Fantasiyihii iyo damaashaadkii loo samaynayey soo noqodka boqorka ayaa dhawr maalmood beledkii oo dhami ku eedanaa. Markii xiisaddii dabbaaldeggu yar kala fadhiistay baa deeto la xusuustay wixii maxaabiistii laga yeeli lahaa. Maxaabiistii qaar ka mid ah waxa hadiyad loo siiyey abbaanduulayaashii iyo saraakiishii ciidanka ee geesinimada dheeraadka ah muujisay intii dagaalladu socdeen. Qaarna waxa la siiyey wadaaddadii waaweynaa. Intii soo hadhayna waxa loo diray meelaha daaraha iyo waddooyinka laga dhiso.

Maxaabiistii reer Reebu oo iyagu maxaabiisaha kale ka yar midab duwanaa waxa gaar ahaan loo siiyey raggay boqorka isku dhadhawaayeen. Gabdhihii intii badnayd waxa loo geeyey boqoradda iyo hablaha reer boqor si ay uga shaqeeyaan guryaha reer boqor. Qaar kalena waxa la siiyey wadaaddadii sare iyo saraakiishii dawladda. Ragga intii badnaydna waxa la raaciyey wadaaddadii si ay meelaha wax lagu caabudo uga shaqeeyaan.

Cawadiisa iyo ayaankiisa Amuba wuxuu nasiib u helay in isaga iyo Jetro la israaciyo. Siddeed ay ku jireen waxaa loo direy in ay ka shaqeeyaan kaniisadaha wax lagu caabudo tii ugu weyneyd. Iyaga oo jid suuqweyna ah maraya oo ku socda hoygoodii cusbaa ayuu Jetro, intuu Amuba yara jaleecday ku yidhi, “Waa in aad xusuusnaataa in aynu hadda nahay addoon la leeyahay. Imika halkaynnu ka bixin jirnay amarka waa in aynnu innagu amarka qaadanaa. Nasiib wanaag qoladan inna leh afkooda wax baynu ka baranay, Sidaa darteedna wixii amar ee la inna siiyo waynnu kasi karaynaa waxana lagama maarmaan ah in aynnu degdeg u fulinaa. Haddii aan sidaa ku wadnana waxay ila tahay in la inoo naxariisan doono.”

Hadday kooxdii yarayd ee addoonta ahayd kaniisaddii soo gaadheen, waxa islamarkiiba la hor keenay wadaadkii weynaa oo magaciisu ahaa Ameres, kaasoo ay ka muuqatay haybad iyo dhaladnimo. Sidaas ayuu u hor maray safkii addoonta oo isha la raacay. Cabbaar hadduu aamusnaa ayuu Amuba ku amray in uu horo u soo baxo.

“Waxad noqon doontaa,” ayuu ku yidhi Amuba, “adeegahayga. Waa inaad shaqadaada si wanaagsan u qabsato; si wanaagsanna waa lagula dhaqmi.”

Amuba ayaa dhulka isku tuuray oo wadaadkii weynaa cagihiisa madaxa dhigaya; yidhina, “Sareeyahaygii! Ii ogolow inaan hadlo. Waxan kaa codsanayaa in aad ninkaa i ag taagnaa isna xulato. Wuxuu ahaa saaxiibkay ilaa carruurnimadaydii. Waa ninkii gaashaankiisa i huwiyey goobtii dagaalka, waxanu ii ahaa aabbahay oo kale. Sarreeyahaygii, markaa, waxan kaa baryayaa in aanad na kala kaxayn. Waxannu ballan ku qaadaynaa in aannu hooseeyayaal dlran kuu noqono.”

Wadaadkii baa dhageystay erayadii murugada lahaa ee Amuba waxanu yidhi, “Sidaad codsatay baa laguu yeelay.” Wuxuuna raaclyey, “Waa waajibka nin kasta in uu u naxariisto dadka ka hooseeya. Saaxiibkaana waa nin xoog leh; wuxuuna iila eg yahay nin daacad ah. Iminkana labadiinuba isoo raaca gurigaygii baan idin geynayaa.”

Adoontii kale ayaa Amuba u sujuudday markay isaga iyo Jetro daba kaceen wadaadkii.

Wadaadka oo show arkay siday addoonta kale Amuba u sameeyeen ayaa ku yidhi, “Ma waxaad ahayd qof meel sare ka dhashay, markaad dhulkiinnii joogtay? Waxan arkayey addoontii oo kuu foorarsatay adiga; saaxiibkaa oo kaa da’ weynna aan sidaa oo kale u yeelin.”

“Waxan ahay boqorkoodii dhintay inankiisii,” ayuu Amuba ugu jawaabay wadaadkii, “Wuxuu aabbahay ku dhex dhintay askartiisii isaga oo dagaallamaya. Haddii aan magaaladaydii jabin oo aan ummaddaydii la qabsan, waxan ahaan lahaa boqorkooda.”

“Siday nolosha bani’aadamku isku bedelaysaa, runtii, waa si amran; waxanse la yaabay, haddii aad ina boqor ahayd maxa Totmes nafahaantiisu kuula hadhi waayey.”

“U malayn maayo in uu sidaa og yahay,” ayuu Amuba ugu celiyey. “Maanaan garanayn caadooyinkiinna. Sidaa awgeedna saaxiibaday waxay la noqotay in haddii la ogaado in aan ina boqor ahay in lay dilayo. Deeto darajadaydii waa la qariyey.”

“Waxaaba laga yaabaa in sidaasi sidii u habboonayd tahay,” ayuu yidhi wadaadkii ka dib markuu cabbaar fikiray. “Ha yeeshee,” buu raaciyey, waxan u malaynayaa inaan noloshaadu agtayda marnaba ku xumaan doonin.” Deeto intuu Jetro kujeestay buu ku yidhi, “Adna afkayaga wax makaga hadashaa?”

“Wax yar baan ku hadlaa,” ayuu ku jawaabay Jetro, “Laakiinse marnaba sida Amuba uguma hadli karo. Nin weyn baan ahay oo carrabkaygu sida kiisa af cusub dhakhsahaa kuma baran karo.”

“In kugu filan oo waxa lagu yidhaa aad ku kasto waad ku hadlaysaa.” buu wadaadkii yidhi, “Si fiicanna waad ugu hadli doontaa.”

Hadduu hadalkii uun dhameeyey wadaadkii, yaa wiil dhallinyar ah oo qiyaastii Amuba uun la da’ ah irridda ka soo galay gurigii wadaadka. Orod intuu labo ugu soo booday jaranjartii ibrinka ayuu soo qayliyey kuye, “Aabbo! Alla! Ma addoontii dhulka fog laga keenay ee qalaad baad inagana gurigeenna keentay? Waxannu ku soo aragnay markii jidka la soo waday; waxana i yaab galiyey midabka timahooda iyo indhahooda. Aniga iyo Maysaa ayaa markiiba indhahaygu ku dhaceen wiilkan aad timihiisa dahabka mooddo… Iminka, Aabo, ma halkan bay inala joogayaan?”

“Haa, halkaanbay inala joogayaan, Jebron,” ayuu Ameres ku jawaabay, “Waxan ka soo xulay lafcadan kuwii kaniisaddeenna loo soo diray. Kan yar waxan u soo doortay waayo waa kula da’. Way u habboon tahay inamada in ay saaxiib ay isku da’ yihiin oo ay wado koraan ay yeeshaan. Waxaan rajeeynayaa in aad saaxibo noqon doontaan. Magaciisa waxaa la yidhaa Amuba in kasta oo iminka uu addoon yahay hadduu dalkiisii joogo wuxuu ahaan lahaa ina-boqor oo laga yaabo inuu marka dambe isaga nafahaantiisu boqor noqde. Xusuusnow taa oo ula dhaqan sidii aad jeclaan lahayd in laguula dhaqmo haddii aad addoon noqoto oo aad gacanta cadowgaaga ku dhacdo.”

“Hubaal in aannu saaxiibo noqon doonno,” ayuu yidhi Masrigii Yaraa.

“Jebron,” ayuu yidhi aabbihii, “Qofna ha u sheegin in uu Amuba ina boqor ku ahaa dalkoodii. Ha u sheegin xataa hooyadaa, ama walaashaa Maysa. Haddii xog la rabo in ay qarsoonaato, waxa ugu habboon in inta ogi yaraato.”

Waagii markuu dilaacay ayaa kooxo dumar ihi isa soo ururradeen oo ka soo dhaqaaqeen badhtamihii magaalada, waxanay u soo kaceen halkii ciidanka Masaaridu joogay. Markay in yar u soo jiraayn askartii ugu soo sokaysay ayey dhulka isku daadiyeen una qayliyeen ciidanka guulaystay in uu intooda nool u naxariisto. Dabadeed qaar saraakiishii ciidanka Masaarida ka mid ayaa kaxeeyey dumarkii oo u geeyey boqorkoodii.

Totmes, boqorkii Masaaridu, haatan aad ayuu dhoolaha uga qoslayey. Ilayn waa nin guulaystay, oo laba daraad leh qabsaday magaalo ay abbaanduulayaashiisu u haysteen meel aan la qabsan karayn. Magaaladii hadda waxay ku soo korodhay oo ay sii ballaadhisay weynaantiisii iyo weynaantii Masar oo dhan. Sidaa awgeed qalbigiisu aad ayuu maalintaa u furraa una raxmad badnaa, diyaarna ugu ahaa koox dumar iyo carruur ah in uu u naxariisto.

