— 1 —

Xamarta Waqooyi haddii mar uun dani ku geyso, Hawl Wadaag kor u sii dhex qaaddid, Jidka Soddonka ka tallawdid, Waddada Daraawiishta la sii socotid, bannaanka shishe markaad u baxdid, waxaa bidixda kaa qabanaya buur aan weynayn oo isaga iyo agagaarkiisuba maalintii cagaar qurux badan yihiin, habeenkiise mugdi cabsi leh. Buurkaas rakadiisa ayay saaran tahay Fillada Cagaaran. Waataas Xaafadda mugdiga ah kaligeed ka dhex ifaysa, sidii markab weyn oo bad mugdi ah ka dhex siraatay. Berigii hore waxaa la dajiyey aqoonyahanno ajnabi ah oo la shaqaynayey Mashruuca Jaamac-Dhegay Maareeyaha ka yahay. Ka dib raggaas waa laga kaaftoomay; waxaa beddelay aqoon-yahanno Soomaaliyeed. Aqoon-yahannadii qalaad siday u baxeen, Fillada Cagaaran cid kale oo rasmi ahaan u degta waa loo diiday. Aqoon-yahannada cusub ee gurya la’aantu hayso iyo shaqaalihii kaloo u soo hanqal taagayba waa loo bohola dumiyey. Jaamac-Dhegay iyo asxaabtiisa ayaa, habeenkii ay u baahdaan ugu isticmaala baashaalkooda qarsoodiga ah.

Waa fillo weyn oo ka kooban laba ‘abaartamento’ oo bari iyo galbeed u kala jeeda; mid waliba waxay leedahay barandadeeda rukunada marmarka ah ku taagan, jikadeeda casriga ah iyo suuliyaasheeda. Hareeraha oo idil waxaa uga wareegsan jardiino weyn oo ubaxu caynba cayn yahay, cawskuna kashkash yahay. Dusha waxaa uga sii wareegsan dayd baaxad weyn oo intiisa kore si farshaxannimo ah matooni cas loogu xardhay, badise dhir cagaarani ku hagoogatay. Kayntaas ay ku dhex jirto ayaa keentay in loo bixiyo Fillada Cagaaran.

Filladu caawa way cammiran tahay. Waa cawooyinkeedii. Waa cawooyinkii daraaddood dadka loogu diiday. Cashaa bislaanaysa. Cabbitaan baa qaboobaya. Ciidan baa shaqaynaya. Ceesaan baa qalan. Dhiiggeedaa dad u soo carfaaya. Dhegey baa u malabsanaya. Beyddan baa miciya-lisanaysa. Maanaa kawaanka saaran. Magac ba’ay! Bal eeg miskiintaas miinada ku fadhida! Markay qarxi lahayd dhawaa! Meeshani miciin daranaa! Maxaa gabar lagu ajaray! Midba xeelad lagu siray! Caawana ma Maanaa? Caku mujtamac dhallaankiisa dhaylada ku dubta! Caku dhiqlaha mujtamaca ku dhex jira!

Maana-Faay ma moogayn in ay meel halis ah ku habeensatay. Ma yarayn inta jeer ay u hinqatay in ay baxdo, inkastoo ayan garanayn meel ay u dhaqaaqdo. Haddana awood ka xoog iyo xeel badan baa mar walba celinaysay. Qaamaanta ikhtiyaarkeeda kuma socon. Miyirkeeduna ma wada joogin. Wax ay diiddo iyo wax ay yeesho ma kala garanayn. Waxa ay samaynaysaa uma caddayn. Waxay la mid ahayd sidii qof saaran bas magaalo weyn oo ayan aqoon ku dhex wareegaya, meel ay ula socotana garanayn. Beyddan iyo Seynab baa isu dhiib-dhiibayay, sidii ciyaartoy kubbad ku xarfadaynaya.

 

— 2 —

Iyadoon taladii Beyddan u soo jeedisay “Haye” iyo “Maya” midna oran, ayey maanta soo fuushay gaarigii Jaamac-Dhegey ee Beyddan ku soo qaadday. Waqooyi buu afka u saaray, xuf! Fillo weyn iridkeed, jig! Gabar bashaashad ah waa tan, daf! Salaan diirran. Dhunkasho ha ku boobto. Abaartamintadii galbeed ha dajiso. Alaabtii loogu diyaariyey ha ku indha-sarcaadiso. Soo dhaweyn iyo koolkoolin cagaha dhulka ha uga qaaddo. Sidii boqoraddii yarayde fillada loo dhisay ha ugu adeegto. Alla yartu fiicanaa! Marti gelin wanaagsanaa!

Ha dhicin, ha jabin! Maxaa kuu cad, maxaa kuu madow? Dharka ka baddel. U qubee. Wax la isku qurxiyo iyo wax la isku carfiyo ka haqabtir. Muusiggii udambeeyey u saar. Cabbitaan iyo cunto ku khasab, sheeko iyo maaweelo, kaftan iyo maad. Qoftii gelinkii hore geerida isu diyaarisaye sunta goobaysay, galinkii dambe waxaa la gaarsiiyey heer laga qosliyo, laga sheekaysiiyo, intay mushkiladdeedii marar badan illowdo dhankeeda ka maadayso. Laakiinse qabatinta murugada, sidii calool-xanuunkii bay markay wax yar joogtaba ku soo laba kaclaynaysay, markaasay mar qura midab-gaddoomaysay, indhihii qoslayey ilmo ku soo joogsanaysay, sheekadii loo hayey intay kala goyso gabadha ku oronaysay, “Yaakhey dukhdii waa soo daahdaye maxaa waaye? Waxna ma ii soo waddaan u malayhaa!”

“Waxba ha is kurbayn macaantey,” Seynab baa ku sasabaysay. “Xaajiyaddii dadaalkaaga lee ku maqantahay, shaki la’aan mar dhow waa imaanaysaa.” Saynab hawshaas culus keligeed kuma ahayne waxaa la shaqaynayey kookihii jaajaalaha ahaa ee Jaamac-Dhegey ku soo amray in uu halkaas maanta ka hawl galo.

Casar-gaabadkii, shantii galabnimo iyo googo’ ayey Seynab intay jardiinada duleedka ah ku diyaarisay tarmuus shaah ah, rikoor iyo waxyaalo lagu madadaasho, Maana ku tiri, “Ina keen abaaye bannaankaa layr macaan jirtaaye an ku soo aaryeysannee.”

Markay xoogaa fadhiyeen baa abaartamintadii bari waxaa ka soo baxay nin xoog weyn oo da’ dhexaad ah. Wuxuu qabaa shaarkii jiifka iyo macawistii, cadayna waa sitaa.

Jardiinada duleedku waxay u qaybsan tahay dhowr goobood oo geedo waaweyn u kala dhexeeyaan. Goob walba waxaa ku wareegsan goobaabin laba iridood leh oo matooni iyo ubax ah, goobaabinta dhexdeeda oo dhanna caws jilicsan baa kash-kaash ahaan uga iltiran, cawskaas cagaaran waxaa ku dhex yaal ee goobaabinta bartamaheeda ku beegan miis wareegsan oo marmar ah, hareerahana laga dhigay laba kursi oo loo sameeyey sidii laba bilood oo iska soo hor jeeda. Labadaas kursi midka galbeed xiga ayay ku wada fadhiyaan Maana-Faay iyo Seynab, alaabtiina waxay u saaran tahay miiska wareegsan ee marmarka ah.

Ninkii shaarka jiifka iyo macawista qabayna meel qiyaasta labaatan tallaabo u jirta ayuu jardiinada geeskeeda darbiga xaggiisa caday ula jeestay, isagoo iska dhigaya sidii nin aan gabdhaha u jeedin ama dan ka lahayn. In yar ka dib buu Seynab isha ku xaday. Way fahamtay eegmadaas micnaheeda. Way garatay in uu leeyahay, Maxaad sugaysaa? Maad bilowdid riwaayaddii aynu isla ogayn? Intay kuurkuursatay bay riwaayaddii bilowday.

“Jaamacow!” Seynab baa ku tannaagootay, “Maanta intii aad shaqada ku maqnayd waxaa kuu yimid qolyihii guriga kuu dhisayey oo lahaa shamiintadii baa naga go’day!”

Jaamac-Dhegey, waa intii uu sugayaye gabdhaha xaggoodii buu u soo dhaqaaqay, isagoo iska dhigaya nin warkaas loo sheegayo ku soo dhawaanaya. Laakiin xeeladdaan ujeeddada ka dambaysa waynu wada garanaynaa. “Maxay ku yiraahdeen Seynab?” buu yiri, isagoo soo socda. Markii farriintaas beenta ah la sii yar falanqeeyey, Jaamac kursigii gabdhaha ka soo hor jeeday soo fariistay, Seynab koob shaah ah u shubayso, ayuu Maana-Faay oo uu intii horoo dhan isha ka dadbayey intuu sidii qof uusan markaas ka hor joogisteeda dareemin u jalleecay Seynab ku yiri, “Yartaanna walaashaa galabta ku soo booqatay miyaa?”

“Gabadhaan walaashay camal waaye, Maana-Faay baa la yiraahdaa,” Seynab baa ugu jawaabtay, haddana intay Maana eegtay is bariddii sii wadatay, ee tiri, “Maana wiilkan Jaamac baa la dhahaa, gurigaan daris ku nahay, waa kaabbe weyn; waa taajir Xamar nuskiis isagaa iska leh, annaka nafteenna markii xaalka nagu xumaado isagaan ku fakannaa.” Markay halkaas maraysay bay intay yare qososhay iyadoo Jaamac fiirinaysa, warkana kaftan u ekaysiinaysa raacisay, “Laakiin waxbana abaal ma ugu hayno, maxaa jira lacag ka badatay oo uu culayskeeda iska kala yaraynayo fanfaniinkeeda lee wax naga soo gaaraan.” Seynab iyo Jaamacba way qosleen. Ma kaftankay ku qosleen, mise sida xariifnimada ah ee Seynab riwaayadda u jilayso? Bal adba!

Maana-Faay maadaama dadkii qosleen iyana qosol aan hayn bay af gobaadsi dhoollaha caddaysay, iyadoo uurka iska leh, Hadduu kaabbe yahay iyo taajir wixii uu yahayba us lee isu ah, aniga maxey iiga sheegaysaa, shukhul maan ku leeyahay? “Wiilkaan” kuma lahoo? Dukh adoogay ka weyn aaba wiil lagu sheegaa, indha adkaa!

“Maana-Faay haye? Haddee barasho wanaagsan!” Jaamac-Dhegey baa ku yiri, intuu eegmo micne gaar ah leh isha u dabuubay. “Xaafadayada sharaf iyo farxad bay u tahay in ay booqasho ku timaaddo qof adigoo kale ah, wax badan bay dad aan booqasho ugu tagnay noogu duceeyeen, ‘Malaa’igi ha idin soo salaanto!’ Maanta un baa malaha ducadaas naloo aqbalay.”

“Ha dambaabin malaa’ig ma ihiye!” Maanaa si xishood ku jiro u tiri.

“Mayee anigu wali ma qaan gaarine! Laftaydaa boodaye wali carruur baan ahay! Cirro-caanoodda miyaad aragteen!” Jaamac baa ku kaftamay. Labadii gabdhoodba way ku qosleen.

“Laakiin fiiri!” isagii baa sii watay, “Adiga laftaadu ma is og tahay in aad dambi iyo xaq-darro weyn samaysay?”

“Maxaa waaye xaqdarrada?” Maanoo dareen galay baa waydiisay.

“Wixii magacyo iyo qurux jiray haddaad keligaa iska qaadatay, gabdhaha facaaga ah maxaad u reebtay? Haddeerba ogow gabdhaha quruxda iyo magacyada fiican waayey hadday ku dacweeyaan anigu waan u marag furayaa in aad adigu dhacday; ee quruxdoodii iyo taadii isku darsatay! Haddii kale haddeerba quruxdaan siyaadada ah nus iska keen gabdhahaas ha loo qaybiyee; nuska kalaa adiga kaa badan. Labada magacna mid baa lagaa celinayaa; ama Maana dooro ama Faay!”

“Kan kalana see la yeelaa?”

“Kaad doorato ma ahee kan kale waxaan u bixinayaa gabadhayda dhalan doonta.”

“Haah, waa lagu gartay,” Maanaa la soo boodday. “Xaq-darradii aa aniga igu sheegaysay adigaa samaynaysid. Gabartaada lee wax la doonaysaa ma ahoo?”

“Ii dhiib gacanta!” Jaamac baa yiri “Waad igu qabatay godkaas, xalaal caleeg! Haddaba magacii waan kuu daayey, laakiin quruxda siyaadada ah adigaa dhibaato kuugu jirtaa, waayo waxaa ku caashaqaya dad badan oo aadan mashaakilkooda xallin karin; mid duq ah, mid aadan doonayn, mid fool xun sidayda! Ka warran nin buuran oo qaab daran, sida anigaygaas oo kale hadduu iska kaa caashaqo oo kaa ag dhaqaaqi waayo?”

“Isaga lee waaye,” Maana-Faay baa jawaabtaas kooban u celisay, ka dib markay kaftanka Jaamac dulucda ka dambaysa u tarjumeen dareemayaasha dumarka lagu yaqaan ee waligoodba erayada ragga shishadooda duluc shukaansi ka dhadhansada!

Waa dukh shaxaari eh! Wuxuu wadiyo webiga yaa weyn? Maanaa istiri, iyadoo qosolkii kaftankiisu ka keenay dabayaaqadii u dambaysay sii tirtiraysa. Wuxuu wadiyo webiga wuxuu wadaa weyn, walise adigu ma aad garane saacado yar sii sug!

Kulankaas gogoldhigga ah Jaamac-Dhegey ujeedda uu ka lahaa waa ka gaaray. Wuxuu uga dan lahaa in uu gabadha isa sii baro, qalada ka bixiyo, kormeer guudna ku sameeyo. Waxaa isku soo beegmay markuu hawshiisaas dhammaystay iyo markii Maana ka yare shakiday. Waase hargaantigaas waaya-aragga ahe, intuu dhawr jeer oo kale ka sii qosliyey, buu iyadoo la wada qoslayo istaagay, yirina, “Iga raalli ahaada qolaa i sugayoo aan ku degdegayaaye.”

