriira cudurrada haweenka iyo dhalintooda si ay uga faa’idaystaan imtixaankana ugu najaxaan fasalkaasna uga gudbaan oo u gaaraan fasal kale ilaa ay jaamicadda ka qalin jabinayaan, bannaynta arrintaas la bannaynayo maslaxad weyn ayaa ku jirta taas oo ah in la soo saaro dhakhaatiir fara badan oo Muslimiin ah oo rag iyo dumarba leh, haddii arrintaas la is hortaago waxay noqonaysaa in loo baahdo dhakhaatiir gaalo ah oo fara badan arrintaasna fasahaad weyn ayaa ka imanaya, shareecada Islaamkuna wixii maslaxadi ku jirto ayay sharciyaysaa oo taageertaa wixii fasahaad ka imanayana way is hortaagtaa sidaa ayayna u timid.

Burukada
Su’aasha 204aad: Ma bannaan tahay inay haweenku buruko labbistaan iyagoo raggooda isu qurxinaya?

Jawaab: Way bannaan tahay labada is qabaa inuu mid walbaa kan kale isugu qurxiyo waxa uu jecel yahay xiriirkoodana xoojinaya, waase inay waxa la isku qurxinayaa noqdaan wax ay diintu oggoshahay oo aan xaaraan ahayn, sideedana burukada waxaa laga bartay oo isticmaalkeeda ku caan baxay haweenka gaalada, sidaas darteed haweenka Muslimiinta ah haddii ay labbistaan waxay isku shabaheen haweenkii gaalada xataa haddii ay raggooda isugu qurxinayaan, arrintaasina ma bannaana oo Nabigu wuu reebay wuxuuna yiri:
“Qofku cidda uu isku shabaho ayuu ka tirsan yahay.”
Tan kale burukadu waxay la macne tahay timaha lagu dabo timaha kale oo lagu dheereeyo, arrinkaasna Rasuulku wuu reebay, haweenka sidaas sameeyana wuu lacnaday.

Dharka gaagaaban ee gabdhaha loo xiro
Su’aasha 205aad: Haweenka qaarkood – Allaah ha hanuuniyee – waxay gabdhahooda yar yar u labisaan dhar gaagaaban haddii aan u naseexayno waxay nagu yiraahdaan annaguba dharkaas waannu soo xiran jirney wax dhib ahna nagama soo gaarin, sidee ayaad arrintaas u aragtaan?

Jawaab: Waxaan arkaa inaysan ruuxna u bannaanayn inuu gabdhihiisa yar yar u labiso dharkaas, si aanay uga caado yeelan oo markay weynaato arrintu ula fududaan.
Waxaad arkaysaa marka gabdhaha yar yar lagu barbaariyo xushmad iyo xishood inay markay weynaadaan halkaas ka sii anba qaadayaan, waxaan ku waaninayaa walaalahayga Muslimiinta ah inay ka haraan xirashada dharka gaalada cadawga u ah diinteena, gabdhahoodana ay qabatinsiiyaan dharka asturan iyo xishoodka, xishoodkuna wuxuu ka mid yahay iimaanka.

Waa waajib in khaadimadda la faro xijaabka
Su’aasha 206aad: Waajib miyaa in khaadimaddu ka xijaabato dadka ay u shaqaynayso?

Jawaab: Khaadimadda waxaa ku waajib ah inay ka xijaabato ragga ay u shaqaynayso, waana inaysan quruxdeeda u muujin, isagana waa ka xaaraan inuu la kali noqdo sida ay diintu qabto, waayo haddii loo xijaabi waayo oo bilicdeeda bannaanka la soo dhigo fitno iyo fasahaad ayaa ka dhalanaya, sidoo kale haddii uu la kaliyoobo shaydaanka ayaa u qurxinaya xumaan waxaana laga yaabaa inuu ku fidnoobo. Allaah ayaan kaalmo weydiisanaynaa.

Haweenku sanka ama dhegaha ma dalooshan karaan?
Su’aasha 207aad: Muxuu yahay xukunka inay haweenku xirtaan san gashi?

Jawaab: Way bannaan tahay inay haweentu xirato waxyaalaha la isku qurxiyo sida caadiga ah, xataa haddii ay is qurxintaasi sababayso in jirka la dalooliyo sida dhegaha, waxaana rajaynayaa in sanka oo la dolooliyaa bannaan tahay, sida ay awrtaba ay u bannaan tahay in laga dalooliya sanka oo hoggaan lagu xiro iyadoo aan arrintaas lagu tirin inay tahay silic dilyayn.

