WARDIGU WAA SADAQO

[arabic-font]عَنْ أَبِي ذَرٍّ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ أَيْضًا، “أَنَّ نَاسًا مِنْ أَصْحَابِ رَسُولِ اللَّهِ صلى الله عليه و سلم قَالُوا لِلنَّبِيِّ صلى الله عليه و سلم يَا رَسُولَ اللَّهِ ذَهَبَ أَهْلُ الدُّثُورِ بِالْأُجُورِ؛ يُصَلُّونَ كَمَا نُصَلِّي، وَيَصُومُونَ كَمَا نَصُومُ، وَيَتَصَدَّقُونَ بِفُضُولِ أَمْوَالِهِمْ. قَالَ: أَوَلَيْسَ قَدْ جَعَلَ اللَّهُ لَكُمْ مَا تَصَّدَّقُونَ؟ إنَّ بِكُلِّ تَسْبِيحَةٍ صَدَقَةً، وَكُلِّ تَكْبِيرَةٍ صَدَقَةً، وَكُلِّ تَحْمِيدَةٍ صَدَقَةً، وَكُلِّ تَهْلِيلَةٍ صَدَقَةً، وَأَمْرٌ بِمَعْرُوفٍ صَدَقَةٌ، وَنَهْيٌ عَنْ مُنْكَرٍ صَدَقَةٌ، وَفِي بُضْعِ أَحَدِكُمْ صَدَقَةٌ. قَالُوا: يَا رَسُولَ اللَّهِ أَيَأْتِي أَحَدُنَا شَهْوَتَهُ وَيَكُونُ لَهُ فِيهَا أَجْرٌ؟ قَالَ: أَرَأَيْتُمْ لَوْ وَضَعَهَا فِي حَرَامٍ أَكَانَ عَلَيْهِ وِزْرٌ؟ فَكَذَلِكَ إذَا وَضَعَهَا فِي الْحَلَالِ، كَانَ لَهُ أَجْرٌ”. [/arabic-font]
[arabic-font][رَوَاهُ مُسْلِمٌ].[/arabic-font]

Waxaa laga weriyey Abuu—Darr (Allaha ka raalli noqdee), inuu yiri:
Dad Asxaabtii Rasuulka (s.c.w.), ka mid ah ayaa ku yiri Nebiga (s.c.w.): Rasuulkii Allow dadkii maalqabeenka ahaa ayaa ajarkii la wada tagey, sidaan u tukanno ayey u tukanayaan, sidaan u soomno ayey u soomayaan, waxay nagu dhaafeen in ay sadaqaystaan xoolahooda dheeraadka ah. Markaasuu Nebigu yiri (s.c.w.): Miyaan llaahay idin siin wax aad sadaqaysataan.? Tasbiixad kastaa (Subxaanallaah), waxay idiin tahay sadaqo, Takbiirad kastaa (Allaahu Akbar) waxay idiin tahay sadaqo, Taxmiid kastaa (Alxamdu Lillaah) waxay idiin tahay sadaqo, Alla mideyn kastaa (Laa llaaha lllal—laah), waxay idiin tahay sadaqo, wanaagga la is—faraa waa sadaqo, xumaanta layska reebaa waa sadaqo, galmada ooridiinnu waa sadaqo. Markaas bay yiraahdeen: Rasuulkii Allow ma nin baa xaajada uu gudanayo lagu ajar siinayaa? Markaas buu yiri: waxaad iiga warrantaa haddii uu naag xaaraan ah u tegi lahaa sow dembi kuma dhaceen? Sidoo kale hadduu u tago ooridiisa xalaasha ah wuxuu leeyahay ajar.
Waxaa weriyey Muslim.

SHARAXA
Xadiiskani aad buu muhiim u yahay, maxaayeelay, wuxuu inoo caddeynayaa inaan cibadadu ku koobnayn salaadda iyo waajibaadka xagga llaahay ee waxaa ka mid ah kheyr kasta oo dadka loo faa’ideeyo.
Waxaa kale oo xadiisku sheegay inaan sadaqadu ku koobneyn xoola—bixinta oo keli ah, ee werdigu geli karo halkii sadaqada, ninkii aan xoolo lahayn.
Waxaa la sadaqayn karaa xoogga llaahay ku siiyey, carrabkaaga waad ku werdin kartaa, laakiin, waxaa shardi ah erayada aad ku werdinaysaa in ay kuwa sharcigu na faray ay yihiin, sida kuwa ku xusan xadiiskan, mana bannaana inuu jeebkiisa ka keensado wardi aan sharciga lagu sheegin, sida aanay u bannaaneyn in uu tukado salaadda aan sharcigu farin ama si aannu sharciga u farin, waxaa kale oo carrabka laga sadaqayn karaa in dadka wax loo sheego, lagu hauuniyo jidka toosan, loogadigo jidka qalloocan. Waxaa kaloo xadiisku inoo faa’ideeyey in fal kasta oo wanaagsan qofka laga ajar siinaayo haba noqdo wax uu dantiisa gaarka ah u qabtay sida galmada xaaskiisa.
1. Siday Asaxaabtu kheyrka ugu tartami jireen, innaguna waa inaan kaga dayanno;
2. Sadaqadu inaanay xoolo la bixiyo oo keli ah ku koobnayn ee xoogagga kala duwan ee llaahay inoogu deeqay la sadaqaysan karo;
3. Cibaadadu in ay ku koobneyn arkaanta Islaamka ee ay tahay kheyr kasta oo loo sameeyo aadamiga sida waafaqsan sharciga;
4. Galmada xalaasha ah, waxaa laga helayaa ajar.