Intuu soo labbistay buu fatuuraddiisii kala jiidayd la baxay.

 

— 3 —

Toddobadii fiidnimo ayay fatuuraddii kala jiidnayd Filladii ku soo laabatay. Saddex qof oo buubuuran bay xambaarsan tahay. Waa laba nin iyo naag. Meel albaabka weyn in yar ka durugsan baa lagu hakiyey. Labadii nin midkood baa ka soo degay. Waa Cawaale oo laba dhaloo wiski ah iyo isteeg sigaar ah labada gacmood ku kala sida. Beyddan Shabeel oo naagta fatuuradda saaran ahayd ayaa waydiisatay in uu guriga ku sii hor maro, si uu ugu faq daayo iyada iyo Jaamac Dhegey. Waxay rabtay in ay ka fara qabsato inta uu godlan yahay, ee u malabsanayo gabadha ay guriga ugu xeraysay.

“Si la yaqaan baan u soo dhisay,” Beyddan baa ku warramaysa, “Waxaan kaa dhigay nabi yar oo dee qof cawo iyo ayaan leh mooyaane qof kale aanay heli karin.

“Farax iyada hadde, qosolkeedaa baxaya. Waar waa bisishahay baan ku iri qoftu, waa bisishahay, si kale kuma garatide. Waa iska diyaar, diinu caleyhi salaam! Waad aragtay galabta siday kuula qoslaysay. Caawana hadda iskaba daa hadalkeeda!

“Barnaamijku wuxuu u socon doonaa sidii aynu isla ogeyn: Jardiinada meesha u qurxoon, cawska dhexdiisa, ayaa kuraasta saalootada iyo katiifadaha isbuunyada ah lagu goglayaa. Halkaasaad afartiinnu kuwada cashaynaysaan. Muusikadiinnaa idiin baxaysa, iftiin badan ma jiro, nalalkii midabka lahaa baa ilays nuxuus ah dhirta caleenta badan ka soo dhex dusinaya, jawigaa la sii bislaynayaa, waxyaalihii jawigaas oo kale dhakhsaha u bislayn jiray, xeeladahaagii waad iska garanaysaa, cidi kaagama khabiirsana.”

“Haa, haa. Inta dhimman aniga igu daa! Adigu waajibkaagii waad ka soo baxday,” Jaamac baa ku taageeray.

“Inta horoo dadka kale idin la joogaan,” Beyddan baa sii wadatay, “Kolleyba way yare xishoonaysaa, illayn wuxu waa iska carruure; laakiin marka barnaamijka qaybtiisa hore dhammaato, ee Cawaale Seynabtiisa guriga la galo, labadiinnuna isku cidlaysataan, warku waa iska dhan yahay markaas! Waah-waah! Wax baa meeshaas ka dhici doona! Yaa salaam! Adigaa un baan ka baqayaa in odaynimo ku ciisho! Iska celi baan ku iri cambaruuddaas bislaataye meeshaad ka taabataba cadanyadu ku didayso, illayn waa cosobkaas dihine! Haddaadan tabar isku hayne, haddeerba meel joog, gabadha gooryaanka ha iiga kaakicine.”

“Igu hallee baan ku iri, igu hallee,” Jaamac oo qosol la marqaansan baa ugu jawaabay. Riwaayaddii macaanayd ee loo sii sawiray baa ka farxisay. Dib buuse ka garan doonaa in ay tahay tab Beyddan lacag uga godlinayso.

“Hadda aroos wanaagsan,” Beyddan baa tiri, “Yaanan waqtigaaga macaan kaa sii kala dhantaaline, darewal i dhaweeya ii soo dir, kow dheh, waana la i haystaaye bal keen wax aan isaga fujiyo inkaarqabihii dukaankoo aan ilaa shalay hawshii aan ku jiray deynta kasoo daldalayey!”

Aahey, waqtigeedii baa la gaaray. ay silingaha mudan jirtay! Jaamac baa uurka iska yiri, afkana ka maqashiiyey, “Deyntaas waynu bixin doonaaye, beri iyo meelahaasaynu isaga imaan doonnaaye, hadda…”

“Berri aa?” Beyddan baa ka dhex gashay, “Berri warkeeda ma jiro ina adeer! Hadduu guriga ii fadhiyaa ismaa’iga Ilaahay! Anigoon lacagtiisii u wadinna aqalkaygii maba tagi karayo; waa mid baas oo dhegdheg ah. Wallaahiyoo waana iga jid leeyahay, maxaa yeelay ballantii aan markii horeba lacagta uga soo qaaday baa ahayd in aanan kala maqnaan wax saacado dhaafsiisan. Waataad dee shalay hawl culus madaxa ii galisoo wax baas baan kala dabbarayey. Markii lacagtu iga go’daba, intaan ku ordaan lahaa, ‘Armaajadii lacagtu iigu jirtay baa iga xirantaye, ii dhiib intaas.’ Boqolka, labada boqol, shanta, iyo wixi la mid ah. Kalyantinimuu ii aaminayey, aniguna qof meel isku hallaynaysaan ahaayoo waan ogaa in aad bixin doontid; inkastoo aan deynta islaameed nebcahay, wax kastaba shalay waan ku kacay intii aan lahaa ‘arooska’ Jaamac Dhegey yuu kala dhantaalmin! Wixii aad dambi i galisayna aakhiro waa ii yaal, waxaad igu akhriday ma aqaane, waligay nin kale sidaas uguma dadaalin!”

Jaamac Dhegey wuxuu ku sigtay in uu yiraahdo, “Duqda waxba ha isu kay bihinbihin! Ma anigaad ii dadaalaysay, lacagtaydaad u bir tumanaysaye! Waxba ha ii riwaayadayn! Deyn aad daraadday u gashay daaye, lacagtaad hore iiga dhuratoo caawa koleyga kuugu jirtaa dhawr bilood masruuf iyo marashi kuugu filan!” Afkase kama orane intuu uurkiisa ku ceshaday buu qosol been ah dhoollaha u caddeeyey, si degganna ugu yiri, “Wax waliba way hagaagayaan Beyddan; ninkaas lacagtiisa iyo wixii kaloo deyn lagugu leeyahayba anigaa bixinaya, ha ka cabsan; laakiinse hadda jeebka waxba kuma hayee berri ha inoo ahaato.” Beyddan mar labaad bay boodday, in ay berri sugtana diidday.

Meeshaan waa la isu gabbanayaa. Dabin baa la isla gaadayaa. Qofba qof buu jar u degayaa. Jaamac Dhegey in uu shilin dambe bixiyo ma rabo. Wuxuu goostay in uu caawa iska sasabo. Barnaamijkiisa rabsha la’aan ku dhammaysto, berri markay ku soo noqotana ‘ka kac’ yiraahdo, Waayo wuxuu ku xisaabtamayaa lacagtii badnayd ee ay hore uga cuntay iyo sida aysan jeebkiisa ugu naxariisanayn.

Beyddanna waaya-aragnimadeedii dheerayd ee ay rag hore la soo martay, ayaa waxay bartay, daqiiqaddaas uu hamuunta la faraxsan yahay, gabadhii ay guriga u geysayna u han weyn yahay wax ayan ka dhirin-dhirin in ayan dib dambe uga helayn. Xitaa haddii ay isaga ka dhab tahay ballanqaadka uu ku muddeeyey, waxay og tahay in uu saacado dhow ka dib ku turunturroon doono gidaarkii dhalanteedka ahaa ee ay udhoobdhoobtay. Way ogtahay in uu saacado yar ka dib ogaan doono beenteedii ay tiri “Qoftu waa bisishahay, waa diyaar.” Way ka dharagsan tahay qofta ay madaxa u galisay xaaladdeedu sida ay tahay iyo dhibaatada uu kala kulmi karo. Sidaa awgeed, aargoosi mooyee abaalgud berri kama filayso.

Labadaas jarood baa la isu dagayaa. Labadaas dabin baa la isla gaadayaa. Laba tuug isma xaddee waa la is mari waayey. Sheekadii dabacsanayd way yare kululaatay. Af gobaadsigii is-eedayn buu isu rogay. Asaraartan buuba u sii dillaacay. Afkii la isu macaaninayey erayo qaawan buu soo tuuryeeyey.

Beyddan baa markay irsiq u soo socda arki wayday afkii xumaysay, “Bilaash baan kuugu ordayaaye bakhayl aan waxba istaahilin baad tahay!” bay wajiga ka saartay.

Jaamac intii horoo dhan eray xanaf leh wuu ka ilaalinayey. Wixii ay tiraahdo wuu isaga dul qaadanayey, Waa dumare ha ku dayan, iyo Yay barnaamijkaaga kaa qasin! baa mar walba maskaxdiisa ku jirtay.

Laakiin markay “Bakhayl aan waxba istaahilin baad tahay!” gaarsiisay buu is celin waayey. Laba daraadle waxaa sii kululaynayey kumanka shilin oo uu og yahay in ay ka qabto, haddana wax aan jirin ka soo qaadday, ee cay ugu abaal gudday. Wixii uu uurka ugu hayey buu markiisa ku fatahay. Runtii qaawanayd buu wajiga uga dhuftay. Intay ka feer qaadatay bay cay iyo handadaad ku aamusisay. “Fataalad iimaan la’ baad tahay,” buu isagu ugu soo koobay. Waxay ku handadday in ay gabadheeda ka soo kaxaysanayso, xumaan kalena u geysan doonto. “Car waa kaase gurigayga foodda gali! Gabdhaha ma adaa dhalay markaad leedahay gabdhahayga, gabdhahayga?” Jaamac baa ugu jawaabay.

“War ma anaad i caraynaysaa?” bay tiri intay baabuurkii iska malmashay, iyadoo ku sii gooddinaysa, “Haddaan gurigoo dhan qiiq ka bixin, hooyaday naag ma dhalin!”

Intuu dhinaca kale ka soo degayey baa iyadii fikrad cusubi ku dhalatay. Fikraddii bay u bogtay. Waxay la noqotay tallaabada ugu wanaagsan ee ay uga aargoosan karto Jaamac Dhegey.

Dhankii Fillada oo ay ku sii fara baxsanaysay ma ahee dhankii kale intay isu majiirtay bay tiri, “Waa inoo tahay aniyo adiga! Haddaadan wax badan shallay dhafoorrada qabsan, Beyddan Shabeel la ima yiraahdo!”

“Soco, waxaad samayn karto samee!” Jaamac baa ka daba yiri, “Dib dambe haddaan agtayda kuugu arko wixii ku soo gaara adigaa ka mas’uul ah.”

Dhaarteeda wuxuu u qaatay inay ula jeeddo inay hablaha ku diri doonto, dib dambena wax ugu fataalayn. Naag haddaan rabno ma iyadaan ka baryaynaa, haddiise rufyaan loo baahdo imisaa joogta, lacagtayda uun bay ku xiran tahaye, bax dheh, qalin shubatada iimaanka la’! Maana Caddayna caawa gacantayday ku jirtaa. Berri hadday aragtana waxay doonto ha ku akhrido muhimku waa caawa! Keliya waxaa ii daran in ay caawa igu soo noqotoo jawiga iga qasto, laakiinse waardiyahaan ku ballaminayaa in uu cayriyo, maxay qaadi kartaa? Intuu baabuurka xeraynayey bay maskaxdiisuna Beyddan Shabeel mala-habowgaas ku xamaneysey. Haddii uusan male-habaabine garan lahaa meesha ay u duushay, intuu ka daba orduu la gorgortami lahaa, wax kastoo uu meeshaas uga celin karana siin lahaa. Hadda ogaal mee?

 

— 4 —

Cambaro Cali Dhoof habeenkaas carruurtii shaneemey u dirtay, sida caadada u ah habeen kastoo Jimce ah. Iyada waxaa jimcaysi u ah carruurta buuqooda oo ay ka nasato iyo haweenka Xaafadda sheekadooda oo intay sal-bacaadka u fariisato, ilaa ay ka hurdooto habeenkaas oo dhan “Hebla waxay tiri” iyo “Reer hebel waxay sameeyaan” la hayo. Waa habeenka qura ee hooyooyinka Xaafaddu isu helaan firaaqo ay ku kala bogtaan wixii sheekooyin qabyo ka ahaa. Carruurtu berri dugsi ma leh, ragguna shaqo ma leh. Meelayowgoodaas ayey ku soo kala jimcaysanayaan.

Hooyooyinka qudhooda caawa kama qasna. Inta Xaafadda ku xiran ee Golaha Hanuuninta u gurbaan qaadatay ma ahee intii kale sal-bacaadkaa la fadhiyaa. Waa siddeeddii fiidnimo oo rubuc dhimman. Guriga Jaamac Dhegey iyo sarta bulakeetiga ah ee ka soo horjeedda carra-guduudda u dhaxaysa ayaa gambarro iyo darmooyin lagu caweynayaa. Mid gambar ku fadhida, mid xusulku u mudan yahay, mid shaqo jecel oo darmo-falkis isku maaweelinaysa iyo mid uur la cuslaatay oo gidaarka barkin kula dhacadiidda. Neecow macaan baa dhacaysa. Sheeko xiiso leh baa isku dhacday. Warka waa la kala boobayaa, sida dumarka caadada u ah. Midina mid ku hansan mayso. Yaa sheekeynaya, yaase la dhegaysanayaa? Waxaad mooddaa mid waliba in ay is leedahay, Waa tartan hadaltiree, yaan lagaa badin! Waxba yaan lays dhagaysane waa la wada faraxsan yahay.

Cambaro Cali Dhoof goor ay sheeko xiisa leh dudubinayso, ee ku guulaysatay in ay dumarkii u dhawaa badankoodu kaligeed u dheg raariciyaan, ayay maqashay cod ayan garanayn oo dhabarkeeda ka soo leh, “Meeday ina Cali Dhoof? Waataad aniga meel cidla ah iga xag-xaganaysayoo eed aanan kaa galin igu masabidaysaye, caawa ninkaagii meel ma ku sheegtaa? Markuu caawana kaa dhaxo, waaba kaa dhaxayaayoo waan hubaaye, mid uusan siduu kaaga xiise dhigay uga xiisa dhigin buu dheel-dheelinayaaye; hadhow waxaad oran doontaa gurigii Beyddan Shabeel buu geerash u fadhiyaa! Berrina meel cidla ah iga madax gooso! Allow wax aan wax ogayn ha cadaabin!”