“Raggii oo dhami hubkii ma dhigeen?” ayuu su’aalay dumarkii. Waxay ugu jawaabeen in aan nin keli ah oo hub sitaa ku jirin magaalada dhan. Hub oo dhanna, nooc kasta ha ahaatee lagu soo ururiyey habeenimadii, barxadda weyn ee ku taal magaalada badhtankeeda.

“Sidaa hadday tahay, waan wada nabad galinayaa,” ayuu yidhi boqorkii. “Markaan rag liita oo fulay ah la dagaalamo, naxariisi agtayda ma taallo, maxaa yeelay, nin hadduu marba fulay yahay uma qalmo nolosha. Markaan rag rag ah la dagaalamose waxan ula macaamilaa sidii rag sharaf leh. Ragga reer Reebuna waa rag geesiyaal ah si baasna waxay u difaaceen magaaladooda sidaa darteedna giddigiin waa la idin wada nabad gelinayaa— rag, dumar iyo carruurba, oo waxaan idin waydiiyey boqorkii aaway?”

“Wuxuu ku dhintay dagaalkii maalin afraaddii,” ayey ugu jawaabeen dumarkii.

“Oo boqoraddiina?” ayuu haddana waydiiyey.

“Xalay bay sun cabtay, oo waxay tidhi geeri aan ninkaygii ka daba tago ayaa iiga roon in aan guuldarrada inna haysata nolol ku gaadho.”

Totmes wuxuu markan iyo haatan amar ku bixiyey in dadkii la qabsaday oo dhan loo saaro bannaan weynaha xagga galbeed magaalada ka xiga oo halkaa lagu ilaaliyo. Dabadeed rag buu ku fayliyey guryihii iyo bakhaaradii kaydka ee reer Boqor si ay uga soo guraan wax allaale wixii qiimo leh. Markii wixii oo dhan hortiisa lagu soo tuulay, ayuu alaab dahab ka samaysan oo ay ka mid yihiin warmo, waysooyin, barkin iyo wixi la mid ah gees u dhigay si u hadyad ugu geeyo xarunta ilaahyada. Badh kale oo alaabtii ka mid ahna isaga ayaa iskugu talogalay; waxna saraakiishii ciidanka ayuu ku maamuusay; intii kalena wuxuu yidhi askarta ha loo qaybiyo.

Dabadeed wuxuu amray in konton wiil oo dhalin yaro ah iyo konton gabdhood oo giddi dad dhalad ah, laga soo sooco dadkii reer Reebu ee la qabsaday, deeto la soo daba kaxeeyo xaashiyadiisa si ay isaga addoon gaar ah ugu noqdaan. Waxa kale uu sheegay in reer Reebu qadar lacag ah oo cashuur ah bixin doonaan sanad walba. Intaa hadduu bogtay wuxuu ciidankii ku amray in ay magaalada ka baxaan wax yar maahee, dadkuna guryahoodii iskaga noqdaan.

Amuba wuxuu ka mid noqday kontonkii dhalinta ahaa ee boqorku u doortay addoonta gaarka ah. Amusis, abbaanduulihii ciidanka reer Reebu, isagu markuu habeenimadii arkay in aan rajo danbe hadhin ayuu fakaday oo lafihiisa u baxsaday. Jetro isna wuxu ka mid noqday addoontaa la xulay. Amuba, in cabbaar ah, isaga geerida iyo noloshu iskugu mid ayey ahaayeen. Warkii ahaa in hooyadii dhimatay wuxuu ku abuuray anfariir. Halkaasaanu ku waayey wax allaale wuxuu jeclaa; aabbihii, hooyadii, dalkiisii, mansabkiisii ina-boqornimo… Waxaas oo dhami ha jiraan wuxuse ku yara dursaday markuu arkay Jetro oo isna ka mid ah addoontan la soo xulay, oo ay isku xaal yihiin; waxanu ku yidhi, “Waxay iila eg tahay gaf Jetro in aan sina ugu farxo in aad adna tahay adoon; waxaase aan aad ugu beer diiranahay, wax kasta aan waayee, in aan meel adiga kaa ag dhow joogo. Waxa ii suurtoobi doonta in aanan cidloon oo aan kaala sheekaysto hooyaday, aabbahay iyo dhulkeenii.”

“Uurkutaallo sidaas ihi igama hayso in la igu daray addoonta la soo soocay,” ayuu ugu celiyey Jetro, “Sababta oo ah anigu oori iyo ubad midna ma lihi. Mar haddii dalkeenii iyo dadkeeniiba la qabsadayna sinaba naf xalaal ah uguma noolaadeen halkan. Waxana laga yaabaa, walow aynnu addoon nahay, in aan noloshu sidaa ahaan innoogu qadhaadhaan. Imikana bal aynnu uurxumaanta isku ilowsiino oo aynnu saaxiibadeen u kaalmayno, urugadana ka bi’ino, wixii kartadeena ah.”

Dabadeed, Jetro iyo Amuba waxay dhexgaleen maxaabiistii kale. Kuwii oo qaar ooyayaan, qaar tiiraanyo iyo coloolyow la qammuyeysan yihiin. Markiise ay dhegaysteen dhiirigalintii Amuba waxa gashay yididiilo iyo diiranaan. Wuxuu ku guubaabiyey oo yidhi, “Haddii cadowgu arko inaga oo si geesinimo ah dhibteena u xamilayna, waxay inoola dhaqmi doonaan si fiican. Markaa waa inaad guntiga isku giijisaan. Waxanad xusuusnaataan in jidka aan mari doonno ilaa inta an gaadhaynno dhulka la innagu wado uu aad u dheer yahay una dhib badan yahay; kartideena oo dhanna aynnu iskugu gaynno sidaynnu dhibta u mari kari lahayn. Kollayba siday dumarkaa jilicdasani ugu dhib mudan doonaan innagu noqon mayno. Innagu waxaynu ku barbaarnay dhibta iyo adkaysiga, iyaguse weli socoto dheer iyo shiddo may arag. sidaa ahaan waxa allaale wixii aynnu gacan siin karno way u baahan yihiin; xag gubaabin iyo dhiirigalin, iyo xag dhaqaalayn labadaba.”

Ereyadaa qumman ee Amuba kula hadlay saaxiibadii waxay galisay dabayl nololeed. Dhalinyaranimadiisii ayaa waxay u noqotay iftiin ay soo eegtaan; umanay qaadan addoon ka mid ahee waxay maqaamkiis ka dhigeen in uu boqorkoodii yahay. Xasiloonaantiisii iyo hadalkiisii deggenaana waxay laabtooda galisay yididiilo iyo waawaan. Waxanay markaa iyaga oo niyaddoodu sidii hore yar dhaanto, bilaabeen socdaalkii dheeraa; hareerahana waxa ka ilaalinayey askar badan.

Halkii buu ciidanwaynihii sii tukubay ilaa Masar oo kolba meel sahayda ka kordhistay. Intii hore oo dhan socdaalku wuu iska wanaagsanaa, sababta oo ah dhulka ay marayeen baa ahaa dhul barwaaqo ah oo beero iyo kaymo hadh weyn leh. Markayse soo gaadheen dhulka lamadegaanka ah ee u dhexeeya koonfurta dalka hadda loo yaqaano Suuriya ilaa woqooyiga bari ee Masar ayaa dhibaatadoodii bilaabantay. Ciidanka intiisa kale waxay siteen sibraarro waaweyn oo biyo ah. Biyahaase wax yar ayaa ka soo gaadhayey maxaabiista. Qorax aad naartii mooddo oo kor ka haysay iyo siigo jay dhinbilo ah saydhaysa iyo harraad wadnago’ ah oo iskugu biiray ayey ku mudteen dhib cadaabkii oo ifka loogu soo saaray ah. Waxasay naftoodii qabowday ka dib markii seddex bilood oo dam ah ay socotadaa saancadka qabta ku jireen, markay ku soo baxeen bustaanadii iyo beerihii agagaarka wabiga Niil, iyo dhulkii noqon lahaa hooygooda inta noloshooda ka hadhay.

Markay soo galeen Masar ayaa habkii ay u socdeen la beddelay. Safafkii maxaabiista ayaa waxa la daba mariyey oo lagu xijisiiyey gaadhifaraskii uu boqorku fuushanaa. Amuba oo isagu ku jiray safka ugu horreeya ee maxaabiista waxa fajac iyo yaab galiyey weynaanta iyo quruxda daaraha magaalooyinka ka dhisnaa, iyo astaanta raaxada iyo qaninimada ee meel kasta wadhnayd. Magaaladii u horreysay ee ay galeen wuxuu dadkii isasoo tubay jidadka; dadkaasoo marka uu boqorku hor marayo sujuud dhulka isku daadinayey. Show warkii ahaa in uu dagaalkii kusoo guulaystay ayaa horeba dalka u soo gaadhay. Markan iyada oo taasina farxad gooni ah sii galisay dadka, ayey riyaaqid kusoo dhawaynayeen. Il yaabitiin ah ayeyse ku dhugteen maxaabiistii reer Reebu ee u watay; sababta oo ah waxay arkeen rag iyo dumar dhul fog laga keenay, dhulkaasoo boqorkoodu soo qabsaday, dadkana addoon ahaan uga keenay.