REEBIDDA DULMIGA

[arabic-font]عَنْ أَبِي ذَرٍّ الْغِفَارِيِّ عَنْ النَّبِيِّ فِيمَا يَرْوِيهِ عَنْ رَبِّهِ ، أَنَّهُ قَالَ: “يَا عِبَادِي: إنِّي حَرَّمْت الظُّلْمَ عَلَى نَفْسِي، وَجَعَلْته بَيْنَكُمْ مُحَرَّمًا؛ فَلَا تَظَالَمُوا. يَا عِبَادِي! كُلُّكُمْ ضَالٌّ إلَّا مَنْ هَدَيْته، فَاسْتَهْدُونِي أَهْدِكُمْ. يَا عِبَادِي! كُلُّكُمْ جَائِعٌ إلَّا مَنْ أَطْعَمْته، فَاسْتَطْعِمُونِي أُطْعِمْكُمْ. يَا عِبَادِي! كُلُّكُمْ عَارٍ إلَّا مَنْ كَسَوْته، فَاسْتَكْسُونِي أَكْسُكُمْ. يَا عِبَادِي! إنَّكُمْ تُخْطِئُونَ بِاللَّيْلِ وَالنَّهَارِ، وَأَنَا أَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِيعًا؛ فَاسْتَغْفِرُونِي أَغْفِرْ لَكُمْ. يَا عِبَادِي! إنَّكُمْ لَنْ تَبْلُغُوا ضُرِّي فَتَضُرُّونِي، وَلَنْ تَبْلُغُوا نَفْعِي فَتَنْفَعُونِي. يَا عِبَادِي! لَوْ أَنَّ أَوَّلَكُمْ وَآخِرَكُمْ وَإِنْسَكُمْ وَجِنَّكُمْ كَانُوا عَلَى أَتْقَى قَلْبِ رَجُلٍ وَاحِدٍ مِنْكُمْ، مَا زَادَ ذَلِكَ فِي مُلْكِي شَيْئًا. يَا عِبَادِي! لَوْ أَنَّ أَوَّلَكُمْ وَآخِرَكُمْ وَإِنْسَكُمْ وَجِنَّكُمْ كَانُوا عَلَى أَفْجَرِ قَلْبِ رَجُلٍ وَاحِدٍ مِنْكُمْ، مَا نَقَصَ ذَلِكَ مِنْ مُلْكِي شَيْئًا. يَا عِبَادِي! لَوْ أَنَّ أَوَّلَكُمْ وَآخِرَكُمْ وَإِنْسَكُمْ وَجِنَّكُمْ قَامُوا فِي صَعِيدٍ وَاحِدٍ، فَسَأَلُونِي، فَأَعْطَيْت كُلَّ وَاحِدٍ مَسْأَلَته، مَا نَقَصَ ذَلِكَ مِمَّا عِنْدِي إلَّا كَمَا يَنْقُصُ الْمِخْيَطُ إذَا أُدْخِلَ الْبَحْرَ. يَا عِبَادِي! إنَّمَا هِيَ أَعْمَالُكُمْ أُحْصِيهَا لَكُمْ، ثُمَّ أُوَفِّيكُمْ إيَّاهَا؛ فَمَنْ وَجَدَ خَيْرًا فَلْيَحْمَدْ اللَّهَ، وَمَنْ وَجَدَ غَيْرَ ذَلِكَ فَلَا يَلُومَن إلَّا نَفْسَهُ”. [رَوَاهُ مُسْلِمٌ].[/arabic-font]

