Cakis ah
Yoonis oo askartii u akhrinayaan waxa toosan iyo waxa qalloocan.

Yoonis waxa uu la jaanqaaday Sooyaan, markaaseey ka soo dhexbaxeen dadkii kale ee faraha badnaa. Waxa uu bilaabay in uu dareemo in ay bacadlayaasha dawladdu ay yihiin kuwo jahwareer ka muuqdo, oo aanba u ekayn kuwo wax gargaari kara. Qoobtii buu iskaga tagay isaga oo niyad jaban weyn ka muuqdo. Hadda, waxa uu aad u baadigoobayaa, doonayaa in uu helo dekad iyo markab uu dhulkiisii uu ku tago.
Dhinacyada ka dambeeya bacadlayaasha dawladdu leedahay Yoonis waxa indhihiisu qabteen haweeneey xidhnayd qalabka qurxinta dumarka oo aad u heer sarreeya, iyo dhar dhaldhalaal badan ka muuqday oo casaan ah. Iyada oo nin kastaaba uu dhaafayey, haweeneeydii waa ay ilka caddaysay, waxayna u soo dhaqaaqday dhowr talaabo dhinaciisa, iyada oo isku dayaysa in ay la hadasho. Uma ekayn mid dawarsanaysa. Maya, Yoonis waxa uu mooday in ay wax iibi- nayso. Markii ay ku guulaysan wayday isku dayideedii in ay wax iibiso iyada oo misna isku dayaysa in ay hesho macmiil hor leh. Yoonis waxa uu la amakaagay in sida quruxda badan ay isku soo dhalaalisay loo aqoonsaday arrimaha la xiri- ira danta guud, oo uu ku dhawaaqay mudane Wadacas. Kabacdi waxa uu arkay haweeneey kale oo xirnayd dharka ciyaaryahannada lagu yaqaan, wajigeedana masawir riinji ah marsatay, kaasoo laga arkayay lugaheeda. Waxay ahayd qof furfuran, markaaseey ku dhaygagtay Yoonis Maskiin. Waxa uu doonayay in uu waydiiyo halka ay ka xigto dekadu. Laakiin, intii uusan afkiisa kala qaadid, oo uusan hadal, ciidanka nabadda oo agtiisa marayay ayaa durbadiiba gaadhigiisii hortiisa ku joojiyay.
Dhowr askar ah oo xidhnaa dhar madoow ayaa markiiba ka soo booday gaadhigii ciidanka nabadda, waxayna isku duubeen labadii dumarka ahaa, iyaga oo tukhuntukhaynaya ayeey misna gaadhigoodii ku riteen. Askartii albaabadii ayeey si xooggan iskugu dhufteen markaaseey xidheen oo ay iska tageen. Mid ka mid ah askartii waa uu ka hadhay, kaasoo wax qoranayay, kuna qoranayay buug madow oo uu ka soo saaray jeebkiisa.
Yoonis waxa uu jeclaa in askartani ay joogi lahaayeen markii isaga la xa- dayay. Maxay meel walba u joogaan, oo uu u waayay markii uu iyaga u baah- naa? Dabcan, markan ayuu u sheegi karaa xadistoodii ay u gaysteen si uu uga helo taageero. “Iga raali ahoow, mudane waxaan doonayaa in aan kula socodsiiyo in la i xaday.”
“Taasi ma’ahan waaxdayda,” ayuu ku jawaabay askarigii, isaga oo iska sii waday shaqadiisii uu wax ku qoranayay.
Yoonis ayaa waydiiyay, “Waaxdee baad ka shaqaysaa?”
“Dhaqan xumada,”ayuu yidhi ninkii.
“Maxaad tidhi?”
“Dhaqan xumada, ninkoow. Waaxdu waxay danaysaa kuwo ku kaca dhaqa- mada xun xun.”
“Waa hagaag, dabcan xadista la ii gaystay waa mid la halmaansha dhaqan
xumada.” Ma uusan helin wax jawaaba, Yoonis haddana waxa uu waydiiyay, “Maxaa dumarkaas loo xidhan?”
“Miyaadan ka garanayn dharka ay xirnaayeen?” Ninkii ugu dambaytii kor ayuu u eegay isaga oo joojinaya qoraalkiisii si uu u arko Yoonis. “Dumarkaasi waxay yihiin dambiilayaal ragga jirkooda ka iibinayay si ay u helaan lacag. Waxaa ka wanaagsanaan lahayd haddii ay wax uun isku bedelan lahaayeen.” “Wax uun isku bedelan lahaayeen? Maxaad uga jeedaa ‘wax uun isku bedelan lahaayeen’?”ayuu waydiiyay Yoonis, isaga oo aan danba ka lahayn dhibkiisa wakhtigan xiiso gaarana u hayn danta dumarkaas.
“Waxaan uga jeedaa,” ayuu yidhi ninkii askariga ahaa, isaga oo ku nuuxnu- uxsanaya erey kasta, “dumarkaasi waxay ahayd in ay madadaaliyaan marka ay casheeyaan, wax cabbaan, qoobka ciyaarka dheelaan, iyo iyaga oo hela tigidh ay ku aadaan golaha murtida iyo madadaalada, ee ma’ahan in ay qaataan lacag. Axsan waa in ay hormarisaa ganacsiga bulshada, kaasina waa sharci.”
Yoonis waa uu ku jahwareeray hadalkiisii, waana uun dawikhiyay. “Markaas sinnama looma oggola in ay iibiyaan jirkooda?”
“Waa ay jiraan wax la oggol yahay, dabcan. Tusaale, lacagta waa loo isticmaali karaa haddii riwaayad iyo filim dadka oo dhan la tusayo. Markaa taasi waxay noqonaysaa danta guud, ma’ahan mid shaqsi u gaar ah, waana la oggol yahay. Intii la xidhi lahaa, kuwo jilaya waxay noqdaan kuwo caan ah, dadkoo dhan ay yaqaanaan, lacag fiicanna waa ay ka sameeyaan.”
“Markaas waa khalad oo lama oggola in lacag lagu kala iibsado waxyaabaha anshaxumada bulshada u keenaya?”ayuu waydiiyay Yoonis.
“Waxaa kaloo la reebay, oo aan la oggolayn in la isdhaafsado lacag, khaasa- tan, marka haweeneeydu ay xidhan tahay dhar qurux badan iyo kabahaas aadka u dhaadheer,”ayuu yidhi ninkii, kuna yiri cod liidid ka muuqdo. “Wakhti kooban, oo cayiman sida saacad ama hal habeen, waa mid uu sharcigu ka soo horjeedo. Laakiin, in la isguursado, oo ay noqoto mid joogta ah, heshiis nololeed, markaas lacag waa la isdhaafsan karaa. Dhab ahaantii, waalidku in- taas ayeey ku dhiirigeliyaa caruurtoodu in ay sameeyaan. Tani waxaa ku jira sharaf iyo magac maamuusid. Waana ta keliya oo nolosha dadka kor u qaa- daysa waxna ka bedelaysa halka ay kaga jiraan bulshada iyo amnigoodaba.” Askarigii waxa uu dhamaystay qoraalkiisii uu ku mashquulsanaa, wuxu- una isku dayay in uu soo qabsado boorso uu watay. Waxa uu ka soo saaray dhagxaan, ulo iyo musbaaro. “Gacan ma i siin kartaa?”
“Dabcan,” ayuu yidhi Yoonis. Waxa uu ka fikiray warbixintii uu ninku siiyay oo ku saabsanaa dhaqanka suuban.
Ninkii askariga ahaa waa uu sii jeestay wuxuuna ku sii dhaqaaqay dukaanka agtiisa ahaa. Waxa uu gacantiisa ku qabsaday dhowr alwaax oo gidaarka ku dhagganaan markaasuu u baaqay Yoonis. “Dhinac kor uga qabo. Waxaan doonayaa in aan ku dhijiyo sabuuraddan darbiga ka soo horjeedka dariishadaha iyo albaabada dukaankan.”
“Maxaad ugu dhajinaysaa dukaankan?”
“Dukaanku waa xidhan yahay,” ayuu yidhi, kuna yidhi cod yara weyn isaga oo afkiisa wali ku haysta musbaaradii. “Maxaa yeelay kan iska leh waxaa lagu qabtay isaga oo iibinaya sawirro sharci darro ah. Haddana waxa uu ku jiraa xabsiga.”
“Waa maxay sawirrada sharci darrada ah?” ayuu waydiiyay Yoonis.
“Waa hagaag, sawirrada sharci darrada, aan sharci ahayn, oo ay ka muuq- daan waxyaabo anshax xuma ah.”
“Kan dukaanka iska leh miyaa samaynayay ‘anshaxumada’?”
“Maya, ee waxa uun uu iibinayay sawirrada.”
Yoonis waa in uu tan si gaar ah uga fikiraa isaga oo taxadarsan. Ninkii askariga ahaa waxa uu dhameeyay shaqadii uu hayay. “Markaas iibinta sawirro la mamnuucay waxay qofkaas ka dhigaysaa mid dambiile ah?”
Imminka waxaa la soo gaaray wakhtigii askarigu uu joojin lahaa, oo uu misna waydiin lahaa su’aalo Yoonis. “Waa hagaag, sideedaba, haahee. Dadka iibiya sawirro noocaas oo kale ah waa kuwo ah dambiilayaal. Dadka wax iibsada si sahlan ayaa loo duufsan karaa, waad og tahay.”
Yoonis waxa uu sacabkiisa ku dhuftay wajigiisa. “Waan fahmay. Tani waa in ay ahaataa xafiiska wargayska. Waad xirtaa kan wargayska sawirrada u soo qaada, oo soo qaada sawirrada dagaalka iyo dhimashada! Laakiin, war- gayskaagu dambi miyuu ku leeyahay in uu gacan ka gaysto in la soo qaado sawirrada dagaalka iyo dilista sababtoo ah waa ay daabacaan, waana ay iibiyaan sawirrada dadka wax dilaya iyo kuwa la dilayo?”
“Maya, Maya. Oouch! Xanfarkan dhagaxa iyo ulaha!” ayuu yidhi ninkii askariga ahaa, isaga oo ruxaya suulkiisa xanuunku hayo iyo isaga oo habaar- tamaya. Waxa uu la waayay musbaar, markaasuu ku dhuftay suulkiisa si lama filaan ah. Isaga oo qaadanaya alaabtiisii, waxa uu isku dayay in uu soo bilaabo. “Sawirrada aan sharciga ahayn waa kuwo dadka qaaqaawan ay ku sawirran yi- hiin. Sawirradaasi waxaa sameeya kuwo dhaqanka xun leh. Dadka dhaqanka wanaagsani ma’ay jecla, mana ay arki karaan sawirradaas. Dhinaca kale, marka laga eego,” ayuu yidhi ninkii, “sawirrada iyo qoraalada ku saabsan dagaalka iyo dad dilista, haddii si fiican loo habeeyo, waa arrimo dadka anshaxa su- uban iyo kuwa dhaqanka xun lehi ay gabi ahaantoodba dhici karto in ay wada akhristeen ama ay wada sameeyeen. Run ahaantii, sawirrada aan la eegi karin ama qoraalada naxdinta lehi ku muujisan warbixinta dagaalka iyo dad dilista waxay ku guulaysan karaan biladda saxaafadda.”
Markii uu musbaarkii ugu dambeeyay uu ku dhameeyay, Yoonis waa uu iska tagay. Wuxuuna garwaaqsaday in ninkani uu yahay mid mashquul ku ah dhaqanka xun, ee uusan waxba ka qaban karin xadista loo gaystay.

Kuma Ayeey Ka Timid Fikraddan Aadka u Wacan?
Sharciyaqaano ka wada hadlaya sidii ay u noqon lahaayeen taajiriin iyaga oo isticmaalaya Firkadahooda.