Uuggaankii boqorka, maxaabiista iyo ciidanka ee iswada daba joogay waxay socdaanba, aroor ayuun baa qaylo baadhaadho-qaylis ihi dayaantay. Amuba oo intii ay Masar soo galeen dhowr eray oo af Masri ah bartay ayaa askari askartii barbar socotay ka mid ah weydiiyey sababta qayladaasi u dhacayso.

“Waxaynu soo gaadhnay,” buu ugu jawaabay askarigii, “Tebis oo ah magaala madaxda Masar. Halkaasaanu ku dhamaan doonaa socdaalkii dheeraa ee dhibta badnaa ee aynnu soo marnay.”

Markay magaalaweyntii mudh ku soo yidhaadeen baa dadkii isasoo shubay sida daadka si ay u soo dhoweeyaan boqorka iyo ciidanka guusha sida. Durba danankii muusikada iyo sacabka soo dhoweynta ah ayaa ifka wada gaadhay. Safaf dheer ee wadaaddadii kaniisadda ah ayaa iyaga oo talaabo gaaban oo qiyaasan ku socda, u kacay xaggii kaniisadaha si ay ugu soo mahad naqaan ilaahyadooda, soo nabad-noqoshada boqorka iyo guulaha badan ee uu soo hooyey.

Reer Reebu waxay isqanciyeen in haddii cadawgu isku dayo in uu derbiga hoostiisa ka soo kudaan ama ay intay seeska derbiga oo dhan qodaan ay gabigiisaba dumiyaan oo dabadeed soo jiidhaan, in ay sutida u qaban doonaan. Sidaa darteedna waxay derbiga hoostiisa oo dhankooda ah ku diyaariyeen rag xoog leh oo halkan wixii ka yimaadda ka hor taga. Hase yeeshee isku kalsoonaanta iyo sugidda ay cadowga halkaa ku sugayeen ayaa jabkoodii ka bilaabmay.

Nimanka Masaaridu waxay ahaayeen niman balo ah oo aad u yaqaan qodidda dhulka iyo buuraha salkooda, kuna bartay markay dahabka raadinayaan ama dhagaxaanta waaweyn bixinayaan. Waxaana u dhacsanayd hadday meel keli ah uun saani uga abbaaraan derbiga oo ay dabadeed halkaa uun ka kudaan in halkaa uun lagu wada gumaadi doono.

Waxanay markaa yeeleen in marka ay gidaarka waxoogaa saani u qodaan ay qodidda bidix iyo midig u wadaan si ay ugu wareejiyaan derbiga salkiisa, oo markaa ay daloolinayaan god weyn oo ballaadhan. Ilaa intaa saqafkii ay isku hagoogayeenna kolba wey sii durkinayeen oo halka ay qodayaan ayey ku dalaalimaynayeen.

Kolkay qodiddu sii ballaadhatana waxa sii badanayey ragga ka shaqaynayey. Markaa intay reer Reebu islahaayeen buulashan yar yar ee looxaha ah ee derbiga ku naban waxa ku hoos jira meeshiiba dhawr nin; kolkay soo dusaanna waydin gumaadi, baaba show muddo habeen iyo dharaar ah waxa qodiddii ka qayb galay ilaa laba boqol oo nin bulkiiba, Boqorka Masaariduna wuxuu amray in ciidanka weerarka u horreeyey kicinaya loo diyaariyo wax allaale waxa qalab uu u baahan yahay ee uu magaalada ku geli lahaa maalin seddexaadda.

Habeen walbana, intii qodiddaasi socotay, rag cusub ayaa shaqada soo galayey oo u shaqaynayey si shayddaanka, marba marka ka dambaysana sii durkinayey godka. Waxanay wax ku qodayeen gudmo yar yar oo gaagaaban. Nimankaa intaa gidaarka jafayey wax juuq iyo jabaq ah ama sanqadh ah oo ka baxaysay ma jirin. Waxay ku shaqaynayeen xasiloonaan iyo aamusnaan.

Mar allaale markii dhulkii madoobaaday ayuu weerarkii isaga ahaana bilowday. Masaaridu xeelad daran ayey dabbireen. Ugu horraystii sidii caadiga u ahayd ayay sallaanno iyo xadhka ku soo fuuleen jarkii buurta oo intaanay qoladii kale waxba dareemin, ku soo ururiyeen darbiga salkiisii dhowr kun oo nin deeto intay sallaanadii ag dhigteen gidaarka ayey weerarkii maalintii hore oo kale qaadeen.

Qoladii reer Reebu iyagu markay arkeen cadowgii oo misoole isku dayeya in uu derbiga dushiisa ka soo dhaco, ayey jac ku siin xaggii derbiga dushiisa, halkii bay misoole wixii gacantoodu haleeshay dhagax, qaare, bir, leeb, waran dusha kaga keeneen cadowgii sallaanada soo saloolanayey. Intii ay weerarkii derbiga u jilib dhigayeen ayaa waxa madaxoogii ka baxday oo ay iska ilaaween, in qayb cadowga ka mid ahi derbiga ay dushiisa difaacayaan, hoostiisa soo qodayaan oo ay wax yar ka dibna ka soo gali doonaan. Qubta iyo qacda, qaylada iyo buuqa aad u weynaa darteed may maqal intii ay Masaaridu soo qodayeen intii godka uga hadhsanayd. Ciidankii ilaalinayey meelaha laga filayey in Masaaridu ka soo kudaanna markii cadowgu weerarka ku soo qaaday darbiga dushiisa ayey u jabeen xagga si ay ugu kaalmeeyaan saaxiibadooda dagaalka xun lagu hayo gidaarka dushiisa. Sidaa darteed cidina ma ay tabin cadowga aamusan ee sida daadka derbiga hoostiisii uga soo jabay.

Reer Reebu iyagu si baas ayey derbiga dushiisii uga dagaalameen oo halistii halkaa kaga soo aaddanayd way iska dhiciyeen, waxabana gashay yididiilo cusub. Laakiinse waanwaanta balaayo ayaa u soo daba martay oo kol keliya ayuum ba dhawaaq aanay isagoo kale maqlin ka yeedhay meel darbiga agtiisa ah oo xaggii gudaha ah. Labaataan meelood oo kale ayaa dhawaaqii la iskaga jawaabay. Markay xaggii dushii ee dagaalku ka socday ka soo yaaceen ee u soo jabeen halkii qayladu ka baxaysay waaba ciidan laxaad leh oo heegan ah; markiibana fallaadh ayey sida roobka kaga dhigeen. Nimankii reer Reebu inkasta oo gaadmadaa fajaca lihi ku dhacday, haddana uma ay jixin jixin ee jilib dhig bay u gaashaanka daruureen oo geesinimo yaab leh ayey ku dirireen. Ha yeeshee Masaaridu weerarkan isaga ah wuxuu ahaa mid raggooda ugu balaysnaa dagaalka ay ugu soo talagaleen, oo aan dhib yaraan loo liicin karayn.

Hadda qafladdii way hirgashay. Ciidan weynihii Masaariduna derbiga hoostiisa godadkay ka soo qoteen ka soo galaa iyo dushiisaba intay sallaan u soo fuulaan ka soo dhacataba magaaladii ayey sidii daadka dhan walba ugu soo qulquleen.

Dadkii reer Reebuna madowgii habeenimo ee kolna derbiga dushiisa u gurmanayeen, kolna xagga hoose u sii jabayeen ayey intay asqoobeen kala garan waayeen askartoodii iyo kuwii cadowga.

Waxayna nimankii reer Reebu ula ekaatay sidii oo ay askarta cadowgu meel walboo magaalada ka mid ah ba ay dhulka ka soo biqlayaan. Ugu dambaystii, markay arrintii xumaatay ee xaalkii quus noqday, ayaa gaashaan dhiggii reer Reebu jabay. Raggii baa deeto badh guryahoodii ku carareen oo lafahoodii u dhuunteen, badh xaggii bari ee baddu ka xigtay ayey nafla-cararkii u jabeen. Doonyihii xeeliga yaallay baa markiiba la buuxiyey oo lagu dafadeeyey xaggii mawjadda. Intii dib u dhacday ee soo gaadhi wayday doonyihiina iyaga si kale oo ay u baxsadaan uma muuqan; waxanay qaarkood la noqotay in intii hubka dhigaan ee ay gacmaha taagaan ay isku dhiibaan cadowga – rag kala tashan oge, kuwana waxay la noqotay in ay iyaga oo diriraya dhintaan.

Dhowr saacadood ka dib ayaa dagaalkii joogsaday. Masaaridu oo iyaga nafahaantooda mugdigu asqeeyey, oo mararka qaarkood iyaga nafahaantoodu isgumaaday, ayaa markii sanqadhii istaagtay is yidhi bal daya sida xaal yahay iyo waxa cadow nool idinku hadhay. Waxay deeto dab qabadsiiyeen dhowr guri oo xagga derbiga soo xigay. Markuu ololkii isqaaday ee u fagaare idille iftiimiyey ayey isyidhaahdeen hore u socda. Intaanay waxba socon baase hadhaa hadhaagii gaashaandhiggii reer Reebu fallaadha oogta kaga qaadeen. Boqorkii Masarna markuu arkay in aanu habeenimada wada qabsan karayn magaalada, ayuu askartiisii ku amray in nin walba habeenkaa halkaa u joogo uun ilaaliyo.