Waxaa laga weriyey Abii—Dar al—Gafaari , in Nebigu , uu ka weriyey Rabbigiisa oo yiri:
“Addoomaheygiyow anigu waan ka xaaraantimeeyey nafteyda dulmiga, waxaan ka dhigay dhexdiinna xaaraan, idinku ha is—dulminina. Addoomaheygiy- ow dhammaantiin baadi baad tihiin, qofkii aan hanuuniyo ma ahee, marka soo doonta hanuun aan idin hanuuniyee. Addoomah- eygiiyow dhammaantiin waad baahan tihiin soo doonta quud aan idin quudiyee. Addoomaheygiiyow dhammaantiin waa arradan tihiin soo doonta hu aan idin arrad tiree. Addoomaheygiiyow habbeen iyo dharaarba waad gefeysaan, dembiga dhammaantiina anigaa dtiaafa, marka dembi— dhaaf dalba aan idiin dembi — dhaafee. Addoomaheygiiyow haddaad i dhibi lahaydeen ma awoodi kartaan, haddaad wax ii tari lahaydeen ma awoodi kartaan. Addoomaheygiiyow haddii dadkoo dhammi kii loogu hor—uumay ilaa kii ugu dambeeyey Jinni iyo Insiba oo ay dhammaantood la mid noqdaan qofka dadka ugu Alla ka cabsi iyo cibaado badan, waxba hantideyda ku kordhin meysaan. Addoomaheygiiyow haddii dadka oo dhan kii loogu hor uumay ilaa kii ugu dambeeyey Insi iyo Jinniba ay la mid noqdaan ninka dadka ugu caasi badan, waxba hantideyda ka dhimimeysaan Addoomadeydiiyow haddii dadka kii u horreeyey iyo kii u dambeeyey Insi iyo Jinba hal meel ay isugu yimaadaan oo ay dhammaantood i weydiistaan waxa ay doonayaan oon mid hasta siiyo wuxuu warsaday waxba hantideyda ka dhimi maayaan, waxaan ka ahayn irbad bad la geliyey ay ka dhinto biyaha badda. Addoomaheygiiyow, waxaan idiin hayaa camalkiinnii oon idiin keydiyey, si waafi ahna idiinka abaalmarinayo, marka ninkii kheyr la kulma llaahay ha u mahad—-naqo, kii shar la kulma naftiisa keli ah ha canaanto.”
Waxaa weriyey Muslim.

SHARAXA
Xadiiskan waa Xadiis Qudsi ah, Nebigu  Ilaahay ka weriyey.
Dulmiga waxa loola jeedaa in dadka gardarro iyo xasad lagula kaco ama xoolahooda xaq—darro loo qaato, marka llaahay wuu ka dhowrsoon yahay dulmiga, dadkana wuxuu amray inaanay js—dulmin, wuxuu llaahay inoo sheegay wax jira oo ah in dadku dunida yimaado, iyagoon aqoon lahayn, iyagoo qaawan, iyagoo sabool ah, marka llaahay baa irsaaqda, hanuunka iyo aqoontaba ugu deeqa dadkiisa, waana in laga dalbo isaga keli ah oon laga baryin cid aan arrimahaas gacanta ku haysan, maxaa yeelay, qofna ma bixin karo wax aannu hanan. Wuxuu sheegay llaahay dabeecadda aadamigu leeyahay oo ah inuu mar kasta gefaf ku dhaco, marka qofkii gefaa waa in uu llaahay cafis warsado oo uu u toobad keeno, jidka toosanna raaco.Waxaanu llaahay u ballanqaaday qofkii dembi— dhaaf warsada, jidka qumanna ku toosa inuu cafin doono. Waxaa kale oo llaahay inoo sheegay inaan caasinnimada dadku llaahay waxba u dhimayn, xataa haddii uunkoo dhammi ku caasi garoobaan.
Sidoo kale daacadda badan waxba llaahay u kordhin maayaan, xataa haddii uunkoo dhammi wada daacad taqi ah noqdaan, macnahoo ah khalqiga llaahay waxna uma tari karaan waxna ma yeeli karaan, llaahay isagaa dunida abuuray, waanu ka deeqtoon yahay sida lagu caddeeyey aayado badan oo Qur’aanka ah, marka uunku isagaa u baahan llaahay, waxaana u roon in ay amarkiisa fuliyaan, si ay u gaaraan danahooda.
Waxaa sidaa caddeeyey qowlka leh: “Haddii dadkoo dhan oo jinkuna la jiro qof kastana wuxuu ka doono dunida i warsado oon dhammaantood qof waliba siiyo wuxuu warsaday hantida llaahay waxba ka dhimmi maayaan, sida aanay badda waxba uga dhimayn haddii irbad la geliyo oo laga soo saaro.”
Ugu dambeyntii xadiisku wuxuu sheegayaa in dadka lagu abaalmariyo qofba wuxuu fashay, marka qofkii ku gabood falay sharciga, hawada naftiisana raacay waxaa loogu abaalgudayaa cadaab. qofkiise amarka ftabbi raacay ee sharciga ku camal—falay, waxaa loogu abaalgudayaa Jannada. Marka qofkii naar mutaysta ha canaanto naftiisa oo keli ah, maxaa yeelay, iyadaa ka dhumisay jidka toosan.

FAA’IIDADA XADIISKA
1. In dulmigu xaaraan yahay;
2. Hanuunka waa in la warsado llaahay oo keli ah, asbaabtana lala yimaado sida salaadda, ku xirnaanta masjidka, akhrisashada qur’aanka iyo xadiiska nebiga (SCW),la xiriirka dadka wanaagsan sida culumada, akhyaarta, dadka Islaamka iyo siday kalimada Alla kor u ahaan laheyd ku howlan lana jeclaado iwm ;
3. Khalqigu dhib iyo dheef midna llaahay ma gaarsiin karaan;
4. Dadka waxaa lagu abaalmariyaa qofba wuxuu fashay;
5. Qofka Muslimka ah waa in uu llaahay ka baryo hanuunka, kheyrka, dembidhaafka iyo wuxuu doonaba ee aannu ka codsanin arrimahaas cid aan waxba uga tarayn;
6. Qofku waa in uu Alla uga mahadnoqo nicmooyinka faraha badan ee aan la soo koobi karayn.