AGA, baga!” ayuu ku qayliyay ninkii. Odaygii iyo haweeneeydii waay- eelka ahaa waa ay la yaabeen. Waa ay eegeen iyaga oo la fajacsan rabshadan aysan filayn. Ninkan iska soo galay meeshan aan looga yeerin, waa mid si wacan u labisan, wuxuuna xidhnaa dharka ciyaaryahannada loogu talagalay, si wacana loo soo tolay, iyo isaga oo shaaribihiisa si aad sare ah u soo jaray. Ninkan iyo kuwa kale ee la socday waxay isku uruuriyeen hal qol, waxay ahaayeen kuwo xirnaa dhar isku wada eg oo madoow. Waxay u ekaayeen kuwo noloshoodu ay ku xidhnayd ninkan. Hogaamiyahooda waxa uu dul yimid miis si uu uga qaato bun, misna waxa uu gacmaha u haadinayay kuwii kale. Sida idihii oo kale ayeey is tubeen qolka meel ka mid ah, haddana ku sugeen.
“Hambalyo,” ayuu yidhi Yoonis, haddana sii raaciyey “waxkasta oo aad u dabaal dagaysaan.” Yoonis waxa uu mooday in uu ku khasban yahay in uu u shubo bunkii, isaga oo si gaar ah u indha indhaynaya laymanka dharka uu xidhan yahay. “Ma ku waydiin karaa sababta aad u faraxsan tahay?”
“Dabcan,” ayuu yidhi isaga oo aad isulaweyn. “Waad ku mahadsan tahay bunka. Goow! Waa uu kulul yahay!” isaga oo bunkii dib u dhigaya, ninkii isaga oo gacanta ka qabsanaya Yoonis ayuu yidhi, “Magacaygu waa Sooyaan Geedi. Waa maxay adiga magacaagu?
“Yoonis. Yoonis Maskiin. Aad ayaan ugu faraxsanahay in aan kula kulmo.” Sooyaan waxa uu si xooggan u salaamay Yoonis, isaga oo si adag u ruxaya gacanta Yoonis. “Yoonis, maanta hantiile ayaan noqday. Waxaan ku guu- laystay wax soo saarka aqoontayda, qalab waadax ah, oo wax lagu jari karo.” “Maxay ahayd codayntani?”
“Tiradii ugu yarayd ayeey maxkamadu ku codaysay in aan helo oggolaansho warqadeed oo shati ah, kaasoo ii oggolaanaya in aan aniga keligay aan iska leeyahay, aniga uuna aan ka faa’iidi karayo.”
“Maxay tahay warqaddan oggolaanshaha adiga keligaa uun aad ka faa’iidaysan karaysid?” ayuu waydiiyay Yoonis.
Sooyaan ayaa yidhi isaga oo farxadi ka muuqato, “Waa warqadda keliya ee qiimo weyn ka leh jasiiraddan. Waa warqad ay qoreen Golaha Guurtida, kuwaasoo aniga ii siinaya in aan keligay aan ku haysto shati gaar ah, oo aan ku jari karo dhirta. Cid kale ma isticmaali karto wax soo saarka aqoontayda waadaxa ah, ee wax lagu goyn karo, haddii aynaan oggolaansho aysan iga helin aniga. Waxaan ahaanayaa mid hanti badan leh!”
Yoonis waxaa maskaxdiisa ku soo dhacay haweeneeydii uu ku arkay Booliqaran markii uu yimid. “Goorma ayaad hindistay arrintan?”
“Goow, anigu iskama aan lahayn fikirka. Muuse, kii saboolka ahaa ayaa
arrintan oo dhan isu geeyay, isaga ayaana warqadda u gaystay xafiiska Hog- gaan Dawladeedka ee Fikradaha lagu Xakameeyo. Waxaan siiyay Muuse lacag xoogaa ah maadaama uu yahay qofka xuquuqda u leh, soona alifay, mar dhowna waan wada siinayaa inta kalena! Muuse marnaba ma awoodi karo in uu shaqaaleeyo qareenada keligiis,” ayuu yidhi Sooyaan, isaga oo ruxaya madaxiisa, misna ku sii jeesanaya asxaabtiisa kale.
“Markaas kumaa laga adkaaday?”ayuu waydiiyay Yoonis.
“Waxa uu ahaa tartan adag,” ayuu yidhi Sooyaan. “Boqolaal qof sida Muuse oo kale ayaa isku dayay, oo kuba fikiray intaan anigu aan ogaan. Muuse ka hor, taasi waa taa. Qaar waxay yidhaahdeen waa arrinta aqli galka ah ee ku xigta marka wax soo saarka aqooneed la hindisayo. Haa heey! Xitaa Muuse ayeeydii ayaa arji gudbisatay, iyada oo ku doodaysa in ay ka mas’uul tahay halka uu maanta gaaray. Iyo iyada ay jirto in qoraa kale uu leeyahay Muuse fikirka aniga ayuu iga xaday.”
Sooyaan in xoogaa ah ayuu aamusay si uu u kab kabado bunkiisa. “Inkastoo sidii lagu kala saari lahaa arjiyadaas oo dhan ay tahay tii ugu adkayd. Muddicii wuxuu ku dooday in wakhti dheer laga joogo markii, markii ugu haraysana ay tahay in la isku xidho alwaax iyo aalad. Imminka ma’aan xusuusto magaca aalada cusub. Micno ma leh hadda xusuusnaanta magaceeda. Muuse ayeeyadii waxay haysataa markhaatiyaal gaaraya afartan ruux. Waxay tidhi tani waxay ahayd arrin ay ka baaraan degtay, ayna tahay tan kaliya ee wakhtigeeda ku lumin jirtay, waxay kaloo ay tidhi – waxaa la yiri waxay doonaysaa in ay fududayso shaqadeeda xoogaa uun. Waxay ka doonaysay garsoorayaashii in ay iyada u naxariistaan, iyada oo ku doodaysay in ay ahayd qof sabool ah, oo ka shaqaysata meherada dhirjaridda, waligeedna ma helin lacag ay ku goosato shatiga wax soo saarka maskaxadeed. Nasiib xumo, huh?”
“Nasiibkaa?” ayuu ku jawaabay Yoonis.
“Waxaan u malaynayaa in ay Muuse ayeeydii doonaysay in ay gasho taari- ikhda, oo buugaagta lagu xuso. Haddase cid maqashay iyada ma jirto.” Isaga oo dhigaya koofiyadiisa hoosta, Sooyaan waxa uu isku dhereriyay gidaarka, wuxuuna isku dayay in uu wax ogaado, isaga oo aad ugu faraxsan arrin sida uu yahay.
“Mid kasta oo ka mid ah kuwan qiimo gaar ah ayuu leeyahay,” waa uu sii watay Sooyaan, “Kuwa aniga iga soo horjeeda waxay ku doodeen in aysan wanaagsanayn in dadka qaar ay yeeshaan fikirka ay soo saaraan. Laakiin, maxkamadda ayaa tidhi waan lahaan karaa – Markaas waan leeyahay! Waxaan lahaa todoba iyo toban sanno. Si toosan oo caddaaladi ku dheehan tahay ayaa u iibsaday.”
“Todoba iyo toban sanno? Maxay todoba iyo toban sanno?”ayuu waydiiyay Yoonis.
“Yaa ogaa?”ayuu mar qudha la soo booday. “Waa tiro wanaagsan, ayaan u malaynayaa.”
“Laakiin, haddii aad leedahay isticmaalida fikirka, dabcan maxay u dhamaanaysaa marka la gaaro todobo iyo toban sanno? Miyaa waayeeysaa hantidaada kale oo dhan, miyaad?”
“Hmmm.” Sooyaan waa uu hakaday isaga oo kor u qaadaya bunkiisa mar kale. Wuxuuna bilaabay in uu walwalaago bunkiisii. “Su’aal wanaagsan. Wakhti cayiman malaha hantida aad leedahay, haddii aysan Golaha Guur- tida uusan kaala wareegin arrimo la xiriira danta guud ee bulshada iyo wixii la mid ah. Wax yar u kaadi.” Kor ayuu u qaaday gacantiisa, islamarkiiba nin
taagnaa meel aan sidaas uga fogayn, oo taagnaa geeska kale, ayaa markiiba ku soo orday dhinaciisa.
Ninkii waxa uu yimid Sooyaan agtiisa. “Maxaan kuu qabtaa, Sooyaan?” “Fanax, u sheeg saaxiibkaygan da’da yar sababta aan u lahaan waayay aqoonsi warqdeedka aqoontayda fikradeed muddo aan ka badnaan karin todoba iyo toban sanno?”
“Haa, Mudane. Haa hagaag, waa iska sidan. Berigii hore ee sii horreeyay warqadda oggolaanshaha boqorku waxa uu siin jiray saaxiibadiisa ka shaqeeya maxkamadda, isaga uun baana lahaa awoodaas. Maantase, si kastaba ha ahaa- tee, ujeeddada warqadda lahaanta fikirka cusub ee uu hindiso,” ayuu yidhi Fanax isaga oo ku nuuxnuuxsanaya sharciga, “waa mid looga dan leeyahay in la dhiiri geliyo soo saaraha, wax soo saaray, haddii kale, ma jirayso sabab loo soo saaro wax qiimo u leh bulshada. Qarnigii hore ee tagay, hindise wax cusub soo saaray ayaa aaminsanaa khuraafaad, kaasoo Golaha Guurtida ku qanciyay in ay todoba iyo toban sanno ku filan tahay oo keliya, taasina ay suurta gelin karto in ruux ilaa iyo wakhtigaas keligii awood gaar ah uu ku leeyahay waxa uu soo saaray, kuna noqon karo hantiile, hanti badan leh.”
“Fadlan i sax haddii aan khaldanahay,” ayuu yidhi Yoonis isaga oo iskuna dayaya in uu fahmo. “Waxaad tidhi hindisaha waxa cusub soo saaray ayaa lagu dhiiri gelinayaa-sidii uu u noqon lahaa hantiile – sidii uu uga joojin lahaa dadka kale in ay isticmaalaan fikirkaas?”
Muuse iyo Fanax ayaa is wada eegay. Fanax ayaa ku jawaabay, “Maxaa kaloo lagu dhiiri gelin karaa, oo sideedaba jiri kara?”
Yoonis ma uusan moodin kuwo garasho dheer. “Markaas cid kasta oo samaysa aalad waadax ah oo fiiqan waa in ay lacagsiiyaan labadiina?”
Fanax ayaa qoslay isaga oo walwalsan, misna iska eegaya dhinacyada. “Ahaah, waa hagaag, taasina waxay ku xidhan tahay Sooyaan. Waxa uu ka jecel ya- hay in uu iskiis u sameeyo – gaar ahaaneed – taxadar ku dheehan tahay ama waxay ku xidhan tahay ballanqaadyada uu helo ee uu ka helo kuwo dhirta jara, waxaana suurta gal ah in uusan u oggolaan in ay samaystaan gebi ahaanba – todobo iyo toban sanno.” Isaga oo eegaya Sooyaan, Fanax waxa uu ku daray, “Waxaanu leenahay shaqaale arrintaas si gaar ah uga baaraan dagaya, mudane. Ha ilaawin, marka hore waa in aan wax ka qabanaa Sharciga Shaqaalaha Dhirta jara. Shir kale oo ay ka soo qaybgalayso Marwo Ashkira ayaa loo ballansan yahay maanta. Waa ay noo oggolaan kartaa, oo ay innaga dhaafi kartaa shar- ciyadan oo dhan.” Waxaa ku soo noqday hadalkii Yoonis, isaga oo leh, “Kuwo dhirta jara, waa kuwo shaqadooda u haya xiiso badan, oo ah kuwo cajiibnimo ku darsaday, laakiin, waa kuwo wax soo saar badan, fikirkan cusub waa in uu marka hore wax kasta ka hormariyaa shaqaalahan, waana kuwo isticmaala aalad u suurta gelisa in ay dhir badan dhulka la simaan, waana in kuwan la daryeelaa, oo laga badbaadiyaa isticmaalida fikraddan cusub.”
Sooyaan waa uu la qabsan waayay hadalkoodii. Isaga oo la moodo in uusan fahmin waxa laga hadlayay ayuu soo bandhigay, “Sharciga Shaqaalaha Dhirta waa mid ka soo horjeeda horumarka, miyeeynaan ahayn? Waan garanayaa in aan kugu xisaab tami karayo, Fanax. Mar walba waad ka horraysaa arrin kasta.”
“Laakiin, mudane.” Ayuu ku celceliyay Yoonis, “Maxaad samayn lahayn haddii aysan maxkamadu ku siiseen warqadda hindisnimada aad wax ku soo saartay, laguguna siiyay shatigan?”
Isaga oo xoogiisa oo dhan isugu gaynaya gacmihiisa, Sooyaan waxa uu
soo qabsaday Fanax iyo Yoonis, kana qabsaday garbahooda, waxayna u sii wada dhaqaaqeen dhinaca albaabka, isaga oo la moodo in uu ku dhawaaqayo in uu soo afjaro wada hadalkan. “Raggiina dhallinta yaroow, haddii aan ku guulaysteen codkan maanta, waan idiin sheegi karaa in aaan farxad halkan idin kula joogeen. Waxaan ka daba ordi lahaa si aan taageero uga helo Marwo Ashkira si ay u tirtirto Sharciga Shaqaalaha Dhirta, laakiin haddana waxaan ka shaqayn lahaa warshadda aniga oo isticmaalaya aalad waadax ah oo wax soo saar badan sida ugu dhakhsaha badan inta uusan tartanku uusan dhammaan. Iyo aniga oo saaxiibadeey shaqo u raadinaya. Sax, Fanax? Dabcan wax soo saar sare, suuq gayn, ama darraasad samayn? Aalad waadax ah oo wax soo saar sare leh waa in ay kor u qaadaa wax soo saaridda, kana wax soo saar badan tahay kuwii hore, wax soo saarkana kaga jirtaa dhinaca hore!”
“Uhhh! Waxaa la moodaa arrin cabsi leh!” ayuu la soo booday Fanax. Isaga oo arkayay Sooyaan oo uu ugu horreeyo albaabka, raggii kalena ee geeska kale joogay, ayaa bilaabay in ay qaataan boorsooyinkoodii iyo iyaga oo dabagalay. “Fanax,” ayuu yidhi Sooyaan, “sharax dhibaatadaas mas’uuliyadu kaa saaran tahay (daynta) mar kale, ma kartaa?”
Dhammaantood horay ayeey u sii socdeen iyaga oo ku sii socday qolka dhexdiisa, labadiisa gacmoodna uu ku hayay luqunta Fanax iyo Yoonis. “Waad aragtaa,” ayuu yidhi Fanax, “aaladda qayb ka mid ah ayaa ku dhici karta alwaaxa, kuna dhici karta qof meel kale iska taagan. Markaas waa in aanu idin ilaalinaa adiga iyo kuwo kale ee maal geliyayaasha ah.”
“Haddii aaladda qayb ka mid ahi ay ku dhacdo qof meel iska taagan. Soo ma’ahan in laga badbaadiyo? Maxaad uga jeedaa?” ayuu yidhi Sooyaan, isaga oo su’aalo ku dawikhiyay Fanax, si uu ugu faa’iideeyo Yoonis.
“Qofka dhaawacmay waa uu ku dacwaynayaa, oo waxa uu dacwad kaaga soo oogayaa maxkamadda, si aad u bixisid dhibkii aad gaysatay-lacagtii lagu da- awayn lahaa, dhaqaalihii la lumay, masiibadii aad u keentay, iyo lacagtii kaaga baxday dacwadaada.” Socodkii kooxdii wuxuu kallifay in ay u soo dhawaadaan Sooyaan.
“Dacwadaase waxay iga dhigi kartaa hanti la’aan!” ayuu yidhi Sooyaan, isaga oo iska dhigaya mid walwalsan, haddana isha ku haya Yoonis.
Fanax ayaa hadalkii sii watay, isaga oo aan la socon in Sooyaan uu is tusayo Yoonis. “Markaas maskaxda wax soo saarta waxaa go’aan ka soo saartay Go- laha Guurtida si wixii dhibaato ah ee ku dhaca dadkaas xaqooda looga soo qaado.”
“Fikrad cusub oo kale?” ayuu ku celceliyay Yoonis isaga oo la moodi mid aan wax saas ah aan garanayn. “Kumaa haysta lahaanshaha warqadeed?” Fanax salxaanyihiisa ayuu kor u qaaday, waa uu sii watay, isaga oo aan danaynay Su’aasha Yoonis. “Waanu gudbinaa arjiyaddan, warqadahana wax¬aan ku qornaa ‘Mss.’ Magaca shirkadaada.” Fanax waa uu ku dhibtooday in uu furo boorsadiisa, isaga oo ka soo saaraya warqado isku xidhxidhan, oo haddana waxba aan ka tagayn. “Sooyaan, fadlan saxiix xariijintaas hoose.”
Yoonis waxaa ka yaabiyay luuqadda ay isticmaalayeen. ‘Waa maxay Mss.’ Ayuu waydiiyay.
Wakhtigan, Fanax ayaa u jawaabay. “’Mss’ waxa weeye ‘Mas’uuliyada Shaqsi ahaaneed ee Shirkadaha la leeyahay’ Haddii uu Sooyaan sharciyeeyo shirkaddiisa waxa uu luminayo waa lacag uu maalgashaday. Lacagtiisa kale oo dhan isaga ayaa iska leh waana ay u badbaadaysaa haddii la dacweeyo. Waxay la mid tahay oo kale caymis, Goluhuna waxay uruuriyaan xoogaa kale oo can-
shuur ah. Maadaama uu Goluhu xakameeyo khatarta ku imman karta haddii ay timaaddo dhaqaale beelid, dad faro badan ayaa maalgashanaya shirkadiisa, dana kama laha waxaanu samayno.”
“Tan ugu liidata ee dhici karta,” ayuu soo jeediyay Sooyaan, “waanu iibin karnaa shirkadda, oo iskaga tegi karnaa – laalaabid. Kadibna, waxaanu bi- laabi karnaa mid kale oo la siiyay magac cusub. Oo soo jiidasho cajiib leh, haah?” Markaasay Sooyaan indhihiisii qabteen gabadh dhallin yar taasoo ka soo daadagaysay buurta. Waa uu eegay intii ay gudbaysay, mana uusan arkin, maxaa yeelay, dhulka ayuu ku dhacay. Waxa uu Sooyaan isku mashquuliyay farahiisa isaga oo qabsanaya gidaarka, saarayana labadiisa gacmood. “Goow” waxa uu ahaa mid madluun ah, gacmihiisa iyo lugihiisa waxay u kala jeedeen dhinacyo kale gedisan. Waxa uu isku dayay in uu ka soo kaco dhulka, isaga oo ka cabanaya xoogaa xanuun ah gacantiisa iyo dhabarka hoostiisa ka haya. Qareenadiisa oo aad iyo aad u faraxsan, isna dhaafsanayey erayo farxad ay ku dheehan tahay. Qaarbaa Sooyaan ku caawiyay in ay u soo uruuriyaan waxyaabihii ka daatay jeebkiisa, qaar kalena waxay mashquul ku ahaayeen wax qoris, sawirid ku saabsan wixii dhacay. Qaar kalena waxay istaajiyeen haweeneeydii si ay uga qaataan magaceeda iyo ciwaankeeda.
“Waan dacwaynayaa!” ayuu ku dhawaaqay Sooyaan, isaga gacmihiisii dhi- igu ka daadanayey ku sii haya fasaleeti. “Wax baan ka qabanayaa cidda arrintan mas’uul ka ah, ee ugu sii jeedisay dhulka! Iyo adiga, gabadhaada dhallinyarada ah, waxaan isku arki doonaa maxkamadda maadaama aad mas’uul ka tahay in aad kalliftay dhibkayga!”
Iyada oo la yaaban eedayntan, haweeneeydii da’da yarayd waxay tidhi iyada oo is difaacaysa, “i dacwee? Ma’aan.! Ma garanaysaa cida aan ahay?”
“Waxba igama gelin,” ayuu ku jawaabay Sooyaan. “Aad laguu yaqaan kaba sii fiican. Waan ku dacweenayaa!”
Iyada oo is difaacaysa iskuna dayaysa in ay xakamayso ilmadeeda, waxay ku soo rogaal celisay, “Ma samayn kartid taas! Jacaylkayga, Liibaan, waxa uu yiraahdaa qoruxdaydu cidkasta ayeey u faa’iidaysaa-taas micnaheedu waxa we¬eye danta guud oo dhan. Waa uu ku dhawaaqay – waxa uu igu yidhi xalayto!” Durbadiiba, waxa ay gaadhay boorsadeeda si ay u hesho muraayad, iskuna fiiriso sida ay u ekaatay. Indheheeda wixii ay soo marisay ayaa ka sii ba’aya – tirtirmaya. “Hahhaha, eega hadda waxa aad ku samaysay danta guud! Waad ka xumaan doontaa! Liibaan waxa uu yiraahdaa cidkasta waa in ay qaybtooda ka qaataan danta guud, oo ay bixiyaan qaybtooda. Markastana isaga ayaa bixiya waxyaabaha aan isku qurxiyo. Waa hagaag, waad ka xumaandoontaa marka canshuurtaadu kugu kacdo, maxaa yeelay, waxaad samaysay awgeeed!” Dib ayeey muraayadeeda ugu celisay boorsadeeda, iskana dhaqaaqday iyada oo baadigoobaysa boolbare, kana baadigoobaysa aqalka gudihiisa.
Isaga oo u naxariisanaya haweeneeydii dhallinyarada ahayd, Yoonis waxa uu waydiiyay, “Ma dhab bay kaa tahay in aad dacwaynaysid? Sidee baad u eedaynaysaa iyada?”
Isaga aan dan ka lahayn cidna, Sooyaan waxa uu ku gurguurtay sibidhka, isaga oo baadigoobaya wax uun tusi kara in dayacaad uu ka muuqdo sibidhka. Farahiisa aan dhib sidaas ah aynaan gaarin ayuu u isticmaalayay sibidhka. Waa uu qayliyay, “Taasi waa in uu sababtaa, Fanax! Baadigoob oo soo ogoow cida ka mas’uul ka ah. Waan qaadanayaa shaqadiisa iyo lacagta uu haysto oo dhan. Iyo waxa uu yahay magaca gabadhaas?”
“U kaadi, Sooyaan,” ayuu Fanax yidhi. “Taasi waa gabadhii Bucur. Iska iloow dacwada haddii aad doonaysid in aad wax ka qabatid Sharciga Shaqaalaha Dhirta. Sidoo kale, daartana waa mid dawladdu ay leedahay, waana in aanu waydiisanaa isticmaalideeda Golaha Guurtida.”
Xariif aqli badan, Sooyaan ayuu ku dhawaaqay, “Dabcan, ku dar qodobada lagala hadlayo marwo Ashkira! Guurtidu dan kama laha haddii aanu dacwayno. Lacagtu kama imanayso jeebkooda. Run ahaantii, wax uun bay helayaan, iyaguna.” Waxa uu ku fikiray deeqda tartankeeda siyaasadeed ay u baahnaa karto, oo ay ka qaadan doonto. Sooyaan waxa uu u ekaa mid dhibaataysan. “Waxaan helay fursad aan ugu dhaadhici karo jeebabka ugu waa weyn, uguna culays badan, waana in aan la qaybsadaa marwo Ashkira! Waa kuu sheegi qaybteeda ayeey heshaa wax kasta oo ka dhaca jasiiraddan!”
“Waxaad waydiinaysaa marwo Ashkira in ay bixiso dhawacaaga?” ayuu waydiiyay Yoonis.
“Maya, nacas baad tahay,”ayuu la soo booday Sooyaan. “Waa ay innagu caawini kartaa in aynu u dhaadhacno canshuur bixiyeyaasha. Waxaan rajay- nayaa in aad bixisay canshuurtaada, saaxiib. Waxay noqon doontaa abaal- marin muhiim ah!”