Shirkii faraxa la buuqayey, markii qumbuladdaasi ka dhex dhacday baa aamus kadis ah afka la wada xirtay, dhegaha iyo dhaayahana kor loo taagay. Qosolkii iyo sheekadii hal mar bay wada go’een, sidii mishiin korontadii ka go’day. Waa dumar iyo war jecliye, kuwii jiifay ama xusulku u mudnaa way sare fariisteen. Kuwii wax falkinayey cawdii oo ka dhici gaartay bay farihii ku kageen. Kuwii cuslaa ee dhacdiiday intay fududaadeen bay sal muggi u soo fariisteen. Kuwo guryaha ku jiray oo gabdho u badan iyagoo ordayey bannaanka isa soo tubeen. Mid-middii buuqaas ka xishootayna, dariishadday madaxa ka soo ridatay. Carruurtii agagaarka ku dheelaysay, way soo wada yaaceen. Dhammaantood iyagoo aamusan bay Beyddan Shabeel indhaha ku hayaan, sidii xer dishibiliin adag lagu carbiyey oo shiikhoodii wacdi la hor taagan yahay. Cambaro qudheeda, qofba mar buu isha ku xadayaa. Tolow maxay oran doontaa? baa qof walba is leeyahay. Iyana intay argagaxday baa carrabkii dalqada ku qallalay.

Cambaro sideeda reero dhibeed ma aha. Waa marwo intii la doono daggan. Hase yeeshee Jaamac baa ka badbadiyey, siiba beryahaan dambe aad buu u soo darsaday. Habeenkoo bar iyo buro tagtay buu ku soo ag dhacayaa, isagoo daan-daan ah; ama waaba iska dhaxayaa, hadhowna leeyahay, “Shir baa nala dheeraaday,” iyo wax la mid ah.

Beryihii hore way iska rumaysan jirtay. Ka dib bay xansi maqashay. Uurka way ka walaacday, dareen masayrna kama marnayn; afkase waxay ka oran jirtay, ee dumarka arrimahaas la soo qaada ugu jawaabi jirtay, “Iga dhaafa warkaas, wuxuu rabo ha sameeyee! Aniga shaqadayda ma aha, ninkii dambi sameeya mindhaa isaga iyo Ilaahiisay ka dhaxaysaa!”

Haddana waxay aragtay waxyaalo badan oo shaki galiya, xantiina way sii ballaaratay. Waxaa loo sheegay in ay u shaqeeyaan dad fataaliin ah oo ay ka mid tahay Beyddan Shabeel. Beyddanta markaas aqoon isuma lahayn. Waxaase tiqiin mid ay Cambaro saaxiib yihiin, dumarka habeenkaas fadhiyana ku jirtay. Waa qof kulul oo shar badan, qudheeduna ninkeeda ku tuhunsan in uu Jaamac Dhegey la mid yahay, waa qofka badanaaba Cambaro guubaabisa, wararkana u keenta.

Habeen sii horreeyey, oo laga war helay in Jaamac guriga Beyddan ku dhaxay ayay labadoodu Beyddan ku duuleen, si kululna uga digeen inay nimankooda faraha kala baxdo. Waxa hadda Beyddan tixraacaysaa ee masabidka ku sheegaysaa waa digniintaas.

Maalintaas Khamiisaad, Jaamac-Dhegey markuu Beyddan talefoonka ka helay, baabuurka iyo lacagtana u diray, ayuu xaaskiisa talefoon kula hadlay ee ku yiri, “Cambaro qolyo wafdi khubara ah oo dibedda nooga yimid baa la yiri gobolka Shabeellada Hoose ha la geeyo. Anigu rabashkooda maba rabine, ninkii igu xigay baan rabey in aan ku sii daro, kii baas baa jirraday; marka waa in aan hadda anigu kaxeeyaa. Hadde waa idinkaas; qado iyo casho waxba yaan la iigu tala galin.”

“Haa, goormaad ku maqnaanaysaa?”

“Wallaahi lama yaqaan, kolleyba caawa waa dhixid, laba saddex beri oo kale in ay qaadatana waa laga yaabaa, gobolku waa gobol ballaaran, beeraha iyo waxyaalo badanna in la tusaa la rabaa.”

“Waa yahay; safar salaama hadde! Qudaarna hore noogu soo qaad beerahaas aad ku wareegaysaan!”

“Waa hagaag!” buu yiri, isagoo talefoonkii sii dhigaya, dhoollahana caddaynaya, ee niyadda ka leh, Waa hagaag Cambaro, qudaar waan idiin keeni doonaa, laakiin beeraha Shabeelle ka keeni mayee suuqa Xamar-Weynan darawalka uga diri doonaa; waaba markhaati fiican oo aad i xasuusisay.

Sheekadaas iyada iyo ninkeeda saaka talefoonka ku dhex martay ayaa Cambaro ku soo dhacday, markay maqashay su’aashii Beyddan Shabeel lahayd, “Ninkaagii meel ma ku ogtahay?” iyo markay tiri, “Caawa wuu kaa dhixi doonaa, anaana og!”

Jugtaas lama filaanka ah Cambaro way la anfariirtay. Dareenno kala jaad ah ayaa mar qura maankeeda isku hardiyey. Naagta ay neceb tahay ee warka aan loo dirsan ula soo horratay way dhibsatay, araggeedana sharaysatay. Ninkeeda looga war keenay way ka shakiday, hoosna uga carootay. Meesha fagaaraha ah ee arrimahooda gaarka ah iyo ninkeeda ceebihiisa naagta cadowga ahi daaha uga qaadday, way ka galiilyootay. Warka naagtu sheegayso run kharaar baa uga dhadhantay.

Intaasoo dareen oo isku murugsan baa mar qura ku wada dhalatay. Hadalkii baa dhuunteeda ku xirmay. Af dhalaalaa ka soo haray. Goor dambay dareentay in afkeeda indhaha lagu wada hayo, ee jawaab laga sugayo. Markaasay intay is giriirixisay, waxeedii kalana qarsatay, sidii qof aan warkaas iyo naagta keentayba qiime u yeelayn u hadashay ee Beyddan ku tiri, “Adiga maxaa aniga iyo ninkayga dhaxdayada ku galiyey? Ma shaqa kalaad wayday? Meeshuu doono ha ku dhaxo, wuxuu doono ha sameeyo, anigaa raalli uga ah. Intaasi ma ku deeqdaa?”

Kulankii aamusnaa hugun iyo nuxnux buu bilaabay markii la maqlay jawaabtaas lama filaanka ah.

“Naa walaaley bal abaaldarradeeda day!” mid baa dhinac fadhiday ku tiri, “Qoftii dhammaydoo u soo digtay bay daalac u raacatay, intay u mahad celin lahayd. Aadane abaal xumaa!”

“Baga allaylehe,” tii kalaa ku jawaabtay, “Mudankeeday marisay! Waa runteede yaa u dirsaday diradiraalahaas iyo in ay ka dhex shaqayso laba qof oo is qabta?”

“Hoogey! Jac baa ku dhegtay!” mid aan kuwii hore la haysan baa la soo boodday, “Allow indhaha ma ka mirig-mirig siisay!”

“Kaalay intee ka timid iyada, kolley xaafaddeenna ma ahee?” mid yaabban baa waydiisay.

“Waa Cambaro dhiig la’aanteedii,” mid ninkeeda ka masayrsan baa ku canaanatay, “Intay boodi lahayde qoftaas la shaqaynaysa ka faa’iideysan lahayd bay iska af jigaysaa! Allow may aniga iiga soo warranto ninkaygii waxa uu samaynayo, bal sidaan cagaheeda dhulka uga qaado.”

“Abaaye dulmigu ma fiicna,” mid u dhaweyd baa ugu jawaabtay.

“Naa ha noo sheegin!” tii masayrsanayd baa la soo boodday, “Dulmi iyo khaa’innimo aabbeheed iyo hooyadeed waa nimanka. Sidee buu ku helay in ay iyaduna guriga u yuururto, isaguna naag xaaraan ah hoosta uga jiro?”

“Laakiin Jaamac Dhegey waa nin ikhyaar ah, haddana madax ah oo waxyaalaha qaarkood ka xishoonaya, u malayn maayo in ay waxaasi ka suurtoobaan.”

“Ikhyaar ikhyaar laysay! Ina adeer nimanka maanta jooga waa ikhyaar iyo waa awliyo lama yiraahdo, wax aan ka suurtoobin ma jiraan, imaankii baa Alla ka qaaday, imaanka Alla idinka qaad!”

“Wallee naagaha qudhooduna dab yar shidi mayaan, imisaan aqaan mid ninkeedu miskiin yahay oo intay ishiisa iska fiiriso koorno galaysa.”

“Wallee waxaa la yiri: khayr ha falin shar kuuma yimaadee!” Beyddan baa cod nuxnuxdii kaloo dhan aamusiyey ku qaylisay, “Heedhe waa adiga iyo dhiig la’aantaada, in aad hadalkaas iigu abaal guddid, markii inta ficilo dumarnimo i soo qaadday, aan is iri caawa intay indhaheeda wax ku aragto, ninkeeda ha ceshato, xaq ma aha in ay iyaduna keligeed sariirta galgalato, isaguna habeen walba mid cusub la marqaamo; yaah, markaan is iri miskiintaas dulman u hiili, oo caawa wixii dheg-ka-maqalka ku ahaa intay dhaayeheeda ku soo aragto, markii arrintu marag-ma-doonto noqoto ninkeeda iyo naagta ka qaadday ee sariirta ku cidlaysay wax ha la soo qaybsato, oo xuquuqdeeda maqan ha soo ceshato; markii faclal-khayrkaas iyo ficiladaas dumarnimo i soo qaadday baad sidaa iigu abaal gudday sow ma aha? Waa yahay. Anigaa iska xaal mariyey. Wax aanan isu geysan ima soo gaarin. Haddaba wax aan kuu sheegay ma jiraan, nabad gelyo!” oo is majiirtay, sidii qof tagtay.

“Kaalay, kaalay! Sug wax yar!” Cambaro saaxiibteedii kululayd iyo kuwo kaloo in filinku dhakhsahaas uga go’o diiddanaa ayaa ka daba qayliyey.

Qudheeda tagistu dhab kama ahayne dhoollatusad bay ka ahayd. Way garanaysay in la soo caro-celin doono. Haddaan la soo celinna iyadaa intay soo noqoto, taatikada baddeli lahayd. Wax kastoo soo gaara waxaa kala cuslayd ujeeddadii ay u timid iyo bar-tilmaameeddeeda Fillada Cagaaran.

Markii Cambaro ka xanaaqday, waxay isku canaanatay, Meesha facsharka ah bay ka xumaataye, malaha waxaa kuu fiicnayd in aad gooni ula faqdid!

Fikraddaasi markii horeba Beyddan kama maqnayne, ula-kac bay arrinta facshar iyo fagaare ka sheeg uga dhigtay. Waxay uga dan lahayd in ay Jaamac Dhegey dad badan ku hor fadeexayso, warkuna dhakhso u fido.

Beyddan soo noqotay. Warkii sii ballaarey. Dadkii soo badey. Buuqii sii koror. Cambaro sii wareertay. Warkii la sii kharaaraa. Run ula sii ekaa. Suntii masayrku maskaxdeeda ku sii fidday. Miisaankii xaggeeda u liic. Miyirkii iyo dagganaantii gilgishay.

“Xaggee ku soo aragtay ninka aad sheegaysid iyo naagihiisa?” Cambaraa laga hayaa, codkeedii oo baddelmay.

Haah, soo soco! Saasaa lagaa rabaa! Beyddan baa niyadda ka tiri, afkana is-giriirixin been ah ka maqashiisay, “Meeshaan ku soo arkay aniga uun baa oge, adigu faraha ka qaad. Illayn raalli baadba uga tahaye, in ninkaagu kuu soo tunto, markii hurdo soo qabatana ku soo ag jiifsado, isagoon far dhaqaajin karin.”

“Maya, maya, dhagayso walaaley,” tii ay Cambaro saaxiibka ahaayeen baa Beyddan ku maslaxday. “Warkeedii hore iska dhaafe, hadal ay iska tiri buu ahaaye, hadda si fiican ugu warran!”

Beyddan mar labaad bay xog-warran iyo guubaabo isku dhafan kitaabkeeda la kala baxday. Markay cabbaar daldalmaysay bay Cambaro intay is celin wayday fadhigii ka boodday, warkiina ka kala goysay, ee tiri, “Ma i geyn kartaa meeshaas aad sheegaysid?”

“Wallaahi inkastoo hawlahaygu iska badan yihiin, laakiin maadaama aan awelba sama-falkaaga u imid, tagsina waan wataa, hore waan kuu sii marin karaa haddaad jeceshahay.”

“Waa yahay ina mari, igana raalli ahow haddaan haddaayey hadal gaf ah kugula hadlay.”

Dumarkii wanaagga jeclaa iyo kuwo ay ‘ha lagaa sheego’ ka ahaydba giriif bay la kaceen. Waxay isku dayeen in ay tallaabadaas is hor taagaan, fidmada ka soo socotana baajiyaan. Beyddan Shabeel bay canaan kulul ku weerareen. “Wallee waxaa la yiri meel haddii wax ka socdaan dameerahaa weylo dhala. Naa islaanyahay orodoo qoriga dabka ahe aad la wareegaysid xaafadda noogala dhex bax! Maxaad ka helaysaa muslinkaad isku gubayso?” bay ku abhiyeen, Cambarana dajin iyo u caqli celin loolama harin. Kamase hoos qaadine, hadalkoodii dab iyo baasiin buu ku sii noqday. Kuwo la duuban oo hoosta ka guubaabinayeyna, horay bay u sii takhantakheeyeen. Intay kuwii celinayey erayo kulul ku weerartay bay markay ka yare gabbadeen tagsigii madax-madax isugu tuurtay, iyadoo intuu kontoroolkii ka dhumay, sidii wax aan miyir lahayn u daldalmaysa, qayladeedana meel fog laga maqlaayo. Beydanna, waa intii ay doonaysaye, intay ka daba gashay bay daaqaddii turriisha-la’aan qab ka siisay, darewalkiina u il jabisay.