FALKA KHEYRKA

[arabic-font]عَنْ أَبِي مَالِكٍ الْحَارِثِ بْنِ عَاصِمٍ الْأَشْعَرِيِّ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ “الطَّهُورُ شَطْرُ الْإِيمَانِ، وَالْحَمْدُ لِلَّهِ تَمْلَأُ الْمِيزَانَ، وَسُبْحَانَ اللَّهِ وَالْحَمْدُ لِلَّهِ تَمْلَآنِ -أَوْ: تَمْلَأُ- مَا بَيْنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ، وَالصَّلَاةُ نُورٌ، وَالصَّدَقَةُ بُرْهَانٌ، وَالصَّبْرُ ضِيَاءٌ، وَالْقُرْآنُ حُجَّةٌ لَك أَوْ عَلَيْك، كُلُّ النَّاسِ يَغْدُو، فَبَائِعٌ نَفْسَهُ فَمُعْتِقُهَا أَوْ مُوبِقُهَا”. [رَوَاهُ مُسْلِمٌ].[/arabic-font]

Waxaa laga weriyay Abuu Maalig al—Xaaris ibn Caasim Al—Ashcari , Inuu yiri: Rasuulkii Alla wuxuu yiri:
Nadaafaddu waa iimaanka barki, xamdiga Allana wuxuu buuxiyaa miisaanka — Ereyada Subxaana Laah… Al—xamdu Lillaah, waxay buuxiyaan cirka iyo dhulka dhexdooda, salaaddu waa nuur, sadaqadu waa burhaan (xujo), sabarku waa iftiin, Qur’aanku xujo ayuu kuu noqdaa amaa kugu noqdaa, dadka oo dhammi wey kallahaan naftoodey iib geeyaan, qaar wey xureeyaan, qaama wey halaagaan.”
Waxaa weriya Muslim.

Sharaxa
Xadiiskani wuxuu ina tusayaa arrimo aad u qiimo weyn: Nadaafadda waxaa looga jeedaa in qalbiga laga safeeyo xaasidnimada, xinka iyo jirrooyinka
qalbiga gala ee faraha badan. Marka qofkii llaahay rumeeya waxaasna ka nadiifiyo qalbigiisa ayuu iimaanku mid dhan noqonayaa. Ereyga mahad—naqa ee ah (al Xamdu Lillaah) ajarkiisu wuxuu^ buuxinayaa miisaanka lagu miisaamo kheyrka iyo sharka oo llaahay og yahay inta uu la eg’yahay, sidoo kale labada eray oo wada jira ee kala ah (Subxaana llaahi walxamdu Lillaah) waxay buuxinayaan ajarkoodu ama abaal—gudkoodu cirka iyo dhulka dhexdooda, waa siyaalo llaahay oo keli ah uu qiyaasi karo.
Salaaddu waxay u noqonaysaa qofka nuur uu ku hanuuno, sadaqadu waxay u noqoneysaasummad muujisa qofka islaam—nimadiisa iyo siduu xoolahiisa, xooggiisa iyo aqoontiisa ugu caawiyay walaalihiisii u baahnaa, sabrigu waa ku adkeysiga xaqa,iyo ku adkeysiga iska celinta iyo ka fogaanshaha wixii ilaahay xaaraantimeeyey, iyo u sabarka wixii dhib ku soo gaara ee Alla uu kuu qaddaray, marka adkeysiga qofku u adkeysanayo dhibaatada ka soo gaarta fulinta sharciga islaamka
waxaa loogu abaalgudayaa in loo.iftiimiyo jidka toosan ee Jannada loo maro marka dadka kale mugdiga lagu daboolo.
Qur’aanku isagu waa xujo, qofkii ku camalfala wuxuu u yahay xujo u marag kacda daacadnimadiisa, haddii aanu ku dhaqmin wuxuu ku noqonayaa xujo ku caddeysa ceebihiisa iyo jembiyadiisa.
Qof kasta subaxii wuxuu u kallahaa danahiisa /vuxuu iib geynayaa camalka naftiisa, marka ladduu wax kheyr ieh sameeyo naftiisa wuxuu ka urtay cadaabkii Alla, haddii uu ku kaco shar laftiisii ayuu ku riday cadaab. Marka qofka isagaa a siiyay awood inuu kala doorto meesha uu laftiisa geynayo Janno iyo Naar hadba tuu u carnal asho.

FAA’IIDADA XADIISKA
1. In qofka muslimka ah ku dadaalo siduu lalbigiisa uga nadiifin lahaa waxyaalaha xun xun,
2. In falalka dadka miisaan lagu qiyaasi doono,
3. Faa’idada sabarka iyo ajar badnaantiisa,
4. Sida Qur’aanka dadka ugu shafaaca qaadayo haddii lagu carnal falo,
5. Qof kasta naftiisuu u shaqo tegayaa nin Naar u jeeda iyo nin Janno u jeeda ayaa loo qeybsamayaa, marka naftaada Janno u jiid,
6. Qiimaha sadaqada iyo salaaddu u leedahay maalinta xisaabta qofkii hormarsaday.

