— 1 —

Gabbalkii oo guduutay, gaashaanna u ekaaday, baa gebigii qarin lahaa ku sii hoobanaya. Maalintii baa sii cararaysa. Habeen carcartiisii qabaa ku daba jira. Injineer Axmed Jaamac dariishad furan buu ka daawanayaa cilcillowga makhribka ee cirka iyo caadka ku saynsaabanba midabka casaanka ah ku aslay. Sariirtiisii midabkeedu huruudda ahaa buu salka ku hayaa. Lugihiisa kubabkooda timaha badan ee dacaska dhulka ku cuskan waxay ku kala dhex jiraan kubabkana isku salaaxayaan laba lugood oo ka midab qurxoon, korkoodu mullaax yahay, kubabkoodu hannaan wacan u qoran yihiin, kabo sookal ahna ku joogaan. Addimadaas ilqabadka leh ee saakada cillaanka ah huwan waxaa ku soo ag fidsatay Maana-Faay Xaaji Muumin oo ku fadhida kursi sariirta cirifka loo saaray. Saakada ay qabto iyo macawiista uu guntan yahay dacalladoodu way is xadantaynayaan. Marba marka ka dambeeya iyadoon la is ogayn baa la isku soo dhawaanayaa, la is gacalo-dhuganayaa, shumis la isu dhiibayaa, boholyowga caashaqa la isku boodi gaarayaa! Inkastoo uusan galabtaas seexan, haddana Axmed wajigiisa waxaa ka muuqatay farxad aan xad lahayn. Waa astaan lagu yaqaan mar kastoo uu Maana-Faay iska ag helo.

Waxaa caado u ah, maalintii qadada ka dib in uu cabbaar seexdo. Caadadaas aad buu ugu dheggan yahay. Waxa keliya ee ka baajin karaa waa isagoo galabtii shaqo leh. Laakiinse marka uu Maana ballan la leeyahay xaalkiisu waa si kale. Hurdo iska daaye shaqada qudheedaa qiilqiil galaysa. Taleefoon ay subaxnimadii u soo dirtay ayay ku ballameen in ay galabtii guriga ugu timaado. Markii uu soo qadeeyey ilaa markay u timid, oo ay u dhaxaysey muddo saddex saacadood iyo dheeraad ah, muu seexaan, hawl aan u diyaar- garowgeeda ahaynna ma qabsan. Xitaa akhriskii uu u bisa bisoon jiray, buug ma kala furin. Inta uu guriga joogo, mar uu hurdo iyo mar marti culus u joogto mooyee, inta kale wuxuu ku jeedaa buug ama wargeys. Marka uu Maana sugaayo oo keliyuu akhriska illaawaa. Wuxuu ku dhaqaaqay kala habaynta guriga, qurxintiisa iyo carfintiisa. Diyaarin wax ay ku madadaalato. Wax ay cabto, wax ay daawato iyo wax ay dhegaysato. Waxyaalaha ay ka hesho iyo waxyaalihii uu xusuus ahaanta uga hayey ee uu soo dhaweeyo, meeshii ay fariisan lahayd oo uu sii qorsheeyo, isaga naf ahaantiisa oo isa sii habeeya, iyo wixi la mid ah.

Hawlahaas oo dhan waxaa uga soo haray waqti badan oo uu seexan karay, hase yeeshee ma seexan. Muxuu u seexan waayey? Ma wuxuu diiddanaa in ay u timaaddo isagoo hurda, mise fekerkeedii baa dareenkiisa buuxiyey, jidkii hurdadu u soo mari lahaydna ka xiray? Labada sababoodba way jiraan. Barashadii Maana-Faay ka hor, marna lama ahayn in qof dumar ahi ilaa xadkaas la weynaan karto. Hammigiisa buuxin karto. Qalbigiisa hanan karto. Hawl ku noqon karto. Hurdo u diidi karto. Habeen iyo dharaarna madaxiisa ku jiri karto.