Tagsigii guduudnaa ee luuqa mugdiga ah muddada taagnaa, hal mar buu intuu sidii wax xanaaqay qiiq iyo habaas ka bul siiyey, hortiisana iftiinsaday qoob iyo qaylo isku daray. Ciyaalkii Xaafadduna way ka daba yaaceen, intay isugu baaqeen hal-ku-dheggoodii ahaa, “Ka dhimeey ka dhin.”

“Koow!”

“Ka dhimmeey ka dhin!”

“Fakataa!”

Af-carruureedkaas aynnaan innagu micnihiisa garanayn, hadduuba micne leeyahay, ayay intay isu jiibiyeen; hal mar tagsigii fagax ka daba yiraahdeen, wayse ku guulaysan waayeen in ay dabada qabsadaan, sidii ay baabuurta yeeli jireen. Markuu ka libray bay dib ugu soo laabteen hooyooyinkood oo wali halkoodii amankaag la tuban, meeshii tagsiga araggiisa ugu dambaysayna indhaha u sii taagaya, sidii iyagoo is leh, Tolow maxaa ka soo noqon?

 

— 5 —

“Saacaddu waa toddobadii iyo labaatan, yartii way nagu soo daahday!” Ciisaa yiri, intuu saacadda eegay?

“Ma laga yaabaa inay soo noqon waydo?” Sahroo hiyi-kacsan baa su’aashaas ku walaacday.

“Yaa og! Waa iska dhacdaa!” Leyloo ka sii walwal badan baa u dayrisay.

“Goormay ahayd markay idinka tagtay?” Axmed oo muraara-dillaac ku dhow baa su’aal uu hore u waydiiyey ku celiyey.

“Nus saac ilaa afartan daqiiqo ka hor.”

“Markii Sahra ku soo aadday.”

“Ma habboonayn in aad sii daysaan!” Axmed baa ku canaantay.

“Way imaanaysaa,” Ciisaa ku dajiyey

“Ina kiciya, yaakhay, aan meeshii baadi goobnee, inta goori goor tahay!” Axmed baa soo jeediyey, isagoo intuu fadhiyi kari waayey, sidii libaaxad ilmo laga dilay gaaf-meeraya.

“Wax yar aynu sugno, Axmedow!” Ciisaa ka codsaday, “Haddaan yartu noo imaan meel aynu wax ka baadi goobno garan maynee.”

“Wax tilmaan ah idinma siin miyaa?”

“Waxba way tilmaami garan wayday, sidaan hore kuugu sheegnay.”

“Waxaan ka baqayaa inuu caawa ninkaasi iga fakado!” Axmed baa ku ciil kaambiyey, isagoo weli gaaf-meeraya, “Ninka Maana-Faay jartaas u degay, caawa aniga iyo isaga waa in midkayo aakhiro u hoydaa!”

“Naagta xun oo ruufyaanta ehna aniga ha la ii daayo! Kulli fidmo iyada waaye,” Leylaa ku gooddiday.

“Labadaas qof dhibaatada ay noo geysteen wax kasta haddaan ku samayno ciilkood i deyn maayo,” Sahraa ku sii adkaysay.

“Naagtu waa qalab lagu adeeganayee, arrinta gunteedu waa ninka. Lacagtaas iyo baabuurtaas la sheegayuu cid walba ku adeegsanayaa. Dad badanna ku dullaysanayaa,” Ciisaa yiri.

“Kolley waa nin lacag leh siday yarta hadalkeeda laga garan karo,” Axmed baa yiri, “Waa kuwa intay ladnaanta is bideen, beryahaan mujtamaca sal iyo baar dhibaatada ku haya. Awel dhallinyaradaa farta lagu fiiqi jiray, haddase kuwo odayaal loo haystoo noocaas ah baa khaati billaahi laga joogaa. Ninkaas caawa waad arki doontaane, car yuu noqon oday aan aabbahay ka yarayn!”

“Yartu waaba tiri,” Ciisaa ku taageeray, “Fillada ay sheegayso ee gabadha loo af duubay, habeenka ay tiri waan tagey, waxay noo sheegtay ninka meesha wax ka abaabulayey ee u muuqday ninka guriga leh in uu ahaa nin weyn oo buuran. Haddana boqolkii sagaashan waa ninkaas weyn ninka arrintan ka dambeeyaa.”

“Waa noocii Axmed tilmaamay, wax kale ma aha. Xoolo xaaraan ah oo tuugo iyo dhiigmiirad lagu helay baa si fudud loogu hodmayaa; ka dibna awooddaasaa lagu burburinayaa mujtamacii kaadixa ahaa. Baahida iyo faqriga ay iyagu badeen bay ka faa’iidaysanayaan.”

“Iimaanka Alla kaa qaad! Aaway xaaskiisii iyo caruurtiisii?” Sahraa duqii la eedaynayey ku nacladday.

“Ma xaas iyo carruur buu dan ka leeyahay waa wax aan damiir lahayne?” Axmed baa yiri, “Ilaahow intaan ka arkayo ha i dilin! Wixii aad xaq-darro gashay haddaanan caawa kaa soo matajin, maradaan ku jiro nin kuma jiro, adiga iyo fataaladdii sibraha weynaydba!”

“Abboowe waa ku tuugaa aniga ii daa, aan kab uga ciil beelee, kuwaasoo kale in la kabeeyo uun bay ku fiican yihiine!” Sahraa tiri, markii lagu qoslayna sii hadashay, “Haddii nimanka oo dhan sida aabbe camal wadaad u ahaan lahaayeen, fidmo ma dhacdeen haye Axmed?” Aabbaha ay sheegaysaa waa abtigeed Jaamac Dhegey! Maadaama uu isagu korsaday, aabbay tiraahdaa.

“Aabbe wadaadnimadiisana anigu kama helo,” Axmed baa ugu jawaabay, “Wax aan mushkilad ahayn buu mushkilad ka dhigayaa. Annagoo intaas la’eg buu rabaa in uu na ilaaliyo, sidii gabar makhabiyo ah.”

Sahraa intay sidii qof wax cusub gocatay u qososhay tiri, “Ka warran Axmed, haddii aabbe arrintaan loo sheego, fajicisay ku noqon lahayd haye?”

“Waxan oranayaa: Waa taad anaga wax naga sheegi jirtaye, odayaal facaaga ah baan kala baxsan waynay gabdhihii aan guursan lahayn!”

Saddexdii kale way yare qosleen, Leylase intay sidii wax hadalkaas diiddan indhaha taagtay bay Axmed ku tiri, “Laakiin abboowe ma loo baahna in aabbe loo sheego! Ceeb waaye!” Axmed waa ku gartay walwalka galay. Waxay is hortaagaysay in walaasheed Maana-Faay soddogeed lala socodsiiyo meelaha foosha xun ee raadkeedu gaaray, si kasta ha ku gaaree! War la’aanay ba’! Waxa ay ka walwalayso iyo waxa dhici doonaa ka la weynaa!

“Maya walaal!” Axmed baa ugu laab-qaboojiyey, “Waan iska kaftamayaaye ma waxaasaa waalidka loo sheegi karaa?”

“Haah! Waa tanaa Faaduma-Yarey!” Sahraa asxaabteedii ugu bishaaraysay.

“Baraafo Faadumiina!” Ciisaa ku bogaadiyey intuu madaxa u salaaxay Faaduma-Yarey oo la neef tuuraysa orodkii ay soo orodday.

“Ina keena haddaba, yaan waqti kale naga sii dhumine!” Axmed baa yiri, isagoo sii dhaqaaqaya.

 

— 6 —

Tagsigii heeganka u ahaa baa la isku guray. Ilaa Jidka Soddonka ayaa bar-tilmaameed la siiyey. Markii halkaas la gaaray baa majarihii Faaduma-Yarey lagu wareejiyey. Waddada Daraawiishtay ku leexisay. Cabbaar ha la sii socdo. Babicii shishe ha loo baxo. Faaduma-Yarey ha shakido. Haddana ha dhiirrato. Jid-cadde midig u weecday tagsigii ha la weeciso. Tagsi kale ha ka hor yimaado. Labadii tagsiile is garte. Isu hakade. Isu tannaagoode, “Waaryaahe waa ninka! War na sii qaadkayagii walaashaa wase! Ballan iyo diin midna ma lihide!”

“Ina adeer ballantii kaagama bixine islaan wareersan baa i waashay, oo waqti aanan ku tala gelin iga qaadday.”

“Islaantu waa tuma? Ma tii qalin-shubatada ahaydoo kugu shaqaysan jirtay baa? Beyddan miyuu ahaa magicii ad ku sheegayseen?”

“Tii baa caawa meel halkaan ah dab afuufaysa. Nin xisaabo ka dhexeeyeen bay mindhaa intay isku xanaaqeen waxay…”

“War ha ii sheekayne jaaw! Dad baan wadaaye mar kale ha inoo ahaato,” kii sheekada loo hayey baa ka kala gooyey. Isaga sheekadaas dani kama hayne, markii qaadkiisii loo soo tuuray buu tagsigiisii marsho gashaday. Wuxuu tixgelinayey dadka uu u kiraysan yahay.

Arrin uu moog yahay baase jirtey. Waa sheekada uu kala gooyey xiisaha ay u leedahay dadka uu sido. Markii tagsiilaha cusub sheegay in uu Beyddan Shabeel la shaqaynayey, ayay intay is wada dhugteen dhagaha taageen. Hal saacna meesha ha la taagnaadee raalli iyo nus bay ka ahaayeen in sheekadaas la dhammaystiro. Tagsiilihii waday way ku diideen sheekadii uu saaxiibkii ka kala gooyey iyo dhaqaaqiddii uu damcay.

“Mayee waxba ma degdegaynee dhammaysta sheekadiinna,” Ciisaa yiri.

“Islaanta iyo ninku lacag bay ku dirireen miyaa?” Sahraa tagsiilihii cusbaa waydiisay, si xog-warranku ugu furfurmo.

“Lacag bay isku laayeen,” tagsiilihii baa sii amba qaaday, “Markaasay intay gurigiisii tagtey naagtiisii soo qaadday. Fillo buurkaan ku taal oo mindhaa ay fiidkii hore naag ugu geysay bay duqdiisii uga dul geysay. Fillada markaan ku sii dhaweyn bay igu tiri, ‘Jooji baabuurka!’ Tii kalaa dagtay ee caradii iskula sii daysay. Anigana waxay igu tiri, ‘Ina keen aan gidaarka dambe shabaqiisa ka daawanee.’ Gidaarkii dambe markaan tagnay waxaan aragnay nin iyo gabar isku mashaqaysan! Ninku gabadha ma xoogi rabey ma aqaan, xaalkoodu siduu ahaa ma garanayo. Waxaan u jeeday qoftaan oo qaylinaysa iyo ninkaan oo marba intuu ku soo dhago jajuubaya, iyaduna intay ka fara baxsato kab iyo qori wixii ay haaban karto ku tuuryaynaysa. Iyagoo sidii ah bay naagtiisii ka dultimid. Hadee ma war baa ka dambeeyey! Kabteeday la kortay!”

“Istaahil!” Leylaa la soo boodday.

“Allaylehe baga!” Sahraa ka daba tiri.

“Iihi? Ka bacdina?” Leylaa tagsiilihii waydiisay.

“Anigu iyagoo wali sidii isu haystaan ka soo tagay,” tagsiilihii baa ku jawaabay.

“Islaantiina aaway?” Axmed baa weydiiyey.

“Halkeedii bay ku dhakanaysay. Gidaarkii bay wali ka daawanaysay; anigana waxay igu tiri nus saac kadib ii soo laabo.”

“Ina mari, ina mari!” Axmed oo sii hiyi kacay baa tagsiilihii ku amray.

Markii tagsigii dhaqaaqay bay faallo bilaabeen; waxay aad ugu farxeen fadeexadda iyo fashalka ku dhacay ninkii ay u dhaarsanaayeen. Waxay u riyaaqeen dagaalka ka dhex qarxay Beyddan iyo saaxiibkeed. Waxay u bogeen tallaabada fadeexaynta ah ee Beyddan qaadday. Waxayse ka walwalsanaayeen Maana waxa ay daqiiqaddaas ku sugan tahay.

 

— 7 —

Tagsi xammaysan ayaa Filladii isa soo hor taagay. Dadkii saarnaa baa degdeg uga firxaday, sidii ciidan weerar ah. Axmed baa u hor booday. Tagsigii oon saani isu taagin buu daaqadda iska malmalay. Sahra iyo Leyla waxba kama dambeyne way ka feer qaateen. Ciisana waa sii higsanayey. Wuxuu ku fekarayey in uu dejiyo qofkii aad u xarga goosta, wixii khasaaro weyn soo jiidi karana ka hor tago. Faaduma-Yarey iyo tagsiilihiina dhaqdhaqaaqa socda sheedda ayay ka il baadsanayeen, sidii ciidan kayd ah.

Nasiib wanaag, ganjeeluhu waa furan yahay. Ilaaliyihii waa maqan yahay. Markuu qaylada maqlay buu ogaansho-jecli gudaha kula orday. Intuu luuq mugdi ah ku gabbaday buu waxa dhacaya ka daawanayaa. Dadka wuu kala qaban lahaaye dishibiliinkii hore loo baray baa ahaa in uusan u soo dhawaan meelaha madaxdiisu ku baashaalayso!

Deydkii weynaa baa la isku wada shubay. Dadkii la raadinayey wali ma muuqdaan, waxaase lagu hiranayaa qayladooda ka yeeraysa jardiinada duleedka ah. Qaylada inteeda badan waa codka haweeneyda. Muusanow iyo dhaar isku dhafan bay si miyir la’aan ah ugu buuqaysaa. Sanqar is jiidjiid iyo is takhan-takhayna waa ka dhex yeeraysaa.

Ciidankii weerarka ahaa waa la sii firxaday. Ubixii jardiinadaa lagu sii durduriyey. Abaartamintadii bari baa lala wareegay. Sahra kabteeday la sii baxday. Axmed shaatiga gacmihiisuu sii laablaabtay. Ciidanka isagaa u horreeya. Laba qof oo is jiid jiidaya malluugtood baa u soo baxday. Waa nin iyo naag. Waa sidii tagsiiluhu u tilmaamay. Ninkaa kulleetiga lagu dhaggan yahay. Af iyo addinba afadaa wax weeraraysa. Ninku keliya waa is daafacayaa. Wuxuu ku dadaalayaa in uu iska fujiyo iskana diro qofta dumarka ah. Abhis iyo handadaad buu marba mid ku dayayaa.