Khiyaamo ama Macaamilid
Dadka waayeelka ah oo aad uga caawday khiyaamooyinka lacagtooda hawl gabnimo.

ACADLAHA ay dawladu leedahay waxa uu leeyahay qolal waa weyn iyo golleyaal kaba weyn qololka carwooyinka loogu talagalay. Yoonis waxa uu ku dhex wareegayay carwada aqteeda intii uusan urin udgoonka bunka iyo roodhida sida wacan loo sameeyay. Waxa uu ku sii socday halka ud- goonku ka immanayay, isaga oo ku sii soconaya qololka waa weyn ee loogu tala- galay shirarka, halkaasoo ay joogeen odayaal iyo hooyooyin da’ weyn, oo dood waalani goobta uga socotay, kuwaasoo caro aawadeen u ruxruxayay gacma- hooda. Qaarkood gacmaha ayay is haysteen si ay isu taageeraan, hadda waxay ahaayeen kuwo ilin badani ka daadanaysay.
“Maxaa idinku dhacay?” ayuu waydiiyay Yoonis, isaga oo ishiisa ku sii ee¬gaya danbiil taalay bartamaha qolka weyn. Waxaa la moodaa in ay taabanayso saqafka. “Maxaa kaa caraysiiyay?”
Dadkii waa weynaa intoodii badnayd waa ay iska dhegatireen oo ay iska sii wateen kala cabashadoodii iyo murankoodii. Laakiin oday aan faktamayn ayaa yara kacay, isaga oo si tartiib ah u kacaya, kuna soo dhawaanaya Yoonis. “Kuwaasi waa guurti isla weyn,” ayuu yidhi isaga oo gunuunacaya, “markale ayuu sameeyay! Waa uuna khiyaamay!”
“Muxuu sameeyay?”ayuu waydiiyay Yoonis.
“Sannado tagay,” ayuu yidhi odaygii weynaa isaga ruxruxaya madaxiisa, kana xun, “Cali Bucur, ayaa noo sheegay khiyaamada weyn ee looga hortagayo in dadka waa weyn ay gaajoodaan. Waa arrin wanaagsan, haahee?”
Yoonis madaxiisa ayuu ruxay.
“Haahee, taasi waa waxaanu u wada malaynay, anaga oo dhan. Haahee!” Waa uu hindhisay in xoogaa ah.
“Marka dhibaato weyni ay dhacdo, cid walba, marka laga reebo mudane Oday Bucur iyo kuwa la midka ah, waxaa la waydiiyaa in ay ku deeqaan xoogaa rooti ah, iyaga oo isugu gaynaya dambiisha weyn ee ay dawladu leeda- hay todobaad kasta. Kuwa gaara 65 sanno oo shaqada ka fadhiistay oo keliya ayaa dambiisha dawlada roodhi ka qaadan kara.”
“Cid kasta marka laga reebo Oday Bucur iyo kuwa la midka waa ay ku tabarucaan?”ayuu ku celiyay Yoonis.
“Wah, waxay leeyihiin tixgelin gaar ah,” ayuu ku jawaabay odaygii weynaa. “Waa in aanu dambiil kale oo iyaga u gaar ah aanu ugu ridnaa iyagana, oo iyaga uun khaas u ah. Imminka waan garan karaa sababta ay u doonayaan kooda iyaga uun gaar u ah.”
“Aad iyo aad ayeey u wanaagsan tahay in aad heshid raashin marka aad noqotid da’, oo aadan shaqaysan karayn,” ayuu yidhi Yoonis.
“Run ahaantii! Taasi waa sida aanu islahayn. Waxay u eg tahay in ay jiraan fikrado badan oo kobcin u baahan maxaa yeelay mar kasta waxaa loo helaa yaamis la siiyo dadka da’da ah. Maadaama aynu ku tashanayno dawlada
awooda badan dambiisheeda, intayada badan waanu joojinay in aanu si gaar ah wax meel u dhigano mustaqbalka soo socda.”
Garabkiisa ayuu hoos u dhigay isaga oo ka fikiraya jihaadka nolosha. Oday- gii weynaa wuxuu fiiriyay dadkii kale ee waa weynaa. Wuxuuna u tilmaamay oday kale oo fadhiyay kursi aan sidaas uga fogayn isaga. “Maalin maalmaha ka mid ah, Saaxiibkay Caamir ee halkaas jooga waxa uu daawanayay dadka markii ay ku ridayeen roodhida iyo markii dambiisha la sii qaadayay. Waxa uu sameeyay xogaa xisaab ah isaga oo leh goor dhow dambiisha waxaa ka dhamaanaya roodhideeda. Caamir waxa uu ahaan jiray xisaabiye, waad garanaysaa. Waa uun gartay in ay sidaas u sahlan tahay tirinteeda: Roodhi badan ayaa la- gaga baxayay dambiisha marka loo eego waxa ay dadku ku ridayeen – ilaa ayba ka dhammaato. Hagaag, waa uuna dhiiri geliyay.” Caamir waxa uu bilaabay in uu ruxo madaxiisa.
“Waxaanu isku sii qaadnay dambiishii annaga oo dhinaceeda fuulayna. Waxay nagu qaadatay xoogaa, laakiin ma’aanu ahayn kuwo daciif ah, ind- hala’ sida ay kuwo da’da yaree ka midka ah Golaha Guurtida ay na moodaan.
Si kastaba ha ahaatee, waanu eegnay, oo aanu misna ogaanay in raashinkii dambiisha ku jiray uu ku dhow yahay dhammaad. Markii dadkii kale ay arrin- tan maqleen, waxay dhalisay buuq iyo cadho fara badan. Waanu u sheegnay Oday Caamir si uu markiiba wax uga qabto arrintan ama taasi waxay wax u dhimaysaa doorashadiisa tartanka innagu soo food leh!”
“Wooo, waxaan u malaynayaa in uu cabsaday,” ayuu yidhi Yoonis.
“Cabsi? Waligeey maan arag qof sidaas u walwala. Waa uu og yahay in aanu isku xidhanahay, wada jirna wax u samayno. Marka hore waxa uu soo jeediyay in dadka waayeelka ah la siiyo roodhi badan – Kana bilaamanaya inta aan la qaban doorashada. Kadibna waanu ka qaadaynaa roodhi badan kuwa da’da yar ee hadda shaqeeya-waanu hirgelinaynaa marka doorashada la qabto kadib. Laakiin, markiiba shaqaalihii iyana waxay ogaadeen khiyaamadiisa, taasina waa ay ka cadhaysiisay iyagana. Kuwa ugu yar, uguna aqliga badan, waxay yidhaahdeen waxay u baahan yihiin roodhi ay cunaan hadda inta ay shaqaynayaan. Ma ay doonayaan in ay sugaan wakhti dheer, oo waxayba doonayaan in ay cunaan raashinkan hadda, mana ay rabaa yaamiskan marka ay shaqada ka fadhiistaan. Sidoo kale qorshaha mustaqbalka waxaa dhici karta in aadan ka faa’idaysan oo aadanba gaarin. Intooda badana maba aaminaan siyaasiinta in ay qorshooyinkooda ay iyagu u daayaan inta aynaan shaqada ka fadhiisan.”
“Kadib muxuu sameeyay?” ayuu waydiiyay Yoonis.
“Markasta Bucur cid kale oo cusub ayuu soo bandhigaa. Waxa uu soo jeediyay in qof kastaa uu sugaa inta uu ka gaarayo 70 jir markaaseey dambi¬isha kala bixi karaan roodhi. Waa hagaag, taasina waxay ka caraysiisay kuwii u soo dhawaa da’da shaqo gabista, aan shaqayn karayn, oo sugayay in ay rood- hidooda la baxaan marka ay yihiin 65 jir sidii markii horeba ay ahaan jirtay.
Ugu dambayntii, Bucur waxa uu la yimid fakir aad u sarreeya.”
“Wakhtigii loo baahnaa!” ayuu la qayliyay Yoonis.
“Wakhtigii loo baahnaa in uu dhaco doorashada. Bucur waxa uu u balan qaaday cid walba wax kasta! Wixii badnaa wuxuu siiyay dadka da’da weyn, wax xoogaana waxa uu ka soo qaaday dadkii da’da yaraa. Dhamaystiran! Balanqaaday wax badan iyaga oo bixinaya wax yar, cid walibana waxay ahayd kuwo faraxsan!” Odaygii weynaa waa uu aamusay si uu u arko in Yoonis uu wali fahmay hadalkiisii. “Nuxurku wuxuu yahay dambiisha oo sii yaraanaysa
sannad walba. Haahee. Bambiisha ayaa sii naaqusaysa xitaa haddii aan ka cuno boqol rooti ah – iyo annaga oo wali dareensan baahi.”
“Khaa’in toltolidiis dheh! Ayuu ku dhawaaqay Caamir. “Marka ay roodhi- daasi dhammaadaan, Waxaan filayaa in ay daabici doonaan sawir roodhi ah si ay inoo cunsiiyaan!”

Mushaaharadii Dambiilayaasha
Kooxo dib uga xumaaday dhibabka shaqooyinkoodu gaysteen.