Uma bannaana in ay haweentu surwaal xirato
Su’aasha 208aad: Miyay bannaan tahay in ay haweenku xidhaan surweel?

Jawaab: Haweerika uma bannaana in ay ku labistaan dhar ku dhaggan oo jirkooda muujinaya si looga fogaado fitno, surweelku sida qaalibka ah waa cariiri jirkana wuu muujiyaa, sideedana xirashada surweelka ragga ayaa lagu yaqaan. Haddii ay haweenku xirtaan waxay isku shabaheen raggii, Nabigu wuu lacnaday haweenka ragga isu ekaysiiya.

Gaabinta timaha
Su’aasha 209aad: Waa maxay xukunka in haweenku timahooda gaabiyaan?
Jawaab: Culimada fiqiga ee Xanbaliyada qaarkood waxay sheegeen inay karaahiyo tahay inay haweentu timaha madaxa jarto wixii aan xaj iyo cumro ahayn, qaar kale oo culimadaas ka mid ahna wayba xaaraantinimeeyeen arrintaas, hase yeeshee wax daliil ah arrintaas uma ay keenin.
Anigu waxaan rajaxayaa inaysan bannaanayn inay haweentu u jarato sida ragga oo kale ama ay u jarato sida naagaha gaaladu u jartaan oo kale, sababtoo ah Nabigu wuu lacnaday naagaha ragga isu ekaysiiya, wuxuu sidoo kale yiri, “Qofku wuxuu ka tirsan yahay cidda uu isku shabbaho.”
Marka aan sidaas oranayo ma ahan in aan ku qanacsanahay ama aan arrinkaas guubaabinayo balse waa arrin murugo leh in rag iyo dumarba wax kasta oo cusub iska raacno iyadoo berri dhibkeedu dib inoogu soo noqonayo oo laga yaaabo in aan ka qaadanno dhaqamada shisheeyaha fikrado iyo caqiidooyin iyo akhlaaq aan u habboonayn qofka Muslimka ah, waxaa habboon qofku inuu ku dhegenaado dhaqanka dadkooda asalka u ah haddii aanu shareecada khilaafayn.
Ciddiyaha rinjiga la marasado iyo kabaha taakada dheer leh
Su’aasha 210aad: Muxuu yahay xukunka haweenku inay xirtaan kabaha taakooyinka dhaadheer iyo inay ciddiyaha marsadaan rinji, keebaase wanaagsan xinnaha iyo rinjiga, mase bannaan tahay in ay xinne marsadaan iyagoo macduur ah?

Jawaab: Ma bannaana inay haweenku labbistaan kabaha dhaadheer sababtoo ah waxay halis u yihiin inay la dhacaan, insaankana Allaah wuxuu faray in aanu khatar is gelin wuxuuna yiri:
“Naftiinna ha halaagina.”
Aayad kalena wuxuu ku yiri:
“Nafihiinna ka dilina.”
Tan kale kabahaasi waxay muujinayaan haweenta jooggeeda, waxayna ka soo saarayaan wax aysan ahayn, iyagoo muujinaya qaar ka mid ah quruxdii la amray inay qariyaan.
Allena wuxuu yiri:
“Yaysan u muujin quruxdooda raggooda mooyee, iyo aabayoowgood iyo ninkooda aabbihiis, iyo wiilashooda iyo nimankooda wiilashooda iyo walaalahood iyo wiilasha walaalahood iyo wiilasha gabdhaha ay walaalaha yihiin, iyo haweenkooda (Muslimka ah).”
Sidoo kale ma bannaana rinjiga ciddiyaha la marsado, waayo ciddiyaha ayuu ka hor istaagayaa inay biyaha weysada ahi gaaraan, haweenka macduurka ah ma garanayo wax u diidaya inay cillaan marsadaan.

Ciddiyaha la dheeraysto
Su’aasha 211aad: Maxay diintu ku qabtaa ciddiyaha la dheeraysto?