Magaalada reer Reebu waxay ku taallay meel ku habboon dagaalka isdafaaca ah. Waxay ka dul dhisnayd gunbur yar oo ilaa labaatan mitir ka sarraysa dhulka intiisa kale. Geesta bari waxa ka xigtay badda la yidhaa Kasbiyan, seddexda geesood ee kalena waxa kaga wareegsanaa gidaar dheer oo dhagax ka dhisan, oo dhererkiisa soo wareegihi dhan yahay ilaa seddex mayl.

Duhur ku dhawaad hadday tahay, maalintaa, ayaa waxa bannaankii weynaa u soo baxay ciidankii Masar oo siigada iyo gulufka ay soo kicinayaan aad mooddo inay oodo jiidayaan. Inkasta oo dadka Reebu ay ku beer diiranaayeen derbiga weyn ee ku wareegsan, haddana waxa fajac iyo walwal galiyey faraha iyo quwadda cadowga ku soo aaddani leeyahay. Wax ciidda oo dhaqdhaqday aan laga garan waranka, gaashaanka, gaadhifaraska kollaba seddex boqol oo kun oo nin ciidan aan ka yarayn ayaa Ilaahay bannaankii kaga soo daayey.

“Waxani ciidan lama yidhaahdee, ummad dhan baa inna soo weerartay,” ayuu Jetro ku yidhi Amuba oo ag taagnaa oo nafahaantiisu la amakaagsanaa balaayadan ku soo foodle.

Waxanu ugu jawaabay, “Hubaal waa wax la yaable.” Waxase uu u raaciyey, “Inkasta oo ay aad u fara-badan yihiin, haddana lagama yaabo in ay soo jabin karaan darbigeenna.”

“Uma eka inay u suurogalayso in ay inna qabsadaan,” ayuu Jetro ugu celiyey, “Hasa yeeshee, sareeye, waa inaynaan sidaa isa siin. Waxa jirtay inay magaalooyin badan oo teenna ka xoog weyn, kana dayrar dhaadheer soo qabsadeen. Markaa waa in aynnu si kastaba diyaar u noqonnaa. Berri aroortaanaynnu arki doonnaa sida xaal u dhaco. Kollayba lagama yaabo in ay weerarka ku soo degdegaan. Horta waxay iska hubsan derbigeenna, intaanay inna soo weerarin. Waxana suurtowda in ciidanku nasto maalin.”

Habeenkii markuu soo galay ayey saraakiishii ciidanka, wadaaddadii diinta iyo duqaytidii magaaladu shir iskugu yimaadeen. Waxaa halkaa la isku raacay in haddii Amuba iyo hooyadii boqoradda ay oggolaadaan, Amusis loo doorto in uu noqdo taliyaha gaashaandhigga ilaa inta halistaa ay ku jiraan dhammaanayso. Sidii baanay Amuba iyo hooyadiiba ogolaadeen.

Subaxnimadii dambe, goor aroor hore ah ayaa ciidankii Masaaridu guluf weerar soo kiciyey. Markay wax yar u soo jiraan buurtii yarayd ee magaaladu ka dul dhisnayd ayey joogsadeen; dabadeed koox askar ah ayey u soo direen jarkii buurta.

“Tolow maxay sameeyn ayey isleeyihiin?” ayuu yidhi Amuba intuu qaansadii gees iska yar dhigay.

Jetro oo ag taagnaa ayaa madaxa lulay kuye, “Ha deg degsan, waynnu arki doonnaa. Bal dhegeyso.” Guuxii iyo sawaxankii dadka waxa laga dhex maqlayey garaac. “Waxan u malaynayaa in ay isku dayeen in ay buurta soo dalooliyaan! Taasi waa wax aan u suurogalayn, may wax kale la yimaadaan.”

Hasa ahaatee goor aan goor ahayn ayey u dhacday sababta ay Masaaridu u garaacayeen buurta salkeeda. Waayo, mar kali ah uun baa dhowr madax ka soo baxeen jarkii buurta dushiisa show Masaaridu intay qodinno bir ah jarka salkiisa ku taag taageen, ayey marka ka hoose ku taagaan ay kaa fuulyeen oo haddana ku kale la sii laacayeen; ilaa ay wax aan salaanno laga garan jarkii ku taxeen. Deeto kuwii dusha u soo baxay baa xadhko dhaadheer u laaladiyey kuwii hoosta joogay. Waxay sidii qudhaanta isku daba sunsumaanba ilaa jarka dushiisii la madoobaatay madax dad. Markii rag aan dhowr boqol ka yarayn u soo baxay buurta dusheedii, meel la siman gidaarkii magaalada ku wareegsanaa salkiisa, ayey haddana xeelad kale oo aan meeshaba laga filayn la yimaadeen. Waxay shaw siteen salaanno qori ah oo dhaadheer oo ay ugu soo talogaleen in ay ku fuulaan gidaarka. Salaanadii ayey dabadeed markiiba gidaarkii ku tiiriyeen oo halabsadeen sidii daayeer tiirro ka baxaya.

Reer Reebu iyagu inta waxaas oo dhami dhacayeen kor bay ka daawanaayeen. Markay arkeen waxan sidii koronkorada isa soo wada ag salooshay ayey kol kali ah, budh, dhagax, waran, leeb, iyo wax allaale wixii qof walba gacantiisu haleeshay la boobeen. Wixii rag gidaarkii soo abbaaray wax yar baa dushii soo gaadhay; ha yeeshee reer Reebu oo rag iyo dumarba weerarkaa isaga ah u diyaar ahaa ayaa kii gidaarka dushiisa u soo baxabe dhakada goosanayey oo isaga duuduuban jarka ka tuurayey.

Muddo dhowr saacadood ah ayey Masaaridii weerarkaa isdaba jooga ah ee nafhalaagga ah soo qaadayeen; hase yeeshee rag badan baa kaga hoobtay, ugu dambaystiina boqorkoodii baa amar ku bixiyey in weerarka la joojiyo. Cadceeddii markay dhacdayna askari kali ah oo cadawgii ka mid ihi oo nooli kuma hadhin gidaarka dushiisii.

Habeenkii baa galay. Wax qulqulad ah oo cusubna lama iman. Raggii reer Reebu ee ilaalinayey gidaarka magaaladuse waxay maqleen sawaxan iyo buuq ka soo baxaya bannaankii weynaa ee hoostooda ee ciidanka Masaaridu degganaa. Waxanay halkaa ka maleeyeen in waagu amuuro hor leh la beryi doono.

Iftiinkii u horeeyey ee cadceeddu markuu ifkii wada gaadhay ayaa nimankii reer Reebu hoostoodii ku arkaan aragti la yaab leh. Show Masaaridu, qayladii iyo sawaxankii xaggooda ka baxayey habeenimadii, waxay magganaayeen xeelad la yaab leh. Habeenimadii ayey intay qoryo iyo looxaan soo guureen ayey gidaarka guntiisii ka dhiseen wax aad qolal yar moodo oo saqafkoodii ku qabsan yahay gidaarka. waxayna u dhiseen si wixii dusha lagaga soo ridaaba ka wilaanwilanayo oo bannaanka hoose u shalwanayo.

“Tolow maxaan yeellaa, Jetro, talo way caddahaye?” ayuu yidhi Amuba, markuu arkay waxay Masaaridii meesha ka sameeyeen, “Hubaal waxa ah sandaqadahaa ay meesha safeen in rag aan la xisaabin karini ku hoos jiraan. Raggaasi wax kale ma qabanayaane waxay hoosta ka qodayaan gidaarka. Waqti aan fogaynna, sidaan u arko, waxay bannaysan doonaan dalool weyn oo ay si xoog leh uga soo galaan.”

“Halistu waa taa,” ayuu ugu jawaabay Jetro, “Laakiin ilama aha in wax didmo inna geliyaa weli inoo muuqdaan. Waxay ila tahay in ay garansan yihiin in hadday gidaarka hoostiisa marriin ka soo jabsadaan oo ay soo jiidh isku dayaan in aynnu halkaa kaga hortagi doonno oo halkaa waxa xilla ku tusi doonno. Waxase uun kollay aan meesha ka maqnayn in aanay iyagu waxaas oo dhib ah dheel dheel u marayn.”

Tolow, maalintaa qadhaadh ee reer Reebu la kulmeen, muxuu yarkii ina boqor ee Amuba ku sugnaa? Amuba wuxuu ahaa wiil wiil dhalay oo geesi ah. Waxanu maalintaa u dagaallamay sidii nin rag ah. Herdidii ugu weynayd ee gaadhifaraslayda cadowgu soo qaadday markay dhacdayna wuxu ku amray, Jetro oo ahaa ninkii gaadhifaraska u waday, in uu u dhaweeyo aabbihii agtiisa. Wuxu arkay safkii askartooda oo cadawgii sidii moos biyo jiidheen dhan walba ka jabiyey. Waxana halkaa uga caddaatay in dagaalkii qaybtii maalintaa lagaga guuleystay. Aqoonsigaa qadhaadh waxase kaga sii darraa markuu sheed ka arkay, xoonkii iyo buuqii dhexdooda, aabbihii oo faraskii ka dhacay.

Degdeg, intuu deeto uga booday gaadhifaraskiisii ayuu dhex jiidhay buuqii ilaa halkii uu ku dhacay aabbihii. Jetro oo xusuusnaa sidii Amuba loogu ballamiyey, ayaa ka daba cararay.