Yoonis waa uu iskaga tagay dadkii aadka u dabaal degayey ee ay wajiyadoodu ka muuqatay farxad iyo raynrayn, isaga oo dhexmushaaxaya wadiiqo aan sidaasba uga fogayn dadkii dabaal degayay. Halka ugu shishaysa waddada waxaa fadhiyay dad ku fadhiyay kursi dheer oo isku dhaganaa lahaana lugo maar ah. Dambiilayaashani ma waxay sugayaan maxka- mad? Dabcan maamulayaashan ku sugan halkan ayaa kari kara in ay la keenaan lacagtii ay xadeen.
Dhinaca bidix ee kursiga waxaa ku yaalay far weyn oo ku qornaa, “Xarunta Shaqada Adag.” Dhinaca ugu shisheeyana waxaa tubnaa waardiyayaal xidhnaa dhar isku midab ah oo si hoose u wada hadlayay, oo aan danba ka lahayn maxaabiistii ay ilaalinayeen. Silsiladaha culayska badan ee ka samaysan bir- maar ah oo lugahooda ku xidhnaa ayaa sugayay in aanayn cararin amaba baxsan karin.
Yoonis waxa uu isku dayay in uu u dhawaado maxbuuska u dhawaa, wiil yar oo da’diisu ku dhow dahay toban sanno jir, oo aanba u ekayn dambiile. “Maxaad halkan u joogtaa?” ayuu waydiiyay Yoonis, kuna waydiiyay si ay naxariisi ku jirto.
Wiilkii yaraa kor ayuu u eegay Yoonis, isaga oo misna eegaya ilaaliyaashii intii uusan ka jawaabin su’aasha uu Yoonis waydiiyay, “waan shaqaynayey.”
“Shaqo noocee ah ayaa dhibkaan oo dhan kuu keenay? Ayuu Yoonis way- diiyay inankii yaraa, isaga oo indhihiisii ku sii eegaya.
“Waxaan rastaynayay badeecooyin dukaanka alaabta badeecooyinka Jaa- mac,” ayuu inankii yaraa ku jawaabay. Waxa uu doonayay in uu yiraahdo wax kale, waa uu jogjoogsaday, haddana waxa uu eegay nin agtiisa fadhiyay oo timo ciro faro badan lahaa.
“Waa shaqaaleeyay,” ayuu yidhi Jamaac.Waa nin dhexdhexaad ah, oo aan sidaas u waynayn, oo leh cod aad u weyn. Ganacsadahani wali waxa uu xiran yahay calaamada lagu yaqaan ganacsigiisa iyo silsilad adag oo kula xidhnayd wiilka yar. “Wiilka yari waxa uu doonayaa in uu koro, oo uu noqdo sida aabihiis oo kale, kaasoo ah madaxa warshad yar. Taasi ma’ahan wax caadi ah, waad odhan kartaa. Laakiin warshadaas waa la xidhay aabihiisna waa ay ku adkaatay in uu helo shaqo. Markaa waxaan is idhi wiilku haduu shaqeeyo reerkooda ayeey u wanaagsan tahay. Runta aan kuu sheegee, anigana waa ayba ii fiicnayn. Bakhaarada waawayn ayaa ila tartamayay waana u baahnaa shaqaale jaban. Waa hagaag, taasi waa ay dhamaatay imminka.” Ayuu yidhi ninkii, iyada oo cadho badanina ka muuqato wajigiisa.
Wiilkii yaraa ayaa bilaabay in uu hadlo, “Dugsiga lacag laguma siinayo in aad wax akhriso, oo aad ka shaqayso xisaabtaada. Jaamac waa uu sameeyaa. Waxaan qaban jiray xisaabinta alaabta ku jirta bakhaarka – iyo Jaamac oo ii ballan qaaday haddii aan si wacan u shaqeeyo in aan dalabaadka aan samayn doono. Sidaa daraadeed waxaan bilaabay in aan akhriyo ogaysiisyada iyo war-
gaysyada ganacsiga. Waxaanba la kulmay dad faro badan oo aan ku ekayn caruurta dugsiga dhigata. Jaamacna waa uu i dalacsiiyay, iyo isaga oo ka caaw- inaya aabahay kirada aqalka – xitaa waxaan shaqaystay xoogaa aan bushkuleeti ku iibsado. Imminka waa anigaa la i qabtay,” codkiisiina waa uu sii daciifay, “iyo aniga oo aaminsan in aan dib wax u qabsan karayo – i citiqaad.”
“Farsamayn-aaminid ma ahan wax xun, marka aad xor u tahay ikhtiyaarkaaga, aadna u madax bannaan tahay,” ayuu yidhi ninkii weynaa ee xooga bad- naa, kaasoo xambaarsanaa dambiil ay ka buuxaan ubax midab cagaaran leh. Wuxuuna kaga xidhnaa wiilka yar dhinaciisa kale. “Waa ay adag tahay in nolol maalmeedka la shaqaysto. Waligayba ma’aan jeclayn in aan cid kale u shaqeeyo. Ugu dambayntii, waxaan mooday in aan samaystay dambiishay- dii. Waan iska fiicnaa, oo waxaan si wacan ugu gadan jiray ubaxayga, kuna iibin jiray bartamaha (faras) magaalka. Dadku waa ay jeclaayeen ubaxayga
– macaamiishayda oo dhan. Laakiin dukaanlaydu ma aysan jeclayn tartanka aan kula jiro bakhaaradooda. Waxay ku guulaysteen in ay ka helaan Golaha Guurtida oggolaasho mamnuucid ah, oo laga mamnuucayo kuwa badeecada xaafadaha kula wareega. Kuwa sharci darro wax ku iibiya! Haa, taasi waa waxa ay iigu yeedheen maxaa yeelay ma’aan awoodi karo in aan yeesho dukaan- bakhaar. Haddii aan karo waxaan noqon lahaa ‘dukaanle’ ama ‘ganacsade.’ Uma aan jeedo wax dhibaata ah, Jaamac, laakiin, iibintayda oo kale waa mid waligeedba jiri jirtay, oo ma’ahan wax cusub, jirtayna intii aanan dukaanle no¬qon. Si kastaba ha ahaatee, waxay yidhaahdeen waxaan ahay rabshad abuure, indhe xume, ma shaqayste, iyo hadda sharci jabiye! Sidee baad ugu tilmaami kartaa aniga iyo ubaxayga sidaas? Dabcan kuma aan noolayn sadaqo ee wax¬aan ahaa qof shaqaysta.”
“Laakiin waxaad wax ku iibinaysay waddooyinka,” ayuu Jaamac ku jawaabay. “Waa in aad u daysaa macaamiisha si ay u arkaan.”
“Sidoo kale waa ay sahlan tahay in markiiba la soo galo dukaankaaga? Ma adigaa iska leh macaamiishaada, Jaamac? Haa, dabcan waxaan ka mid ahaa Guddiga Hantida. Waana mid cid waliba ka mid noqon karto, laakiin kama aha, sax Jaamac? Run ahaantii waxaa ka mid ah kuwa ay isku wanaagsan yihiin Golaha Guurtida.”
Yoonis waxa uu soo xusuustay kalluumaystihii odhanayey arrin la mid ah markii uu ka hadlayay harada. Jaamac wuxuu la soo booday, “Laakiin ma bixisid canshuurta aanu bixino haddii aanu nahay dukaanleeyda!”
“Sidoo kale ayaa dambigeeda iska leh canshuurta aad bixisaan? Aniga ma lehi, shaqo kuma lehi!” ayuu yidhi ubax iibiyihii.
Yoonis ayaa hadalkii ka qaybqaatay isaga oo waydiinaya su’aaal, rajay- nayana in uu ka qaybqaato doodaas. “Waa ay ku xidheen markiiba, ma sidaas sahlan bay kugu xidheen?”
“Hagaag, waxay isiiyeen dhawr jeer ogaysiis ay ileeyihiin jooji. Laakiin dan kamaan gelin khudbadoodii. Maxaa ku fikirayaan, yeey ismoodeen in ay yihiin, dadkii ilahaa aniga? Waxaan isku dayayaa in aan shaqaysto, oo aan naftayda u shaqaysto, ma’aan doonayo in aan u shaqeeyo cid aniga madax ii noqota. Si kastaba ha ahaatee, xabsigu waa CAADI. Waa ku dul noolaan karaa dukaanleeyda.”
“Waxaa dhici karta in aad uun samayso adeeg bulsho oo keliya,” ayuu yidhi Jaamac.
“Waxaan samaynayay adeeg bulsho,” ayuu ku jawaabay ubax iibiyihii. Wiilkii yaraa waxa uu bilaabay taahid. “Ma u malaynaysaa in ay i xidhi
doonaan, oo ay xabsiga ii taxaabi doonaan?”
“Wiilyahoow waxba ha ka walwalin,” ayuu la soo booday ubax iibiyihii. “Haddii ay ku xidhaan waxaa hubaal ah in aad baran doontid xirfad-iyo iyada oo aan ahayn waxa uu ku fikirayo ilaaliyaha xabsiga.”
Yoonis waxa uu u sii jeestay koox dumar ah oo iyana fadhiyay safka xigay. “Maxaad halkan u joogtaan?”
“Waxaanu leenahay doon yar oo aanu ku kalluumaysano. Waxaa i joojiyay aniga oo xeebta shaqo culus ka hayay masuul sare,” ayeey tidhi haweeneey¬dii xoogganayd, waxayna lahayn indho midab circa oo kale ah, iyo iyada oo labadeeda dhagoodba u durnaayeen.
“Wuxuu igu yidhi waxaad jabisay sharciga amniga u degsan.” Ayeey tidhi iyada oo u sii jeesanaysa dadkii kale ee la socday, waxay kaloo ku dartay, “Sharciga waxaa loo sameeyay in uu inaga badbaadiyo xadgudubka ka dhexd- haca shaqada. Mas’uuliinta sar sare waa markii labaad oo ay shaqada naga joojiyaan, hadda waa ay naqabteen, mar kale, iyo iyaga oo markan yidhi si xun bay noo iqaabayaan – na xidhayaan.”
Iyada oo la yaaban, ayeey waxay nafteeda u sheegtay, “Maxay ku samay- nayaan wiilkayga? Waxa keliya oo uu jiraa saddex sanno! Arrinta qosolka weyn lehi waa isaga oo ka culus culayska aan shaqada ka qaban jiray, iyo aniga oo wiilkayga wadan jiray marka aan shaqaynayo. Cid cabasho ka muujisayna ma jirin!”
“Ma waxaad u malaynaysaa in ay taasi qosol leedahay?” ayuu yidhi ninkii lahaa garka sida wanaagsan loo soo jaray wajigiisuna ka muuqday yaraanta. Isaga oo riixaya ninkii ku xigay ee agtiisa fadhiyay ayuu yidhi, “Warfaa waxa uu ii shaqaynayay saacado yar labo jiilaal oo isku xiga, waxaa ku lifaaqnaa waxbarasho. Waxa uu iga caawiyaa rugta qurxinta timaha in uu nadiifiyo inta aysan immaan macaamiishayda. Hadda masuuliintu waxay ii sheegeen in aan dhib ku jiro maxaa yeelay ma’aan siiyo lacagta uu shaqaysto oo dhan. Iyo isaga oo iska shaqaysanayay oo aan ku soo biirin ururka shaqaalaha nadiifiya rugaha qurxinta timaha.” Kor ayuu u xooray labadiisa gacmood isaga oo leh, “Had- dii aan siiyo lacagtiisa maxaa kale oo ay iga rabaan, xitaa maan shaqaalayn karayn!”
Warfaa, oo wajigiisu ka muuqdo ka xumaansho ayaa wuxuu yidhi, “qiima- han intaas dhan kumaba aan heli karo shatigayga timajaridda.”
“Waxaad u malaynaysaa in ay dhibaato ku hayso?” ayeey tidhi hawee- neeydii, iyada oo ku nuuxnuuxsanaysa in ay la qabto arrintaas ninkaas iyo kuwa kaleba. Iyada oo oohini ka soo dhowdahay, waxay indhaheeda ku xog- day safaleeti ayeey misna tidhi, “Marka suxufiyiintu ay ogaadaan in aan ahay Marwo Filsan, waa la i xidhayaa, odayga shaqadiisuna waa ay joogsanaysaa. Waligay uma aan haysan in aan samaynayo wax khalad ah. Maxaad samaysay?” Marwo Filsan iyada oo u soo dhawaanaysa qoyska dhallinyarada ah ee kati- inaysan ayeey waxay tidhi, “Beri hore waxaan lahaa aqal weyn, korinayayna saddex caruur ah oo aan dhalay, kuwaasoo wax ka baranayay dugsiyada ugu wanaagsan, aniguna waxaan doonayay in aan dib ugu shaqaysto xirfadayda. Markaasaan waxaan waydiiyay deriskayga sida aan ku heli karo macaawino iga caawisa arrimaha la xiriira aqalkayga. Faarax iyo Dhaqan ayaa la ii tilmaamay markaasaan markiiba shaqaaleeyay. Dhaqan waa qof wanaagsan oo si fiican u taqaana sida loo hagaajiyo jardiinooyinka iyo iyada oo aqoon dheer u leh cilmiga wax rarista. Waa ay samayn kartaa wax kasta oo la xiriira aqalka iyo iyada oo adeegeedu uusan kala go’ lahayn.”
“Sidoo kale Faarax waa saaxiib wanaagsan waa kan mar walba i bad- baadiya, oo noloshayda ii sahla. Waa mid caruurta u roon, ooba ku wanaagsan. Markasta oo aan ubaahdo waa uu ila joogaa. Timaha ayuu jaraa, raashinka ayuu kariyaa, waana uu nadiifiyaa aqalka – si aad iyo aad u sarraysa ayuu u sameeyaa, kaba wanaagsan sida aan wax u qabsado. Wiilashaydu aad bay uga helaan raashin karintiisa. Karintiisa uun bay doonayaan. Marka aan imaado aqalka waan la yara nasan karaa odaygayga, oo aan la ciyaari karaa caruur- tayda.”
“Waxay u eg tahay macaawino cid waliba ay u baahan tahay,” ayuu yidhi Yoonis. “Laakiin maxaa khaldamay?”
“Wax waliba waa ay wanaagsanaayeen markii hore. Kadibna odaygayga ayaa helay shaqo cusub oo loo magacaabay in uu hormuud ka ahaado Rugta Sumcadda Ganacsiga. Hagaag, dadka ka soo horjeeda ayaa baadigoob ku qaa- day hantidayada waxayna soo ogaadeen in aanu bixin wax canshuur ah intii Faarax iyo Dhaqan ahaayeen shaqaalahayaga.”
“Maxaa ugu wacan?” ayuu waydiiyay Yoonis.
“Ma’aanu awoodi karin wakhtigaas. Canshuurtu waxay ahayd mid qaali ah, lacagta aan ku shaqaynaynay waxay ahayd mid aad u hoosaysa markii hore, dabadeedna, haddii aanu bixin lahayn canshuurta maba aanu awoodnayn in aanu shaqaalayno.”
Faarax ayaa hadlay waxa uuna yidhi, “Taasina waxay ahaan lahayd mid dhibaato weyn noo keenta.”
Xaaskiisa ayaa gujisay iyada oo leh, “Taxadar, ahoow. Waad og tahay dhibkaan halkaas oo dhan aynu u soo marnay.”
“Hagaag, marwo,” ayuu ku yidhi Marwo Filsan isaga oo muujinaya geesin- imo, “Waxaad badbaadisay naftayada. Waxaanu ka soo haajirnay dhulkaygii aan ku noolaan jirnay, maxaa yeelay, waxaa ka dilaacday abaaro iyo dagaal sokeeye oo heer xun gaaray. Wax raja ah ma’aanu lahayn – waxay ahayn in aanu ka soo qaxno jasiiradaas ama gaajo u dhimano ama nala dilo. Waxaanu go’aansanay in aanu ka soo haajirno, una soo guurno Booliqaran. Haddii aysan Marwo Filsan nacaawin lahayn dib ayaa naloo celin lahaa, oo halkaas ayaanu ku dhiman lahayn.”
“Haa,” ayeey tidhi Dhaqan, iyada oo ku leh cod aad daciif u ah. “Abaal weyn baanu kuu haynaa oo aad ku badbaadisay naftayada, haddana aad iyo aad baanu uga xunahay in aad annaga dartayo aad dhibkaa intaas le’eg aad ugu jirtaa.”
Marwo Filsan iyada oo xiiqsan oo neef tuursan ayeey tidhi, “Odaygayga waa uu luminayaa xilkii loo magacaaway ee ahayd Rugta Sumcadda Ganacsiga, waxaa xitaa dhici karta in uu waayo shaqadiisii uu horay u hayn jiray. Waxa uu ahaa madaxa bixiyaha Shatiyada kiisa koowaad ee Booliqaran, kaasoo kor u qaadaya sumcadda iyo sharfta qaranka. Cadoowgiisa waxay ku eedayn doonaan in uusan ahayn waxa uu sheeganayo.”
“Uusan ahayn waxa uu sheeganayo?” ayuu waydiiyay Yoonis.
“Haa. Bixiyaha Shatiyada kiisa koowaad ee Booliqaran waxa uu ka soo horjeestaa dadka cusub ee u soo haajira halkan.”
“Dadka cusubaa?” ayuu ku celiyay Yoonis. “Waa ayo kuwa wax badan joogay misna cusub?”
“Wax badan joogayaashii hore? Goow, kuwaasi waa inteena kale oo dhan,” ayeey tidhi Marwo Filsan. “Wakhti dheer ayeey awoowyaasheen yimaadeen, oo ay ka yimaadeen meel uun kale iyaga oo u soo haajiray dhulkan, kuwaasoo ka soo cararayay cadaadin ama iyaga oo isku dayaya in ay horumariyaan nolos- hooda. Laakiin, kuwa cusubi waa kuwo hadda yimid dhulkan. Waana kuwo sharciga socdaalkuna uu ka mamnuucay in ay yimaadaan dhulkan.”
Yoonis waa ay ku adkaatay in uu soo dhaweeyo mamnuucidan sharciga ku salaysan. Mana uu doonayo in uu ogaado waxa ku dhici kara haddii madaxdu ay ogaadaan in uu naftiisu yahay muhaajir ku cusub jasiiraddan. Isaga oo aan wax xiisa weyn u hayn, ayuu waydiiyay, “Maxaysan ku doonayn muhaajiriin hor leh oo cusub?”
Haweeneeydii kalluumaysatada ahayd ayaa hadalkiisii soo dhexgashay oo tidhi, “Kuwa awoodda haysta ee ka mid ka ah Golaha Guurtida ayaa ka wal- walsan tartanka. Muhaajiriinta cusubi waa kuwo si xoog badan u shaqaysta, ama shaqeeya wakhti dheer, ama ku shaqeeya lacag aad u hoosaysa, iyaga oo qaadanaya khatar weyn. Waxayna qabanayaan shaqooyinka dadka badankiisu aysan doonayn in ay qabtaan.”
“U kaadi wax yar. Waxaa jira cabashooyin fara badan oo badankoodu macquul ay yihiin kuna wajahan dadka muhaajiriinta ah,” ayuu yidhi Jaamac. “Dadka cusub inta badan ma yaqaanaan luuqadeena, dhaqankeena, ama sida aynu u dabaal degno iyo hidaha dadkeena ku nool Jasiiraddan. Aad ayaan u amaanayaa kartidooda. Waxay yihiin dad naftooda soo mariyay dhib faro badan si ay u yimaadaan, kuna noqdaan dad aan cidi aqoon – muhaajiriin. Laakiin, waxay qaadanaysaa wakhti in ay bartaan wax kasta iyo iyada oo halkani uusan ka jirin dhul aad u baaxad weyn oo aynu ku wada noolaan karno. Wakhtigu waa uu ka gedisan yahay markii awoowyaasheen soo haajireen oo ay ka soo haajireen dhulkoodii, yimaadeena jasiiraddan.”
Yoonis waxa uu ku fikirayaa dhulkii baaxadda balaadhnaa ee uu soo arkay intuu uu dhex meerayay miyiga jasiiraddan intii aysan Marwo Filsan hadalka ka soo qaybgalin iyada oo farxad weyni ka muuqato waxayna tidhi, “Odaygayguba wuxuu ku doodayay doodaas oo kale, oo uu kaga soo horjeeday muhaajiri¬inta cusub. Mar walba waxa uu yidhaadaa dadka cusubi waa in ay bartaa luuqadeena iyo hidaheena inta aan loo oggolaan in ay ku noolaadaan jasiirad- dan. Sidoo kale waa in ay haystaa lacag, aqoon sare, iskuna filan yihiin, mana aha in ay dhul badan ay qaataan. Odaygaygu waxa uu qorayaa sharci cusub oo dadka halkan u soo haajiray ka dhex saaraya dadka intiisa kale, dibna u celinaya, dabadeed waxa uu la kulmay dhib yar. Sida uu u qoray sharci waxa uu si aad ah u khuseeyaa caruurtayada ee maba khusaynayo dadka la mid ka ah Faarax iyo Dhaqan.”
Markiiba labo nin oo xidhnaa dhar iskujoog ah, oo watay boorsooyin ayaa albaabkii ka soo baxay. Waxay kor yimaadeen Marwo Filsan, taasoo baqdini ka muuqatay. Mid ka mid ah raggaas ayaa amray in ilaaliyihii uu ka furo silsilada lugteeda kaga xidhnayd. “Waanu ka xunahay in lagugu khaldamay nagana gudoon raaligelin, marwo Filsan. Waxaanuna kula socodsiinaynaa in arrintanina ay gaadhay madaxda ugu sarraysa, wax aad ka welweshaana ma jiraan.”
Iyada oo farxad wajigeedu ka muuqdo ayna horkacayaan oo ay ka sii saaraya meeshii ay markii hore joogtay, waxay iska dhaqaaqday iyada oo aan waxba ku odhan Faarax iyo Dhaqan. Dadkii intiisa kale waa uun ay daawanayeen iyaga oo aamusnaa, kana dhawaajinayay silsiladihii lugahooda ku xidhanaa. Markii Marwo Filsan ay libidhay ilaaliyaashii waxay ku soo jeesteen Faarax iyo Dhaqan, iyaga oo kala kaxaynaya, una sii kala kaxaynayay midba dhinac. “Adigu iska tag, akhasunaaska ah. Ku noqo halkii aad ka timid.”
“Laakiin ma aanu samayn wax dhib ah,” ayeey ku baryootameen Faarax iyo Dhaqan. “Waa nala dilayaa.”
“Taasi ma’ahan wax aanu ka mas’uul nahay,” ayuu ilaaliyihii ku yidhi.
Haweeneeydii kalluumaystada ahayd waa ay sugtay intii ay hoos u dhaad- hacayeen iyo intii ay albaabka xoog isugu dhufanayeen, kadibna iyada oo neef- tuuraysa, neefneefsanaysana ayeey tidhi, “Haa, waa ay tahay.”
Yoonis isaga oo amakaab iyo walwal badani ka muuqdo, kuna fikiraya waxay qoyskaasi la kulmi doonaan, oo xitaa naftiisa u baqaya. Waxa uu eegay kor, isaga oo waydiinayay haweeneeydii, “Cid kasta oo silsiladi ku xidhan tahay oo halkaas lagu hayo, waxaa loo haystaa maxaa yeelay looma oggolaan in ay shaqaystaan?”
Inan dhallinyara ah oo safka dambe fadhiyay oo wajigiisa labadiisa gacmood ku qarinayay ayaa haweeneeydii u jawaabay, “Haddii aad u aragtid sidaas, isaga ayaaba looga qaataa. Mas’uuliinta sar sare waxay ku adkaysteen in uu noqdo askari. Waana uu diiday – markaas isagana silsilada ayaa lagu soo xiray sidayada oo kale.”
Yoonis ma uusan arki karayn inanka dhallinyarada ah ee hadlayay, misna waxa uu la yaabay sababta ay odayaasha magaaladu u doonayaan in inankan yari uu dagaalkooda uu isaga u fuliyo. “Maxay mas’uuliinta sar sare ay ugu khasbayaan in uu noqdo askari?”
Haweeneeydii kalluumaysatada ahayd ayaa si toos ah ugu jawaabtay Yoonis. “Waxay yiraahdaan waa sida keliya ee lagu badbaadin karayo bulshadeena.” Hadalkeedii waxay ka dhexyeerayeen dhegihiisa, oo waxay ahaayeen kuwo sawaxanka silsiladaha ay ku xirnaayeen kaba qeelo dheeraa.
“Kumaan ka badbaadiyaa?” ayuu waydiiyay Yoonis.
“Kuwa silsiladaha lugaheena ku xidha,” ayeey si fiican u iftiimisay haweeneeydii.