“Naa orodoo iga tag islaanka haddaad ku jirto!”

“Islaanka adaa Alla kaa saaray! Ninka isagoo cimri bilisaad ku jira maanta fisqi iyo…”

“Ha igu kallifin baan ku iri in aan kuu gacan qaado! Ma…”

“Ii gacan qaad! Qudha iga goo! Aan iska dhinto intaan fawaaxishkaas kugu ag joogi lahaa! Sharad Ilaahay waxaan ku galay caawa in labadeenna mid god u hoydaa! Soo bax baan ku iri sharciga Maxamed-ya ah ila qaabil!”

“Naa hooy waa kuu roon tahaye orodoo gurigaagii aad intaad arrimahayga faraha kala baxdid, aniga maxaad iga…”

“Guri? Gurigaa iyo garaacdaa ba’day! Guri dambe haddaan sidaan kuugu joogo, gurigay ha ba’o!”

Axmed markuu erayadaas caddaan u maqlay buu orodkii socod ku baddelay. Codkii buu sii dhuuxay. Saantii buu sii dabciyey. Wax baa xiskiisa saaqay.

Waa maxay waxa yeerayaa? Codku mid aan aqaan u ekaa! Ma yahay? Ma noqon karo! Waa yahay! Waad waalatay! Ma noqon karo! Waa yahay! Maxaa dhacay? Ma waalan rabtaa? Acuudu billaahi!

Intuba inta ka dhakhso leh. In yar buu u soo jirsaday. Islaantii buu ka il buuxsaday. “A’! Iga qari. Iga qari!” Indhihii argagaxay buu odayga xaggiisii ula cararay. Mise yaahuu! Wallee waa aabbihii! Waa siduu codkiisa u gartay. Cirka iyo dhulkuba intay la wareega caddeeyeen buu jeega-jeego u turun turrooday. Intuusan dhulka ku dhicin buu geed ka dambeeyey dhabarka ku cuskaday. Madixii ay la noqotay in uu sidii kubbad la laaday kor u duulay, ayuu laan gees u baxday xagasheed jeegada u saaray. Afartii addin oo ruuxii ka baxay buu isku martay, indhahana isku qabsaday!

Sahradii daba ordaysay baa isku naxday. Waxay is tiri ma ninkii uu weerarka ku ahaa baa durba xabbad ka hor keenay!

“Abboowe maxaa kugu dhacay?” bay tiri iyadoo madaxiisii laanta saarnaa soo toosinaysa. Hadal iyo jawaab ma leh. “Ba’ayeey! Wiilkii maxaa helay? Abboowe, Axmed.” Saaxiibteen wali war ma hayso.

Intuba inta ka dhakhsa leh. Intii ay sidaas lahayd Ciisihii soo higsanayey horay buu u sii dhaafay. Labadii is jiid-jiidaysay buu toos u abbaaray. Laba tallaabo markuu u jiray buu Jaamac Dhegey aqooday. Indhihiisii buu rumaysan waayey. Islaantii buu ku jeestay. Mise wallee waa Cambaro Cali Dhooftii cududaha gaabnayd! Ceebeey tacaal! Tanina ma noo dambaysay? Dhawr ilmiriqsi buu meeshiisii ku dhagaxoobay. Socodkii baa ka kala dhumay. Waqti dheerse kuma qaadane horay buu ugu dhaqaaqay, isagoo niyadda ka leh, Nin bad ku haftay qoyaan iskama dhowro!

Intuu labadii qof kala dhex galay buu labadiisa gacmood ku kala qabtay, kuna waaniyey in ay is-dajiyaan. Intuusan hadlin, Jaamac-Dhegey wuxuu u qaatay ninkaa xoogga leh ee isaga iyo xaaskiisa kala qabanayaa in uu yahay saaxiibkii Cawaale oo guriga ka soo baxay, markuu maqlay buuqa dagaalka. Cawaalase sooma bixine isaga iyo gabadhiisiiba qolkii ay ku jireen bay waxa dhacaya shabaqa dariishadda ka daawanayaan, intay nalkii iska damiyeen, si aan loo arag. Waxay ka baqeen haddii ay soo baxaan inay lafahooda la baxsan waayaan, illayn dambiga wax bay ka galeene.

Jaamac intuu qumaati isu taagay buu ninka u soo gurmaday wajigiisa eegay, isagoo rafashadii badnayde labada dumar ahi isu baddeleen daalkeedii la neef tuuraya. Dhaayihiisii buu rumaysan waayey, Ma anaa waalan mise Cadan baa laga heesayaa! Intuu indhaha sacabka mariyey buu mar labaad ninka wajigiisii dacliyey. Mise wallaahi waa Ciise Dheere! Waa shaqaalihii uu madaxda u ahaa. Waa dadkii uu isaga dhigi jiray ikhyaar ceeb-ka-saliin ah. Magac ba’ay! Ma fadeexad baa dhimman? Ma waji shaqaalihii lala hor tagaa harsan? Ma af damboo lagula hadlaa yaal? Meel kaleba maradu ha uga dhacdee, ma Filladii Cagaarnayd ee uu shaqaalaha eedda badan uga galay baa fool-xumadaan lagula qabtay? Ma kashifantay sababtii uu u xirtay gurigaas hay’addu lacagtiisa bixiso?

Jaamac Dhegey ma aha ragga danaysiga u bareera, dambigoodana ku dhiirran. Sidii horeba loo soo arkay aad buu u ceeb neceb yahay. Sharafta xaggeeda lagama maro. Ceeb-iska-dhawrka iyo magac-ilaalinta waa ku dhintaa. Waa sababta weyn ee ku kalliftay in uu gurigaas qarsoodiga ah samaysto, si uu isaga ilaaliyo in meelaha qaarkood lagu arko, isagoo ku dhex jira waxyaalahaas la xun, haddana uusan dayn karin. Jaamac geeri buu ka dooran lahaa fool-xumada Ciise Dheere caawa uga dul yimid! Yaase is-gaaray?

Leyla Xaaji Muumin waxa u daran ee ay soo tiigsanaysay waxay ahaayeen in ay mar uun indhaha saarto walaasheed oo nool. Intii Axmed qarracmayay, Sahra ku hagooganaysay, Ciise dadka kala qabanayey; iyadu baddaas oo dhan kuma jirine walaasheed oo meesha uga muuqan weyday ayay jardiinnada ballaaran ka dhex baadi goobaysay. “Maana! Alla ma noola miyaa? Maana ku aaway Maana?” ayay taagteed ku qaylinaysay.

 

— 8 —

Maana-Faay waa tii jar loo dagay, jardiino loo goglay, casho loo darbay, ciyaar lagu dhaba waliyey, jawi caadi ah lagu hoosaasiyey. In riwaayad loo dhigayo way malaynaysay. Waxa ka dambeeya way ka dareen qabtay. Markii iyada iyo Jaamac Dhegey loo faq daayeyna wax waliba way u caddaadeen.

Faq-deyntaas waxaa loo sameeyey si xarfad ah. Markii cashadii laga soo jeestay ayay Saynab intay sidii qof guriga alaab ka doonaysa iska dhigtay gudaha aadday. Cawaalena in yar ka dib buu intuu suuliga ku marmarsooday ka daba tagey.

Jaamac Dhegey markaasuu dhaqdhaqaaq cusub bilaabay. Maana intay mar qura, sidii neef bahal arkay, fadhigii ka boodday bay tiri, “An waa baxaa!” iyadoo codkeeda cabsi carruurnimo ka dhex sanqarayso. Jaamac wax walba waa isku dayey si uu gabadha u ceshado. Waxse Alle kama dheefsiin. Erayadii uu u macaaninayey eebay ku sii noqdeen. Inta uu la hadlayo wayba sii dhaqaaqaysaa. Markuu af kala quustay buu addinna ugu daray, ee gacanta soo qabtay. Intay sii argagaxday bay gacantii ka dhifsatay, iyadoo ku qaylinaysa, “Idaa! I daa! I daa!”

Ninka odayga ah xisaab culus baa ka maqan. Qoftii uu la xisaabtami lahaana waa tay hore u kala dhinteen. Waa tii la isu dhaartay. In uu dhakhso u quusto lagama yaabo! Wax kasta ha ku qaadatee, waa in uu ka sal gaaraa. Is dhiibid ma oggola.

Isaga iyo Maana oo sidii isugu ba’an waa tii Cambaro ka dul timid. Waa tii kabtiisa u dadajisay.

Maana-Faay dhexday ka baxday. Markii ninkii laga fujiyey bay cagaha wax ka dayday. Markay cabbaar orodday bay boorsadeedii towday. In ay ka tagto iyo in ay ku laabato ayay isku qabatay. Baahidii ay saaka kala maarmi wayday bay soo xasuusatay. In ay ku noqoto ayey ku calool adaygtay, intay geesinnimo is-gelisay. Raad-raadinteedii waqti kalay ku qaadatay.

Markay gacanta ku dhigtay bay isa soo gaddiday. Baabuurka yimid iyo dadkii ganjeellaha furan ka soo galayey bay aragtay. Malaha waa saaxiibbadiise intaysan kuu maja xaabin ka carar! bay is-tiri. Daydka dhankiisii mugdiga ahaa bay isku sii daysay. Waxay goosatay inay gidaarka ka booddo, hadday doonto lug iyo gacanba ha ka jabtee. Goor ay darbigii tafayso oo meeshii ay lugta saartaba la sidbanayso, ayay jardiinada dhankeedii kale ka maqashay, “Maana! Ku aaway Maana?” Waa codkii walaasheed Leyla oo ayan ka habaabayn. Haatuf samada uga soo degay bay la noqotay. Hal mar bay darbigii ka soo haadday. Dhirtii ka hoosaysay bay soo jibaaxday. Dharka ay jeexayso iyo dhiigga ay korkeeda ka keenayso ma dareemayso. Saacado ka dib bay dhiigga arki doontaa.

Dhankii looga dhawaaqayey bay ku fara baxsatay, iyadoo sidii wax bahal cayrsanayo qoob iyo qaylo isku daraysa, “Abbaay Leyla! Abaay Leyla! Abaay! Ab…”

Codkii aad u dhuubnaa ee Maana-Faay, isagoon meel kale ku leexleexan buu Axmed wadnaha tikaareeyey. Warankii horoo ku dhacay waa kii la suuxsanaa. Waalidkiis markuu ku naxay waa kii muraara dillaacay. Maqalkii codka Maanaa maankiisa wada ruxay. “Abaay Leyla! Abaay Leyla,” ayaa xiskiisa ka yeertay. Codku waa xaggee? Ma cirkuu ka soo yeeray? Ma dhulkay ka soo dhawaaqday? Ma midig baa, ma bidix baa? Ma run baa? Ma riyaa? Intuu ‘haw’ soo yiri buu hareeraha ku hambaabaray. “Maana! Maana ku mee?” buu qarway. Marba dhinac u orday. Markaas show waaba ku soo dhow dahay.

Toban tallaabo markay u soo jirtay bay si dhalanteed ah u dareentay hummaag Axmed u eg. Wax jiriirico la moodaa jirkeeda shax ku yiri. Addimadii ay ku soo ordaysay baa laleemooday. Indhahay isku qabsatay, haddana kala qaadday, sidii iyadoo hubinaysa in ay shaqaynayaan iyo in kale. Isla daqiiqaddaasuu isaguna indhaha saaray.

Afar indhood oo hilow iyo kalgacal isu harraadan baa hal mar isku dhacay. Gantaalihii cishqigaa is-hardiyey. Maana af iyo addin midna way dhaqaajin kari wayday. Axmedna intuu sidii haatufka u soo haaday buu hal mar gabadhii kor ula booday. Muddo aan yarayn kaddib buu cagaha dhulka u dhigay. Cududaha intuu qabtay buu wajigeeda ka il-buuxsaday, sidii isagoo hubinaya in ay iyadii tahay iyo in kale.

Afartii indhoode isu oommanayd baa mar labaad isku ambaday. Qoftii jacaylkaa danqatay. Maana-Faay illin baa ka soo butaacday. Axmedna eray qaali ah baa ka soo baxay. Waa erayga uu u jecel yahay waxa ifka ku uuman. Waa iyada magaceeda! Intuu dhabankeedii ilmadu ka da’aysay sacab naxariistii gacalnimo ku idishahay ku salaaxay, ayuu cod qalbiga ka reemaya ugu guuxay, “Maana!”

Maqalkaas macaan baa maankeeda jibaaxay. Muhashada xasuustaa i dishay! Farxaddii xad-dhaaftay bay kula fara baxsatay. Sidii wax la maray bay wiilkii isugu duubtay, iyadoo cod raynrayn la qosol-ooyaya ku leh, “Axmed! Macaane!”

Laba nafood oo is-jecel baa laxaw buux-dhaafay iskula boodday. Laba xabad oo isu jeellan baa la isku xoqay. Qofba qofka kale qoortiisuu isku maray, quwad intii uu lahaana isku cadaadiyey. Boholyowgii gaamuray baa la is-kula weyraxay. Marba inta la is-gacalo-milicsadaa misna la isku boodayaa. Shumis la isku boobayaa. Bogga la isku qabanayaa. Farxad lala bururayaa. Bi’iwaa jacaylow! Mindhaa baabyo badanaa! Maana-Faay “Axmed” iyo “Macaane” mooyee eray kale waa ka soo bixi waayey. Illinteeduna shaarkiisii bay qoysay. Isagu mar dambuu erayadii haleelay. Isagoo la moodo in qalbigiisu hadlaayo ayuu yiri, “Maana! Ii dambi dhaaf macaaney! Wixii kugu dhacay anaa kaa dhaqayee. Inta aan noolahay adaa i leh. Maana! Waan ku jecelahay Maana! Inta ifka saaran adaan kuu jecelahay. Ma jiraan wax aan kugu doorsanayaa, naftaydana ha ahaatee. Nolol aadan ila wadaagin iima jirto Maana! Wehelkii naftaydaad tahay macaaney! Wadnahaad iiga taal gacaloy! Xanaaqa xad-dhaafka ah iyo fudaydka aan loo baahnayn waxa iga keenayaa waa jacaylkaaga xoogga badan.