Hasa yeeshee, meyd iyo dhaawac iyo in dagaal gowda isku haysaba ha noqotee, meel alla meel ay ka maraan ayey waayeen; waxanay ku khasabtay in ay soo noqdaan.

“Garan maayo,” ayuu yidhi Jetro, “Waxa aabbahaa ku dhacay. Waxase hubaal ah in goobtu joogay dagaal qadhaadhi ka dhacay; sheedana aan ka arkayey isaga oo faraskii ka dhacayey. Waxanan u malaynayaa in uu dhintay.”

“Bal hadda wax yar aan sugno. Waxa soo socda kooxo ka mid ah gaadhifarasyadeenii,” ayuu yidhi, Amuba, “Waxa habboon in innaga oo nidaamsan magaaladii dib ugu kacno, si aan cadawgu dhan inooga marin oo inteenna hadhay u kala baabi’in.”

Ciidankii intii hadhay oo koox koox u socota ayaa dib u soo kacday oo soo hareero joogsatay Amuba. Kooxaha mid ka mid ah waxa hor socday abbaanduulihii ciidankii reer Reebu, markuu arkay Amuba oo nool ayuu intuu gaadhifaraskii u ku taagnaa ka soo booday yidhi, “Sareeye, aad bay ii farax gelisay in aan ku arko adoo nool. Waxanan kaa baryayaa inaad ciidanka si nidaamsan dib ugu qaadid inta aanu cadowgu weerar soo cusboonaysiin.”

Ciidankii reer Reebu oo si habsan u socda ayaa dabadeed magaaladii gaadhay. Intii ay gurigii reer Boqor ku socdeen waxay la kulmeen ciidanka intii in ay magaalada sii ilaaliyaan looga tegey oo iyaga oo aamusan dayrkii magaalada meelihii dhufaysyada ahaa kooxiba meel u baxayso. Amusis oo ahaa abbaanduulihii ciidanka oo Amuba la fuushanaa gaadhifaraska ayaa uga warramay sidii aabbihii u dhintay. Markuu gurigii weynaa galayna waxa markiiba ka hor timid oohintii iyo baroortii uu filayey.

Waxanu ku yidhi Amusis, “Waxan bal u tagayaa hooyaday, oo aan uurxumaanta ka yara khafiifinayaa. Waxan kuu raaci doonaa dhufayska dayrka. Waxanad ogaataa waayo-aragnimadaada iyo geesinimadaada in maanta dadkeennu u magan yahay.”

“Waxba iska hagran maayo, sareeye,” ayuu Amusis ugu jawaabay, “Dayrkuna aad buu u dheer yahay, una adag yahay; waxanan rajaynayaa, in haddii colkeenna soo jabay ee iska soo daba shubmaya ay gudaha soo wada galaan, in aynnu cadowga iska dhicin doonno.”

Intaa markii uu yidhi abbaanduulihii ayuu u kacay xaggii dayrka, Amubana galay gurigii boqortooyada. Qol weyn oo guriga ka mid ahaa ayaa waxa yaallay maydkii boqorka oo la dul dhigay sariir weyn, Boqoradiina way ag fadhiday iyada oo hoos ahaan u ooyeysa. Amuba markuu qolkii soo galay ayuu intuu aayar soo socday ag fadhiistay hooyadii.

Markay sidaa u jaleecatay ee ay aragtay in uu isaga yahay ayey dug ku tidhi oo isku martay.

“Hooyo!” ayuu u noqday codkii u horreeyey ee ka soo baxay, “Waa Ilaahay mahaddiis hadduu ii kaa soo celiyey! Maxaase… Maxaase inna gaadhay? Xaggee Ilaahay masiibada inooga soo diray!”

“Waa runtaa Hooyo!” ayuu hadal ugu celiyey, “Waa masiibo weyn! U malayn maayo in aabbo aabbahay ka wanaagsani ifka ku noolaa! Laakiin! Hooyo! Hooyo! Waxan kaa baryayaa in aad murugada iyo tiiraanyada waxoogaa isku yar xajiso. Waqti badan baynnu baroorta u heli doonaa. Haddase waxa inna hortaalla in aynnu xooggeenna muruq iyo maanba, isku gaynno. Dhowr saacadood ka dib waxa duleedkeenna iman doona oo weerar innagu soo qaadi doona ciidankii cadowga. Magaaladiina waxa ka jooga qas iyo niyad jab dadkii ku dhacday; markaa anigu waa in aan ku noqdaa oo aan ciidanka iyo dad weynaha niyadda u hagaajiyaa. Adna waxay ila tahay in aad wax weyn tari karto haddaad niyadda adkayso. Aabbahay luxud ka qabamaayo haddaanad maanta ka soo bixin kaalintaada.”

“Maxaa hooyo tari karaa? Maxaanad iga doonaysaa inaan sameeyo?” ayey hooyadii su’aashay.

“Fuul,” buu yidhi Amuba, “gaadhifaras oo ku soo wareeg magaalada; una sheeg dumarka in hadda la iska ilaawo baroorta loo barooranayo raggii dagaalka ku dhintay. Waa in qof walboo dumar ahiba kaalinteeda ka qaadataa difaaca magaalada. Kuwo dhagaxaan derbiga la fuula, kuwo cuntada u keena askarta dagaalamaysa, kuwo dhaawaca iyo maydka gura … Hawli ma yara hooyo, ee kac oo haweenka baraaruji oo horkac intaan anna ragga horkacayo.”

“Afkaaga caano lagu lis, hooyo!” ayey ugu jawaabtay hooyadii, “Waa wax caqliga gala, sidaad igu amartay baanan yeelayaa. Ii soo dir gaadhifaras intaad sii socoto, oo bal adna wax cun, hooyo.”

Halkii buu Amuba waxoogaa cunta ah oo qol kale tiilay afka ku dhuftay. Deeto wuxuu u cararay xaggii dayrka.

Markuu u baxay dayrka dushiisii ayaa wuxuu sheedda ka arkay gaadhifarasyadii Masaarida oo badidoodii xagga magaalada u soo jeedaan. Ciidanka quwadiisiise aanay weli soo dhicin, sababta oo ah kooxo ciidankoodii ka mid ah ayaa weli dagaalamayey iyaga oo isla mar ahaantaa qun yar dib ugu soo siqaya xagga magaalada. Markay qorraxdii dhacday ee dhulkii madoobaaday ayey kooxihiina wixii nolol ku hadhay magaaladii soo galeen. Amusis baa dabadeed amar ku bixiyey in raggii dagaalka ka soo noqday ay nastaan; raggii magaalada sii joogayna ay darbiga fuulaan oo ilaalo qabtaan.

Hadday subaxnimadii dambe cadceeddii soo boodday dumarkii baa iyagu hawshii ay maalintii hore bilaabeen halkii ka waday. Safaf dhaadheer iyaga oo isdaba socda ayey masaf waaweyn intay dhagax ka soo buuxiyeen, madaxa ku soo qaadeen; deeto derbiga dushiisa ku tuulee xataa carruurtii baa hawshaa ka qayb gashay; iyaga oo danbiilo dhooba soo guraya si loogu dhiso derbigu meelaha uu ka gaaban yahay.

Hal cabbaar ah markii qolaba qolo dhowrtay, ayaa waxa ciidankii Masaarida gadaashoodii ka soo muuqday dhowr saf oo isdabajooga, oo safkiiba ka kooban yahay qiyaastii boqol nin. Nin walibana u sido deg ood ah; oo qun yar qun yar xagga hore ugu soo suunsuumaya. Ujeeddada xeeladdaasi waxay ahayd in ay dhulka dhoobada ah ee laagta iyo labadeeda daan, ku goglaan oodda si ay gaadhifarasyadoodu u dulmari karaan.

Reer Reebu markay arrintii u caddaatay ayey sutida u qabteen oo isku dayeen in ay dib u laabaan; nasiibdarrose waxa misoole sida roobka ugu soo dhacay fallaadhii cadawga oo raggii baaba durba, dhimasho iyo dhaawacba la daatay — mid madaxa leeb iskaga taago, mid u wadnaha badhtankiisa ka kudo, iyo mid u beerka ku dhuftaba — illayn daad lama hor joogsan karo. Wax dib u celiya nimankii oodaha siday ayaa la waayay. Markay inta ay sidaan daadiyaanba in kale ayey u noqdaan; amba dar cusub ayaaba soo waydaarata. Sidaasaanay shaaddu isdabajoog ugu socotay oo aanay marnaba isku taagin, inkasta oo ay mar mar dhacaysay in qaarkood fallaadhaha qoladaani ku dhacdo oo deeto iyaga iyo ooduba isla gaddoomaan.

Si kasta ha u dhacdee, marinkii oodda ahaa tartiib ayuu iskaga ballaadhay. Nimankii reer Reebuna waxa halkaa uga caddaatay in muddo aan fogayn meeshu jid adag noqon doonto oo xataa gaadhifarasyada cadowga kuwa ugu culculus soo mari karaan. Waxa u caddaatay in aan hadda safkooda hore laagtii dhufays u ahayn; oo uu loollanku noqon doono mid ciidanka ka badan oo ka laxaad weyn ay gacmaha iskula tagi doonaan.