WAXA JANNADA LAGU GALO

[arabic-font]عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْأَنْصَارِيِّ : “أَنَّ رَجُلًا سَأَلَ رَسُولَ اللَّهِ فَقَالَ: أَرَأَيْت إذَا صَلَّيْت الْمَكْتُوبَاتِ، وَصُمْت رَمَضَانَ، وَأَحْلَلْت الْحَلَالَ، وَحَرَّمْت الْحَرَامَ، وَلَمْ أَزِدْ عَلَى ذَلِكَ شَيْئًا؛ أَأَدْخُلُ الْجَنَّةَ؟ قَالَ: نَعَمْ”. [/arabic-font]
[arabic-font][رَوَاهُ مُسْلِمٌ].[/arabic-font]

Waxaa laga weriyay Abuu Cabdullaah Jaabir ibn
Cabdullaah — al-Ansari : In nin weydiiyey Rasuulka Ilaahay :
Haddaan tukado salaadda oon soomo Ramadaanka oon baneesto xalaasha oon iska reebo xaaraanta intaana aanan waxna ka siyaadin ma gelayaa Jannada? Wuxuu ku jawaabay Nebigii , “Haa.”
Waxaa weriyay Muslim.
Macnaha aan ka reebtoonaado xaaraanta waa aan ka dheeraado xaaraan oo idil.
Macnaha baneysto xalaasha waa aan ku dhaqmo waxa xalaasha ah anigoo rumeysan xalaalnimadooda.

Sharaxa
Xadiiskani wuxuu inooga warramay waxa tagu muteysanayo Jannada taasoo ah in qofku guto waajibaadka lagu farad yeelay kana dheeraado waxyaalaha laga xaaraantimeeyay oo aad ugu yar dunida sida Doofaarka, Khamrada iyo xaqa dadka kale, iyo inuu cuno wixii Ilaahay u xalaaliyay oo ah wixii ka soo haray xaaraanta.

FAA’IIDADA XADIISKA
1. Oogidda salaadda, soomidda,
2. Ka dheeraanshaha xaaraanta,
3. Ku dhaqanka xalaasha,
4. In camalka fiican lagu helayo Jannada.

QUMANAANTA

[arabic-font]عَنْ أَبِي عَمْرٍو وَقِيلَ: أَبِي عَمْرَةَ سُفْيَانَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ: “قُلْت: يَا رَسُولَ اللَّهِ! قُلْ لِي فِي الْإِسْلَامِ قَوْلًا لَا أَسْأَلُ عَنْهُ أَحَدًا غَيْرَك؛ قَالَ: قُلْ: آمَنْت بِاَللَّهِ ثُمَّ اسْتَقِمْ” . [/arabic-font]
[arabic-font][رَوَاهُ مُسْلِمٌ].[/arabic-font]

Waxaa laga weriyay Abuu Camr – waxaa sidoo kale la oran jiray Abuu Camra – Sufyaan ibn Cabdullaah , inuu yiri:
“Waxaan ku iri Rasuulkii Alla , ‘Iiga sheeg Islaamka eray aanan weydiin doonin qof aan adiga aheyn.'” Wuxuu yiri Nebiga , “Waxaad dhahdaa Ilaahay baan rumeeyay kaddibna ku toos jidka quman.”
Waxaa weriyay Muslim.

SHARAXA
Xadiiskani waa laba eray oo aad u xeer Idheer, maxaa yeelay, Istaamkii baa intaas ku idil: In qofku llaahay rumeeyo sharcigana ku camalfalo, ku
toosnaanta jidka quman waa in la fuiiyo waxa lagu amray, ka reebtoonto wixii lagaa reebay, qofkii intaas laga helo ma jiro wax uga dhiman Islaamnimadii.

FAA’IIDADA XADIISKA
1. iimaanka ayaa ka horreeya camalfalka kale,
2. Ku sugnaanta iimaanka,
3. Ku toosnaanta jidka quman,
4. Hadalka gaaban oo lagu murtiyeeyo arrimo aad u xeeldheer.

XISHOODKA

[arabic-font]عَنْ ابْنِ مَسْعُودٍ عُقْبَةَ بْنِ عَمْرٍو الْأَنْصَارِيِّ الْبَدْرِيِّ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ “إنَّ مِمَّا أَدْرَكَ النَّاسُ مِنْ كَلَامِ النُّبُوَّةِ الْأُولَى: إذَا لَمْ تَسْتَحِ فَاصْنَعْ مَا شِئْت” . [/arabic-font]
[arabic-font][رَوَاهُ الْبُخَارِيُّ].[/arabic-font]

Waxaa laga weriyay Abuu Mascuud Cuqba ibn Camaral Ansaari Al Badri , Inuu yiri: Rasuulkii llaahay  wuxuu yiri:
Waxaa ka mid ahaa hadalladii laga soo gaaray Nebiyadii hore: Haddii aadan xishooneyn fal waxaad doontid.
Waxaa weriyay Bukhaari.