“Gacaliso! Haddaad markaan i cafido, waxaan kaa ballanqaadayaa in aanan munaafaq dambe fursad u siin in uu na kala dhex galo. Intii horana waaya aragnimo ha inoo ahaato!”

Eraygii afkiisa ka soo baxaaba Maana oof buu ka siibayey. Farxad bay la ilmaynaysay. Erayadii haleeli wayday. Adduunyada furaheedii in farta laga saaray bay la noqotay. Waxay la ahayd in ay riyo macaan ku jirto.

 

— 9 —

Markii Axmed Maana codkeeda ku soo baraarugay bay Sahra ka tagtay. Bartilmaameeddii horoo ay ku ordayeen bay u sii gudubtay. Waxay aragtay labadii qof oo Ciise ku kala dhex jiro. Ciisihii bay u carootay. Ha is-laayeene, muxuu u kala qabsanayaa? bay is-tiri. Intuba inta ka dhakhsa leh. Islaantii bay hagaag u eegtay, “Yaah? Maxaa waaye? Ba’ayeey!” Ninkii bay ku jeesatay. Mise yaahuu! Runta qaawani kharaaraa! Qac! “Aa! Hoogey! Hoogaye ma aabbaa ninka walaalkay gabadhiisii shirqoolay? Hoogayoo ba’aye xaggee ku dhuuntaa?” Dhuuman kari mayside calool adayg miciinso! Jilbahay dhulka ku dhufatay, sidii wax la fayla gooyey. Cagaarkii bay ku dul rafatay.

Intuba inta ka dhakhsa leh! Waxaas oo dhammi isku daqiiqad gudaheed bay dhacayaan. Waa isla daqiiqaddii Jaamac-Dhegey Ciise-Dheere aqooday. Qarracankii uu ka jeeso is yiriba qacdaan kalaa ugu xigtay. Codkii Sahra Yuusuf oo uu durba aqooday, baa sida fallaar mariid leh dhagihiisa ugu dhacday, xiskana kala dhambalay! Sidii wax sasay buu afarta jaho u jees-jeestay, sidii isagoo ka raadinaya fur dalooloo uu ka duso, intaan indhihiisa iyo kuwa gabadhu isku dhicin! Godkiiyow kumee? Guri ba’ay! Gole ceebeed! Guuldarro! Gabadhiina ma timid? Ma tahay? Ma la hubaa? Ma iyadii baa? Baloy la tag! Jinnow iga qaad! Maxay soo doontay? Maxaa i tusay? Maxaa i uumay? Maxaa igu watey? Maxaa i dhaliyey? Maxay tiri? Gabadhii walaalkay aa? Gabadhee? Walaalkee? Ma Axmed? Ka kac! Beentaa! Qad iyo hus! Ha dhihin! Ma mid kalaa jira? Ma jiro! Walaalkee? Gabadhee? Afka Alla ku goo! Allow been ka dhig! Ma gabadhii wiilkaygu? Us! Ma dhihi kartid! Ma noqon karto! Aamus! Afka Alla ku goo. Gabadhee? Wiilkee? Yay sheegaysaa? Waydii! Ha la hadlin! Ha fiirin. Maqal, maqal! Muxuu yiri? ”Maana ku mee?” Ma isagii baa? Ma runteedaa? Ma dhici karto! Maxay leedahay? “Axmed” aa? Magacay ba’! Iga qariya! I qabta! Dhulku waa ordayaa! War dhulka qabta! Cirka iga celiya! Waa igu soo dhacayaa! Igu soo dhac! Igu soo dhac!

Intuba inta ka dhakhsa leh. Madixii calwasaadayey buu dhanka midig u duway. Ha u duwin lahaydaa! Ilayn waa dhankii Axmed iyo Maana ka jireen! Labadoodii oo isku maran mar qura isha qac! Musiibadii uu rumeysan la’aa, haar bannaan hortiisa wagac! Wax jibin la moodo wadnihiisa jug-jug!

“Ooo!” iyo odaygii oo mar qura faniinay baa lagu war helay! “War qabta! War qabta!” Waa lagu soo wada yaacay. Ciise-Dheeroo dadka ugu dhawaa, wax miyir qabana meesha ka joogay, baa intuu dhinac fariistay lugtiisa u barkiyey, wadnahana taabtay. In uu shaqaynayo iyo in uu fariistay waa kala garan waayey. Haweenkii oo argagaxsane erayo baroor-diiq u dhadhamaya iyo su’aalo aan loo baahnayn ku calwasaadaya ayaa ku soo qamaamay. Wadnihiisa iyo halbowleyaashu say gacmaha kula wada ordeen.

“Dhaafa, dhaafa!” Ciisaa ka didiyey. “Ka leexda idinku, hawada ha ka xirinee! Waxba ma aha, waa fiican yahay; waa shoog yar oo iska caadi ah, iska jooga idinku anigaa soo daweynayee! Isbitaalkaan geynayaa, irbad baa lagu dhufanayaa, haddaba waa miyirsanayaa.”

Hadalkaasi Ciise afka uun buu ka ahaa. Dadka argagaxsan buu ugu laab qaboojinayey. Uurkase isagaa dad ugu walwal badnaa. Jaamac-Dhegey geeri iyo nolol midka uu u dhow yahay shaki baa uga jiray. Wuxuu maskaxda ku hayey in ay meesha joogaan dad kale oo xiskooda hore nabarro ugu dhaceen, haddii wax yari u sii raacaanna, caafimaadkoodu halis qarka u saaran yahay!

Haddii odaygu, lacalla xagga geerida u bato, ama xaalkiisu xumaado, dadkiisii awelba musiibooyinkii hore la muraara-dillaacsanaa waxay halis u yihiin in ay qaarkood ka raacdo. Sidaa awgeed, Ciise wuxuu go’aansaday in uu ku dhaqaaqo sidii uu iyagana ku badbaadin lahaa, odaygana gargaar degdeg ah ula tiigsan lahaa. Amarro diirran buu degdeg isaga daba bixiyey, “Sii orod baabuurka soo dhawee!” tagsiilihii buu ku amray. “Kaalay oday, ila qaad ninka!” ilaaliyihii buu ku yiri. “Ka leexda idinku! Ka fogaada!” Axmed iyo Sahra oo in ay la qaadaan damcay buu isaga fogeeyey. In ay raacaanna waa u diiday. “Iska sii jooga idinku, odayga anaa soo durayee! Haddaan soo celinayaa asagoo ladan!” Ciisaa ku laab dajiyey. Xataa Leyladii kalkaalisada ahayd oo rabtay in ay caawiso, si kulul buu isaga reebay.

“Jisadiisa weeye, dambigii uu galay baa laga jeebayaa, Allow toobada ha na seejin!” Cambaraa tiri, markii ninkii la qaaday; iyadoo af ahaan odaygeeda wali colaaddii iyo eedeyntii ku sii wadda, uur ahaan haddii loo baarose, waxaa la ogaan lahaa in ay tahay dadka meesha jooga qofta Jaamac caafimaadkiisa ugu welwel badan, ee wadnaha farta ku haysa. “Ilaahow u sahal, oo habaarkaygii ha u qaadin!” bay hoos ugu ducaynaysay.

“Ummaa waxba ma aha, wixii dhacay waa dhaceen, micna me leh,” Leylaa ku tiri.

 

— 10 —

Leyla iyo Cambaro halkii bay isku barteen. Sahra Yuusuf baa is-bartay. Midba gees bay u amankaagtay, markii la war geliyey. Waxay labadii gabdhood Cambaro la socodsiiyeen shirqoolkii meesha ku jiray oo tifaftiran, iyagoo isku dayayey in ay eedda oo idil u xambaariyaan Beyddan Shabeel, odayga dambigiisana intii ay fududayn karaan fududeeyaan.

Cambaro amankaag iyo qarracan hor leh bay ku noqotay, markay ogaatay gabadhu in ay tahay tii wiilkeedu aroosi rabay. Ceeb iyo yaxyax cambuurkii baa ka yaraaday. Catow hor leh iyo eedeyn ay odaygeeda ku cambaaraynayso ayay meeshii ka bilowday. Leylana waxay ku dadaalaysay intii ay dajin karto in ay dajiso.

Maana qudheedu markaan ka hor waxa jira ma wada fahamsanayn. Hadda uun bay fahamtay ninkii dabinka u dhigayey in uu yahay soddoggeed, islaanta meesha fadhidaana Axmed hooyadii tahay! Intay mar kale khafiiftay bay Axmed ku oyday. Mar labaad bay shaarkiisa illin ku qoysay.

Markuu qaboojiyey bay duqdii ku soo orodday, surka isaga duubtay, dhabannada ka dhunkatay, jilbaheeda ku ilmaysay, “Ummaa! Ummaa! Ummaa,” bay ku weyraxday. Sidii iyadoo rabtay in ay tiraahdo, “Ummaa. Adiga miyaa qofta goobtaan ceebeed la isaga kaaya hor keenay? Aad baan uga xumahay wixii dhacay!”

Cambaro indhaheeda illin baa ku soo joogsatay. Nabarkii fadeexadda oo danqaday iyo naxariistii hooyannimo oo ku soo degtay ayaa qalbigeeda ku kulmay. Gabadha qaalinnimadeeda iyo dibindaabyada soo gaartay bay ka uur-xumaatay. Gacaltooyadii ay wiilkeeda u haysay mid aan ka yarayn bay gabadhiisii u qaadday. Intay markeeda dhunkatay, dhabannada u salaaxday, illintiina sacabbadeeda uga qallajisay ayay cod raxmaddii hooyannimo ku idishahay ku tiri, “Hooyo, macaan, iska illow wixii laguu geystay! Wax kastaa ha ku soo gaareene waa Ilaahay mahaddii haddaad hadda ii ladan tahay. Waa ii cawiyo ayaan gabar qiimahaaga leh in ay wiilkayga calaf isku yeeshaan. Ilaahay idankii waad is-calfanaysaan, waana isku khayri doontaan. Anigaa idinka ballanqaaday in aan ku dadaalo sidii aad degdeg ugu aqal gali lahaydeen!”

Maana markii eraygaasi dhegteeda ku dhacay bay soddohdeed farax kula boodday, si ay lugaha uga shumiso.

“Axmed mee?” Cambaraa sii wadatay, “Axmed! Kaalay hooyo! Adiga awelba horaan kuugu duceeyey, qof kaloo ducaysanna waad heshay. Maandhow gabadhaasi yay mar dambe naga sarma seegtoon!”

“Khaladaadkii uu samayn lahaa horay buu u sameeyey,” Sahraa tiri, “Hadduu gabadha hadda ka hor guriga keeni lahaa, ee iyada iyo waalidka is-bari lahaa, waxaan oo dhanba ma dheceen!”

“Khaladkaas kuwo ka waaweyn baan sameeyey Sahraay,” Axmed baa isku dhaliilay. “Xalay iyo saakaba aad baan u fududaaday. Masayr aan sal lahayn baa miyirkii iga qaaday; markaasaan gacaladay cadow aanan ogayn u maja xaabiyey. Haddaan wax hubsan lahaa, arrintu heerkaan xun ma soo gaarteen.” Markuu intaas yiri buu Faadumo-Yarey oo Maana si kalgacaltooyo leh dhabta ugu haysato intuu il gacal ku eegay wuxuu raaciyey, “Haddaan Faadumo-Yarey i caymin, fudaydkaygii wuxuu i dhaxalsiin lahaa khasaare intaan aad uga weyn, mustaqbalkayguna caawa halis buu ku sugnaan lahaa! Faadumo! Abaal weyn baad igu leedahay. Waxaan kaa ballanqaaday inta aan noolahay in aan wax walboo qaali igu ah u huraa farxaddaada iyo dhisidda mustaqbalkaaga. Dib dambe ugu noqon maysid addoonsigii Beyddan Shabeel!”

Erayadaasi Maana way ka oohin gaareen. Abaalkii Faadumo-Yarey iyo jacaylkii Axmedba way la sii ballaarteen. Gabadhii ay dhabta ku haysatay bay intay soo haabatay dhunkasho ku boobtay, iyadoo leh, “Faadumo! Nolosheyda ad lee badbaadisay macaaneey!”

“Dhibaatadan oo dhan waxaa keenay,” Sahraa tiri, “Dhaqanka gaboobay ee waalidka badankoodu wali aaminsan yihiin in gabadhoodu hadal la’aan guursato ninkii ay iyagu la maagaan, iyadoon la tixgelin rabitaankeeda iyo jacaylkeeda. Haddii Xaaji Muumin ku xaq dhawri lahaa rabitaankeeda iyo in ay aayaheeda iyadu ka tashato, dhibaatadani uma timaaddeen, dadkaan shirqoolka u dhigayna maba is-arkeen.”

“Abaay Sahra, an naftirkey khalad ween aan sameeyey,” Leylaa markeeda isku dhaliishay, “Axmed jid aas leeyahay oo waaba nin laga xanaajiyey, laakiin, aniga waa fududaaday. Walaasheyda an lee god ku riday. Rufyaantaas minankeeda an lee u diray. Subaxaan xitaa haddiin aniga soo burin leheen dukha iyo minankiisa may is-arki lahaayeen? Ma is-arki leheen. Iihi? In aan wax hubsado ma la rabinoo? Ma hubsatooy meher ma leh aa la dhahay.” Markay intaas tiri, bay intay Maana ku soo dhawaatay, ee dhabannada ka shumisay ku tiri, “Abaay Maana i cafi! Unuka dhan waa kuu gefnay, Ilaahaa na lehe. Gef-xumo geeriyaa ka roon!”

Maana intay shumiskeedii mid u dhigma uga jawaabtay bay tiri, “Abaaye idinka dhan dambi ma lihidiin. An naftirkey khalad ween aan galay, nabarkii oo la iga caqli badiyey. Dambiga dhan waxaa iska leh cajuustaas oo iskoronyada eh, ruufyaantaas rabtey in ay aniga dhan maca mustaqbalkeyga i iibsato!”

Eedeyntaas Maana Beyddan Shabeel eedeysay, Axmed waxay soo xasuusisay arrin cabbaarkaan maskaxdiisa ka maqnayd.