Iyadoo Loo Eegayo Baahida
Yoonis waxa uu fiirinayaa qalin jabin iskuul iyo tartankii macsalaamaynta.

Cod muusik oo xooggan oo aad u sarreeya iyo durbaanno si aad ah loo tummayo ayaa durbadiiba aamusiiyey, kuna kalifay dadkii faraha badnaa in ay aamusaan oo ay markiiba bilaabeen in ay dhagaystaan. Xiriiriyihii Axmed yare waxa uu kor u qaaday gacantiisa isaga oo ku sii fiiqay dadkii badnaa, “waalidiinta isu soo baxayoo wax badan baad sugayseen tar- tanka maanta. Caruurtiina socodkoodii dheeraa ee lugaynta ayaa maanta la soo gabagabaynayaa, oo dhammaaday. Waa qalin jabintii xeeladda ciyaarta!” Qalabkii laga tumayey sawaxanka muusikada ayaa buuxiyay golihii iyo iyada oo la furay albaabkii dambe. Waxaa soo dhexmarid bilaabay ardaydii iyagoo xidhan dharkii qalin jabinta oo aad loo xardhay – hagaajiyay. Dadkii markiiba waxa ay bilaabeen sacab garaacid, iyaga oo aad iyo aad sacabka u garaacayay, kana muuqday farxad iyo raynrayn.
Yoonis Maskiin waxa uu cod aad daciif u ah kula hadlay haweeneey taag- nayd agtiisa, kuna xigtay, “waa maxay qalin jabinta xeeladda ciyaarta?”
Iyada oo madaxeeda in yar u jeedinaysa dhinaciisa ayeey ku jawaabtay, “kani waa tartanka dhallinyarada golaha ardayda.” In yar bay aamustay si ay u dhagaysato ogaysiiskii, haddana waa ay sii waday, iyada oo isku dayaysa in la maqlo. “Waa dabaal degga marka qof uu dhamaysto waxbarashadiisa. Ilaa iyo hadda dugsigu waxa uu u taagnaa shaqo badan iyo baadigoob aqooneed. Caawa waxaynu xusaynaa dadaalka iyo shaqada aadka u sarraysa ee ay ardaydeenu muujiyeen. Hadiyada ugu sarraysa wali lama bixin. Waana abaalmarinta ugu sarraysa uu helayo ardayga ugu sarreeya ardayda qalin jabinaysa.”
Yoonis isaga oo xagga hore eegaya ayuu wuxuu mooday in uu arkay qof uu garanayo. “Waa kuma qofkaas nabdaaminaya ardayda marka ay horay u soo dhaqaaqaan?”
“Maxay, taasi waa marwo Ashkira. Ma waxaad ka baratay wargayska? Waxay la hadlaysaa ardayda qalin jabinaysa. Waxayna ku hadlaysaa maca- gaca Golaha Guurtida, boqorrada siyaasadda ku caan baxday, waa marti aad muhiim u ah, markasta waa ay noo timaadana, waa ay jeceshahay sumcada iyo faanka. Waa haweeneey caan ka ah jasiiraddan. Markaas waa qofka ku habboon in ay la hadasho ardayda qalin jabinaysa.”
“Sidee baa loo ciyaaraa xeelada ciyaarta? Ayuu waydiiyay Yoonis.
“Waxay u shaqaysaa sidan ayeey tidhi haweeneeydii, iyada oo tuutuujinaysa labadiisa dhagood. “Marwo Ashkira waxay la hadashaa ardayda, iyada oo u jeedisa khudbad dheer, oo si fiican loo soo diyaariyay. Ardayduna waa ay qortaan khudbadeeda, waxayna la barbardhigaan wixii ay soo barteen, iyaga oo ka eegaya wixii iska horimaanaya ee aan la xiriirin noloshooda iyo wixii ay soo barteen. Ardayga si aad u sarrayso u dhagaysta khudbaddeeda, oo misna ka soo saara iska horimaadka ugu xooggan ayaa ku guulaysanaya hadiyada ugu saraysa, marwo Ashkira waa ay biloowday, aynu dhagaysano.”
“…sidaa, waa aynu baranay qiimaha ay leedahay xorriyada,” ayeey ku biloow- day marwo Ashkira.
“Waa aynu ognahay sida xorriyada iyo mas’uuliyadda shaqsiga la siiyo ay kor u qaadayso koritaanka qofka. Dadku sidoodaba ilaa iyo Xaawo iyo Aadan waxay doonayeen xorriyadooda. Wax lagu farxo miyeen ahayn in aan ku nool nahay jasiirad xor ah.”
Haweeneeydii waxay farta ku fiiqday ardaydii ka dambaysay marwo Ashkira. “bal eeg sida ay u qorayaan, oo uu xiisuhu ugu jiro. Haa, qodobo badan ayeey qorayaan!”
“Miyeey marwo Ashkira u sheegtay ardayda wax aan dugsiga loogu dhigin? ayuu waydiiyay Yoonis.
Haweeneeydii waxay si ay xiiso gaar ah ku jirto ku tidhi. “xorriyad baan haysanaa? Aan caqli gal ahayn. Dugsigu waa khasab. Caruurtu waa lagu jajuubaa in ay tagaan, cid walbana waa lagu khasbaa in ay bixiyaa lacagteeda. Hadda aamusnaan!”
“.iyo anaga oo aad u nasiib badan, kuna faraxsan in aanu leenahay dugsi- gan aadka u sarreeya, khaasatan marka dhaqaalaheena laga dayrinayo oo ay nooga dayrinayaan aqoonyahannada dhaqaalaha,” ayeey tidhi marwo Ashkira. “Macalimiinteenu waxay baraan ardaydeena akhlaaq wanaagsan, oo mudan ku dayasho, una gogol xaaraysa in ay maraan waddo toosan, taasoo lagu gaarayo barwaaqo iyo dimoqraadiyad, kuna salaysan aqoon iyo run sheegid joogta ah.” Haweeneeydii taagnayd meel u dhow Yoonis ayaa qabsatay garanka Yoonis iyada oo aad u faraxsan. Waxay tidhi iyada oo shigshigaysa, “gabadhaydu waa ardayada seddexaad marka aad ka soo biloowdo midigta ee safka labaad. Waa taas wax qoraysa; waa ay qortay qodobadaas oo dhan, waan hubaa.”
“Maan fahmin,” ayuu waydiiyey Yoonis. “qodobadee?”
“Dugsiyada ugu wanaagsan? Waa ay adag tahay in lala barbardhigo dugsi kale. Marwo Ashkira caruurteeda waxay u dirtay baadiye is ay casharo ugu soo dhigtaan. Macalin aad u sarreeya? Wakaas! Ardayda waxaa looga baahan yahay in ay u fadhiistaa si ay akhlaaqi ku jirto, oo ay amarka qaataan muddo dhan labo iyo toban sanno, mana helaan waxaan abaal marin ka ahayn iyo iyaga oo ku gudba imtixaanaadkooda. Haddii macallimiintu ay ahaan lahaay- een ardayda oo kale, oo heli laahaayeen waxa ay ardaydu helaan, oo aan heleen mushaharkooda, waxay ugu yeedhi lahaayeen addoonsi! ‘u gogol xaaraya di¬moqraadiyad?’ Sidaas ma’ahan! Tusaalaha lagu bixiyey casharka waa mid ku salaysan keli xukumid.”
Marwo Ashkira waxay hoos u dhigtay madaxeed iyada oo ku dartay tixgellin dheeraad ah, “.imminka waxaad gaadheen guushii idiinku wayneed intii aad ku sugnaydeen jasiiraddan. Qofkasta oo inaga mid ahi waxa uu gaaray xoogaa guul ah. Waa aynu ogsoonahay in tartan culus ah uu jiro iyo dad ah bilaa naxariis, waa ayna adag tahay maalmahan in meel dheer oo muhiim ah uu qof waliba uu gaaro. Anaga tan inoogu muhiimsan waa in aan wax weyn hurnaa, oo ku deeqnaa si dadka kale ay inala qaybsadaan. Wax u hurnaa kuwo inaga liita, iyo kuwa u baahan caawimaada iyo taageerida.”
Haweeneeydii aad iyo aad ayeey u faraxday. “Fiiri ardaydaasi waa ay iska tageene! Soo wax lala yaabo ma’ahan labadan sawir ee kala gedisan! ‘isku dayo weyn’? ‘Hurid’? Dugsiga waxaa lagu baraa in ay ahaadaan kuwii ugu wanaagsanaa, gaaraan halka ugu sarraysa. Iyo marwo Ashkira, nafteeda ma’ahan mid caajisad ah. Waa mid qaylo dheer, oo baahi badan iyo iyada oo damiir la’aan ah. Waxay ku gaadhay halka ay joogto khiyaamo kasta oo
sankuneefle ku fikiri karo. Ardaydani waa ay og yihiin halkan kuma aysan soo gaarin in ay u qishaan arday aan shaqaysan ee waxay ku soo gaareen shaqo wacan iyo adkaysi xooggan.”
“Yoonis ma uusan garan tan. “Ma waxaad uga jeedaa in arday dugsiga dhigata waxaa lagu dhiiri geliyaa in ay shaqsiyan u dadaalaan, oo ay shaqo wacan shaqaystaan. Hadda marka ay qalin jabinayaana marwo Ashkira waxay u sheegtaa in wax badan u huraan dadka kale?”
“Imminka waad fahamtay,”ayeey haweeneeydii ku jawaabtay. “Marwo Ashkira waxay ku hanuunisaa in ay sameeyaa ardayda arrimo aan ka shaqayn karayn adduunka ay ku nool yihiin. Marka aad ka eegtid qofkasta kartidiisa iyo baahidiisa. Taasi waa arrimaha mustaqbalka.”
“Miyeen isku dayi karin in ay sameeyaan waxa ay afka ka yidhaahdaa, oo ay baraan inta aynaan qalin jabin iyo marka ay dhamaystaan waxbarashadooda?” ayuu waydiiyey Yoonis.
“Maamulku waa uu ka shaqaynayaa arrintaas,“ ayeey tidhi haweeneeydii. “Dugsiyadu waxay u shaqeeyaan si aad u sarraysa, oo habkii hore oo kale ah, kaasoo dhiirigeliya shaqo badan iyo aqoon sare. Sannadka soo socda waxay doonayaan in ay sameeyaan in ay wax ka bedelaan habka loo saxo imtix- aanaadka. Waxay qorshaysanayaan in ay isticmaalaan gunooyin iyo abaal- marino u diyaar garaynaysa ardayda xaqiiqada dhabta ah ee ka jirta adduunka ka baxsan waxbarashada iyo dugsiyada. Imtixaanaadka waxaa lagu qiimay- nayaa baahi ee looma eegayo waxa uu ardaygu shaqaystay. Ardayda ugu liidata waxa ay helayaan qiimaynta ugu sarraysa iyo iyada oo ardayda ugu sidata la siin doona qiimaynta ugu hoosaysa. Guud ahaan, kuwo ugu liita ayaa u baa- han in la siiyo qiimaynta ugu sarraysa iyo dhiiri gelin in ka badan ardayda ugu sidata.”
Isaga oo ruxaya madaxiisa, Yoonis waxa uu ku celiyay erayadeedii si uu u hubiyo in uu si sax ah u maqlay, “Ardayda ugu liidata waxay helayaa qi- imaynta ugu sarraysa iyo iyada oo ardayda ugu sidata ay helayaan qiimaynta ugu hoosaysa?”
“Taasi waa sax,” ayeey ruxday madaxeeda.
“Laakiin maxaa ku dhici doona shaqooyinka ardayda wanaagsan? Miyeen cid waliba noqon mid baahi badan iyo kuwo aan waxba isku dayin?”
“Waxaa muhiim ah ayeey aaminsa tahay marwo Ashkira, in ay arrintani tahay mid aqli weyn ka dambeeyo oo kuna salaysan mabda’a caawimo insaaninimo- samafal guud. Ardayda ugu wanaagsan waxay baranayaa in ay noqdaa kuwo wax weyn u hura ardayda kale, iyo iyada kuwo ugu liitana la barayo carabka ku adkaynta. Maamulada dugsiyadana waxa lagu wargeliyey in ay qorshahan oo kale ay u isticmaalaan macalimiinta wax ka dhiga dugsiyada.”
“Sidee bay macalimiintu arrintan u arkaan?”ayuu waydiiyay Yoonis. “Qaarkood waa ay jecel yihiin, kuwo kalena waa ay neceb yihiin. Gabad- hayda ayaa ii sheegtay macalimiinta wanaagsani waxay ku hanjabaan in ay macalinimada iskaga tegi doonaan haddii qorshahani uu hirgello. Ka duwan ardayda, macalimiintu wali waxay haystaan in ay kala doortaa – hadda.”