Malaysiga sidaasi marbay, kol ay ku tahay raggii ugu geesisanaa, galisay uurkooda geeri ka baq.

Boqorkii reer Reebu isaga waxay la noqotay in uu beddelo tabtii uu ku dagaallamayey. Ugu horrayn wuxuu gartay in aan qaansolaydiisa safka hore ka dagaallamaysaa beerka u dhigi karayn gaadhifarasyada cadowga. Deeto wuxuu beddelay siday safafku u kala yaalleen; waxaana xagga hore soo mariyey warmoolaydii oo uu ku beegay marinkii oodda ahaa.

Hadda gaadhifarasyadii cadowga ayaa durba weerar la soo kicitimay. Guluf aad yaabto iyo fadallo dhulka ka gariirinaya ayey la soo kaceen; iyaga oo colkii lug-ku-socotada ahaa ay jidka u banaynayaan oo labada gees uga kala leexanayaan. Waxay soo halgamaanba, waxa madaxoodii foodda soo saaray laagta qarkeedii iyaga oo ku dhaarsan in, wax kasta ha ku tagee, ay jabiyaan gaashaanka reer Reebu.

Su’aasha u weyn waxay ahayd, talaw miyey ku guulaysan? Haddii aan dib loo laabin oo aan gaashaanka loo dhigin, waxaan shaki ku jirin in ay jid ballaadhan ka dhex baxsan doonaan ciidanka reer Reebu, oo deeto intay bidix iyo midig u kala gooyaan inba gees u baabi’in.

Reer Reebu iyaga waxa hor taallay su’aasha ah; sidee baa ugu habboon ee weerarkaa soo darban looga hortagaa? Boqorkii wuxu dabirey xeelad la yaab leh; waxanu amar ku siiyey qaansalaydii in aanay fallaadha la beegsan ragga ee ay toogtaan fardaha jiidaya gaadhiyada; ridaddana bilaabaan kolka ay quwadda gaadhifarasyadu istaxdo marinka oodda ah. Taa wuxuu uga dan lahaa marka fardaha dhaawacan ee farkanaxsani, badhna jidka isdaadiyo, badhdna kolba gees u boodo, in qas gali doono socodkooda; deeto weerarkii gaadhifarasyadu halkaa ku joogsan doono; islamarkaana ciidankaa warmoolayda ah ee ka gaadhifarasyada daba socda uu isna sidaasoo kale ku hakan doono. Sidaasi marka ay dhacdana laba faa’iido u yeelan doonto ciidankiisa: Waa mide qaska iyo nidaam xumada gaadhifarasyada cadowga waxay u noqonaysaa ciidankiisa dhufays. Ta labaad waxay siinaysaa waqti, haddiiba weerarku ku kululaado u ciidankiisu si isku duubnaan ah ay dib ugu kacaan.

Markii xilligay sugayeen ay gaadhay ayaa boqorkii amarkii ku dhawaaqay: qaansolaysdii baa markaa fallaadho oodda kaga qaaday fardihii cadowga ee ku soo beegnaa. Fardihii baa mid kobtiiba ku dhaca oo halkii naftu kaga baxdo, mid xanuun kolba gees isaga oo dhaawacan isku dhufta, iyo mid orod uun isqaada oo gaadhigii u jiidayey iyo ninkii u sidayba qaliba – adugu yaanan hadal kugu daaline – meeshii baa qas iyo buuq xaalkeedii noqday.

Cabbaar ayaa xaalkii sidii ahaa, oo jidkii oodda ahaa noqday rag, fardo iyo gaadhifarasyo isku xoonsan oo dhan ay u socdaan iyo dhan ay ka socdaan aan la kala garanayn; iyaga oo ilaa intaa dhibic fallaadha ihi kor ka hayo, oo maydka iyo dhaawucuba tirabeelay. Markan hadda ah waxaba u ekaatay in xarfaddii boqorku si fiican u guulaysatay.

Ha ahaatee, abaanduulihii qolada Masar oo ahaaba boqorkii weynaa ee Totmes naf ahaantiisa ayaa wuxu arkay halista meesha ugu jirta ciidankiisa. Markiiba wuxuu amray in qaansalaydiisu hore ugu kacaan laagta qarkeeda oo ay qaansalayda reer Reebu dib u laabaan. Sidaasi markay fushay, ayaa ciidankii Masaarida oo haatan fallaadhihii Reebu laga dhiciyey ay fursad u heleen in ay maydka iyo dhaawaca, fardo iyo ragba leh, ka guraan jidka; oo ay dabadeed nidaamiyaan socodkooda.

Totmes, islamarkaa, wuxuu diyaariyey laba kun oo nin oo kuwii ugu diracsanaa, uguna xoog badnaa ciidankiisa lug-ku-socotada, ka mid ah. Waxanu amar ku siiyey in ay iyaga oo garabka isku haya ay saf ballaadhan ku jiidhaan laagta. Sidaasay deeto iyaga oo boqorkoodiina safka hore ugu jiro ay gurxan iyo buuq ku dhaqaaqeen, ilaa ay laagta qarkeedii istubeen – deeto kol kali ah ayey soo wada boodeen oo weerar soo qaadeen. Gaadhifarasyadii iyo warmoolaydiina, iyaga oo gabbaad ka dhiganaya roobka fallaadhaha ah ee qaansalaydu daadinayaan, ayey ka gudbeen laagtii. Inkasta oo ay adkayd quwaddaa isku-duuban ee soo talowday sida la isku hortaagaa, haddana geesiyaashii reer Reebu oo durba gaashaadhigoodii dhowr meelood laga dalooliyey, si ba’an ayay u dirireen oo halkaa dagaal qadhaadh ayaa ka dhacay.

Boqorkii baa kolba gees dayey. Waxa u caddaatay in dagaalka qaybtiisii maalintaasi lagu jabiyey; rajada kali ah ee u muuqataana waxay noqotay in uu isku ururiyo kooxaha ciidankii ka hadhay ee weli isku duuban, oo si quman dib ugu celiyo magaaladii. Halkaasoo jilib-dhiggii kamadambaysta ahaa uu gaashaanka ugu dhigi doono cadowga. Amarkii dib-u-kaca ahaa markuu ku dhawaaqayba leeb lalaya yaaba isha iska taagay, oo isla markiiba halkii buu ku dhintay.

Wax yar ka dib ayuu boqorkii soo fuulay faraskiisii oo uu hor kacay ciidankii, deeto ay ka baxeen irriddii weynayd ee magaalada, Boqorka waxa daba socday Amuba oo fuushanaa gaadhifaras uu wadey nin dheer oo xoog weyni. Ninkaa askariga ihi wuxuu sitay gaashaan weyn oo ballaadhan oo lagu talo galay inuu inanka boqorka dhufays uga dhigo gantaalaha iyo warmaha cadawga. Boqorka ayaa ku amray ninkaa, in aanu marnaba u oggolaan inankiisa in uu safka hore ee ciidanka isku soo maqiiqo.

Wuxuu yidhi Boqorku, “Amuba fulaynimo kuma ogi; hasa yeeshee weli waa inan yar oon u bislaan dagaalka. Sidaa awgeedna kama hortagi karo askarta dagaalyahanada ah ee reer Masar. Haddii an anigu dhintona wuxuu noqon doonaa boqorka reer Reebu, markaa nolashiisu waa qaali.” Deeto intuu jaleecday askarigii Amuba u waday gaadhi faraska ayuu yidhi, “Waa in aad inankayga sida inankaaga oo kale u ilaalisaa. Hana ka ogolaanin haddii uu ku yidhaa iga horgee cadawga.”

Halkii buu markaa ciidankii Reebu u ambabaxay goobtii uu cadawga kaga hor tegi lahaa. Ciidankii oo lug ku socdo, fardoolay, iyo gaadhi farasba isdaba sunsumaya. Goor ay maalintiiba dabayaaqo tahay oo cadceeddii sii dhacayso ayaa waxa ciidanka hortiisii ka soo muuqday nin ilaalo ku maqnaa oo faras ku jooga oo xaggoodii u soo ordaya. Ninkii baa deeto markuu soo dhawaaday, intuu boqorkii hor yimid uu faraskii ka degay warkii uu la ordayey dhiibay. Warkaasi wuxuu noqday in ciidankii Masar uu socodkoodii maalintaasi u dhammaaday oo ay hadda u qalqaalanayaan degmadii ay habeenkaa ku baryi lahaayeen.

Boqorkii warkaa isaga ah aad ayuu ugu riyaaqay, sababta oo ah ciidankiisu weli muu gaadhin goobtii ugu habboonayd in ay cadawga kaga hortagaan. Midda kale dib u dhacaasi wuxuu siinayaa waqti ay askartiisu ku nastaan. Taasoo u suuro galinaysa in ay dagaalka lama huraanka ah ee subaxnimada dhici doona ay ugu diyaar noqdaan.