Habeenkii ugu horreeyey quruxdeeda uun buu ka helay. Waa rag iyo hawee, hannaankeeda wacan baa hiyi kiciyey. Sababtaas awgeed ayuu Sahra ugu dirsaday, isagoon garanayn hadaf cad oo uu ka leeyahay. Habeenkii Jungal, waxay ugu muuqatay qof ka duwan hablihii hore u soo maray. Wax aan u caddayn baa xaggeeda u jiidanayey, naftiisa raalli gelinayey, wehel lama huraan ah ugu ekaysiinayey. Maxay ahaayeen waxaasi? Ma quruxdii habeenkii horaba hiyi kicisay baa? Ma xishoodka gabarnimo ee ay daymadiisa wajiga ka dadbaysaa? Ma laabteeda xalan ee aan xeeladihii dumarka lagu yiqiin weli ku xoogeysan baa? Ma erayadeeda ugubnimadu ka dhadhamayso ee ay dhibyarida carruurnimo isaga dhahaysaa? Isaga qudhiisu ma garanayn waxa uu ka helay, ee naftiisa raalli geliyey. Keliya wuxuu garanaayey in uu ka helay. In ay hammigiisa buuxisay. In ay laabtiisa harsatay. Ma kala hubin qudhiisu in jacayl hardiyey iyo in ay hawo kale calan u lulayso.

Kulamadii habeenkaas ka dambeeyey ee uu la yeeshay, Sahra Yuusufna u fududaysay, midba midka ka dambeeya wuu u sii hanweynaanayey, u sii hanqal taagayey, hirar fogi u sii muuqanayeen, hawadii guurkuna ku sii weynaanaysey, inkastoo uusan weli haasaawaha ku soo darin.

Hadda marxalad aan yarayn, miisaanna fududayn bay is barashadoodii ka tallawday. Waqtigu waa xiimayaa. Bil baa dhammaatay. Mid kalaa ka daba tagtay. Tii saddexaad baa kala barantay. Isbeddel weyn baa dhacay. Waa taas Maana-Faay ninkii ay daymadiisa ka carari jirtay gurigiisa galabta dhex fadhidee saxankii cishqiga la dheelaysa!

 

— 2 —

Ma sahlana sida ay Maana heerkaas ku soo gaartay. Tallaabooyin badan baa ka horreeyey. Tub dheer bay soo martay. Martiqaadkii u horreeyey ee ay ku soo dhaweeyeen Sahra iyo saddexenkeedii, Maana wuxuu ku reebay raad aan go’i karin. Tixgelintii weyneyd, koolkoolintii badnayd, ammaantii xad-dhaafka ahayd, xushmaddii ballaarnayd, adduunyadii la tusay, arrimihii looga sheekeeyey, intuba waxay noqdeen wax aan hore u soo marin, aad u xiisa geliyey, qiimihii ay isla lahayd kordhiyey, qabweyni dareensiiyey, dunidoo dhan u qurxiyey, qalbigeedii ugbaa ee waayo-aragnimada u oommanaana irdihiisa garaacay.

Habeenkii hore waa tii xusuustaas ku seexatay, subaxdiina la soo toostay. Ka dib, dhawr jeer gurigii Sahra booqashooyin ku tagtay. Asxaabtiina la kulantay. Kadis iyo ku tala galba. Sheekadii sii socotay. Maana tartiib-tartiib u qala goysay. Kooxdiina la qab satay. Sahra horeba uga qaloon mayn. Cabdinaasirna dhaqsaba ugu qala goysay. Ulana kaftan wadaagtay. Axmed marka ay kala maqan yihiin keligiisay inta badan ku fekeri jirtay, erayadiisii soo gocan jirtay, sawirkiisu u muuqan jiray. Marka ay aragtana way ka qaloon jirtay. Markii dambe isagiina ku qalo goysay. Isxirxiriddiina ka xoroowday.