Sacab Garaacayaasha
Qabanqaabiye ayaa waraysanaya madaxa doorashada iyo hogaamiye xisbi siyaasadeed.

Halkii ay dadku ku xoonsanaayeen ayaa nal lagu ifiyey, dadkiina waxay billaabeen in ay dhawaaqaan. Qof ayaa billaabay sacab tumid, dadka intiisa kalena waa ay ku soo biireen. Qolkii ayaa waxaa ku soo kordhay dad faro badan. Ugu dambayntiina waxaa dadkii soo hor istaagay mid leh timo dhaldhalaalaya. Wuxuuna xidhnaa koodh la moodo in uu ka weyn yahay. Waana nin qosol badan, Yoonis Maskiin isagoo kale horay uma uusan arag. Ninkii dadkii buu salaamay, isaga oo ku celcelinaya misna salaan degdeg ku jiro kala daalaya dadkii qolka ku xoonsanaa.
“Soo dhawoow, soo dhawoow, soo dhawoow! Waxa aan ahay fanaankii Axmed yare, aad iyo aad baan ugu faraxsanahay sida wacan ee aad noogu timaadeen maanta, una soo buuxiseen qolkan. Waxa aanu idiin haynaa bar- naamij aad u sareeya. Muddo yar kadib, waanu idinla hadli doonaa – waad garateen – musharaxii!” Dumarkii tubnaa xaga dambe ayaa billaabay in ay kor u qaadaan qacmahooda, iyaga oo xoog u ruxaya, qolkii dadkii ku jiray oo dhana waxay bilaabeen in ay sacabka tumaan.
“Waad mahadsan tahay. Waad mahadsan tahay – Aad iyo aad baad u ma¬hadsan tahay. Marka hore, waxa aan idiin hayaa arrin aad, aad, aad iyo aad aad u xiisaynaysaan. Waxa inala jooga Guddoomiyaha Guddiga Dooroshooyinka ee Booliqaran, oo halkan marti inoogu ah si uu inoogu sharaxo qawaaniinta cusub ee la xiriira arrimaha doorashooyinka, ee aynu indhawaydba maqlay- nay.” Markii uu intaas yidhi, ayuu waxa uu u sii jeestay, isaga oo dib ugu fiiqaya gacantiisa maslaxa, ayuu ku dhawaaqay, “Maad soo dhawaynaysaa fad- lan dhamaantii dhakhtar Faroow Macalin!”
Dadkii waxay bilaabeen in ay si cajiib ah sacabka u tumaan, iyaga oo qayli- naya, foorinaya, tanina ay tahay mid ka keentay farxad. Fanaankii Axmed yare waxa uu salaamay, oo uu si xoogan u ruxay gacantii Dhakhtar Macalin, una sheegay dadkii in ay dhagaystaan. “Waa hagaag, hagaag, dhakhtar Macalin dad badan oo ku taageera ayaa samaysatay sannado badan.”
“Waad mahadsan tahay Axmed yare,” ayeey tidhi. Dhakhtar Macalin waxay xidhnayd dhar xariir ah, oo isku joog midabkiisu yahay cagaar, si wa- cana u soo saaray quruxdeedii. “Waxaan odhan karaa farxaddu waa 5.3” “Haye, waryaa, tan waan ku raacay,” ayuu yidhi. Maslixii waxay ku sii daayeen qoraa dadkii ka wada qoslisay, waxayna qoslayeey wakhti aad u dheer. “Maxaad uga jeedaa ‘5.3 xiiso leh’?” ayuu waydiiyay Axmed yare.
“Hagaag,” ayeey tidhi dhakhtar Macalin, “Halkan waxaa ku sidaa sacab tume dadka ka qosliya, oo aan inta badan aan sito. Waxa uuna ii sheegaa intee bay dadku ii riyaaqayaan, inta uu le’eg yahay.”
“Taasi waa mid cajiib ah, miyeen ahayn dadku?” dadkii qolka ku jiray mar kale ayeey sacabkii tumeen, oo ku celceliyeen. Markii uu saxankii sii yaraaday, dhakhtar Macalin waa ay sii wadatay, “taasi waa 2.6.”
“Cajiib!” ayuu yidhi. “Maxaa ku samaynaysaa sacab tumid sheegaha? Ma waxaad u isticmaalaysaa doorashadda soo socota?”
Taasi waa sax, Axmed yare. Haddii aanu nahay Guddiga Dooroshooyinka ee Booliqaran waxaa aanu istusnay in tirinta coddadka keliya aynaan ku filnayn doorashooyinka. Ma aha oo keliya tirada ama tiro cida go’aamin qawaaniinta dadku ku dhaqmayaan, awoodda, hoddantinimmadda, iyo xuquuqdda shicibka. Waxa kale oo aanu istusnay in la tiriyo farxadoodda.”
“Waa arrin cajiib ah!” ayuu ku dhawaaqay Axmed yare. Dadkii dhana sacabkii ayeey tumeen.
“4.3,” ayuu Dhakhtar Macalin ku yidhi cod aad daciif u ah.
“Sidee baad sidan u samaynaysaa, dhakhtar?”
Kor ayeey u ruxday salxaanyadeedii, kana sarreeya okiyaallaha ay xidhnayd, markaaseey markii ugu horaysay biloowday in ay qososho. “Kani waa markii ugu horaysay ee loo isticmaallo doorashadan sacab tume sheegaya dadka sida ay ugu qushuuceen musharaxooda. Intii ay buuxin lahaayeen warqad, ay cod- kooda ku dhiibtaan, codbixiyayaashu waxay istaagayaan qol yar, marka magaca qofka loo yeedho waa in uu tummaa sacab. Sacabkiisa ayaa la qiimaynayaa” “Sidee bay u arkaan musharaxiintu habkan cusub ee wax loo dooranayo?” ayuu waydiiyey Axmed yare.
“Waa ay jecel yihiin, Axmed yare. Waxa ay u eg tahay in ay xitaa taageer- ayaashooduna ay u diyaar garooween isbedelkan cusub. Waxa ay wakhti badan ku lumin jireen sida ay u isticmaalayaan lacagta dadka kale sida kuwa taageer- ayaashooda, waana ay fududahay sidii aqalka dhulka loola simi lahaa.”
“Waa hagaag, aad iyo aad ayaad ugu mahadsan tahay imaatinkaaga maanta iyo sida wacan ee aad noogu sheegtay waxa soo socda. Naga mid noqo oo noo immo mar kale, soo nooma imman doontid? Marwooyin iyo Mudanayaal, aynu dhagaysanno Dhakhtar Faroow Macalin!”
Markii sacabkii sii yaraadeen, marti soo dhawee-yihii ayaa misna gacantii ku fiiqay dadkii xage dambe tubnaa. “Hadda waxaan soo gaarnay wakhtigii aad wada sugayseen. Haa, kani waa musharaxii Madaxeey oo indhawaydba mashquul ku ahaa musharaxnimadiisa, wakhtina noo helay – waa kan! Aynu dhagaysanno!” Musharax Madaxeey oo qiiro ku jirto, ciyaaryahanimo ka muuqato ayuu dadkii hortooda yimid, isagoo haddana labadiisa gacmood kor u ruxrux- aya, oo u wada baaqaya dadkoo dhan. Yoonis Maskiin waxa uu u qaatay in ninkani leeyahay ilkihii ugu cad caddaa ee uu waligii arko. “Mahadsannid, Axmed yare. Tani aniga waxay ii ugu fadhidaa muhiimad weyn in aan idinla joogo wakhtigan dhamaantii oo dhan.” “Imminka Madaxeey waa in aad noo sheegtaa sheekada ka dambaysa sheekada culus-weyn. Waad ka yaabsatay cid walba iyo adiga oo mar walba lagugu soo qaato warka madaxdiisa iyo wararka ugu muhiimsan, uguna akhriska badan ee laga heli karo Jasiiraddan muddo ka badan toban sanno. Haddaba maxaad samaysaa?”
“Markiiba waxaad taabatay qodobadii ugu muhiimsanaa, wah, Axmed yare? Aad baan u jeclahay barnaamijkaaga sidaas iyo adigaba! Waad aragtaa, waan dareemay kharashka faraha badan ee ku baxa musharaxnimada xafiisyadda siyaasadda sannadahan dambe. Sidaa darteed, waxaan go’aansaday in aan wax ka qabto arrintan. Si xoogan ayaan u aaminsanahay in cod bixiye-yaasha Jasiiraddan in ay mudan yihiin in wax weyn oo wax ku ool ah loo qabto. Tanina waxay ka dambaysay markii aan bilaabay Xisbiga Guud.”
“Xisbiga Guud! Waxay ahayd fikrad muhiim ah! Iyo adiga oo wax ka bedelay magacaaga gaar ahaaneed, soo sidaas ma’ahan?”
“Taasi waa run, Axmed yare. Magacayga runta ah waa Tixsi San kataabte, mana aan noqdeen musharaxaha dadka haddii aan doonayn in aan wax la qabto dadkaaga…” Qof kasta waa uu qoslay. Sidoo kale, waxaa ka loo qoslay Axmed yare iyo Madaxeey.
“Laakiin dhab ahaantii, Axmed yare” Madaxeey waa uu sii watay, “Waa in aad dad badan soo jiidan kartid haddii aad doonaysid taageerro!”
“Sidee baad u gudbinaysaa barnaamijkaaga oo aad dadka u gaarsiinaysaa, Madaxeey?”
“Xisbiga Guud waxa uu soo bandhigi doonaa qoraalo, badhammo iyo qo- raalo xayaysiis ah oo laga heli karo meel walba. Waxaanu rajaynaynaa in aanu dhino kharashka tartanka doorashada badh ama nus.”
Waxaa hadalkii ka soo dhexgalay Axmed yare, “laakiin miyaad go’aan sateen arrimaha aad doonaysaan in aad ku tartantaan?”
“Dabcan, sida Xisbiyada kale,” ayuu yidhi Madaxeey. Waxa uu gacantiisa geliyey jeebkiisa, kana soo saaray xoogaa warqado cad cad oo aan waxba ku qorayn. “Tanni waa warqadayada cad ee aanu ugu talagalnay barnaamijka dambiyadda cad ee aanu ugu talagalnay barnaamijka saboolnimada.”
“Laakiin, Madaxeey waxba kuma qorna warqadahan,” ayuu yidhi Axmed yare, isaga oo si cajiib ah u eegaya. Warqadaha cad cad waxay ahaayeen warqado cad cad.
“Taasi waa tan ugu wanaagsan, Axmed yare. Miyaadan arag? Maxaa wakhtiga iskaga luminayaa in aan dadka wax u ballanqaado? Maxaan ugu oggolaan waayey in cod bixiye-yaasha aan u oggolaado in ay iyagu buuxshaan warqadahaas? Ballanqaadku iyo waxqabadku waxay la mid noqonayaan sidii hore oo kale, sidan waxaanu ku kaydsanaynaa kharashka daabacaada.”
“Sidee taasi ku suurto gelaysaa xariif yahoow! Halka musharaxiinta kale ay ka hadlayaan hoos u dhigidda kharashka tartanka, adigu wax baad ka qabatay. Waa hagaag, wakhtigayaga waa uu sii dhamaanayaa. Maad noo soo koobi kartaa waxa uu Xisbigiinu u taagan yahay?”
“Dabcan Axmed yare. Waanu gaar siinay jasiiraddan idilkeed. Halku dhi- gayaga Xisbiga Guud waa, “waxaanu aaminsanahay waxaad aaminsan tahay!” “Waad ku mahadsan tahay, Madaxeey. Marwooyin iyo Mudanayaal, ma u sacab tumi kartaan, mid sarraysa 5.5 tartankaas xamaasadda leh, musharaxa Madaxeey!”