Jawaab: Ciddiyaha la bixidoodu waa arrin khilaafsan sunnada, Nabigu wuxuu yiri:
“Fidradu waa shan: gudniinka, timaha hoose oo la iska xiiro, shaaribada oo la iska gaabiyo, iyo timaha kilkilada oo la iska rifo iyo ciddiyaha oo la iska jaro.”
Mana bannaana in aad daysatid ciddiyaha muddo ka badan afartan cisho, sida laga wariyey Anas wuxuuna yiri:
“Rasuulku wuxuu noo xaddiday gaabinta shaaribada iyo ciddiyaha iyo rifidda timaha kilkilada iyo xiiridda timaha hoose, wuxuu na faray intaas oo dhan in aan la deysan muddo ka badan afartan cisho, deysashadoodana waxaa ka imanaya iyadoo la isku shabahayo xayawaanka iyo qaar gaalada ka mid ah.”

Rajabeetada naasaha lagu xidho
Su’aasha 212aad: Muxuu yahay xukunka inay haweenku raajabeeto naasaha ku xidhaan?

Jawaab: Haweenka qaarkood waxaa caado u ah inay naasaha raajabeeto ku toosiyaan, si ay naasahoodu u taagmaan oo raggu ugu maleeyo inay da’ yar tahay ama ay tahay inan, qasdigaas haddii rajabeetada loo xirto waxay noqonaysaa qish waana xaaraan xirashadoodu, haddiise loo xirto baahi loo qabo way bannaan tahay xirashadoodu.

Muslimaddu hablaha gaalada ah ka xijaaban mayso
Su’aasha 213aad: Waxaa noo joogta gabar jaariyad ah oo gaalo ah, haddaba miyaan ka xijaabanaynaa, mase ii bannaan tahay in aan ku tukado dharka ay ii dhaqdo?

Jawaab: Sida saxiixa ah waajib ma ahan in aad ka xijaabatid haweentaas sida aadan hablaha kaleba uga xijaaban, dhibna malahan in aad ku tukatid dharka ay dhaqdo ama wax ku cuntid weelasha ay dhaqdo, waxaase waajiba haddii heshiiska aad la gasheen dhammaado in aad iska dhoofisaan haddii aysan islaamin, sababtoo ah Jasiiradda Carabta ma bannaana inay ka jirto diin aan diinta Islaamka ahayn, mana bannaana in shaqaale gaalo ah la keeno, shaqaalahaasi ha ahaado khaadimiin ama shaqaalo kale, rag iyo dumar kuu doono ha ahaado, waayo Nabigu wuu ka dardaarmay in mushrikiinta laga saaro Jasiiradda Carabta laba diinoodna aysan ku kulmi karin, sababtoo ah waa ubucdii Islaamka iyo qorrax ka soo bixii diinta Islaamka mana bannaana inay ka jirto diin aan ahayn diinta Islaamka.

U xijaabidda haweenka loogama dan lahan xabsi
Su’aasha 214aad: Ma bannaan tahay in xiriirka loo gooyo qof Muslim ah oo tukada salaadaha waajibka ah hase yeeshee aan u xijaabin hablihiisa, mase bannaan tahay in salaad lagu xirto?

Jawaab: Macnaha looga dan leeyahay xijaabku ma ahan in haweenka la xabiso oo bixidda loo diidayo ee ahmiyadda laga leeyahay waa inay haweentu iska asturto ragga ajaanibta ka ah, gurigeedana aysan ka bixin iyadoo xiran dhar jilicsan ama ku dheggan oo jirkii muujinaya, haweentii sidaas fashana waxaa waajib ah in loo naseexeeyo iyada iyo cidda mas’uulka ka ahba, haddii ay naseexada iyo waanada qaataan waa Ilaahay mahaddiis, haddii ay diidaan naseexada mas’uuliyiinta meeshaas waxaa ku waajibaya inay wax ka qabtaan arrintaas iyo in wajiga loo xumeeyo xiriirkana loo jaro si ay u waano qaataan, Rasuulkuna wuxuu yiri:
“Ruuxii munkar arka gacantiisa wax ha kaga qabto, haddii uu kari waayana carrabkiisa, haddii uu kari waayana qalbiga ha ka kahdo, waana tan ugu daciifsan iimaanka.” Waxaa wariyey Axmed iyo Muslim iyo culimada kutubta Sunanta la yiraahdo iska leh.
Imaamnimada salaadda ee ninkaas hablihiisa u xijaabi waayey, ruuxii og haddii uu ninkaas ka goosto oo aanu salaadda la tukan, inay arrintaasi faa’iido keenayso oo uu is waansanayo hablihiisana u xijaabayo, waxaa ku waajiba in aanu la tukan sababtoo ah munkarka in la reebaa waa waajib, qofkii helaya cid isaga ka wanaagsan ee uu la tukado waa inuusan ninkaas la tukan, laakiin ruuxii ka cabsanaya inay salaadda jamaacadu dhaafto ama uu jamaacada haleeli waayo waa inu ninkaaas la tukado, sababtoo ah salaadda jamaacada iyo Jimcaduba waa waajib.

