All posts by mktbd

Xumaanta Qabyaaladda

Af-Soomaaliga Dugsiyada Sare - Fasalka 3aad

Gabaygaan waxaa tiriyey abwaan Cabdullaahi Suldaan Timacadde, isagoo caan ku ahaa la dagaalanka qabyaaladda. Mar uu ceebaheeda tilmaamay, waxaa uu gabaygan soo socda ka tiriyey Hargeysa 1964kii, wuxuuna yiri:

1. Dawladahaan laga qeyliyee qaaq wax kaga siiyey
2. Nin waliba mar buu qaadan jiray qaanso iyo leebe
3. Qarfo iyo marbuu seexan jiray qalanqal hoosteede
4. Ha yeeshee quluub wadajirtaa qaniya sheekhoowe
5. Qalalaase meel lagu lumiyo qeylo iyo oohin
6. Qoraxdii dhacdaba teenu wey kala qaxeysaaye
7. Qod la riday qudhaaxyada gashaa qoob dad waa u halise
8. Hadduu geed qalalo roobku waa u qamac kaliileede
9. Dirxiga qudhunka uma soo uree waabu quudsadaye
10. Qasdi jeeray wadayo yelatoo qawlka ku heshiiso
11. Qabyo weeye Soomaaliyeey qiiradaadaniye
12. Qof qalbi la’ Quraankii uu akhriyey qaaf dheh ku haraadye
13. Kutaabtaa sidii lagu qariyey qiil la’ aakhiro e
14. Qeyrkii ka hare waa ninkii qalay walaalkiiye.

SHARAXA EREYADA

Qaaq wax kaga siiyey: kaga oohiyey.
Qarfo: dibed
Qalanqal: geed magacii, ujeeddadu waa baadiye.
Quluub wadajirta: midnimo, iskaashi.
Qalalaase: shaqaaqo.
Qoraxdii dhacdaba: maalin kastaba.
Teenu: Soomaalideennu.
Qamac: kuleyl.
Kaliil: dabayaaqada jiilaalka.
Qasad: ujeeddo.
Qawl: hadalka.
Qabyo weeye: wey kala dhiman tahay.
Qeyrkii ka hare: asaagii ka hare.

WEYDIIMO

  1. Gabaygu marka uu leeyahay “Nin waliba marbuu qaadan jiray qaanso iyo leebe,” muxuu uga jeedaa?
  2. Ujeedada gabayga haddii aynu eegno maxaa hore loogu mari karaa?
  3. Abwaanku Soomaalidii markaa joogtay muxuu ku canaantay?
  4. Muxuu u ekeysiiyey gabyaagu qofka qabyaalada jecel?
  5. Gabyaagu wuxuu si duurxul ah u tilmaamay in uu Soomaalida waanadeeda ku daalay, waa kee tuduca arrintaa sheegaya?

Saanu Yeellaba Waa Saanu Eednee

Af-Soomaaliga Dugsiyada Sare - Fasalka 3aad

Sheeko

Waxaa la yiri: Nin doob ah ayaa beri doonay inuu guursado. Xoolihiisuna, waxoogaa ari ah iyo neefaf geel ah ayey ahaayeen. Wiilkii baa intuu isla hadlay, yiri: “Gabar uma geed fariisan karti, oo xoolahaagu gabbaati iyo yar iyo wax kuu soo hara kuuma wada gaari karaan, waxaad kurrayn laheyd, qoys xaas yar ah oo xoolo badan, gabar wanaagsanna leh, oo aad isku tiirsataan”. Inankii oo sidaa niyadda ku yaha, ayey berigii dambe reer jees ah oo ari badan isa soo agdageen, Reerka jeeska ah dadka jooga waxay ahaayeen: Oday la oran jiray, Diiriye Miskiin, iyo Islaantiisi oo aheyd Dahaba Duiyama iyo Gabar rima tidcan oo la oran jiray Deeqa. Inankii bay reerkii is barteen. Inantii iyo aabaheed iyo hooyadeedba, iyaga oo aan is weydiin baa mid waliba inankii jeclaaday.

Inankiina inantii iyo qoyskoodiiba kuwii uu Ilaahay ka baryaycy bay noqdeen, sidii ninkii yiri “Reerkii aan doonayey roob igu eri.”

Kolkii Inankii arkay in qoysku wada jecel yahay, ayuu odaygii ku yiri: “Aabbo maad ii noqon, Dahabana hooyo may ii noqon, oo manta Deeqa ma laysiin?”