Boqorkii markaa wuxuu ciidankiisii ku amray in ay socdaalkii joojiyaan oo ay goosan goosan u degaan; isna, intuu koox abbaanduulayaal ah kaxaystay ayuu u baxay halkii uu dagaalku ka dhici lahaa, si uu u soo kormeero sida ay meeshu tahay. Wax yar markay socdeenba waxay ku soo baxeen laag yar oo biyo maraan, meesha isla maalmahaa ayuu roob helay oo laagta labadeeda daanba waxay ahaayeen dhul dhiiqo ah oo mariddiisu adag tahay, waayo fardihii ay boqorka iyo kooxdii uu watay fuushanaayeen ayaaba degi gaadhay dhiidhi darteed. Halkaa wuxuu ka qiyaas qaatay in ay gaadhifarasyada cadawga ku dhib noqon doonto sida ay uga soo tallaabi lahaayeen laagta iyo labadeeda daanba. Xagga midigta waxa laagta ka xigay kayn jiq ah. Xagga bidixdana, ilaa qiyaastii hal mayl, waxa kaga yaallay tuule yar. Waxa halkaa uga muuqatay boqorkii in labada meeloodba ciidan yari ilaalin karayaan. Sidaasina waxay u suuro gelinaysaa in ciidan weynaha laagtu dhufays u noqonayso, labada geesoodna ay tuulada iyo kayntu ka xigaan; sidaa darteedna aanay u suurtoobayn in cadawgu dhanaba ka soo hareereeyo.

Sidaa markuu boqorkii isha uga buuxsaday goobtii uu dagaalku ka dhici lahaa ayuu dabadeed ku soo laabtay halkii ciidan-weynuhu degganaa. Wuxuu halkii yimid ciidankii oo degay oo nasasho nin walba lugaha fidsaday. Isaga, naf-ahaantiisu wuxu iskaga baahnaa waxoogaa iskala-bixin ah inta ka horraysa subaxda iyo dagaalka lama-huraanka ah.

Halkaasuu deeto hurdo foojignaani ka dambayso seexday isaga oo labiskii iyo qalabkii dagaalkaba gashan. Mar mar, faras danano iyo qar-jafta cagta askarta gaadhka haysa ka sokow, waxa sida habeenkii uunka u qariyey, u wada gaadhay, xasiloonaan iyo sanqadh la’aan. Qun yar qun yar ayuu habeenkii u siqay oo waagii ayaa soo dhawaaday. Markuu diiqii u horreeyey ciyey ayuu boqorkii hurdadii ka toosay; isla markiibana wuxuu toosiyey abbaanduulayaashii ciidanka waxanu amar ku siiyey in ay askarta u hor kacaan ilaa meelihii maalintii hore ay soo calaamadsadeen. Markaa, iyada oo weli dunidii mugdi tahay ayaa ciidankii isdaba galay oo u sunsuumay ilaa goobihii calaamadsanaa.

Waxa ugu horreeyey, oo saf ballaadhan galay ciidankii qaansalayda ahaa oo iyaga loogu talagalay in ay laagta qarkeeda ku diyaar ahaadaan, si ay isu-hortaagaan haddii gaadhi faraslayda cadawgu damacdo in ay laagta ka soo tallowdo. Gadaashooda waxa galay colkii warmoolayda ahaa oo iyana u diyaar ah haddii weerarka cadowgu aad u kululaado in ay caawiyaan qaansalayda. Gadaal oo colka xaggiisa dambe ah wax meelo yar taagsin ah iyaga oo koox koox u taagnaa heegan ku ahaa gaadhi-faraslaydii oo haddii ay cadowga u suurtowdo in ay ka soo tallabaan laagta u diyaar ahaa in ay wax xille tusaan.

Tabaabulshahaa la yaabka leh markuu ciidankii reer Reebu dhamaystay ayaa qacdii u horaysay ee waaguna bari ka dilaacday. Boqorkii ayaa markaa taagsin dheer oo xagga danbe ah u baxay waxanu sheedda ka arkay siigada iyo boodhka ka soo baxaya halka ciidanka Masar ka soo gaarufanayo. Deeto intuu wiilkiisii oo ag taagnaa sidaa u jaleecday ayuu ku yidhi, “Hadda waxa inna haya waqtigii ay naftaadu sida yaabka leh ugu ciilanayd. Siigadaa cirka isku shareertay waxa soo kicinaya ciidankii ciidan innagu soo duula kii ugu weynaa inta madaxaygu saan lahaa. Aniga imika xilka i saarani waa in aan dhabbada cagta saaro oo aan colkeena u horkaco dagaalka ee xusuusnow aabbo inkasta oo geesinimo dirirku xaal rag yahay, haddaan dhinto inaad tahay boqorkii dadkeenna.”

Erayadaa tiiraanyada leh markuu yidhi ayuu boqorkii faraskii jug siiyey oo u kadleeyey xaggii safka hore. Markan iyo haatan cadceeddii ayaa fudh soo tidhi oo ciidankii reer Reebu waxay durba ka dhex arkeen siigadii meesha fog ka soo baxaysay laxaadkii ciidankii Masar oo hab weerar u soo siqaya – fardoolay, lug-ku-socoto iyo gaadhifaras – ilaa ay hadba qaansalaydoodii laagta dacaalkeedii shishe soo ba gaadheen.

Boqorkii baa deeto amar ku bixiyey in ay qaansalaydu kiciyaan weerarka. Iyana markii ay heleen amarkii ay sugayeen ayey falaadh roobka kaga dhigeen ciidankii soo darhanaa ee Masaarida. Dhibicaa lama filaanka ihi dib ayuu u qabtay cadawgii, ha ahaatee dib-u-qabashadaa yar ee cadawga ku dhacay wax badan uma kordhin qoladii reer Reebu: waayo Masaaridu way ka qaansooyin waaweynaayeen oo falaadhoodu meel dheer bay gaadhaysay. Markaa markiiba waxaa loogu soo jawaabay duufaan falaadha ah oo halkaa isla qacdiiba waxa ku qudh baxay rag reer Reebu ah oo aan yarayn.

Boqorkii, oo ciidan yaraan awgeed aan in nin kali ka khasaaro oggolayn, baa markaa amar ku bixiyey in safka hore dib u soo kaco si ay uga yar durkaan halka fallaadhaha cadowgu ku beegan yihiin. Halkaa markay marayso ayaa labadii ciidan yara kale maageen; iyada oo midba ka kale u tirrisayo.

Beri ayaa waxa jiri jirtay maagaalo weyn oo ku taalay xeebta galbeed ee badda Kasbiyan. Magaalo may ahayn sida kuwa aynu maanta naqaan. Guryaheeda badidoodu waxay ahaayeen carshaan. Jidadkooduna waxay ahaayeen kuwa aad u yar yar oo cidhiidhi ah; giddigoodna waxay ku dhammaan jireen bannaan weyn oo ku yaallay magaalada badhtamaheeda.

Bannaankaa weyn waxa ku wareegsanaa dhawr derbi oo waaweyn oo dhagax ka dhisan. Mid guryahaa ka mid ah waxa ku noolaa boqorka. Boqorkaasina wuxu ahaa ninka xukuma dadka magaalada iyo hareeraheeda ku noolaa oo la odhan jiray reer Reebu. Guryaha kale ee daaraha ah ee ka boqorka ku ag yaallayna waxa ku noolaa wasiirrada, abbaanduulayaasha ciidanka boqorka iyo wadaaddada. Magaalada waxa ku wareegsanaa derbi weyn oo ka celin jiray weerarka cadawga.

Muddo haatan qiyaastii seddex kun oo sanadood laga joogo, maalin qorraxdu aad u kulushahay, ayaa waxa bannaanka weynaa ee magaalada badhtankeeda ku yaallay, iska soo buuxiyey dad aad u badan. Rag iyo dumar wixii magaalada ku noolaa ayaa ka soo jabay carshaantii ay ku noolaayeen oo isugu soo baxay bannaankii, iyaga oo aad gurxanka iyo qaylada yaabto.

Aragtidaa yaabka leh, waxa kale oo dheeraa iyada oo kolba kolka ka dambaysa ay guutooyin fardoolay ihi soo marayeen jidadkii yar yaraa ee magaalada iyaga oo u socda xagga faras-magaalaha. Dadku fardoolayda ayey joojinayeen oo waydiinayeen waxay waxaan oo askar ihi ugu socdaan xagga guriga Boqorka.

Fardoolayda gadaashooda waxa daba socday guutooyin is daba jooga oo ah ciidankii lugta, kuwaasoo ku gaadhan gaashaanno, fallaadho, qaansooyin iyo warmo. Waxayna gashanaayeen labbis iyo diracyo ka samaysan haragga wiyisha. Iyagana waxa daba socday abbaanduulayaashii ciidanka oo fuushan gaadhi-farasyo; iyaguna waxay gashanaayeen diracyo ka samaysan bir iyo naxaas u dhalaalaya sida dahabka.

Tolow waa maxay isbeddelkan la yaabka leh ee ka dhacay magaaladii yaalaa lagu yiqiin degganaanshaha iyo xasiloonaanta? Inkasta oo dad badani malaynayeen in magaaladoodii halis ku jirto, haddana wax runtii su’aashaa ka jawaabayey ma jirin.

War waa la yidhi baa la yidhi ahaa, wuxuu sheegayey in col dal fog ka soo kicitimay uu magaaladooda ku soo socdo. Taasina wax u xaqiijiyaa ma jirin; waxayna sahadinayeen in colkaasi awaashu meel kale foodda u saarto oo Ilaahay magaaladooda uga duwo. Waxase aad u yaab galiyey askartoodan jidadka socota ee xagga guriga boqorka u sunsumaysa. Waxaana dadkii ku dhalatay shaki ah: in malaha colka la sheegayaa run ahaantii magaaladooda soo weerarayo. Askartan iyagu lallabaha dagaal in ay u heensaysteen la moodaa, iyaga naf ahaantoodu wax war rasmi ah oo ay dadweynahan yaabban ku kordhinayeen ma jirin; sababta oo ah iyaga laftooda ayaan ka warqabin. Amar ayey qabeen kaliya in ay bannaanka guriga boqorka ku soo hor ururaan.