Sharaxa
Xadiiskani wuxuu ka hadlayaa qiimaha weyn ee xishoodku ku lahaa diinihii hore ee aadamigu ka soo dhaxleen Nebiyadii hore Nebedgelyo iyo Naxariisi kordooda ha ahaatee. Hadalka waxaa laga garanayaaa in nebi walba ummaddiisa ku waanin jirey, Nebi Muxammedna  wuxuu u sheegay ummaddiisa in xishoodku ka mid yahay iimaanka. Marka xishood la’aan waa iimaan la’aan, ama xishood laawe waa iimaan laawe, sidaa awgeed, xadiiskan waa hanjabaad iyo goodin u jeedda qofka xishoodka fududaysta, lana dareensinayo haddii uu fududeysto xishoodka qiimaha uu ku leeyahay bulshada inuu hoos u dhici doono, isla markaana ciqaab mudan doono, maxaa yeelay, xishoodku waa xakamaha qofka ka hortaagan xumaatada, qallooca, sharaf—dhaca iyo dulliga.

FAA’IIDADA XADIISKA
1. Qiimaha weyn ee xishoodku ku leeyahay taariikhda aadamiga,
2. Qofka aan xishoon kheyr iaga sugimaayo,
3. In xishoodku ka mid yahay anshaxa wanaagsan ee dadka ku faano,
4. Goodiga ku dtiacay xishood laawaha inuu mudan doono ciqaab adag, maxaa yeelay mar haddii qofku xishoodka ka tago wuxuu ku kacayaa dembiyo fool xun.

GARGAARKA ALLA

[arabic-font]عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبَّاسٍ  قَالَ: “كُنْت خَلْفَ رَسُولِ اللَّهِ يَوْمًا، فَقَالَ: يَا غُلَامِ! إنِّي أُعَلِّمُك كَلِمَاتٍ: احْفَظْ اللَّهَ يَحْفَظْك، احْفَظْ اللَّهَ تَجِدْهُ تُجَاهَك، إذَا سَأَلْت فَاسْأَلْ اللَّهَ، وَإِذَا اسْتَعَنْت فَاسْتَعِنْ بِاَللَّهِ، وَاعْلَمْ أَنَّ الْأُمَّةَ لَوْ اجْتَمَعَتْ عَلَى أَنْ يَنْفَعُوك بِشَيْءٍ لَمْ يَنْفَعُوك إلَّا بِشَيْءٍ قَدْ كَتَبَهُ اللَّهُ لَك، وَإِنْ اجْتَمَعُوا عَلَى أَنْ يَضُرُّوك بِشَيْءٍ لَمْ يَضُرُّوك إلَّا بِشَيْءٍ قَدْ كَتَبَهُ اللَّهُ عَلَيْك؛ رُفِعَتْ الْأَقْلَامُ، وَجَفَّتْ الصُّحُفُ” . رَوَاهُ التِّرْمِذِيُّ [رقم:2516] وَقَالَ: حَدِيثٌ حَسَنٌ صَحِيحٌ. [/arabic-font]
[arabic-font]وَفِي رِوَايَةِ غَيْرِ التِّرْمِذِيِّ: “احْفَظْ اللَّهَ تَجِدْهُ أمامك، تَعَرَّفْ إلَى اللَّهِ فِي الرَّخَاءِ يَعْرِفُك فِي الشِّدَّةِ، وَاعْلَمْ أَنَّ مَا أَخْطَأَك لَمْ يَكُنْ لِيُصِيبَك، وَمَا أَصَابَك لَمْ يَكُنْ لِيُخْطِئَك، وَاعْلَمْ أَنَّ النَّصْرَ مَعَ الصَّبْرِ، وَأَنْ الْفَرَجَ مَعَ الْكَرْبِ، وَأَنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْرًا”.[/arabic-font]

Waxaa laga weriyay Abuu Cabbaas Cabdullaah ibn Cabbaas , inuu yiri:
Anigoo daba socda Nebiga  maalin ayuu i yiri: dhageyso wiiiyahow waxaan ku barayaa ereyadan: llaahay dhowr isaguna waa ku dhowrayaa, llaahay dhowr waxaad ka heli doontaa hortaada. Haddii aad wax baryeysid llaahay bari, haddii aad gargaar dooneysid llaahay gargaarso. Ogow haddii ummaddoo dhan isugu tagto iney wax kuu tarto waxaan Alla kuu qorin kuuuma qaban karaan. Haddii ay isugu tagaan iney dhib ku gaarsiiyaan kuma gaarsiin karaan wax aan laguu qorin, qalinkii waa la rafacay, anqaastii xaanshiduna wey qallashay.
Waxaa weriyey Tirmidi waana xadiis Xasan, saxiix ah.