Marba marka ka dambeeya waxay dareemaysey in ay Axmed ku sii xirmayso, xusuusteeda ka bixi la’ yahay, xoog dahsooni xaggiisa u sii jiidanayo. Waxay is-aragtay iyadoo mar walba ku fekeraysa, sababta ma garanayn. Marka la sheekaysanayo si gaar ah u dhageysanaysa. Isaga afkiisa uun eeganaysa. Dadka kale hadalkooda u dhugma lahayn. Marka ay iyadu hadlaysana dareemaysa in ay keligii la hadlayso. Waxyaalihii kale ee ay danayn jirtay way illowday. Aad bay isula yaabtay. Meel lagaga yimidna garan wayday. Dhawr jeer bay goosatay in ay kooxdaas ka xarig furato, guriga Sahrana iska goyso, ee gurigooda ku ekaato, sideedii hore. Go’aankaas waxay gaartay markay dareentay in mawjadi sidato, ciddiina ka shakiday ee hooyadeed dhawr jeer canaanatay, beentii ay u sheegaysayna ka soo oodantay. Ma yarayn inta jeer ay guriga Sahra ka tagtay iyadoo niyaysan in ayan dib dambe ugu soo noqon. Haddana waxay is-arki jirtay iyadoo ku soo ordaysa, ee is celin kari wayday. Hadday dhawr beri gurigooda isku adkayso, nolosha oo dhan baa ka hor imaanaysa. Cuntada, hurdada, akhriska, dadka guriga jooga iyo hadalkooda, waxaa oo dhammi way dhibayaan. Way ku xajiimoonaysaa. Markaasay is cunaysaa, ee is karhaysaa, wax walbana karhaysaa, ka dibna joogi kari waayaysaa, ee soo xargo goosanaysaa.

Muddo ka dib, Axmed iyo Maana wixii ay isu qabeen way qarsoomi kari waayeen. Runtii baa la isu sheegay. Jacaylkii waa soo shaac baxay. Fagaare faydan baa loogu faysteeyey. Qoftii u horraysay ee daaha ka rogtayna Sahray ahayd. Ka dib markay labadooda midba gooni u daristay, in ay isku cudur yihiinna ogaatay, ayay u kala xog warrantay, kuna dhiirri gelisay in ay xanuunkooda isu qirtaan. Axmed baa ku horreeyey ee beryo is bandhigayey. Maanana markii dambe is qarin wayday. Daahii waa la iska rogay. Dhufayskii waa la isaga soo baxay. Kalgacaylkii waa la isku gacan qaaday. Heestii jacaylka waa la darandoorriyey. Maqaarsaarkii Sahra waa laga baxay. Gurigeedii culayskii badnaa waa laga qaaday. Kooxdii waa laga madax bannaanaaday. Madal jacayl baa meelo cusub laga furtay. Guriga Axmed ka mid buu noqday. Maana-Faay waa la soo baray. Markay cidda kataan ka heshaba way u soo dhuumataa. “Dugsigii baa galabta lagu noqonayaa,” iyo “Gabar baan duruus la soo akhrisanayaa,” bay ku marmarsootaa. Aay-Caddeey Allaahu run. Horaa loo yiri, runtaada hore beentaada dambay u roon tahay.

 

— 3 —

Ishii bugtaay ku bikaacso! Waa taas Maana-Faay caawa ku gabbaldhacsatay gurigii gacaliyaheed. Ninkii hadlayaa ha hadlo. Af la buuraa ninkuu ku yaal buu dhibaa. Ag fadhigiisu farxadda uu nafsaddeeda ku beero way ku baddelanaysaa canaan kastoo ka soo gaarta. Way ku qabtaa xan kastoo laga been abuuro. Doob dareen baa dilay! Dadow i daaya! Dawadii naftaydaan dugsanayaaye! Iikar Aaw Mukhtaarna aaway? Ma ogi. Ma ogi. Ma ogi! Dhub Alla ha siiyo dhiblowgaas! Markuu Iikar ku soo dhacay bay isku naxday. Intay Axmed wajigiisa eegmo lama filaan ah qac ku siisay, bay degdeg uga jeesatay, ee indhaha hoos u rogatay. Waxaa saaqay dareen dhalanteed ah oo cabsi geliyey. Waxay la noqotay in uu Axmed uurkeeda daalacday ee Iikar ka dhex arkay, ogaadayna arrinta ka dhaxaysa iyada iyo ina-adeerkeed. Iyadoon is garanayn bay wajigiisa xanaaq ka eegaysey. Markay is garatayna waa tii degdeg uga jeesatay. Waxay ka cararaysey in eegmadu shaki geliso, ama indhihiisa soo jiidato, ka dibna uu dareemo walwalka wajigeeda ku sawirmay. Hoos-u-jeesiga waxay ku qarinaysey walaacii ku dhacay korkeedana wada saameeyey. Hase yeeshee, wuu qarsoomi kari waayey. Sheekadii uu u hayey way ka hartay. Inuu hadlaayo way maqlaysey. Waxa uu ka hadlaayose goorahaanba lama socon. Isagoo hadalkii dhexda uga jira, ayay intay sacabkeeda midig isku babisay uga naxsatay!