Boqorkii Reebu, isagu waxa uu ayaama badan fadhi rasmi ah u fadhiyey barsad weyn oo gurigiisa weyn ku taal. Waxa halkaa hareeraha ka fadhiyey boqorka la taliyaashiisii ugu waaweynaa oo ay ka mid ahaayeen abbaanduulayaashii sar sare ee ciidanka, wasiirradii iyo wadaaddadii diinta. Maalinba maalinta ka dambaysa ayaa ilaalada uu diraa ay keeni jireen warar xaqiijinaya in colka la sheegayaa run ahaantii ku soo socdo dalkiisa. Ciidankaasina yahay ciidankii Boqorka Masar. Fadhigaana boqorka  iyo lataliyayaashiisu waxay ku arinsanayeen siday, kol haddii la xaqiijiyey jiritaanka cadawga, ay uga hor tegi lahaayeen.

Boqorka Reebu, wuxuu ogaa sida xoog iyo xoolaba uu u lahaa Boqorka Masar. Waxa kale uu ogaa sida goobta uu ka dagaalamaba u isagu guusha ugu qaadanayey. Boqorka Masar marka iyada ah wuxuu weerar ku soo jiiday waddanno badan oo u qabsaday, kumanyaal dadkoodiiyana intuu qoorta ka wada xidhay oo uu addoon ka dhigay, Masar geeyey.

Boqorkii Reebu ayaa talo ku ceegaagtay. Tolow, ma markii isna la qabsan lahaa ayaa gaadhay? Ma dadkiisaan masaakiinta beeralayda iyo kalluumaysatada ah ee nabadda jecel ayaa berri addoon Masar loo sawaaqiyo noqon doona? Run ahaan markuu aad u fikiro wuxuu caqligiisa ka helaa in ciidanka Masar kiisa ka weyn yahay kana xoog weyn yahay, askarta Masarna tiisa ka hub iyo qalab wanaagsan tahay. Waxaasoo dhami ha jiraan, haddana waxa la yidhi: Rag ciil cadaab ka dooray – waxa la qadhaadhaatay Boqorkii Reebu in berri isaga iyo dadkiisu Masar addoon ka noqdaan. Waxanu sidaa darteed ku goostay in ilaa ninka u danbeeyaa dhimanayo u dagaallamo si uu nasiib darroda ku dhacday dalalkii ka horreeyey uga nabad geliyo dalkiisa.

Markaa iminka iyo haatan waxay Boqorkii iyo saraakiishiisii taladood noqotay — falaqayn iyo qorshayn — siday magaalada iyo dadkeeda u difaaci lahaayeen. Intaa ay iyagu foodda iskula jireenna, waxa bannaankii ka baxaysay buuqii iyo qayladii dadkii kolba gees iskugu jabayey, iyo dhawaaqii madaxda amraysay, iskuna dubbaridaysay askarta.

Boqorka halkaa u fadhiyey waxa gadaashiisa taagan wiilkiisii oo la odhan jiray Amuuba oo ahaa inan shan iyo toban jir ah. Amuuba, fadhigan barsadda aabbihii iyo madaxdu fadhiyaan wax xiiso gaar ah uma lahayn; inkasta oo uu u labisnaa sidii nin askari ah oo dagaal u diyaar ah. Isaga dagaalku waxa kaliya uu u ahaa isaga oo cadawga ay iska hor yimaadaan; waxanu markaa aad ugu hiyikacsanaa in hadalku dhammaado oo dagaalka dhabta ah la galo.

Markii u cabbaar odayaashii dul taagnaa, ee uu arkay aabihii oo dhabanada haysta oo talo ku caddahay ayuu qun yar siibtay oo ka baxay qolkii. Halkii buu bannaan yar oo guriga ku dhex yaallay intuu ka gudbay u tallaabay qolalkay hooyadii ku jirtay. Waxay ahayd dhismo weyn oo lagu kala qayb qaybiyey daahyo waaweyn oo ka samaysan harag si fiican loo qurxiyey.

Daahyadii ayuu mid iska laabay oo wuxuu galay qol ka mid ah uu arkay hooyadii oo murugo dhabannada la haysata; sababta oo ah boqorka ayaa iyana u sheegay halista dalka soo foodsaartay; waxaanay baqa weyn ka qabtay in dagaalka soo socda wiilkeeda iyo odaygeedaba ku waydo.

Waxay aragtay inankeedii sida uu heeganka u yahay iyo sida ay xamaasadda iyo firfircoonidu uga muuqato; doonayana in uu qof walba tuso in aanu hadda ahayn wiil yar ee uu yahay askari geesi ah oo ka mid ah ciidanka aabbihii, ayaa inta wajigeeda tiiraanyadii ka yar duushay, ay dhoosha yar caddaysay.

“Waxay ila tahay, hooyo, in ay waxaan oo hadal iyo talo ah iska dhaafaan,” ayuu yidhi Amuba, “Maxaa ka macna ah, halkayn ku dagaalanaaba waa halkii kalee. Imika, bal eeg aabbahay iyo lataliyayaashiisu maanta oo dhan bay murmayeen; goor dhaw uun baanay go’aan ku gaadheen halka ciidankeennu kaga hortagayo cadawga. Waxay leeyihiin oo isla garteen inay noqoto meel shan iyo toban mayl innoo jirta. Bal eeg, meeshu waa meel innaga iyo cadawga ay u dhexaynayso meel biyo fadhiisin ah oo dhiiqo ah; si ay ugu adkaato gaadhi farasyada cadawga in ay ka soo gudbaan. Bal, haba ahaatee, haddaanu cadawga na soo gaadhi karayn sidee baannu anagu u gaadhaynaa. Waxaan jeclaan lahaa in madaxdeennu ku taliyaan in lagu kulmo meel bannaan, si cadawga gacanta la iskula tago.”

Hooyadii baa intay yar ilkacaddaysay ugu jawaabtay, “Waan ogahay, hooyo, sida aad ugu ciillan tahay in ad dagaalkaagii ugu horreeyey gasho; hase yeeshee, ciidanka Masar oo keenna ka xoog weyn awgeed, waxa habboon oo dhib yar in aynnu magaallada ku difaacno ciidan yar, halkaynnu inagu weerarka ka bilaabi lahayn. Waxa jirta in aynaan u bir dhigi karayn qalabkooda. Gantaalahoodu waa kuwo gaashaan kasta oo adag ka kudaya; halkaynnu inagu ka haysano hal gaadhi farasba waxay iyagu keenayaan saddex amaba afar. Markaa si aynnu iskaga xajinno waa in aynnu tabaha aan kula dagaalami karno oo dhan ka fikirnaa.”

“Ha yeeshee Hooyo,” ayuu la soo booday Amuba, “Ciidankeennu waxay u dagaalamayaan in ay difaacaan guryahooda, xaasaskooda iyo carruurtooda. Hubaalna waxa ah in nin walba oo ciidankeenna ka mid ihiba uu dagaalami doono ilaa uu ka dhimanayo; oo aanu ninna ogolaanayn in addoon laga dhigo.”

“Haa! Hooyo, waa runtaa. Waxanan hubaa in ay sidaa yeeli doonaan. Waxase jirta, hooyo, inaad tahay inanka kaliya ah een leeyahay. Waxanad xusuusnaataa inaad weli wiil yar tahay oo aan gaashaan qaad ahayn. Markaa, hooyo iska jir cadawga oo aad ha isku bandhigin. Ma malaysan karayo adiga oon ku waayo e,” ayey tidhi.

“Waxba ha ka wal walin, hooyo,” ayuu laabta ugu qaboojiyey, nabad qab ayaan kuugu soo noqon doonaa, marka aannu ka caydhino ciidanka cadawga dalkeenna. Sug! Waxaan u malaynayaa in aabbahay iyo qoladii dhameeyeen tashigii; waayo waxan arkayaa iyaga oo barsaddii shirka ka soo baxaya.”

Boqoraddii dabeeto intay kacday ayay inankeedii laabta ku qabatay oo dhunkatay, “Soco hooyo,” ayuu ku dhawaaqay, deetana dibaddii buu u cararay.

G. A. Henty
Joorji Alfreed Heenti

Waxaa tarjumay oo fududeeyey:
Xasan Aw-Daahir Qaalib

Muqdisho, 1976

Tusmo

Qeybta 1aad
Qeybta 2aad
Qeybta 3aad
Qeybta 4aad
Qeybta 5aad
Qeybta 6aad
Qeybta 7aad
Qeybta 8aad
Qeybta 9aad
Qeybta 10aad
Qeybta 11aad
Qeybta 12aad
Qeybta 13aad
Qeybta 14aad
Qeybta 15aad
Qeybta 16aad
Qeybta 17aad
Qeybta 18aad
Qeybta 19aad
Qeybta 20aad
Qeybta 21aad
Qeybta 22aad
Qeybta 23aad
Qeybta 24aad
Qeybta 25aad
Qeybta 26aad
Qeybta 27aad
Qeybta 28aad
Qeybta 29aad
Qeybta 30aad