Sharaxa
Xadiiskani wuxuu ka hadlayaa sidii leysugu kalsoonaan lahaa llaahayna loo cuskan lahaa. Haddii qofku xafido amarka llaahay faray isagana ilaahay baa ka xafidaya musiibooyinka dunida ku baahsan, macnaha waa haddii aad raacdid jidka toosan ee llaahay jideeyay waxaad ka badbaadeysaa balaayooyinka badan ee ka dhasha baadinimada iyo ku xadgudubka sharciga. Wuxuu faray Nebiga  qof kasta inuu ilaaliyo sharciga llaahay si uu uga helo hortiisa arrimihiisa oo llaahay u irrido bixinayo, waxaanalagu sheegay Aayad Qur’aan ah in ninkii llaahay ka cabsada arrimihiisa loo sahlayo, ciriirigana llaahay ka saarayo, meel uusan wax ka fileynna laga irsaaqayo.
Marka haddii llaahay kuu ballan qaaday inuu arrimahaaga fulinayo waa inaad isaga weydiisataa muraadkaada, marka wax la weydiisanayo keligii weydiiso. Haddii arrimaha aad warsaneysaa yihiin kuwa llaahay la kelida yahay sida risqiga, ilmaha, cumri dhirirka, cudur qaadidda, roobka i.w.m. Haddiise waxaad codsaneysaa yahay ‘arrimaha dadka dhexdiisa isa—siin karaan sida maacuunka iyo waxyaalaha aadamiga llaahay awoodda u siiyay ee uu bixin karo waa la weydiisan karaa arrinkaa qofkii wax ka qaban kara. Markaadse gashid meel halisahoo llaahay keligi wax ka qaban karo sida markaad geshid meelo aad khatar u ah sida doon badda ku maashootay oo kale ama dab ku kacay dayuurad cirka socota iyo musiibooyinka llaahay oo keliya loo sheegan karo waa inaad llaahay keligi gargaar warsatid, maxaa yeelay waxyaalaha ka baxsan awoodda aadamiga waa in llaahay la warsado.
Waxaa kale oo xadiisku caddeynayaa in dhib iyo dheefba llaahay hayo keligi, dadkuna waxba geli kareyn waxna kuu tari kareyn haddii aan llaahay horay kuugu qorin, wixii llaahay kuu qorayna hore ayey u dhigan yihiin marka waxaa laga rabaa qofka inaanu waxba u habranin ama aano cabsanin ee waa inuu ku dhaqaaqo wixii uu xaq u garto isagoo ku kalsoon llaahiisa oo isaga qura cuskanaya kana gargaar dalbaya.
1. Qofkii xafida sharciga llaahay inuu sharta ka xafidayo,
2. Qofkii llaahay isku halleeya isagaa u jidbixinaaya,
3. Qofkii cid baryaya waa inuu llaahay baryo isagana gargaar weydiisto,
4. Waa in qofku ogaado inaan cidna ka baajin kareyn wixii ioo qoray cidnana u diidi kareyn wixii loo calfay,
5. Camalka wanaagsan wuxuu ka badbaadiyaa qofka musiibooyinka,
6. Waa in qofku ku kalsoonaado naftiisa kuna tiirsado llaahiisa keligi.

LA DHAQANKA DADKA

[arabic-font]عَنْ أَبِي ذَرٍّ جُنْدَبِ بْنِ جُنَادَةَ، وَأَبِي عَبْدِ الرَّحْمَنِ مُعَاذِ بْنِ جَبَلٍ ، عَنْ رَسُولِ اللَّهِ  قَالَ: “اتَّقِ اللَّهَ حَيْثُمَا كُنْت، وَأَتْبِعْ السَّيِّئَةَ الْحَسَنَةَ تَمْحُهَا، وَخَالِقْ النَّاسَ بِخُلُقٍ حَسَنٍ” .[/arabic-font]
[arabic-font]رَوَاهُ التِّرْمِذِيُّ [رقم:1987] وَقَالَ: حَدِيثٌ حَسَنٌ، وَفِي بَعْضِ النُّسَخِ: حَسَنٌ صَحِيحٌ.[/arabic-font]

Waxaa laga weriyay Abuu Dar, Jundub ibn Junaada — iyo Abu Cabd ar-Raxmaan Mucaad ibn Jabal , iney ka weriyeen Rasuulkii llaahay  inuu yiri:
Alla ka cabso, meel kasta oo aad joogtid, xumaantana raaci samaan tirtirta, dadkana dabeecad fiican kula dhaqan.
Waxaa weriyay Tirmidi. Wuxuuna yiri waa xadiis Xasan ah.

Sharaxa
Xadiiskani wuxuu ka hadlayaa anshaxa qofka muslimka ah, xagga llaahay iyo xagga aadamigaba, xagga llaahay waa inuu iska dhowro meel kasta oo uu joogo ku xad— gudubka sharciga iyo xuduudda llaahay, haddii uu xumaan sameeyo
uu ku xad—gudbo wax ka mid ah sharciga waa inuu is—gaaro oo uu ka noqdo xumaantii, haddii uu sidaa yeelo waa laga tirtirayaa ciqaabtii dembiga uu galay.
Xagga dadka wuxuu faray xadiiskani in qofka muslimka ah ,,kula dhaqmo dadka dabeecad wanaagsan, taasoo ah inaad dadka nabad geliso oon dhibkaaga gaarin kaddibna aad wax u tartid dadka kale adigoon wax abaalgud ah ka sugin, waa in dadka dheeftaadu gaarto dhibkaaguna gaarin waa sidaas dabeecadda fiican.