Diiriye iyo Dahabo oo kolkii horeba inanka jeclaaday oo garan la’aan si ay isaga oon weydiisan inantooda ula maagaan, ayaa markii inankki inanta isiiya yiri: intay aad ugu farxeen ku yiraahdeen: “Ku siinnay!”

Inankii baa inantii loo dhisay. Labadii reer, inanka reerkoodii iyo inanta qoyskoodiina way wada degeen; waayo badan kolkii ay wada yiillen oo inankii iyo inanti is guursadayna dhawr carruur ah yeesheen, ayaa odaygii Diiriye Miskiin ee inanka soddogii ahaa, inantana aabaheed ahaa dhintay.

Islaantii Dahabo-Duryama sidii caadadu ahayd bay asay xiratay hadalkiina way yareysay. Asayda, waxa xirata afada ninkeedu dhinto oo afar bilood iyo toban ha been bay xirnaataa. Magic bilaash uma baxa Islaantii Dahabo-Duryama kolkii muddadii asaaydu ka dhamaatay bay hadal keedii badnaa la soo noqotay.

Maalin maalmaha ka mid ah, oo xilliguna jiilaal yahay oo reerihii soo ceel fariisteen, ayaa kalkii ugu hroeeyey aryihiin reerku soo arooreen. Ninkii Deeqa qabay ee Dahabo-Duryamana soddohda u aheyd oo aiyaha wax ka waraabinayey ayaa is yiri, “Ariga Soddohdu ha u hor cabbo. Oo durba kayn caws leh ha gaaro inta aryaha kale la waraabinayo.”

Arigii soddohda oo barqadiiba dardugay oo weli sabadii jooga, ayuu ninkii maqlay soddohdii oo hadlaysa oo leh, “bal ariga la waraabiyey daya, waa qaboonc c ma isagaa biyaba qaatay. Sidii buu arigii ku fulay.

Kalkii xigay baa soo galay. Kolkaasuu ninkii yiri: waa tii soddohdii kalkii hore cabanaysay ee laheyd arigii goor qaboone ah oo aanu biyo qaadanayn baa la waraabshce bl kalkan aiyaha ha u dhexeeyo, oo badhtanka ha galo. Sidii buu yeelay.

Kolkii cadceeddu xidrataqy ee ay ugu kululayd buu arigii soddohdu cabbay. Arigii oo durduuranaya ayuu ninkii maqlay islaantii dahabo-Duiyama oo hadlaysa, oo leh “ma ari cidi dan u leedahay baa, bal goorta ariga la waraabshay eega, sida qoraxdu u kulushay ee neef waliba biyaha ugu kawkabyo. Sow wada biyadhebi mayo.

Kalkii saddexaad baa soo galay, markaasuu ninkii is yiri: “Waatay islaantii soddohda aheyd labadii kal ee hotre cabanaysay, ee aad kalna arigeedii ugu hor waraabisay kalkii xigayna aad u dhexaysiisay ee bal kalkan arigeeda ha u dambeeyo.

Kalkii saddexaad baa arigii sodohdii, Dahab-Duryama sabadii ku soo dhamaaday goor casar ah.
Kolkaasuu maqlay soddohdii oo hadlaysa, oo leh, “Waa habeen e, bal goorta arigaasu fulaayo dhowr, aryihii raga lahaa waa hore ayey meyracdeen.

Dabadeed ninkii oo arigii durdurinaya ayaa ku heeesay:

Saanu yeelaba waa saanu eednee
Saanu yeelaba waa saanu eednee
Saanu yeelaba waa saanu eednee.

Maahmaahyo

Xidid wada yaal waa xil wada yaal.
Xidid xeradiisu waa isu furan tahay.
Ninkii ka daraaba ka ree buu islahaa.

