Qaabab wax lagu barbaariyo
– Dayashada
– Caadaysiga
– Tala bixinta
– Dhacdooyinka
– Jacaylka iyo kalgacaylka
– Cadaaladda iyo eexasho la’aanta
Siyaabaha lagu barbaariyo ilmaha
1. Babbaarinta suubban ee ku salaysan diinta Islaamka waa waxa ugu muhimsan ee lagu barbaarin karo ubadka, waayo barbaarinta Islaamku waa mid xambaarsan aqoon siinaysa ilmaha caqli ay ku gartaan waxa san iyo waxa xun, waxay xoojisaa barbaarinta Islaamku cabsida Ilaahay, oo ka dhigaysa damiirka ilmaha mid sareeya oo ka faana xumaanta.
2. Deegaanka wanaagsani sida guriga, dugsiga, iskuulka, iyo dariska waa meelaha uu ka helayo ilmuhu tarbiyada wanaagsan, sidaa awgeed ayaa waxaa laga doonayaa waalidka ilmihiisa la beegsado deegaan iyo gayi wanaagsan, waayo deegaanku wuxuu leeyahay saamayn aad u wayn oo taabanaysa koritaanka ilmaha, sidaa darted baa Rasuulku s.c.w nagu baraarujinayaa in la iska jiro xiriirka saaxiibka xun iyo deegaanka xun, wuxuu nasiinayaa Rasuulku s.c.w tusaale uu noogu caddaynayo kala duwanaanta saaxiibka fiican iyo kan xun, wuxuu yiri rasuulku s.c.w: [Wuxuu la mid yahay saaxiibka wanaagsani iyo saaxiibka xumi, nin xambaarsan cadar iyo barafuun, iyo nin tumaala ah oo afuufaya dab, ninka sida cadarka saddex arrimood un baad ka heli, inuu wax kaa siiyo, inaad ka gadatid, iyo inaad ka heshid caraf iyo udgoon, kan dabka afuufayaana laba mid un baad ka heli, inuu maryaha kaa gubo, iyo inaad ka hesho neef ur badan.]
Waxaa kaloo jiri jiray umadihii hore nin dilay 99 nin, kadibna u tagay nin suufi ah oo kitaab gab ah oo mawliciisii fadhiya, markaasuu waydiiyey, “War ninyahow, waxaan dilay 99 nin, ee maan leeyahay wax toobad ah?” Markaasuu ugu jawaabay, “Maya ma lihid wax toobad ah.” Ninkii dilaaga ahaa intuu carooday ayuu ninkii miskiinka ahaa ku boqoleeyey.
Kadib waxaa loo sheegay inuu jiro sheekh kale oo cilmi leh, markaasuu u tagay oo waydiiyey su’aashiisii. Wuxuu ugu jawaabay sheekhii dambe oo ka cilmi badnaa kii hore, “Haa, waad leedahay toobad, maxaa kaa hortaagan towbadda, oradoo tag halkaas, waxaa jooga dad Ilaahay caabuda, ee iyaga Ilaahay la caabud inta kuu harsan nolashaada.” Ninkii wuu jaqaafiyey hadaba intii uu jidka ku jiray ayaa la oofsaday, kadib waxaa isku qabsaday malaa’igtii naxariista iyo tii cadaabka, qolo kastaaba waxay damacday inay u qaadato qaybteeda, markuu murankii adkaaday, oo la ismari waayey ayuu Ilaahay usoo diray malag kale oo kala saara. Wuxuu sheegay malagii inay cabiraan dhulka u dhaxeeyey labada meelood ee midna xumayd midna fiicnayd, marka tii uu u dhawaado ninku ayaa la raacinayaa, waa la cabiray, waxay arkeen inuu u dhaw yahay dhinaca wanaagsan, markaasay qaadatay malaa’igtii naxariista.
Hadaba waxaan ka fahmaynaa axaadiistan iyo tusaalayaashan Nabigeenu s.c.w na siiyey, in deegaanku leeyahay tixgalin wayn, marka aan doonayno inaan barbaarino ubadkeena, waxaa muhim ah in la helo deegaan suuban oo ubadkiisu hagaagsan yahay, waalidiintii suuban yihiin, macalimiintiisu wanaagsan yihiin, dariskiisuna wacan yahay. Haddii taa la helo, waxaa shaki la’aan ah in ilmuhu helayo tarbiyad iyo barbaarin hagaagsan.