Gogol ma kula seexan karaa wiilku walaashiis iyo hooyadiis
Su’aasha 215aad: Ma bannaan tahay inuu wiil toban jir ah la seexdo hooyadiis iyo walaashiis?

Jawaab: Haddii wiilashu toban jirsadaan ma bannaana inay la seexdaan hooyadood ama walaashood iyadoo anshaxa la ilaalinayo, wixii fitno keenayana laga fogaanayo, Nabigu wuxuu yiri:
“Carruurtiina salaadda ku fara todaba jir, haddii ay toban gaaraanna ku garaaca, jiifkana u kala duwa.”
Allaah wuxuu faray carruurta aan wali qaan gaarin markay guriga soo galayaan inay idan dalbaan saddex waqti ee la is leeyahay dadku waa kala daadsan yihiin, wuxuuna Qur’aanka ku yiri:
“Kuwa xaqa rumeeyoow ha idin warsadeen idan (markay guriga soo gelayaan) kuwa ay hanatay gacantiinnu (addoonta) iyo kuwa aan qaan garin oo idinka mid ah saddex waqti, salaadda subax ka hor iyo markaad iska dhigtaan dharka duhurkii, iyo salaadda cishaha kaddib, waa saddex waqti oo cawro ah (la nasto) ma aha korkiinna iyo korkooda midna dhib intaas kaddib (waqtiyada kale), way idin kor socdaan (shaqeeyaan), qaarkiinna qaar buu ka ahaaday, saasuuna idiinku caddayn Allaah aayaadkiisa, Allaahna waa oge falsan.”
Sidaasna waxaa loo yeelay in la dhowro sharafta iyo anshaxa lagana hor tago sharta iyo jidadka ay ka iman karto, wiilasha wixii toban jir ka yar way la seexan karaan hooyadood iyo walaalahoodba, waayo waxay u baahan yihiin xanaano.
Haddii aan fitno laga cabsanayn way u bannaan tahay wiilasha qaan gaaray inay qol la seexdaan hooyooyinkood iyo walaalahood iyadoo gogoshoodu gooni u tahay oo aan hal firaash ku wada seexanayn.

Xaaskaygu kama xijaabato ilma adeerraday
Su’aasha 216aad: Waxaan ahay nin xaas leh waxayna ii haysaa afar carruur ah, salaadaha way tukataa guriga waajibkiisana way gudataa, hase yeeshee waxaan kala quustay inay ka xijaabato ilma adeerradeed, waxaan u dawcooday ehelkeeda oo aan ka codsaday inay gabadha xijaabka faraan wayna diideen, waxaan ogaaday inay iyagu gabadha xijaabka u diidayaan, siyaabo kale duwan ayaan isugu dayey in aan arrintaas wax ka qabto natiijana kama gaarin, ugu dambayntii waxay reerkoodu iga codsadeen in aan gabadha iska furo ama aan sidaas ku haysto, haddaba maxaad igula talinaysaan?

Jawaab: Haweenta waxaa ku waajiba inay ka xijaabato ilma adeerradeed iyo ragga kale oo ajnabiga ka ah oo dhan Allaahna wuxuu yiri:
“Haddii aad wax weydiinaysaan (haweenka Nabiga) ka weydiiya asturka gadaashiisa, saasaana u daahirnimo badan (u fiican) quluubtiina iyo quluubtoodaba.”
Xijaabku wuxuu ka ilaalinayaa fitnada, adiga iyo ehelkeedana waxaa idinku waajib ah in aad u naseexaysaan oo u digtaan, hana ku degdegin in aad furtid maadaama ay waajibaadkii kale ee guriga si wanaagsan u gudanayso, waxaa laga yaabaa in iimaankeedu ku xanbaaro inay addeecdo Allaah iyo Rasuulkiisa iyo ninkeedaba xijaabkana qaadato.

Gabdhaha aan qaan gaarin guriga maka bixi karaan xijaab la’aan mase tukanayaan?
Su’aasha 217aad: Gabdhaha aan wali qaan gaarin ma bixi karaan iyagoon xijaabnayn, salaaddase ma tukan karaan iyagoon hagoognayn?