“Axmed minankaada kuleel waaye.” Waxay isku dayaysey in ay hadalkaas walaaceeda ku qariso. Ama in ay albaabkiisa ku ooddo.

Intuu wajigeeda ka ilbuuxsaday buu yiri, isagoo sheekada ay kala goysay filan waageedu indhihiisa ka muuqdo, “Ma kululaatay Maana?” Intuu babis soo haabtay buu cod macaan ugu raaciyey, “Iga raalli ahow gacaliso, haddii aan dareemi waayey in kulayl ku hayo! Marka aad ila joogtid, jacaylkaaga mooyee wax kale ma dareemo. Hawadu kulayl iyo dhaxan mid ay tahay ma garanayn.”

Intay markuu in yar babiyey, babiskii si dabacsan uga soo qabsatay bay tiri, “Waad mahadsan tahay.”

Wuxuu afka u kala qaaday in uu hadal yiraahdo. Laakiin intaan eray ka soo bixin buu maqlay albaabkii yare riixnaa oo la garaacayo iyo “Bermeeso” nin leh. Intuu jalleecay buu yiri, “Soo dhaaf!”

Maana-Faay intay isku naxday bay Axmed ka durugtay.

Inan madow oo xoog weyn baa soo galay. Xabbad sigaar ah oo daaran baa laba farood dhexdooda ugu jirta. Gacanta kalena silsilad dheer oo xirmo furayaal ah ka lulata, ayuu si qabweyni ku jirto ugu wirfinayaa. Markuu madaxa la soo galayba, waxaa qacdii hore indhihiisa jiidatay gabadha quruxda badan ee kursiga ka dhakoosha. Cabbaar bay indhihiisii ku dul suuxeen, sidii bir magnad qabsaday, addimadana midba mar buu si culus u soo qaadayey. Abbabaay. Abbabaay! Ar waxaasaa qurux lagaa yiraahdaa! Daayeerku xaggee buu ka helay malaa’igtaan yar? Maxaan anigu u heli waayey intuu isagu helayey, anigaaba intaas magaalada afarteeda gees baabuur la wiifayee? Intii uu sidaas uurka ka lahaa, afkana wuxuu ka yiri, “Galab wanaagsan!”

Oraahda noocaas ah weligii kuma salaamin saaxiibki. Kajan iyo xifaaluu hore uga bilaabi jiray. Oraahda asluubaysan, eegmada hurdaysan, saanqaadka miisaaman iyo sigaarka qabweynida loo jiidayo, intuba waa dhoollatusad gabadhu ka keentay. Waa caado uu leeyahay markuu gabar cusub la kulmo. Markuu meeshii gabadhu fadhiday hal tallaabo u soo jirsaday buu intuu si xushmad leh gacan ugu soo taagay ku yiri, “Abbaaye Kulmiyaa la i yiraahdaa.”

Intaan Maana u jawaabin buu yiri Axmed, sidii nin eed reeb ah, ee ka gaashaamanaya in waajib-gudasho la’aan lagu eedeeyo, “Kulmiye waa saaxiibkay aan isku dheernahay. Iska jir, waa dumaashigaaga koowaad.” Haddana intuu Maana garabka shishe gacanta ka saaray buu yiri, isagoo Kulmiye hadalka u jeedinaya, “Maana-Faay. Waxaan u malaynayaa wax badan baad iga maqashay. Waa qoftii aan ku dhaaran jiray. Magaceedu kuguma cusba.”