“Horta aaway iyadii? Waaba illaawaye waa tii tagsiiluhu noo sheegay in ay meelaha ku gabbanaysee?” Axmed baa yiri, isagoo degdeg u sii dhaqaaqaya. Dumarkiina markii Beyddan la xasuusiyey bay intay waxay hayeenba sii daayeen mar qura ganjeelaha xaggiisa u yaaceen. Qoob iyo qaylay isku dareen. Mid waliba wixii ay haaban kartay hore u sii haabatay! Mid dhagax haabata, mid ul jabsata, mid kabteeda siibata; Maana iyadu intay jikada ku orodday bay mindi xiiraysa la soo boodday, iyadoo cartamaysa, ee leh, “Waa idin tuugaa, ha iga qabannina cawada taas!” Dhaartaasi ka dhab bay ahayd. Ciil bay isla madax marsanayd. Waxay rabtay siday u sii ordayso in ay rubadda ku dhufato.

Beyddan, iyadoo wali duleedka taagan, ee sugaysa tagsigii oo ka soo daahay, ayay dareentay in duullaan ku soo maqan yahay. Intay is-xamuurtay bay xagga beledka u dhaqaaqday. Ciidankii weerarka ahaa daydkii weynaa baa hareeraha lagala soo laabtay. Axmed oo u soo horreeyey ayaa judhiiba indhaha saaray Beyddan oo mugdi halkeer ah sii kabash-kabash leh. Intuu hor qabateeyey buu cod caro ka buuxdo ku handaday, “Istaag duqda! Kabash-kabashtaasi caawa meel ku geyn maysee!”

Dumarkii hubaysnaana meel aan ka fogeyn bay isa soo daba firxanayaan, iyagoo ku soo qaylinaya, “Wayoo way! War naagtu yay naga fakan.”

“Ii qabo sharmuutada Ilaah iyo islaan ka furatay! Mar gacantayda ku soo sin waa ku tuugaa! Cawada haddiid noolaatid, ruufyaan aan ahay adiga camal!”

 

— 11 —

Beyddan markii lagu biya keenay bay intay istaagtay qummaati u soo jeesatay, ee tiri, “I dhegeysta!” Axmed intuu is-hortaagay buu u dheg raariciyey.

Dumarkuse ma oggolayn in ay siiyaan fursad ay ku hadasho. Mid waliba markay soo gaartay bay qalabkii ay gacanta ku sidatay kula fara baxsatay. Axmed baa ku hagoogtay, dumarkiina ka baryey in ay in yar u kaadiyaan. “Naga daaya, dhiiggeeda wasakhdiisa waxba ku fali maynee, sharcigaynu la tiigsanaynaa,” ayuu ku waaniyey dumarkii kacsanaa.

Iyagoo weli u soo fara baxsanaya, Axmedna celcelinayo, ayey Beyddan hadashay ee tiri, “Waar hooy, hooy! Allow yaa idin yiraahda Beyddan Shabeel waxba ka guri maysaane cagaha dhulka dhiga! Aniga haddaad i dishaanna idinkay idiin daran tahaye, aniga awalba noloshu qiime iima lahayn; sharciga wiilkaani sheegayo haddaad igu dacweysaanna idinka uun baa ceebtiinna dad aan hadda ogayn sii ogaanayaan mooyee aniga awelba weeso iima dhawrnayn, dacwo iyo maxkamad waa is-naqaan waxna la iiga qaadi maayo!”

“Hal su’aal baan ku weydiinayaa, xisaabtanka kale waa noo dambaynayaaye,” Axmed baa yiri, “Maxaa kugu kallifay in aad dhibaatadanada ka shaqaysid, ee ku kacdid fidmada iyo fawaaxishka intaas le’eg?”

“Idinkaa igu kallifay, idinka!”

“Annagee?”

“Kuwiinna xukunka iyo xoolaha haysta!”

Xaggee baan ku haystaa xukunka iyo xoolaha! Axmed baa iskula hadlay, Tolow ma aniga iyo aabbahay bay isku mid noo haysataa? Yaa u sheega inaan ahay xoogsade hor-u-jeed ah, shuqulna ku lahayn waxa aabbahay haysto?

“Kuwiinna is-fookhaariya,” Beyddan baa sii wadatay, “Ee isu qaba cid kaloo sharaf leh ama waddanka xuquuq ku leh in aanay jirin,” intay sii kululaatay ee si horornimo ah Axmedkii indhaha iyo farahaba ugu soo taagtay bay u raacisay, “Waryaa miyaanan anigu ahayn qof dalka u dhalatay oo xuquuq ku leh?”

“Waad tahay,” Axmed baa si deggan ugu jawaabay.

“Aaway xuquuqdaydii aan ku lahaa waddankayga?” Beyddan baa si kulul u sii wadatay, “Maanta aniga iyo hooyadaadaan iga soo horjeedda waxaan nahay laba naagood oo isku fac ah. Waa tanoo maanta iyaduna wax walbay haysataa, aniguna gabaahirig cidla ah baan taagnahay; haye? Nin bay leedahay, carruur bay leedahay, ehel bay leedahay, sharaf iyo maamuus bay leedahay. Meel walba waxaa la leeyahay Cambaro Cali Dhoof, marwada Jaamac-Dhegey! Mandar eysh! Kursigaa looga kacayaa. Haye? Anigana meeshaan tagaba waa la iga cawdi billaysanayaa! Maxay ku dhacday; xaq Ilaahay miyaa? Waryaa. Aniga aaway ninkaygii? Aaway carruurtaydii? Aaway marwonnimadaydii iyo sharaftaydii? Aaway tacabkaygii? Aaway quruxdaydii? Aaway dhallinyaranimadaydii? Aaway mustaqbalkaygii? Aaway magacaygii? Aaway, aaway, aaway?” Intay bowdadeeda tantoonyo la dhacday, garba-saarteediina jeexi gaartay bay dadkii weerarka ku ahaa xaggooda u soo fara baxsatay. Dib bay uga durkeen, iyagoo wada amankaagsan. “Miyaanan ahayn muwaadinad intaas oo dhan xaq u leh waryaa?”

“Waad u leedahay, yaa kaa qaaday laakiin?” Axmed baa waydiiyey.

“Idinkaa iga qaaday, idinka! Idinkaa i duudsiyey, aniguna sharad Ilaahay waxaan ku galay intaan idin lug goyn karo in aan idin lug gooyo! Idinkaa igu jirrabay in aan shaxaadkiinna nolol ka raadsho! Idinkaa iga dhigay qof mujtamaca ka takooran oo aan xuquuq lahayn; anna waxaan ku dhaartay, inta aan noolahay in aan mujtamaciinna wajiga uga candhuufaa! In aan ku tuntaa wax allaale wixii uu wanaag u yaqaan: sharcigiisa, sharaftiisa, dhaqankiisa, diintiisa, wixiisoo dhan. Cid aan lug ka gooyo ma ahee cidna lug u kabi maayo; waayo, wax aniga la ii geysan lahaa oo ii dhiman baan jirin. Waxba dhawran maynee Allow dhagaxyo soo daadi! buu yiri ninkii gabyey. Mar haddii anigaba sharaftaydii la burburiyey ma doonayo in cidina sharaf yeelato!”

Injineer Axmed Jaamac iyo dumarkii la jirayba af dhalaalaa ka soo haray. Islaantii ay weerarka ku ahaayeen way u yare danqadeen. Warkeedii wuxuu ku dhaliyey dareen uur-xumo, siiba Axmed oo inta kale ka garaad sarreeyey. Intuu codkii u dabciyey buu Beyddan ku yiri, “Waxaan ku waydiiyey, ma noo fasiri kartaa sida lagu burburiyey xuquuqdaadii aad tilmaamaysay?”

“Waan idiin fasiri karaa, maxaan idiinku fasiri waayey?”

“Waxaan kaa codsanayaa in aad noo fasirtid.”

Beyddan intay in yar aamustay, xabbad sigaar ahna shidatay, bay fasiraaddii bilowday, iyadoo sidii hore ka deggan, “Anigu miyi baan ku dhashay, kuna koray. Anigoo lix iyo toban jir ah ayaa xoolahanagii abaari qaadday, markaasaan magaalo u soo qaxay. Kontonaadkii baan Xamar imid. In badan baan shaqo raadsaday. Xukuumaddii isticmaarku shaqo way ii diidday. Noloshaydii ciriiri xun bay gashay. Anigoo jiritaankayguba halis ku jiro ayaa gabar aan is-niqiin waxay ii sheegtay niman Talyaanigii dalka xukumey ka mid ah oo u baahan gabar guriga uga edeegta. Nimankii baan u shaqo tagay.

“Maalintaasaa la igu bilaabay dacaayad iyo dhaleecayn. Wixii ehelnimo iyo aqooni naga dhexaysay albaabbadaa la iga soo xirtay. ‘Waa tii gaalada u fuushay!’ baa meel walba la ii mariyey. Gaalada ay leeyihiin waa u fuushaana wax aan shaqo ahayn isuguma imaan jirin. Run ahaan way jirtay in ay i shukaansan jireen, maadaama aan ahaa gabar yar oo qurux badan; laakiinse, kama hoos qaadi jirin. Maxayse kuugu taal, anigoo sharaf leh baa sharaftaydii la wasakheeyey oo meel walba magac-xumo la ii mariyey, markaasaan aniguna carruurnimaa i haysaye warkii dadka raacay. Waxaan isla noqday wax aan sharaf iyo qiima lahayn; markaasaan intaan is-nacay wixii aan ilaashan jiray oo dhan faraha ka qaaday!

“Gadaal dambe waxaan ka ogaaday, nimankii qalaad ee aan u shaqaynayney, aniga iyo gabdho ila mid ah in ay iyagu si dadban shaqooyinkii kalee an raadinaynay nooga hor is-taageen, si aan guryahooda uga shaqayno. Way ogaayeen haddaan guryahooda tagno in nala takoori doono. Qorshe ay ku talo galeen buu ahaa in ay takooriddaas ka faa’iideystaan, ee hadhow jidkii ay doonaan na mariyaan.

“Sidii bay noqotay. Markii xukunkii lagala wareegi rabay, ee bixiddoodii soo dhawaatay bay waxay na yiraahdeen, ‘Waa tanoo dadkiinnii way idin takooreenoo kuma laaban kartaane, waxaan idiin samaynaynaa qaab aad ku noolaataan.’ Intay warqado aqoonsi ah noo sameeyeen bay meel gaar ah na dajiyeen, ee yiraahdeen, ‘Ku shaqaysta jirkiinna iyo quruxdiinna.’

“Waxaan is-lahaa: Inta aad gumeysiga ka xoroobaysaan dulligiinna isaga adkaysta, si aydinnaan gaajo ugu qurbixin; marka gobannimada la gaarana dan baad waddankiinna uga heli doontaan shaqo sharaf leh oo aad ku noolaataan. Waxaan is-iri si gobannimadu u soo degdegto, wixii awooddaada ah oo idil uga shaqee. Xisbigii Es.Waay.El baan si mintidnimo ah ula shaqayn jiray. Waxaan u noqday wardoon gaalada sirteeda u soo ogaada. Waxaan gaaray xad aan dhegaheyga iyo jin-jimahayga, iyo waxyaalihii aan ku xarragoon lahaa u iibiyo kabidda dhaqaalaha Xisbiga!

“Habeenkii calanka la saaray toddobaad dhan baan farxad iyo dabbaaldeg sharaab qaybinayey. Habeenkaasaan gurigii xumaa intaan iska xiray guri cusub u guuray. Waxaan niyaystay in ay tahay maalintii aan bilaabi lahaa nolol cusub iyo shaqo cusub oo sharaf leh. Maxaa ka dambeeyey?

“Xafiisyadii dawladda oo gaaladii shaqada ii diidi jirtay kuraastoodii rag Soomaaliyeed ku fadhiyaan ayaan mar labaad shaqo-raadis u tagay. Nasiibdarro, waxaa dhacday kii madax ah oo aan shaqo waydiisi ugu tagaaba, shaqadii aan xaqa u lahaa ee dawladda ka doonayey in uu ka dhigto wax isagu iska leeyahay oo in aan ka iibsado mooyee si kale aanan ku heli karin. Waa in aan uga iibsadaa jirkayga ama laaluush ama nin kale oo dano isaga xiran yihiin aan u soo maraa! Aaway gobannimadii aan intaas oo dhan u soo dagaallamayey, een dherersanayey maalinta calan Soomaaliyeed la saari doono?

“Alla wuxuu qaddarey in ay isaga raaxaystaan dad yar oo markii loo dhimanayey guryahooda iska hurdayey, waliba qaarkood isticmaarka la safnaa; annagii dhagahayaga u iibinayna geed baa nalagu xiray!”

Intay madaxa gilgishay, ee farta dhexda ka qaniintay bay ku muusootay, “Ciilow way! Goormaa nala xaq soorayaa, ma aakhiro?” Way aamustay, madaxa gilgishay, hoos u hogatay, masar la soo baxday, ilmo soo dhaaftay ku qarisay! Mar dambay sii hadashay, ee tiri, “Waxba yaanan hadal kugu daaline, ilaa maalintaas ilaa maanta noloshaydii waxba iskama beddelin. Nimanka awoodda leh shaqada qura ee ay waligoodba gacanta igu siin jireen waxaa weeye in aan jirkayga ka iibiyo; markay quruxdiisii iyo dhallinyarannimadiisii dhammeysteenna waxay igu dhiirri geliyeen in aan ka iibiyo gabdhaha yaryar ee ay marba xiisaynayaan! Anna waan ka iibinayaa, si aan u noolaado; ha baaba’een ma ahee, ha bas beeleen! Anba la i baabi’i. Ha guur gafeen ma ahee, waligoodba ha guumeysoobeen! Anigaba la i guur seeji. Guryahoodu ha dumeen, anigaba la i gablami!” Markay halkaas maraysay baa hadalkii dhuunteeda ku xirmay, sidii oohini cabburisay. Masarkii bay indhaha ku tirtirtay, iyadoo aamusan.

“Laakiin Beyddan mid baad ku gefsan tahay,” Axmed baa mar dambe la hadlay, markuu cabbaar ka aamusnaa si ay u yar nasato. Saddexdii dumar ahaana uur-xumo iyo u-danqashay la aamusan yihiin. “Dadkaan aad baabi’ineysee u dhaaraneyso, dembi kaama galin waa adigoo kale, sidii aad aheyd kontonaadkii. Kuwii dambiga kaa galay waa kuwaas haddeerna ku adeegsanaya. Iyagii baadba la safan tahay oo aad u majo xaabinaysaa kuwii loo itaal sheeganayey, sidii adiga laguugu itaal sheegtay.”