Maandeeq

Af-Soomaaliga Dugsiyada Sare - Fasalka 3aad

Gabaygaan waxaa tiriyey gabyaagii caanka ahaa ee la oran jiray Cabdullaahi Suldaan Timacadde. Timacadde wuxuu gabaygaan tiriyey markii gobanimadii la helay ee isku darkii dhacay. Munaasabaddii uu gabaygan ka tiriyey waxay ahayd iyada oo Amxaaradu ku hanjabtay inay gobalada xoroobay weerari doonto. Wuxuuna yiri:

Gumeysiga hashuu naga dhacay een gurayey raadkeda
Gu’yaal iyo gu’yaal badan hashii gama’a noo diiday
Goobtaay istaagtaba hashaan joognay garabkeeda
Guuraa habeenimo hashaan gabi walba u jiidhay
Waxaan soo gucleyahaba hashaan rag isku soo gaarnay
Gaashaandhigeedii hashuu galowgu eedaamay
Hashii geedankeedii rag badan goodku ku casheeyey
Hashaan labada gaal ee iska barkani gedh u dirireysay
Gacmaa lagu maquunshee xornimo nooma ay garane
Garre iyo guntane maalintay gees isugu booday
Allaa noo gargaaree markuu shicibku guulaystay
Geeraaradeedii hashaan anigu googooyey
Galoolkiyo maraagiyo hashaan kidiga geylaanshay
Gaajiyo haraad badan hashaan ugu garaacaayey
Goortuu sidkeedii go’ay eey galabii fool qaaday
Iyadoo candhada giijisay oo godol ku siidaysay
Garaad nimaan laheyn bay la tahay waad ka gaagixine
Annagoon gantaalada dhiciyo heysan qori gaaban
Hashaan gaada weyniyow libaax uga gaboon waayey
Inaan goraya cowl uga tagaa waa wax soo gudhaye.

SHARAXA EREYADA

Gumeysiga hashuu iga dhacay: gobanimadu
Gurayey: daba socday
Goobtay istaagtaba: meeshay istaagtaba
Galowgu: shimbir dagaalka ka oyda
Geedaankeedii: dagaalkeedii
Goodku: dugaag (mas)
Laba gaal ay is barkani: Ingiriis iyo Talyaani
Geydh u dirireysay: xoog u dirireysay
Garre iyo guntane: rag iyo dumar
Galool, maraa, kidi: geedo magacood
Geylaanshay: googooyey

Weydiimo

  1. Gabyaagu hasha uu sheegayaa waa maxay?
  2. Waa maxay micnaheeda hashaan rag isku soo gaarnay?
  3. Galowgu goormuu eedaamay?
  4. Labada gaal ee is barkani waa kuwee?
  5. Gabaygaan kasoo saar tuduca sheegaya ragga iyo haweenka iskaashigooda?
  6. Yaa loola kala jeedaa gaada weynow libaax iyo gorayo cawl?
  7. Soomaalidu xornimada siday ku heshay?
  8. Markaad gabaygaan u fiirsato, maxaad ku garan kartaa in geelu Soomaalida qiimo weyn ugu fadhiyey?

Tashan Waydayee Waa Laguu Talin

Af-Soomaaliga Dugsiyada Sare - Fasalka 3aad

Gabaygan waxaa tiriyey abwaan Cabdi Muxumed Amiin, wuxuuna abwaanku gabayga kaga hadlayaa sida ay dadka Soomaaliyeed kaalintii wadaninimo ee uu dalkooda uga baahnaa u gabeen. Wuxuuna isaga oo dalka la hadlaya kuna halqabsanaya hal magaceeda Tooyo la yiraahdo yiri:

Adoon tabar hayn, talana aan heyn
Oo tallaab gabay, kolka Tooyooy
Niman turuqyo leh oo tafaafulan
Oo aan kuu turin ku taxaabtaan
Ee lagu tago tashan way day
Waa laguu talin.

Kolka taxanaha taariikhaha guud
Tubta Aadmiga tii uu soo maray
Teena lagu daro abaar togan iyo
Tows colaadeed isku tiirsada
na tumaatiye adna kula taga
Tashan waynaye waa naloo talin.

Walle Tooyooy Taan ogsoonahay
Waxaad taban iyo Toogadaadaba
Dad ku taamoo Soo tukubiyaa
Kuuma taagnoo Kuuma tababaran
Ta ilaahiyo Tiisa kuma darin
Tashan waydaye waa laguu talin.

Inaad tiir iyo Tacab beeshaan
Tuugsataan abid Ceyr la tiriyo iyo
Wax matarayaal Taagan noqoteen
Tuug aan nixin iyo Burcad aan tudhin
Innoo taliyaan Ama tooyooy
Nabad taamiyo Nolol daba taal
Oo wax taransi leh Toobiye cadoo
Ceelka lagu tago
Oon turxaan qabin Labadaa talo
Tii inoo roon Ku tallaabsada
Tashan waydaye Waa laguu talin.