FAA’IDADA XADIISKA
1. Cabsida llaahay inay waajib tahay,
2. In qofku iska dhowro ku xadgudbidda sharciga,
3. Qofkii xumaan falaa waa inuu is—gaaro uu xumaantii wanaag ku beddelo,
4. Qofka Muslimka ah waa inuu dabeecad fiican dadka kula dhaqmaa,
5. Qofku waa inuu ahaado wax tare aan waxyello laheyn.

NAXARIISTA

[arabic-font]عَنْ أَبِي يَعْلَى شَدَّادِ بْنِ أَوْسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ ﷺ قَالَ: “إنَّ اللَّهَ كَتَبَ الْإِحْسَانَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ، فَإِذَا قَتَلْتُمْ فَأَحْسِنُوا الْقِتْلَةَ، وَإِذَا ذَبَحْتُمْ فَأَحْسِنُوا الذِّبْحَةَ، وَلْيُحِدَّ أَحَدُكُمْ شَفْرَتَهُ، وَلْيُرِحْ ذَبِيحَتَهُ”. [/arabic-font]
[arabic-font][رَوَاهُ مُسْلِمٌ].[/arabic-font]

Waxaa laga weriyay Abii Yaclaa Shaddaad ibn Aws (Allaha ka raalli noqdee), inuu yiri Rasuulkii llaahay ﷺ:
Wax walba waxaa llaahay u waajibiyay samafal, haddii aad wax dileysaan si wanaagsan wax u dila oo ha ku silcinina nafta waxa la dilayo, haddii aad wax gowraceysaan si wanaagsan u gowraca, qofka wax gowracaya waa inuu middida soofeeyo uu neefka u raaxeeyo.
Waxaa weriyay Muslim.

SHARAXA
Wuxuu ka hadlayaa xadiiskani sida islaamku naxariista ugu dadaalayo, maxaa yeelay, qofkii muteystay in la dilo waa in islaamnimada loogu naxariisto oon nafta lagu silcin, marka waa in qalabka lagu dilayo yahay mid dhaqso nafta uga qabanaya, Naxariistaasi kuma koobna dadka ee waxaa loo naxariisanayaa xoolaha iyagana waa in loo fududeeyo oo lagu gowraco middi aad u afweyn oo markiiba u raaxeysa.

FAA’IIDADA XADIISKA
1. Qiimaha naxariistu ku leedahay Diinta Islaamka,
2. Qofka la ciqaabaayo waa inaan si xun oo silic ah loo ciqaabin,
3. In xoolaha loo naxariisto,
4. Marba haddii loo ixsaan falayo qofka nafta laga qabanaayo marka kan noolna waa in loo ixsaan falo oo laga dhowro dhibka, cadaadinta, qallooca iyo dulmiga.

CARADA

[arabic-font]عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ  أَنْ رَجُلًا قَالَ لِلنَّبِيِّ  أَوْصِنِي. قَالَ: لَا تَغْضَبْ، فَرَدَّدَ مِرَارًا، قَالَ: لَا تَغْضَبْ” [/arabic-font]
[arabic-font][رَوَاهُ الْبُخَارِيُّ].[/arabic-font]

Waxaa laga weriyay Abii Hureeyra (Allaha ka raalli noqdee) in nin u yimid Nebiga  kuna yiri: “Ii dardaaran.”

Markaasuu Nebigu  yiri, “Ha caroonin,” markaasuu ku cel celiyay erayga “Ha caroonin.”
Waxaa weriyey al-Bukhaari.

Sharaxa
Caradu waxay ka mid tahay jirrooyinka xun xun ee qofka jarka ka tuura, dembiyo waaweynna u soo jiida, lamana celin karo carada oo waa wax ku abuuran qofka oo marka lagula kaco wax aanu ralli ka aheyn dhiiggiisa dhaqaajiya, marka Nebigu wuxuu ugu yeerayaa muslimiinta iney is celiyaan intay caro burburayaan, waa inaan qofku u hoggaansamin waxay caradu u yeereyso, xadiis kale wuxuu Nebigu ku waaniyay qofka caradu qaadqaadeyso inuu weysa qaato ama xaalka uu ahaa beddelo oo hadduu taagnaa fariisto hadduu fadhiyey jiifsado. Marka xadiiskani wuxuu kuugu yeerayaa inaan caradu xadka kaa saarin.

FAA’IIDADA XADIISKA
1. Waa inuu xusuusto qofku waxa ka dhalanaya carada,
2. Waa inuu qofku isceliyo haddii uu caroodo, oo wax kale ku caro burburo,
3. Inuu ka dheeraado inuu qaado tillaabo ama go’aan isagoo careysan, maxaa yeelay, wuxuu ka shalayn doonaa markay caradu ka baxdo.