“Aniga qalbigayga naxariisi way ka dhammaatay. Agtayda ma jiro qof wanaagsan,” Beyddan baa si kulul ugu jawaabtay.

In yar bay aamustay, iyadoo fiirinaysa Faadumo-Yarey oo meel shishe taagan. Intay indhaha ku caddaysay bay tiri, “Naayaa maxaa adigana halka ku keenay, waa adiga meesha ii arag xune? Yaad uga timid gurigii? Taas xunoo aad u jeeddaan haddaan tababarayaa. Dhawr bilood ka dib waxaan ku bilaabayaa in ay rag la geerashayso.”

“Balaayo kula geerashaysay,” Faaduma-Yarey baa cod aan la maqlayn hoos ugu tiri.

Axmed baa su’aal kale waydiiyey ee yiri, “Hadda shaqo nadiif ah haddaad heshid ma ka bixi lahayd waxaan?”

Intay isu qososhay bay tiri, “Ma anigaan ina Shabeel ah? Hooyo anigu dhan u batay!”

“Waa hagaag. Waad fasaxan tahay! Waxba kuuma haysanno!” Axmed baa Beyddan ku yiri. Iyana way dhaqaaqday.

Dumarkii xanaaqsanaa fasixiddaas way ku gacan sayreen. Midba meesheeday af iyo addinba is-hortaag ka muujisay.

“Aad ma waalatay Axmed! Waa fasaxan tahay maxaa waaye? Ma la fasixi karo!” Maanaa ku giriiftay.

“Sug-hee gacaliso!” Axmed baa gabadhiisii iyo kuwii kaleba ku dajiyey, “Xaalku sidaad moodaysaan ma aha e. Qoftaan hadalkeedii wax weyn buu nagu kordhiyey. Dhab ahaan waa qof dulman. Xumaha ay ku kacayso dambigooda waxaa leh ciddii iyada heerkaas gaarsiisay. Waxaa…”

“Yaa? Iida dambi ma leh miyaa? Ruufyaantaan oo Kabco iyo Madiino gubtay?” Leylaa kula doodday.

“Iyadu wax kastoo ay tahayba waa laga dhigay Leyla, iyadu iskama dhigin. Qof wanaagsan oo sharaf leh in ay noqoto iyadaba cidi kama jecla; waad maqlaysay sidii ay u hadlaysay. Ninna korkiisa biyo kama hagrado.”

“Cid kastaa iyada eed ha ka gashee,” Sahraa markeeda Axmed kula doodday, “Ma kula habboon tahay qofta waxaas mujtamaca kula dhex jirta in aynu faraha ka qaadno, ee ay wixii ay qasaysay halkeedii ka sii miisto?”

“Adiga maxaa kula habboon?” Axmed baa su’aal ku celiyey.

“Aniga waxaa ila habboon in qoftaas la xiro, ee bulshada laga dhex saaro. Boogta jirran waa la gooyaa, si ayan u sumayn jirka intiisa kale! Haye Leyla? Adigaa takhtarnimada nooga cilmi roone?”

“Run waaye, maxaa jira!” Leylaa ku taageertay. “Boogta jirran waa in la gooyaa!”

“Laakiin ogow,” Axmed baa yiri, “Marka taasi faa’iidada keeni kartaa waa marka jirka intiisa kale fayowdahay. Laakiin ka warran haddii ay boogtu tahay mid markeedii horeba ka dhalatay sun iyo jeermi jirka oo dhan ku baahsan? Ma diidaysaa haddii boogtaas hadda kuu muuqata la gooyo in ay isla goortiiba kuwo kale soo baxayaan, ama haddeerba meelo badan oo aadan u jeedin kuwo ka khatarsani ku yaalliin? Maxaan dhib iyo xanuun ahayn oo ay markaas taraysaa hal boog oo aad goysay?”

“Run waaye, laakiin gacmaha maa laga laabahaa? Maxaa la suubihaa?”

“Maya Leyla, ma aha in gacmaha la laabto. Waa in jirka oo idil isku mar la daweeyaa. In boogta dusha ka muuqata afka laga jaro, haddana soo fufto, xal ma aha. Xalku waxaa weeye in la xidid-gooyo begteeriyada jirridda ku aasan ee sababta u ah boogaha dusha ka muuqda.”

“Maxaa waaye idinka waxa aa noo keenteen?” Maana oo Axmed hadalladiisii dambe waxba ka fahmi wayday baa su’aashaas ka hor geysay, “Ununka Beyddan Shabeel aan ka hadlaynay; boog iyo begteeriya iyo balaayadaan aa noo keenteen maxaa waaye? Naagtii igu dheeshay maxaan ku suubinaa? Warka noo soo gaabiya.”

Axmed intuu dhoolla-caddeeyey ee gabadhiisii, sidii cunug yar qoorta iyo garbaha u salaaxay buu cod daggan ku yiri, “Maana! Beyddan Shabeel sida ay tahay, iyada qof ahaan, waxba lagama baddeli karo. Jaa waa ahaatay. Hadalkii aan markii dhaweyd lahaa haddii fahamkiisu kugu adkaaday waxaan ula jeeday: Haddii aynu Beyddantaan xirno, ama dilno, wax faa’iido ah ma leh; maxaa yeelay waxaa jira boqollaal Beyddan oo mujtamaca ku dhex jira; ama dib ka soo fufaya. Beyddan iyo da’deedu caymin ma leh, waa ahaadeen, wixii ay galaafan karaanna waa galaafteen. Laakiin waxaa caymin leh Faaduma-Yarey iyo da’deeda iyo da’aha ka dambeeya. Waad arkayseen, Faaduma haddii aan la caymin waddadii Beyddan martay bay ku socotaa. Inta taag-darrida iyo tabaalaha haysta loogu soo duggaalo, ayaa tubtaas qalloocan lagu khasbayaa, berrina waa Beyddan cusub!”

“Akhrud! Ha u saadin gabadha waxaas!” Cambaraa wiilkeeda ku af jigtay, iyadoo Faaduma-Yarey si hooyonimo ah hoosta u soo gashanaysa, “Ha iga maqashiin, Ilaahay ku jirrabi mayee. Caawa laga bilaabo carruurtayday ka mid tahay. Berri-subaxba dugsi baan hore ka geynayaa!” Intay hoos u gacalo-eegtay bay u raacisay, “Sow ma aha hooyo? Haye dheh.”

Faaduma-Yarey sidii laga filayey “Haye” lama soo boodin, farxadna ma muujine hoos bay u hogatay, sidii wax fekeraya. Waa lala yaabay, madaxa loo toosiyey, warkii loogu soo cel-celiyey! “Maxaa jira Faadumo? Ma rabtid miyaa in addoonsigii Beyddan Shabeel lagaa xoreeyo? Ma jeclid miyaa in wax lagu baro oo mustaqbalkaaga la dhiso?”

Mar dambay hadashay, iyadoo indhaheeda ilmo ka da’ayso, codkeeduna laxan oohineed la googo’ayo, ayay tiri, “Waa jeclahay… Laakiin… Laakiin, walaaleheyna?”

Inta la naxay baa la is wada eegay. Qof eray ka soo baxaa la waayey. Murugadii bay wada qaadsiisay. Qof walba waxaa hor yimid horintii agoonta ahayd ee Faaduma u weynayd, dhammaantoodna caawa iyada ka il daran. Waa yuruuricii tabaalaysnaa ee ay aawadood addoonsiga Beyddan ugu adkaysanaysay; waa kuwii ay saqda dhexe marka la seexdo luflufka martida Beyddan ka wabax-taraaraan, dambiisha ugu aruurinaysaye ula guuraynaysey, si ay nafta ugu ceshadaan, intooda marba Xamar joogta.

Waa loo wada murugooday, laakiin xal looma hayn. Hal qof waa la korin karaa, laakiin qoys dhan korintiis miyey kafaala qaadi karaan? Immisa qoys baase jirta oo kaas la mid ah ama ka sii liidata?

Axmed baa mar dambe hadlay oo yiri, “Faadumo waa runteed. Iyada qudheeda mushkiladdeedu inta aad moodaysaan ka qota dheer. Kuma xallismi karto sidii fududayd ee ay markii hore noogu muuqatay. Iyadu waa qof abaal noo gashay, in aan u gudnaana waa nagu waajib. Qof ahaan wax waannu u qabanaynaa; laakiin mushkiladdii asaasiga ahayd ee Faaduma-Yarey faqriga badday, wali waa taagan tahay, Faaduma-Yarey yeynaan u arkin halkaan ruux ee naga soo horjeedda. Sida ay u jiraan boqollaal Beyddan, ayaa waxaa u jira boqollaal iyo kumanaan Faaduma-Yarey oo u baahan in aayahooda la badbaadiyo!”

“Sidee lagu badbaadin karaa hadda waayee?” Leylaa waydiisay.

“Waxaa lagu badbaadin karaa in mujtamaca oo idil la carra gaddiyo,” Axmed baa ku jawaabay, “In la dabar gooyo dhammaan dhaqannada gaboobay iyo kuwa gumeysigu abuuray, gadaashiisiina kuwii dhaxlay isaguna wakiishay ay sii kobcinayeen. Waa taas begteeriyada boogaha oo dhammi ka soo fufayaan. Ilaa jirridda ay fadhido la gooyo, ciidda ay ku fadhidana la carra-gaddiyo, mujtamac fayow ma la helaayo!”

“Laakiin yaa laga sugayaa carra-gaddintaas?” Sahraa waydiisay.

“Waa hawl innaga inoo taal, Sahraay. Da’dayada cusub baa laga sugayaa.”

“Dhallinyarada Soomaaliyeed dabeecaddooda waan aqaan,” Sahraa kula doodday, “Qof waliba sida uu hoostaas uga guuxayo, wax-qabadka dhabta ahna inta kale ugu hallaynayo, ayay qarniyaal gudbayaan!”

“Maya Sahra; saadaal-xumadu ma fiicna. Dareenkaagaas wax baa ka jira, laakiin ogow, is beddelka bulshada qawaaniin baa xukunta, waana wax khasab ah. Ku kalsoonow mustaqbalka!”

 

— 12 —

“Ciise iyo odaygii waa soo daaheen. Tolow ma odoygii baa miyirsan waayey?” Cambaro Cali Dhoof oo cabbaarkaanba dooddii socotay aan waxba ka fahmayn, waxna ku darsan, ayaa su’aashaas hadalka majarihiisii ku weecisay. Cabbaar baa lagu walaacay erayo looga walwalsan yahay caafimaadkii odayga.

Axmed maskaxdiisa markaasay ka baxday mushkiladdii guud ee uu casharka ka bixinayey. Waxaa mar labaad garbisay mushkiladdii isaga u gaarka ahayd. Jawigii murugsanaa ee uu ku dhex jiray buu mar kale gocday. Mustaqbalkii guurkiisa Maana, ee mad-madowgu galay buu indhaha ku taagay. Mushkiladda ugu weyn waxay uga muuqatay sida uu u guursan doono gabadhii aabbihi ku ceeboobay. Wuxuu is waydiinayey odayga mawqifkiisu waxa uu noqon doono iyo ra’yil-caamku waxa uu oran doono. Wax kasta ha ka horyimaadeene kolleyba isaga talo way u go’an tahay. Wax uu Maana dhaafsanayaa ma jiraan!

Leyla Xaaji Muumin oo meel aan ka fogayn taagan buu intuu milicsaday ku yiri, “Leyla! Aniga iyo Maana abaalka aad noo gashay wax la gudi karo waa ka weyn yahay. Walina walaaley waanu kuu baahannahay. Waxaan kaa baryayaa in aad waalidkii mar labaad noogu gargelyootid, ee adigoon fadeexadahaan iyo mashaakilkaan dhacay u sheegin, aad tiraahdid…”

“Haah! Ar wax fiican baan idinka hilmaamay!” Leylaa intay soo boodday hadalkii ka kala goysay.

“Haye?” Maana iyo Axmed oo hididiilo kadis ahi gashay baa hal mar isla yiri.

“Subaxaan adoogaay aa ii wacay. Minankaynaan tagay. Bes waxaaba la ii sheegay in arintii dib la isugu noqday. Adooga waa lala hadlay, ikhyaar iyo ma akhaan, adiga dad badan aa u caqli celiyeen, waxaa la dhahay, ‘Aaw Xaaji Muumin soo dhawaaw! Gabartaada lamma goorba igaarkiid la rabtay waa is gafeen. Wixii dhacay waa dhaceen. Hadda gabartii saan haddii lagu dhaafo waa hallaaweesaa, sidii Iisha camal; gabartii intii oo hallaawi leheed, ninka oo iida jeceshahey a loogu duceeyo. Yaa og in us lee kheer u yahay? Walaasheeda Leylaba shalay maantaan ninkii jeclaatayaa loo diidaayey, nabarkii isla fakteen oo is arooseen, hadda yaa ka fiican! Kheerka meeshiis ku jiro ilaahaa og…’

“Bes adooga waa oggolaaday. Waxaas i dhahay, ‘Maanadii soo wad. Minankooda a timaado. Igaarka aa sheegeysiin, igaar fiican haddiis yahay waa arki doonnaa! Xaalka waa iska hagaagaa!’ Bil xaqiiqa aniga waxaan ka kurbaysnaa Maana oo subaxaan an buriyey, laakiin, nasiib wanaag, khafna ma u sheegin wixii dhacay.

“Hadda berri subixii Maana waa wadaa. Waalidkeeday u hoyanaysaa, anigana waalidka mar kale waa la hadlaa; xaalka waa hagaagaa. Bishaaradaasaan idiin haayey, waxaan ku hilmaamay mashaakilkii inta!”

Axmed iyo Maana intay rayrayn kula soo ordeen bay Leyla isku mar midba dhaban ka dhunkaday. Haddana intay labadoodii is-gacalo-milicsadeen, farax iskula boodeen, afarta gacmood is waydaarsadeen, laabta iyo luquntana isku cadaadiyeen.

 

Dhammaad