Tagto daayoo Timaadana qabo
Waa tusaalee Wax u taransada
Ha iska tuurina Ma tawaawaca
Tabar li’daan Ku tasownaa?
Allow labo labo Oo mataano ah
Hadba tii roon Noo tilmaanoo
Nagu taageer Tashan waydaye
Waa laguu talin Habaas laga tagay
Oo waxba aan tarin Tookh bilaash iyo
Nin tola’ay yiri Tuulo magansaday
Oo cidla is tubay, tuuray qarannimo
Wallee Tooyooy, tog cagaar liyo
Tigaad kuma furo, oo wax kuma taro
Tashan wayday, waa laguu talin.

Weydiimo

  1. Yaa tiriyey gabaygan?
  2. Muxuu kaga hadlayaa abwaanku gabaygiisan?
  3. Muxuu dalka abwaanka ku tilmaamayaa?
  4. Muxuu ku dhaliilay abwaanku dadka Soomaaliyeed?
  5. Muxuu aaminsan yahay abwaanku haddii ay dadka Soomaaliyeed iyagu tashan waayaan?

Waa Maxay Tix iyo Tiraab?

Af-Soomaaliga Dugsiyada Sare - Fasalka 3aad

Hordhac

Inta aynaan qeexin waxa ay kala yihiin tix iyo tiraab, waxa habboon in aynu marka hore qeexno waxa uu yahay afka Soomaaliga ee ay tixdu iyo tiraabtuba ka mid yihiin.

Af-Soomaaligu waa af xuruuftiisu ay Laatiin tahay dhawaaqiisuna uu Carabi yahay. Waxaana la qoray fartiisu sanadku marka uu ahaa 1972kii.

Codadka uu far-Soomaaliga ka kooban yahay ama leeyahay waa toban shaqal, kow iyo labaatan shibbane iyo sumadda hamsada oo iyadu leh cod gaar ah.

Afka Soomaaligu waxa uu u qaybsamaa guud ahaan labo qaybood oo waaweyn oo kala ah:

  • Tix
  • Tiraab

Qeexid Tix

Tixdu waa qayb hadalka ka mid ah waxayna leedahay ridmo iyo qaafiyad u gaar ah oo xaraf ku socota oo tuduca horey ama dhexda ka gala kuna soo noqnoqda labo, saddex ama afar goor. Tixdu waa suugaan, suugaantuna waa maanso, maansaduna waxa ay ka kooban tahay qaybo badan, waxaana ugu waaweyn:

  • Gabayga
  • Geeraarka
  • Jiiftada
  • Masafada
  • Buraanburka
  • Heesaha
  • Guurowga
  • Shiribka
  • Welgada
  • Maahmaahyada

Xeerka tixdu waa inaad saddex waxyaabood dhawrtaa: munaasabadda, macnaha iyo xarafkaba.

Qeexid Tiraab

Tiraabtu waa qaybta hadalka ka midka ah ee aan lahayn ridmo iyo qaafiyad ama xaraf ay ku socoto, waxa ayna ka kooban tahay murti, googaaleysiga, sheeko, baaniso, oraah iyo qayb ka mid ah maahmaahyada.

Xeerka tiraabta loo adeegsado waa in loo ilaaliyo meel dhacdo iyo macno, laakiin kugu dabrimeyso tiraabtu inaad xaraf iyo xubin midna ku socodsiiso ee hadalku tiraabta ahi waad dheereyn kartaa waadna gaabin kartaa.

Weydiimo

  1. Waa maxay tix? Waa maxayse tiraab?
  2. Goorma ayaa la qoray far-Soomaaliga?
  3. Immisa ayuu u qeybsamaa Af-Soomaaligu?
  4. Sheeg saddex ka mid ah qaybaha tixda.
  5. Sheeg xeerka tixda iyo tiraabta.