Barbaarinta jaanis gaadka
Waxaan ula jeedaa barbaarinta jaanis gaadka, waanada iyo wax sheega uu bixinayo barbaariyuhu marka uu ku arko dhaqan xun ama farsamo xun ilmaha.
Waxaa haboon in waalidiinta iyo macallimiintuba ay ku baraarugsanaadaan hannaanka ay u dhaqmayaan ubadku, haddii ay la socdaan dhaqankooda waxaa dhici doonta inay helaan qaladaad badan oo u baahan sixitaan.

Ku barbaarinta isjaceylka
Ilmaha ku soo barbaara guri saldhigiisu yahay jacayl iyo xubbi, wuxuu noqdaa ilmo bulshada jecel, oo ka shaqeeya samaha iyo wanaaga bulshada, wuxuu noqdaa ilmo ka turjuma jacaylka dhex yaala hooyadii iyo aabihii. Wuxuu u hadlaa hannaan ku dhisan ixtiraam iyo kala dambayn, dhinaca kalena haddii uu ilmuhu ku koro guri ka arradan jacayl iyo ixtiraam, wuxuu noqdaa ilmahaasi ilmo muran iyo garramid badan, wuxuuna noqdaa ilmo ka shaqeeya xassarad iyo rabshada iyo arbushidda bulshada, arinkiisu ma dhaafsiisana kanuu caayay kanuu dilay ama kanuu xaday. Taasina waxaa u sabab ah waalidiintiis oo iyagu isjeclayn, marka ay joogaan gurigana waxay isku hor laayeen ama isku caraatamaan caruurta hortooda. Hadaba waxaa loo baahan yahay in waalidiintu isjeclaadaan si ay u helaan ubad isjecel oo bulshadu jeceshahay.

Isku duubnaanta qoyska
Iskuduubnaanta qoysku kaalin wayn ayey ku leedahay hagaaga iyo toosnaanta ubadka, sidaa darteed ayaa qoyska loogu aaneeyaa dhibaatooyin badan oo ku habsaday caruurta, aniguna waxaan ogahay qoysas badan oo ku sugan xaalado xunxun amase burburay kadibna dhibaatadii ugu badnayd ay soo gaartay ilmahoodii, waayo ilmo waalidkii daryeelayay kala tageen maxaa laga filayaa, sida badan ilmahaasi wuxuu ku korayaa silac iyo cuqdad, marka waxaan kula talin lahaa waalidiinta inay inta badan u daneeyaan ilmahooda.

Dayashada fiican
Waalidku waa tusaale uu eeganayo ilmuhu, kana dheehanayo wax walba oo uu moodayo wanaag, sababtoo ah, ilmuhu ma qabo in aabihiis qaldamayo ama xun yahay, sidaa darteed waxaa loo bahan yahay in waalidku u noqdo ilmihiisa tusaale sare oo ku salaysan asluub wacan, si aan la dareemi karin ayuu ilmuhu dhaqankiisu u badalmaa, waxyaabo aadan isla lahayn way kaa baranayaan, ayaad arkaysaa iyagoo ku dhaqmaya. Bal u fiirso maadan ku tusaysa habka ay ilmuhu ugu saamoobi karaan waxa ay ka arkaan waalidiintood.

Maad
Gabadh yar ayaa waxaa aragtay macalimadeedii iyadoo sanka fadhaysa, waxayna ku tiri, “Ceeb, hebla farta sanka ka daa.” Markaasay tii yarayd ugu jawaabtay, “Ma aha ceeb, aabahay baa sameeya.”

Xarumaha barbaarinta
Waalidiinta oo kaliya kuma eka barbaarintu iyo tarbiyadu, ee waxaa kaloo jira xarumo tarbiyadeed oo kale oo aan ka dhicin waalidiinta tarbiyadooda, kuwaas oo ah iskuulka, masjidka, fagaarayaasha dhalinyaradu ku shirto, iyo waliba warbaahinta nooc walbaba ha ahaadaane, marka xarumahaas oo idil waxay bixiyaan tarbiyo, ha fiicnaato amaba ha xumaatee. Sidaa owgeed ayaa waxaa aad u habboon in waalidiintu il gaar ah ay ku hayaan meelahaas oo dhan si ay ula socdaan tarbiyada ay helayaan ubadkoodu.