Jawaab: Cidda mas’uulka ka ah gabdhaha aan wali qaan gaarin waxaa ku waajiba inay ku tarbiyadeeyaan aadaabta Islaamka ayna faraan inaysan bixin astur la’aan si ay u qabatimaan akhlaaqda wanaagsan loogana hor tago fasahaadka, waana in la faro inay hagoogtaan markay tukanayaan, haddiise ay hagoog la’aan tukadaan salaaddoodu way ansaxaysaa, Rasuulku wuxuu yiri:
“Alle ma aqbalo salaadda haweeney qaan gaartay hagoog la’aan.” Waxaa wariyey Tirmidi.

Gabar xijaabkii laga siibay
Su’aasha 218aad: Waxaan ahay gabar ku dhex nool qoys khuraafaad ku badan yahay, markii aan xijaabto waxaan kala kulmaa dhib fara badan, way igu jeesjeesaan oo i garaacaan waxayna ii diidaan in aan guriga ka baxo oo waxaa khasab igu noqota in aan xijaabka ka tago, oo aan go’ weyn qaato, wajigana aanan qarsan haddaba maxaad igula talinaysaan?

Jawaab: Su’aashaani laba arrimood ayay kulminaysaa: Tan hore waa sida xun oo gabadhaas reerkoodu ula dhaqmaan, laba mid bayna noqon kartaa:
Inay jaahiliin yihiin
Inay diinta ku jeesjeesayaan.
Xijaabkuna waa sharaf waana waajib. Haddii aysan dadkaasi ogeyn inuu xijaabku waajib yahay waa in loo sheego inuu waajib yahay, haddiise ay og yihiin oo ay iska weyneynayaan waa musiibo weyn, sida nin horay u yiri:
“Haddii aadan garanayn waa musiibo, haddii aad garanaysidna musiibadu ka sii weyn.”
Gabadhaas waxaa ku waajiba inay Allaah ka cabsato intii ay awooddo, xijaabkana ay qaadato iyadoo is qarinaysa, haddiise ay garaacaan kuna khasbaan inay xijaabka siibto, wax dambi ah kuma ay lahan Allaahna wuxuu yiri:
“Kuwa Allaah ku gaaloobay rumayn kaddib (ee mudan halaag) ruuxase lagu qasbay (gaalnimo) qalbigiisuna ku xasilan yahay iimaanka mooyee, ruuxiise laabtiisu u waasac noqoto (rumayso) gaalnimo waxaa korkooda ah caro Alle, waxayna mudan cadaab weyn.”
Wuxuu kaloo Alle yiri:
“Dambi kuma lihidin wixii aad ku geftaan waxaadse u qoolan tihin wixii aad kas u samaysaan, Allaahna waa dambi dhaaf badane naxariis badan.”
Waxaa lagaa doonayaa in aad Allaah ka cabsatid intii karaankaa ah.
Haddii gabadhaas ehelkeedu aysan fahmayn xikmadda ku jirta haweenka la xijaabayo, waxaan ku leenahay: Waxaa ku waajiba qofka Muslimka ah inuu u hoggaansamo amarka Allaah iyo amarka Rasuulkiisa xigmadda amarkaas ku jirta ha fahmo ama yaanu fahmin, waayo hoggaansanka qudhiisa ayaa xigmad ah, Allena wuxuu yiri:
“Mu’minad iyo mu’min uma habboona (umana bannaana) wixii Allaah iyo Rasuulkiisu xugmiyaan inay ka bayraan oo khiyaarkooda raacaan, qofkii Allaah iyo Rasuulkiisa caasiya wuxuu dhumay dhumid cad.”
Xijaabka waxa loo sharciyeeyey mugdi kuma jiro oo haweenka haddii la fasaxo astur la’aan fitmo ayaa dhacaysa waxaana badanaya sino iyo foolxumo, haddii ay taasi dhacdana waxay daliil u tahay in mujtamacaasi halaagsamayo.

Ninkaygu wuxuu iiga raalli yahay in aanan xijaaban
Su’aasha 219aad: Ninkaygu wuxuu iiga raali yahay in aanan ka xijaaban nin ay qaraabo yihiin oo isagana xaaskiisu aysan ka xijaaban ninkayga, haddaba arintaasi ma bannaan tahay?