Af-Soomaaliga Dugsiyada Sare – Fasalka 3aad

Af-Soomaaliga Dugsiyada Sare - Fasalka 3aad

 

Tusmada Buugga

Waa Maxay Tix iyo Tiraab?
Tashan Weydayee Waa Laguu Talin
Maandeeq (Gabay)
Saanu Yeelaba (Sheeko)
Xumaanta Qabyaaladda (Gabay)
Garsoorka Wanaagsan (Sheeko)
Dayax (Gabay)
Isma Gabe Fariid (Sheeko)
Haddii Dunida Lagu Waarayo (Gabay)
Heerin (Sheeko)
Tusaale Waalid (Gabay)
Qaadow Adigaa leh (Gabay)
Wayga Degi Waayey (Gabay)
Ha Socoto, Ha Socoto
Xeerka Af-Soomaaliga (Falkaab)
Cabdi Gaheyr (Sheeko)
Sahan (Saar)
Dhaadaa Wax Ma Dhaafaan (Sheeko)
Afku Wuxuu La Xoog Yahay (Gabay)
Wadaaddo iyo Wiilwaal (Sheeko)
Miyi iyo Magaalo (Gabay)
Waa Xaq (Sheeko)
Gogosha Ha Igeynin (Gabay)
Ina Xagaa-Dheere (Sheeko)
Tallan Baan Qabaa
Qaali Waxaad Tiraahdaa (Gabay)
Dixdhagaxeed (Gabay)

Dayax

Af-Soomaaliga Dugsiyada Sare - Fasalka 3aad

Gabaygaan waxaa tiriyey Axmed Ismaaciil Diiriye oo ku magac dheer Qaasim. Qaasim gabaygaan waxaa uu curiyey sanadkii 1964-kii markaasina waxay ka mid ahayd waqtigii ay umada Soomaaliyeed sida foosha xun u hogaaminayeen mudanayaashii ay dadku soo dooran jireen. Wuxuuna yiri:

Dayaxaa lakala boobayaa iyo dirirki cawleede
Dabagaabihii laga career dunina yeelkeede
Xidigtii dagaariyo la dhaaf diilintii furey e.
Dibbaa laxaha loo eegayaa sacana waa dhaafe
Duqii samada lagu sheegayiyo dide ciijiidhiiye
Dabaylaha rag baa kala yaqaan dawga loo maro e
Hadba waqalka dihin Ruushku wow doogsin cararaaye
Daruuraa laweeraray nin ogi dan uga faalooye
Ha yeeshee dabkeedu haba’ee doqoni waa mooge
Nin da’diisu meeshaa tagtoo daalan baan ahaye
Daab gudimo wali sooma jarin wiilashaan diraye
Halka dunida lagu geedi yahay dayiba maysaane
Umadii daryeel wali mahelin daacada ahayde
Sidii bay u dooyaysan tahay damasha waaweyne
Sidii buu dugaag uga gurtaa daaqa xoolaha e.
Sidii bay dudada aar dhiciyo dacaw u joogaane
Sidii bay dushaa uga sidaan dumar caruurtiiye
Sidii bay dagmadu ceelashii ugu dar leeftaaye
Sidii bay docaha aqaladii uga daloolaane
Sidii bay daroorimada iyo daad u galayaaye
Sidii baa dagaalow biyaha loo dawariyaaye
Sidii bay u daba goosi tahay haradii dooloode
Oy waliba dibindaabiyo iyo diriri joogtaaye
Waa kaa dareersaday Amxaar dayr cadkii dhalaye
Dambi kuma hadlaayee ma arag dawladaan rabaye
Isma doorin gaalkaan diriyo daarta kii galaye
Dusha midabka Soomaali baad dugulka moodaaye
Misna laguma diirsade qalbigu waa dirkii Kaaral e
Meeshaan dad aan urursho iyo dirir ka eegaayey
Iyaba waa darxumo ii hadhee dacar miyaan leefay
Ma doraato raadkaan dhigaan dib ugu soo laabtay
Sidii aan dayfeysanahay miyaan dawgii ka habaabay
Waxba arartu yay ila durkine waxaan ku soo duubay
Maruun buu daf oran nabsigii diinku soo sidaye
Maruun bay daruur caafimaad dooxa soo rogiye
Darridaa abaarta ah mar buu doog ka soo bixiye
Dibjirkiyo marbay reer miyigu daasadaa qubiye 2
Maruunbuu dagiigaxan ragii daalanaan jiraye
Oo dabar danbeedkiyo dhibtiyo diidi keenada e
Maruun buu daboolka iska rogi doob la quursadaye
Dibnihii shakaalnaa marbaa dooda loo furiye
Markaasaa la daydayi xaqii naga dahsoonaaye.