Soosaaridda Kabaha Dusha Ka Xiran-Buudhka
Shaqaale dawladeed oo qabtay shir isgaarsiineed soona bandhigay barnaamijka cusub ee kabaha.

ANI waxa uu yahay kursigii awoodda,” ayuu yidhi Yoonis Maskiin, is- aga oo naftiisa la hadlaya, oo misna la yaabban quruxda aqallada sida wacan loo xardhay ee hadda sida wanaagsan loo dhisay. “Maxaa yee- lay, lacag faro badan ayaa kaga baxday dhisiddoodii in ay dhisaan aqalladan!”
Albaab aad iyo aad u wayn oo midab qurux badan ayaa si aad ah u fu- ran; Yoonis Maskiin waa uu arkaa golaha mada-daallada dadku ay buuxsheen. Dadkuna ay tuban yihiin meel walba, horay iyo gadaal; Yoonis Maskiin si fiican buu wax kasta u arkaa. Koox qaylo iyo saxan badan, oo isugu jirta dumar iyo rag, oo xidhnaa dhar si aad u sarraysa loo tolay, oo misna afuufayey sigaar kiisa ugu qaalisan, uguna tayada badan ayaa dadka intiisa kale ka muuqday. Waa ay iska sii wateen sigaar cabistoodii iyo iyaga oo dadka intiisa kale ee isugu soo baxay golaha murtida iyo mada-daallada ku afuufayey sigaar.
Yoonis waa uu soo dhawaaday. Wuxuuna u soo dhawaaday nin ka mid ahaa dadkii isugu soo baxay golaha murtida iyo mada-daallada oo gacmihiisa, tan bidix qalin ku haystay, tiisa midigna xaanshiyo ku sitay, ayaa ku qayliyey dadkii kale, “Mudane, kii qiimaha iyo qaayaha badnaayoow oday Wadacas, mudane, ma runbaa in aad hadda aad qalinka ku duugteen in aad lacag siisaa kabo soo saarayaasha in aysan kabo soo saarin?”
“ah-h-h. Haa, waa mid dhab ah, oo la hubo in ay run tahay,” ayuu oday Wadacas ku jawaabay, isaga oo si wacan oo xarako ku jirto madaxa u ruxaya. Wuxuuna u hadlayey si jiljileec ka muuqdo, waxaana la moodayey in uu jiifo.
“Tani miyeen ahayn arrin aan horay loo arag, oo samaynaysa dhaqan cusub oo aan horay loo aqoon?” ayuu ninkii waydiiyay, isaga oo si diidmo ah ka muuqato u ruxaya madaxiisa.
Odayga weyni inta badan ma ruxo madixiisa, “uh, haa, tani waa arrin cusub.”
Haweeneey u istaagtay in ay waydiiso su’aasha koowaad ayaa hadalkiisa ka soo dhexgashay intii uusan dhamaysan hadalkiisii, “tani ma markii ugu
horaysay ee taariikhda Booliqaran in kabo sameeyayaasha la siiyo lacag aysan shaqaysan?”
“Haa,” ayuu yidhi Wadacas, waxaan aaminsanahay in ay taasi tahay mid sax ah.”
Qof ayaa xagga dambe ka qayliyey, “Miyeey kula tahay in barnaamijkani uu kor u qaadayo qiimaha kabaha sida – kabo, buudh, dacas iyo wixii la mid ah?”
“Hah, haa hagaag – ma ku soo celin kartaa su’aashaada?”
Cod kale ayaa kor u dhawaaqay, “Kor ma u qaadaysaa lacagta kabaha lagu iibsado?”
“Haa, kor ayeey u qaadaysaa dhaqaalaha kaba sameeyayaasha,” ayuu ku jawaabay mudanihii mudnaanta weyn lahaa, si xoog ku jirana isu ruxay. “Waanu
ku raja waynahay in aanu samayno wax kasta oo aanu ku taageeri karayno kaba sameeyayaasha.”
Yoonis waxaa la xusuusiyey haweenaydii laga saaray beerteedii ay carru- urteedu kula noolaayeen. Nasiibdarro, waa uu soo xasuustay, “intee bay ku iibsan doontaa kabo imminka iyo wixii ka dambeeya!”
Kadibna qof gaaban oo dadka badankiisu uusan arag, ayaa qayliyey, isaga oo taagan safka hore, “ma sheegi kartaa waxa uu ahaan doono barnaamijkaaga sannadka soo socda?”
Wadacas hadalkiibaa ku adkaaday, “wah, hmm, maxaad tidhi?” “Barnaamijkaaga. Muxuu yahay qorshahaaga sannadka soo socda?” ayuu ku waydiiyey cod aan ixtiraam ku jirin.
“Dabcan,” ayuu yidhi kii qiimaha iyo mudnaanta badnaayoow, isaga oo sii cabaya sigaarkiisa si deg deg waalani ku jirto. “uh, wah, huh. Wah. Hagaag, waxaan aaminsanahay, ayna habboon tahay in aan wakhtigan qaaliga ah aan idiinku soo bandhigo war saxaafadeedkan in aan idiin sheego in aan damac- sanahay in aanu qof kasta oo ku nool jasiiradda Booliqaran in uusan waxba soo saarin, maxaa yeelay, annaga ayaa lacagtooda siin doona.”
“Ma runbaa in aad hadda aad saxiixday sharci cusub?”
Dadkii oo dhan ayaa hadalkii ka soo bixi waayey, dadkoo dhan. “Cid walba?” “Ma aha kaftan?” “Wow, waxaa ku bixi doona lacag aad u faro badan.” “Laakiin ma shaqayn doontaa?”
“Shaqayn” ayuu yidhi Oday Wadacas, isaga oo si cajiib ah isu ruxruxaya. “Ma ka joojin doontaa dadka in ay wax soo saaraan?”
“Waxaanu horay u samaynay mashruuc tijaabo ah oo ay samaysay ururkayagu wakhti aad u dheer,” ayuu yidhi Odaygii, kuna yidhi cod faan weyni ka muuqdo. “Intaas oo dhan, xilligaas dheerna waxba ma’aanu soo saarin.”
Islamarkaasna, qof ayaa dhabarka Oday Wadacas kaga yimid, oo markiiba sheegay in ay intaas ku eg tahay war saxaafadeedkii Oday Wadacas oo uu dhammaaday. Koox badan oo wariyeyaal ah ayaa mid mid iskaga dhexbaxay dadkii joogay golaha murtida iyo mada-daallada. Yoonis oo markiiba dareemay in uusan u muuqan Wadacas si cidi ula baxsatay oo kale. Aqalkiina nalkii baa loo damiyay, Wadacasna waa uu iska tagay.

Xirfadda Adduunka Ugu Da’da Wayn
Shisheeye u akhrinaya Yoonis mustaqbalkiisa.

SHEEKADII uu u sheegay ninkii reer baadiyaha ahaa, waxay Yoonis Maskiin ku reebtay la yaab aad u faro badan. Jasiirad noocee ah ($m ayeey tahay? Waxay ula muuqatay dawlad baaxad ballaadhan. Wux- uuna isku dayay in uu iska dhaqaaqo. Wuxuuna baadigoobay haddii ay jiraan cid garan karta aqalkiisa, oo u fidin kara caawimaad, si ay u soo tusaan. Waxa uu heli karaa cid ka caawisa sidii uu u heli lahaa lacagtiisa. Sidaa daraadeed, waxa uu isku sii daayay bartamaha magaalada. Wuxuuna raacay tilmaantii ninkii beeralayda ahaa.
“Kama amban kartid,” ayuu yidhi ninkii xoolo dhaqatada ahaa markiibana waxa uu dabagalay xoolihiisii.
“Waa magaalo dhexdeed. Waana halka ugu wayn magaalada.” Waddadii waxay ku riday meel wareeg ah oo dhismo waa wayn, kana soo horjeeda aqalka quruxda badan. Aqalkan weyn hortiisa waxaa ku qoran erayo si aad iyo aad u sarraysa loo xardhay. Albaabka laga galo aqalka weyna waxaa ku qornaa: “Aqalka lagu caabudo Eebe.”
Yoonis waxa uu isku qaaday jaranjarada aqalkan wayn, wuxuuna durbadi- iba uu istaagay dhexbartanka aqalkii, isaga oo indhihiisa si fiican ugu eegaya nalka. Waxaana hortiisa ka muuqday qol aad u wayn, saqafkiisuna uu aad iyo aad u fogaa, nalkuna ma wada iftiiminayn. Waxaa u muuqday kabo faro badan iyo calamo lagu sharaxay meel walba. Waxa kaloo dadku ay ku xoonsanaayeen miisas ay horfadhiyeen dad, dadka u yeedhayay, una qaybinayay warqado ay ku qornaayeen qoraallo.
Dhinaca ugu shisheeyana waxaa ka muuqday albaab wayn, oo ka samaysan maar, oo aad iyo aad u qurux badan, hoostana ka dhalaalaya. Yoonis waxa uu bilaabay in uu ku socdo aqalka gudihiisa, isaga oo isku dayaya in uu iska ilaaliyo kooxaha u ololeeya dawlada. Isaga oo aan dhamayn jaranjarooyinkii ayeey haweeneey weyn ka hortimid Yoonis Maskiin. Haweeneeydaas waxay xidhnayd dahab ku sharaxan qoorteeda iyo dhagaheeda; dahabkaasoo aad iyo aad u waaweynaa.
“Ma doonaysaa in aad ogaatid mustaqbalkaaga, ninkaaga yaroow” ayeey tidhi, iyada oo ku soo dhawaanaysa. Yoonis markiiba waxa uu eegay jeebki- isa, isaga oo eegaya haweeneeyda sida quruxda badan u labisan iyadoo ku xaragoonaysa dhago dhalaalaya. “Waxaan haystaa hadiyaddii mustaqbalka. Dabcan waxaad jeceshahay in aad ogaatid waxa soo socda berito.”
“Ma doonaysaa in aad ogaato mustaqbalkaaga, ninyahoow yar.”
“Ma arki kartaa waxa soo socda?” ayuu waydiiyay Yoonis, isaga oo dib u istaagaya, iskuna dayaya in uusan ku xadgudbin. Wuxuuna haweeneeydan u arkayay mid wax abuuri karta. Si gaar ahna waa uu uga shakisnaa.
“Waa hagaag,” ayeey ku jawaabtay iyada oo indhaheeduna ay ka muuqdeen kalsooni dheeraad ah. “Waxaan bartaa faalka, kadibna waan ku dhawaaqaa, sheegasho, sheegid iyo aaminaad wax kasta oo aan sheego waxay noqdaan run.
Haa. Haa, shaqadaydu waa shaqada adduunka ugu da’da wayn.”
“Sida ay cajiibka u tahay,” ayuu yidhi Yoonis. “Ma waxaad isticmaashaa sheey wareega ama caleenta shaaha ama.”
“Maya, maya!” ayeey haweeneeydii la soo baaday, iyada oo hindhisaysa. “Aqoon aad u sarraysa ayaan leeyahay. Waxaan isticmaalaa xisaab iyo isugayn.” Iyada oo si gaar ah u eegaysay, ayeey raacisay. “Dhaqaalahaaga ayeey ku xidhan tahay.”
“Cajiib. Dhaqaale-yaqaan,” ayuu ku celiyay isaga oo ku leh cod aad daciif u ah, erayadiisana sii jiid-jiidaya. “Waan ka xumahay, mar dhawayd ayaa la i xaday, wax lacag ahna ma’aan haysto.
Waa ay ka xumaatay, islamarkiibana waxay u sii jeesatay macaamiisheedii kale.
“Fadlan hooyo, ma ii sheegi kartaa mid keliya,” ayuu Yoonis ka codsaday, “inkastoon aanaan haysan wax lacag ah oo aan ku siiyo?”
“Waa hagaag?” ayeey haweenaydii tidhi iyadoo cadho badani ka muuqdo codkeeda.
“Goorma ayeey dadku kuu yimaadaan oo ay taladaada soo doontaan?” Waxa ay iska eegtay dhinacyada, meel kasta, iyadoo hadana eegaysa in ay cid uun maqashay hadalkooda. Lana moodo in ay sir wayn u sheegayso mukulaal aan cidna waxba yeelayn, ayeey si hoos-hoose wax ugu sheegtay, “Maxaa yeelay, ma aad haysatid lacag aad i siisid, waxaan ku daymin karaa sir yar. Dadku waa ay ii yimaadaan mar walba oo ay doonayaan in ay helaan war wacan oo ku saabsan mustaqbalkooda. Haddii uu yahay war run ah ama wanaagsan ama been ah ama xun – waana mid farxad gelisa dadkaas marka ay wax ka ogaadaan arrimaha ku saabsan mustaqbalkooda.”
“Shaqadaada kuwee baa inta badan isticmaala?” ayuu waydiiyay Yoonis. “Golaha Guurtida ayaa ah macaamiishayda,” ayeey haweeneeydii ku jawaab- tay. “Odayaasha lacag fiican bay i siiyaan – dabcan, lacagta dadka kale. Kadibna, waxay u isticmaalaan khudbadahooda si ay u sii isticmaalaan lacag kale oo faro badan si ay ugu diyaar garoobaan jiilaalka dheer ee soo socda. Waa mid noo shaqaysa annaga oo dhan.”
“Goow!” ayuu yidhi Yoonis, isaga oo gacantiisa saaraya daankiisa, aadna ula yaabban. “Taasi waa mas’uuliyad culus. Sidee bay runta ugu dhawaanayaan saadaashaada ku saabsan mustaqbalkooda?”
“Waad layaabaysaa dadka yar ee taas i waydiisa,” ayeey ku jawaabtay dhaqaale yaqaantii. Waa ay welweshay, hadana waxa ay si taxadar leh ay- eey indhaha uga eegtay. “Waxaad ku heli kartaa saadaal run ah adiga oo tuurta madax iyo xarash. Waa adiga oo kor u tuuraya taano, waana mid cid waliba ay si aad u fudud u samayn karto, laakiin wax faa’iida ah cidna kama heli karto. Kumana beeri karto dadka welwel xooggan ama kama dhigi karto kuwo faraxsan – farxad hor leh siisa, kaamana dhigi karto maalqabeen, oo kamaba dhigi karto odayaasha kuwo awood badan. Markaa waad arki kartaa, waa in aan la imaadaa saadaal aad u qiimo badan, aad u sarraysa ama waxay helayaan qof kale oo shaqadaas u qabta.”