Jawaab: Arrintaas kuuma bannaana ninkaagana kuma addeecaysid xataa haddii uu ninkaasi yahay walaalkiis ay isku hooyo iyo aabbe yihiin.
Astur la’aantu waxay ka mid tahay waxyaalaha fitnada keena, sidoo kalena haweenta kale uma bannaana inay iyaduna ninkeeda ku addeecdo astur la’aanta ay ninkaaga ku qaabilayso.

Itaageerta madaxa lagu xidho
Su’aasha 220aad: Waa maxay xukunka inay haweenku xidhaan itaageer (macnaha waa inay timaha kor u shanleeyaan oo ay dhex geliyaan wax u diidaya inay geesaha u soo kala dhacaan oo timaha dhan kor u taagmaan ama waxa ay ku magacaabaan kacki?

Jawaab: Dadka ahlu cilmiga ah waxay qabaan in hab shanlaysiga caynkaas ah oo timaha kor loo taagayo uu soo galayo waxyaalo Rasuulku uu ka digay isagoo xadiis ku yiri, “Laba nooc oo ahlu naarka ka mid ah wali ma aanan arkin iyagoo kale,” wuxuuna yiri isagoo xadiiska sii wada, “Haween dhar qaba oo qaawan oo ka leexday jidkii toosnaa dadkana ka leexinaya, madaxoodana aad moodaysid kuruska geela oo kale.”
Marka haddii timaha kor loo taago waxay noqonayaan nooca xadiiska ku xusan oo kale haddiise timaha ay gadaal u raariciyaan dhibaato malahan, waxaase ka xaaraan ah inay suuqa u soo baxdo iyadoo timaheedu ka muuqdaan hagoogta geesaheeda ama gadaasheeda, fitno ayaana arrintaas ka dhalanaysa mana bannaana waana is qaawin.

Dharka ciriiriga ah
Su’aasha 221aad: Waa maxay xukunka inay haweenku labbistaan dhar ciriiri ku ah oo ku dheggan iyadoo la joogta haween kale ama rag maxram u ah?

Jawaab: Waa ka xaaraan inay haweenku xidhaan dhar ku dheggan ee muujinaya bilicda jirkooda oo fitno keeni kara, Rasuulku wuxuu yiri:
“Waxaa jira laba nooc oo ahlu naarka ka mid ah oo wali aanan arkin, niman wata jeedallo aad mooddid sida saynta oo kale oo dadka ku garaacaya gardarro iyo dulmi, iyo naago dhar qaba oo qaawan, oo ka weecday diintii dadkana ka weecinaya.”
Waxaa lagu fasiray hablaha dharka qaba ee qaawan inay yihiin kuwa xiran dhar gaagaaban oo aan asturayn cawrada ay waajibka tahay in la asturo, waxaa kaloo lagu fasiray inay yihiin hablo xiran dhar khafiif ah oo aan qarinayn waxa ka shisheeya marada ee jirka haweenka ah, waxaa kaloo lagu fasiray inay yihiin hablo xiran dhar ku dheggan oo isagoo jirkii qarinaya haddana cawradii oo dhan bannaanka soo dhigaya, sidaas darteed ma bannaana inay haweentu xirato dharka aad ugu dheggan ee jirku sida uu yahay u sawiraya (iyadoo haween kale la joogta ama rag maxram u ah), ninkeeda dharkaas way isugu qurxin kartaa sababtoo ah ninka iyo xaaskiisu cawro ay tahay inay kala qarsadaan ma jirto, Caa’isha Alle ha ka raalli noqdee waxaa laga wariyey inay tiri, “Aniga iyo Rasuulku waxaan qasli kaga wada mayran jirney hal weel oo gacmahayagu ay isu weydaaran jireen annagoo ku wada mayranayna.”  

Marada oo la dheereeyo ilaa ay dhulka xaabto
Su’aasha 222aad: Ma bannaan tahay in habluhu cambuurka ama jalbaabka dheereeyaan oo ay cirbaha ka hoosmariyaan ilaa shan santimitir (5 sm) oo uu dhulka xaabo?

Jawaab: Way bannaan tahay inay habluhu maradooda hoos u dhigaan ilaa ay dhulka gaarto balse waaba sida sharciga ah ee haweenka la faray si ay u asturaan cagahooda hoose culimada badankoodna waxay qabaan inay arintaasi waajib tahay, sidaas darteed waxaa haweenka waajib ku ah inay asturaan lugahooda oo maryaha dheeraystaan ama ay sharabaado iyo kabo daboolan iyo wixi la mid ah ku asturaan.