SHARAXA EREYADA
1. Waxaa loo tartamayaa dayaxa iyo xidigaha tagistooda.
2. Laga career: laga tag, laga fogaa.
3. Xidigihii inoo muuqanayey iyo jiitintii waaq habaar qaba haatan la dhaaf oo kor baa loo sii socdaa.
4. Lo’da iyo laxaha labaduba waa xidigo laga faaliyo.
5. Duqa samada: awrka cirka
6. Cirjiidh: xidigo.
7. Doolo: waa harooyin hawada ku yaal.
8. Kaaral: waxa uu ahaa gaal Ingiriis ahaa oo 18 sano Waqooyi xukumi jiray.

WEYDIIMO
1. “Ha yeeshee dabkeedu ha ba’ee doqoni waa mooge.” Waa maxay waxa Qaasim leeyahay doqonta lama socoto? Yuuse doqonta ula jeedaa?
2. Meesha uu leeyahay da’diisii baa gaadhay waa xagee?
3. Ka hadal waxyaabaha kuu muujinaya dawladii Soomaaliyeed ee markaa dalka ka talinaysay in aanay dalka wax hormar ah gaarsiin.
4. Sadexda su’aalood ee Qaasim is weydiinayaa shucuurtiisa wadaninimada ah maxay kaaga muujineysaa?
5. Si kooban uga hadal tuducyada soo socda waxa ay muujinayaan:

“Isma doorin gaalkaan diriyo daarta kii galaye.”

“Misna laguma diirsade qalbigu waa dirkii Kaaral e.”

“Dusha midabka Soomaali baad
dugulka moodaaye.”