Dawladaha Iyo Suuqa Ganacsiga
Caanooleey ka sheekaynaya ka qayb qaadashada xulashada dawladda.

Yoonis Maskiin waa uu iska ilooway in uu is xoreeyo markii uu maqlay cod daciif ah, kana imanaya dhamaadka waddada. “Moo-o-o,” cod hoose oo lo’eed. Koortii qoorteeda ku xidhnayd waxay ku dhawaaqday cod gaaban, haddana iyada oo sii soconaysa. Markiiba waxaan soo maray sac kale oo ka yimid wadiiqada kale, waxaana mudh ka soo yidhi oday wayn.
“Halkan kaalay, sacyahoow nacaska ah,” ayuu ku heesay xoole ilaaliyihii.
Yoonis wuxuu ruxay garabkiisa, wuxuuna ku soo dhawaaday si uu uga qaado baako agtiisa taalay markii hore. Odaygii waynaa wuxuu soo durdurk- aba.
“Yaa halkaas jooga?” Isaga oo arkaya Yoonis, wuxuuna u soo jeestay dhinici- isa si uu uga jaro xadhiga.
Yoonis wuu farxay. “Waa la i xaday. I caawi si aan xadhiga uga baxo!”
Odaygii waynaa wuxuu jeebkiisa ka soo saaray mindi si uu Yoonis xadhiga uga jaro. “Waad mahadsan tahay, mudane,” ayuu yidhi Yoonis, isaga oo xoq xoqanaya gacmihiisa yara xanuunaya, si ay xiiso gaar ah ay ku jirto ayuu Odaygii sheekadii ugu sheegay.
“Koow,” ayuu yidhi Odaygii waynaa, isaga oo ruxaya madaxiisa. “Waa in aad iska ilaalisaa cid walba maal mahan dambe. Ma’aan imaadeen magaalada haddii aan filayn in aan ka helaayo macaawino dawlada.”
“Ma u malaynaysaa in dawladu ay i siin doonto lacagtii la iga xaday?” ayuu waydiiyay Yoonis.
“Ma’aan hubo, laakiin waa isku dayi karaysaa. Dabcan waxaa dhici karaysa in nasiibkaagu ka wanaagsanaan karayo kayga,” ayuu ku soo jawaabay Odaygii reer miyiga ahaa. Wajigiisuna wuxuu u ekaa qof aad iyo aad u wayn. Wuxuuna xidhnaa dhar iyo kabo duug ah.
Yoonis wuxuu dareemay soo dhawayn markii uu arkay sida tooska ah ee uu ula hadlay.
“Waa maxay dawlada iyo suuqa ganacsiga? Ma tahay meel xoolaha lagu iibiyo?” ayuu Yoonis waydiiyay Odaygii waynaa, oo uu isku yaraaday “taasina waa midda aan u immi in aan ogaado,” ayuu yidhi xoola dhaqatadii. “Waxay kaloo tahay carwo kale gedisan oo kale. Sartu waxay ka qurux badan tahay Bangi, kana wayn wax kasta oo aan horay u arkay. Gudahana waxaa ku jira shaqaale badan oo dawlada u haya shaqooyin kala nooc ah, kuwaasoo loogu talagalay in ay wax ka qabtaa arrimaha wadaniyiinta.”
“Koow” ayuu yidhi Yoonis. “Dawlad noocma ah ayeey doonayaan in ay dadka ka iibiyaan? Ninkii xoola dhaqatada ahaa wuxuu xoqday qoortiisa, isaga oo leh, “Halkaas waxaa jooga nin isigu yeedha ‘hanti wadaag’ wuxuu sheegay dawladan saca kale in ay iga qaadayso sacayga si ay u siiso saca kale deriskayga. Wax dan ah oo aan ka leeyahay ma’ay jirto. Uma aan baahni dawlad sacayga siisa deriskayga-mar hadaan anigu u baahnahay sacayga.”
“Markaas waxaa jiray mid ‘hantiwadaaga’ ah kaasoo xidhnaa kabo waa wayn. Wuxuu ahaa mid furfuran iyo isaga oo salaan gacmahayga kala daalay, kuna dheehan tahay saaxiibtinimo sare, odhanayana sida uu uga fikirayo dana- hayga iyo wanaagayga. Aad buu u wanaagsanaa intii uusan igu odhan dawladi- isu waxay qaadanaysaa labadayda sac. Wuxuu ku andacooday inay caddaalad tahay maxaa yeelay, cid walba ayaa lahaanaysa lo’daada iyo isaga oo i siin doona xoogaa caana ah marka uu u maleeyo in aan u baahnahay. Iyo isaga oo ku andacooday in aan ku heesi doono heesaha xisbiga.”
“Taasina waxaan filayaa inay tahay hees!” ayuu Yoonis yidhi.
“Wax tixgellin ah oo aan u hayey ma’ay jirin maalintaas kadib. Waxaana ogaaday in uu isagu qaadanayo wax walba. Kadib waxaan meermeerayey xafi- isyada dhexdooda, markaasaan waxaa la kulmay ‘fashiiste’” Odaygii waynaa waa uu aamusay si uu saciisa wasakhda lugta ka gashay uga saaro.
“Kan fashiistaha ah wuxuu ahaa mid af macaan, oo fikrado wanaagsan heli ogaa, oo wuxuu la mid ahaa kuwii kale. Wuxuu yidhi, “wuxuu iga qaadanayaa labadayda sac, wuxuuna iga iibinayaa qayb ka mid ah caanaheeda.” Waxaan idhi, “‘maxay?’ In aan lacag kugu siiyo caanaha sacaaga?”
Kadibna waa uu ii hanjabay, isaga oo leh waa ku tooganayaa, haddii aan salaamin calankiisa saxa ah hadda iyo mar walba.”
“Koow” ayuu yidhi Yoonis.
“Waxaan hubaa in aad goobtaa aad iskaga soo carartay.”
“Markii hore waan qaadi karayay lugtayda, kuwan halkan ‘shaqaalaha’ ayaa ila hadlay, oo igu yidhi dawladani waxay rabtaa inay iga qaaddo lo’dayda, mid ay dilaan si ay u dhellitiraan tirada caanaha, si ay haddii ay doonaan ay caanaha qaar u dhimaan. Hadda nacaskee baa arrintaas raaci kara, oo samayn kara arrintan oo kale?”
“Waxay u eg tahay cajiib,” ayuu yidhi Yoonis, isaga oo ruxaya madaxiisa “ma go’aansatay dawladii aad qaadan lahayd?”
“Uma aan malaynayo aniga wakhtigaa,” ayuu ninkii xoola dhaqatada ahaa yidhi.
“Yaa u baahan? Intii ay dawladii maamuli lahayd arrimahayga, waxaan go’aan saday in aan lo’dayda geeyo suuqa lo’da halkaas oo aan iska iibin karo, oo aan ku soo iibsan karo dibi.”

“Waxaad Isiisaa Waxaad Soo Dhaaftay Ama Mustaqbalkaaga!”
Tuug ayaa ka xaday Yoonis lacagtiisii waxa uuna ugu deeqay talo.

XARUNTA Golaha Guurtida waxay ku taalaa waddada ku beegan biyaasada. Yoonis Maskiin wuxuu is yidhi qaado waddada ugu dhow, wadiiqo yar oo ay xidheen baakadooyin iyo qashin fara badan. Horay ayuu u sii socday isaga oo isku dayaya in uu is iloowsiiyo dareen aan sidaas u sii fiicnayn markii uu iskaga tegay waddadii dadku ay ku xoon sanaayeen.
Markiiba Yoonis Maskiin waxa uu dareemay gacan dhuuntiisa haysa iyo qori lagaga hayo feedhihiisa.
“Ii sheeg taariikhdaada ama mustaqbalkaaga!”
“Maxay?”ayuu Yoonis yidhi, isaga oo baqaya. “Maxaad uga jeedaa?”
“Waad imaqashay – lacagtaada ama naftaadda,” ayuu tuugii ku celiyey, isaga oo qorigii ku sii riixaya. Yoonis wax kale oo uu sameeyo ayuu garan waayey markaasuu markiiba waxa uu soo qabtay boorsadiisa oo ay ku jireen lacagtii uu soo shaqaystay – lacagtiisa.
“Intani waa inta aan haysto iyo aniga oo layga baahan yahay in aan badh ahaan aan ku bixiyo canshuur,” ayuu Yoonis ku baryootamay, isaga oo si tax- adar dheeri ku jiro ku qarinaya wax-xoogaagii roodhida ahayd oo ay ayeeyo soo siisay. “Fadlan badh aniga iiga tag.”
Tuuggii waa uu u dabciyey Yoonis. Mana uu arki karayn wajigiisa uu garinayay, wuxuuna ku garinayay koofiyadiisa uu markaas xidhnaa. Cod aad u hooseeya oo aan naxariis lahayn ayuu ku yidhi, isaga oo qoslaya. “Haddii aad kala qaybinaysid lacagtaada, waxaa habboon in aad gabi ahaan aad bixisid, oo aadan waxba siin canshuur qaadaha.”
“Sababtu waa maxay?” ayuu waydiiyay, isaga oo lacagta gacmahiisa u sii gelinaya. “Haddii aad lacagta aad aniga i siiso,” ayuu yidhi tuugii, isaga oo lacagtii sii gashanaya jeebkiisa, “kadibna anigu waan iska tagayaa, oo ammaan baan ku siinayaa. Laakiin, inta aad ka dhimanayso, canshuur qaaduhu wuxuu kaa qaadanayaa lacagtaada, wixii aad shaqaysatay, wuxuuna isku dayayaa in uu xakameeyo wax kasta oo ku saabsan nolosha mustaqbalkaaga. Waxa uu si fudud u isticmaalayaa lacagta aad sannad shaqaysatay maalin keliya!”
Yoonis waa fajacay. “Laakiin miyeen Golaha Guurtidu aynaan samayn waxyaabo badan oo dadka u fiican, iyada oo isticmaalaysa lacagta ay dadka ka soo uruurisay?”
“Dabcan,” ayuu yidhi. “Dadka qaar baa noqday hantiile. Laakiin, haddii bixinta canshuuruhu ay fiican tahay, muxuu uusan canshuur uruuriyuhu uu adiga kaaga dhaadhicin la’yahay faa’iidadaada, oo uusan kuugu ogolayn in aad adigu iskaa u bixisid?”
Yoonis wuxuu is yidhi. “Mindhaa qancintu waxay qaadanaysaa wakhti iyo shaqo aad u badan?”
“Sax,” ayuu yidhi tuugii “taasina waa arrin dhib badan. Wakhti badan in-
aguma qaadanayso qoriga!” ayuu kaga yaabiyay Yoonis, isaga oo is kor saaraya labadiisa gacmood. “Halkaas waxaan qabaa in aadan u tagi karayn canshuur qaadaha markiiba. Laakiin, waxaad igu kordhisay fikrad cusub.”
Wuxuu ag fadhiistay Yoonis oo aan dhaqaaqi karayn. “Waad la socotaa, soo ma ogid?” ayuu yidhi tuugii. “Siyaasaddu waa arrin isbedel leh. Dadka badankoodu waxay ku fikiraan inay tahay caadi, in been la sheego, in wax la xado, ama in wax la dilo. Ma’aha daris wanaag – haddii aysan siyaasiyiintu samayn arrimo la halmaama dhaqan xumo. Haa, siyaasaddu waxay suurta ge- lisaa, dadka inoogu wanaagsan in ay been sheegaan, oo wax xadaan, xitaa inay mararka qaarkood wax dilaan mararka qaarkood. Iyo iyaga oo wali dareemi karaya inay sameeyaan wax wanaagsan.”
Si in la moodo in uu shaxdhigayo ayuu tuugii soo jeediyay.
“Waxaan u baahanahay in yar oo dambi dhaaf ah in aan iskaga tirtiro dambiyadeena – Iyo in aan isku dayo.” Waa uu isku yaryaraaday, hadana, waa uu yara fikiray wakhti yar.
“Waxaan u malaynayaa in aan soo booqan doono haweeneey marwo Ashkira.” Wuxuu ruxay lugtiisa, isaga oo iskaga tagaya tuugii. Yoonis Maskiin waa uu sii eegayay ilaa uu tuugii ka sii libdhayay.
Waddaduna waxay ahayd mid buuq yar. Yoonis waxa uu ka sii fikiray waxii uu tuugu uu ku yidhi, isaga oo la xarbiyaya koodhkii lagu xidhay. Wakhtigan xaadirka waxa uu yahay caawimo la’aan, haddii uusan cidi u soo gurman. “’Ii Sheeg taariikhdaada ama mustaqbalkaaga!’ Muxuu uga jeeday? Waan gartay!” ayuu yidhi Yoonis, isaga oo is gedgedinaya.
“Lacagtayda, hantidayda waa qayb ka mid ah taariikhdayda – waa mid ku saabsan noloshaydii. Haddii uu qaatay lacagtaydda, waa in aan shaqaddii aan dib u qabtaa mar kale si aan u shaqaysto mar labaad. Haddii uu i dilli lahaa taasi micnaheedu waxay tahay nololi ma jirto, mustaqbalna ma jiro. Inkastoo uu i xidhxidhay, igana qaaday xorriyadaydda, iyo xornimadayda!”
Yoonis waxa uu iswaydiiyay askarigii ka tirsanaa ciidamada nabadda ee uu horay ula kulmay maalin ka hor.
“Meeyay ninkaasi marka aan u baahnahay!”
Fikradda ah in uu mar labaad dib ugu noqdo carwadii uu horay uga soo shaqaystay si uu u soo shaqaysto lacag mar labaad ayaa ka cadhaysiisay Yoonis haddii uu soo shagaystana lacagtiisa waa in uu dhigtaa markan, waxa uu ku fikiray in uu canshuur qaaduhu uu ku leeyahay wax lacag ah! “Sidaadaraadeed nolosha, xorriyadda, iyo hantida dhamaantood waxay ka mid yihiin jiritaankayga, waxa keliya oo kala gedisan waa wakhtiga – mustqabalka, wakhtiga xaadirka ah, iyo kan la soo dhaafay, tuugaasina wuxuu cabsi badan geliyay qaybta iigu muhiimsan xaqayga, si uu u hello qaybta ugu sahlan, una hantiyo lacagta aan anigu soo shaqaystay!”
Markiiba galuus mid ka mid ah galuusyada koodhkiisa ayaa furmay. “Xan uun badanaa!”
Yoonis wuxuu joojiyay wax walba oo uu samaynayay, isaga oo u kaadinaya xoogaa, kana fikiraya arrimahiisa isku qoofilan. Wuxuu is yidhi, “ma’aan ogayn sida ay u wanaagsan tahay in aad xor tahay – Ilaa iyo hadda ka horoow.”