  1. Faallo kooban ka bixi todobada tuduc ee gabayga ugu dambeeya.

Boqorka iyo Galleyrkiisa

Sheeko Gaaban

Jeems Bidaarguul

Jankiis Khaan wuxuu ahaa boqor weyn oo dagaalyahan ahaa. Wuxuu ciidankiisu isagoo hogaaminaya kuduulay Shiinaha iyo Furus, wuxuuna qabsaday dhulal badan. Waddan kasta, dadkiisa waxay sheegi jireen ficiladiisii; waxayna yiraahdeen illaa xilligii Aleksandar-kii Weynaa, boqor Jankiis la mid ah lama arag.
Maalin maalmaha ka mid ah, isagoo deegaankiisa jooga, dagaalna uu ka nastay, ayuu isagoo faras saaran duurka galay si uu usoo ugaarsado. Waxaa la socday saaxiibo fara badan. Socdaalkooda waxaa ka muuqday farxad, waxayna siteen qaansooyin iyo leebab. Gadaashooda waxaa daba socday adoomadooda oo watay eeyaal.
Waxay ahayd koox ugaarsato oo dhameystiran. Keyntii waxaa laga maqlayay qeyladooda iyo qosolkooda, waxayna filayeen in ay la hoydaan ugaar aad u fara badan.
Boqorka gacantiisa waxaa dul fadhiyay galleyr uu aad u jeclaa, waayo waagaas galleyrada ugaarsi ayaa loo tababari jiray. Hal eray ayuu mulkiilaha ku oran jiray, markaasey cirka u duuli jireen iyagoo raadinaya ugaar. Hadey nasiib wanaag arkaan sagaaro ama bakeyle, waxay soo dagi jireen iyagoo usoo dhacaya sida fallaar la soo ganay oo kale.
Markuu habeenki soo dhawaaday, waxay ugaarsatadi bilaabeen in ay dheelmadaan. Marar badan ayuu Boqorku dhex maray keyntaan, waddooyinka si fiican ayuu u yaqaanay. Haddii ay ugaarsatadii qaadeen waddadii ugu dhoweyd, Boqorkii wuxuu qaaday waddo dheer oo dhex marta waadi ku yaala laba buurood dhexdooda.
Maalintaa maalin aad u kulul ayey ahayd, Boqorkiina aad ayuu u oomanaa. Galleyrkiisi mar hore ayuu gacantiisa ka duulay, waxaa hubaal ahaa in uu galleyrku iskii u dheelman doono.
Boqorka si tartiib ah ayuu u watay faraskiisa. Mar hadda ka horeysay ayuu aagaan ku arkay balli biyo nadiif leh, khaasatan waddaduu hadda marayo. Yaa mar un tusa balliga! Laakiin maalmihii kululaa ee jiilaalka ayaa qalajiyey balliyaashi buuraha ku yaalay oo ay biyuhu ka soo burqan jireen.
Ugu danbeyntii, wuxuu aad u farxay markii uu arkay biyo ka soo dhibcaya dhagax dhinaciisa. Wuxuu ogaaday in uu kor jiro balli. Xilligii roobabka, wabi ay xawaarihiisu aad u xoog badan yihiin ayaa meeshan ka qulquli jiray; laakiin hadda wuxuu isu badalay hal dhibac oo marba soo dhacaysa.
Boqorkii faraskii ayuu kadagtay. Wuxuu boorsadiisa ugaarsiga kala soo baxay koob fidda ah. Wuxuu u hoos dhigay dhibcihii soo dhacayey.
Waqti dheer ayey ku qaadatay in uu koobki buuxsamo; Boqorkana aad ayuu u oomanaa, si adag ayuuna u sugay. Ugu danbeyntii wuu buuxsamay. Wuxuu saaray bushimihiisa, wuuna cabbi rabay.
Mar un, sharqan ayaa laga dareemay hawada, koobkiina gacantiisa ayaa laga riday. Biyihii oo dhan dhulka ayey ku daateen. Boqorkii kor ayuu eegay si uu u arko ciddii falka ka danbeysay. Waaba galleyrkii uu jeclaa!
Galleyrkii ayaa cabbaar dul heehaabay balliga, kadibna dul dagay dhagax balliga agtiisa ah. Boqorkii koobka ayuu dib u qaatay, haddana wuxuu u hoos dhigay dhibcihii biyaha.
Goortaan wax badan ma uusan sugin. Koobka barkiis markuu buuxsamay ayuu u qaaday xagga afkiisa. Laakiin intuusan taabsiin bushimaha, galleyrkii ayaa hoos u soo duulay mar kale, gacmaha Boqorkana ka tuuray koobkii.
Hadduu Boqorki xanaaqay. Mar kale ayuu isku dayay in uu cabbo, markii saddexaadna galleyrki ayaa cabbitaankii u diiday.
Markaas ayuu Boqorki aad usii xanaaqay. “Sidee baad saan iigu gali kartaa?” ayuu yiri, “Haddaad ii gacan gasho, qoortaada ayaan maroojin doonaa!”
Mar kale ayuu koobki buuxiyey. Laakiin intuusan isku dayin in uu cabbo, wuxuu galka ka siibtay seeftiisa.
“Hadda Jaalle Galleyrow,” ayuu yiri, “waa markii ugu danbeysay!”
Intuusan hadalkii dhameysan, galleyrkii ayaa soo dagay oo koobki gacantiisa ka tuuray. Laakiin Boqorka intaas ayuu rabay. Intuu seefta la dhacay ayuu shimbirkii la helay isagoo agtiisa maraya. Galleyrkii maskiinka ahaa ayaa dhulka ku dhacay, isagoo dhiig baxaya oo ku dhimanaya cagaha milkiilihiisa agtooda.
“Dhibkaaga wixii kaa raacay waa kaa!” ayuu yiri Jankiis Khaan.
Laakiin markuu koobkiisi raadiyay, wuxuu arkay in uu ku dhacay meel uusan gaari karin oo laba dhagax dhexdooda ah.
“Si kastaba ha ahaatee, waa in aan ka cabbo balliga,” ayuu isku yiri.
Markaas ayuu billaabay in uu kor u fuulo dalcadda buurta si uu u gaaro meesha ay ka soo dhibcayaan biyaha. Shaqo adag ayey ahayd, kor markuu usii korana, haraadka ayaa kusii kordhaya. Ugu danbeyntii meeshi ayuu gaaray.
Dhab ahaantii, meesha waxaa ku yaalay balli biyo ka buuxaan, laakiin waa maxay waxaas balliga dhex jiifa, uguna dhowdahay weyninkiisu in uu buuxiyo balliga oo dhan? Wuxuu ahaa mas weyn oo dhintay, oo ah nooca ugu sunta xun.
Boqorki wuu istaagay. Wuxuu iloobay haraadkii ku dhaganaa, waxa uu ka fikirayo oo kaliya waa meydki shimbirki miskiinka ahaa ee jiifa dhulka, buurta agteeda.
“Galleyrka ayaa nafteyda badbaadiyey!” ayuu ku dhawaaqay, “laakiin maxaan abaal marin uga dhigay? Wuxuu ahaa saaxiibkii iigu ficnaa, waana dilay!”
Buurti ayuu ka soo dagay. Shimbirki ayuu si tartiib ah dhulka uga qaaday, kuna riday boorsadiisa ugaarsiga. Kadibna faraskiisa ayuu fuulay, una dhaqaaqay dhanka hoygiisa. Wuxuu isku yiri:
“Maanta waxaan bartay cashar murugo badan; wuxuuna yahay, inaad waxba sameyn markaad xanaaqsan tahay.”

Dhammeystir

Diiwaanka Gabayadii Sayid Maxamed Cabdulle Xasan

Halkan waxaa ku dhammaaday 120kii gabay ee aan gogoldhigga ku soo xusnay iyo 16 gabay oo rag kale mariyey isla markaana gabayada Sayidka iyo Daraawiishta xiriir la leh.

Haddaba, wixii khalad ama gef ah ee buuggan ka soo baxa, ulakac ma aha, sidaa ayaana lagu soo ururiyey – iyadoo weliba raadintuna aad u daba dheerayd, wakhti badanna ay nagu qaadatay ururinta iyo qorista labadaba. Hase ahaatee, waa murti iyo taariikh Soomaaliyeed oo lama kala xigo ee sida saxa ah haddii aad hubto soo gudbi. Qof kasta oo gabay hubaal ah ka haya Diiwaankaan ama taariikhdii Daraawiisheed, iwm. Haddii ay kula tahay inaad diiwaanka wax taabbagal ah ku biirin karto, waxaannu kaa codsanaynaa inaad degdeg ula soo xiriirto qorayaasha iyo dhamaanba dadka ka shaqeeyay buuggan. Aad iyo aad baannu uga mahad celinaynaa wax kasta oo nala ku soo kordhiyo.

Waxaa jirto oo weliba hubaal ah, in gabayada Diiwaankan ku qoran ay dadka qaarkii ku adag yihiin, laakiin waxaannu idin la socodsiinaynaa in aysan shaqadii buuggu weli dhammaan. Waxaannu rajaynaynaa inaan helno dad af-Soomaaliga iyo taariikhda Soomaaliyeed aqoon dheer u leh isla markaana naga caawiya sharraxa , ujeeddada, sarbeebta iyo macnaha faahfaahsan ee gabayada.

Gabayada Diiwaankan waxaannu ku tala jirnaa inaannu kordhinno. Sidaas awgeed ciddii haysa gabay Daraawiisheed, mid ay mariyeen iyo mid loo mariyeyba, fadlan soo gudbi, waa taariikh isla markaana waa lagama maarmaan in la qoro oo la diiwaan geliyo si aanay u lumin ee ay murti dhaxalgal ah ugu noqoto jiilalka dambe.

Cali Xaaji Axmed

Diiwaanka Gabayadii Sayid Maxamed Cabdulle Xasan

Gabaygan gaaban waxay ulajeeddadiisu ahayd – in loogu hal daro Darwiish la oron jirey Cali Xaaji Axmed Aaden oo ay Sayidka habrawadaag ahaayeen, Cali waxaa dhasay Balax Seed Magan, Sayidkana hooyadii waxaa la oron jiray Carro Seed Magan.

Waxaa la yiri dagaalkii Ruuga ee Koofil ayaa lagu dilay Cali Xaaji Axmed oo fardaha Daraawiisheed buu madax ka ahaa, markii dagaalka foodda la is geliyey asaan wali la isu jilib dhigin, ayaa gaalkii girligaan Daraawiishta ku afuufay. Halkaas ayuu Cali Xaaji ku yiri, “War fardaha xabbadda dib uga qabta.” Waxaa markiiba loo qaatay inuu baqay, maxaa yeelay Daraawiish waxaa caado u ahayd in haddii tacshiiraad ama laba lays dhaafsado ay cadawga jiiraan.

Hadalkii Cali Xaaji oo ahaa “Fardaha rasaasta ka qabta!” hadii Sayidka loo geeyay ayuu mariyey gabaygan oo wuxuu yiri:

Caliyow habaaskii inaad, hadaftay lay sheegye
Hadalkaagu siduu noogu yimid, waa hagoognahaye
Waa kuu hundhuraayaa siduu, hooggu kuu maraye

Hadda aynu joogniyo intii, horay ka aamiina
Abidkood dagaal ma hargadaan, haybta aan nahaye
Adigaa hinjiga noo wada ee, haaligyaan nahaye

Hulqe aabbahaa baa ahaa, hogoshki dheeraaye
Waa wuxuu Hubeyr ugu fakaday, Haarriyaan dhicine
Maxaa habarwadaaggay ka dhigay, haadka cararaaya?