Haah, waa qoftii uu barashadeeda kaa meermeerin jirey. Galabtaad qabatay. Alleylehe bagaad ugu timid. Ilayn hadduu beryahaan dumarkii kale ka go’ay, waa nin sabiibkaan cidla ka helay! Intuu mar labaad Maana gacan qaaday, buu yiri, isagoo fikradahaas madixiisa ku soo dhacay dhoolla-caddayn ku qarinaya, gacanteedii dabacsanaydna weli ku dheggan, “Maana-Faay miyaa qoftaani? Waa runtaa. Magaceedu iima cusbee, araggeeda uun baa ii dhimmanaa, isagana galabtaan nasiib u yeeshay. Barasha wanaagsan!”

“Barasha wanaagsan!” bay ka daba tiri, iyadoo gacanteedii uu ku dhaggenaa tartiib ugala baxaysa, ee uurka ka leh, Iga fuq bisinkee!

“Aad baan ugu faraxsanahay,” isagiiba sii watay, isagoo kursi uu soo jiitay ku sii fariisanaya, “In aan galabta dumaashiday bartay. Inkastoo aynnaan is arkin, waan la socday in aad qof wanaagsan tahay. Sidaas daraaddeed, waxaan hadda ka hor Axmed ku iri, habeenka u horreeya ee aad Maana iskaaya bartid, labadiinnuba anigaad ii casuman tihiin. Nasiib wanaag caaway noqotay. Casumaaddaydii waan fulinayaa, idinkuna waad iga aqbalaysaan. Adiga sharafkaaga, ayaynu isku casumaynaa Maana. Isbarashadii qoyska oo dhammaystirantayna waynnu u dabbaaldegaynaa. Sow ma aha Maana? Qalinka noogu duug! Allaa yacisak!”

“Abboowe waa mahadsan tahay. Cawada wakhti ma qabi,” bay ugu jawaabtay iyadoo dhoolla-caddaynaysa, qosol dhab ahna isku celinaysa. Waxay iska dhigaysey qof hadalkiisa u bogtay, ee riyaaqiisa u qoslaysa. Dhabtuse waxay ahayd, hadal tiradiisa iyo indha adaygiisay ku qoslaysey.

Axmed qudhiisa mar baa qosol ka soo fakan gaaray, markii Kulmiye ku andacoonayey in uu martiqaadkiisa hore ugu sheegay. Markuu beenta uu qurxinayo maqlay, buu intuu darbiga xaggiisa u jeestay, uurka ka yiri, Iska wad waa munaafaqnimadaadii aad weligaaba hablaha ku indha sarcaadin jirtaye!

Kulmiye martiqaadku ka dhab buu ahaa, kase daacad ma aheyn. Markuu Maana arkay buu go’aan degdeg ah ku gaaray in uu daraaddeed u baabi’iyo barnaamijkii habeenkaas u qorshaysnaa. Wuxuu la ballansanaa laba gabdhood oo uu xalay iyagoo waddada taagan ka qaaday, ee soo cashaysiiyey, ka dibna ay ku adkaatay in uu middood ku keliyaysto, tan labaadna khaarajiyo. Waqtiguna ciriiri buu ku ahaa, waayo gabar uu labadaas beri wadwaday buu gurigiisa kula ballansanaa. Sidaa awgeed ayuu asxaabtii cusbayd ku yiri, “Waa inoo habeen dambe!” Axmedna wuxuu u soo maray inuu hore u qaado, ee yiraahdo, “Naagaha mid iga qabo,” si uu tan kale daynkiisii uga gudsado. Markuu Maana-Faay arkay hablihii fiidmeerta ahaa iyo barnaamijkoodiiba wuu la qiime beelay. Hase yeeshee, martiqaadkaas iyo barnaamij-burburintaasi kama ahayn deeqsinnimo ka badatay iyo daacadnimo saaxiib ahaaneed. Ugu danayn mayn Maana-Faay iyo Axmedkeeda. Isagaa meesha dan ku watey.

Waa caado uu leeyahay marka uu gabar qurxoon la kulmo, in uusan si fudud uga gudbin isku dayiddiisa hore, waa in uu isla markaasba barnaamij la samaysto. Hadday taasi ku adkaato, sida badanaaba dhacda, wuxuu ku dadaalaa in uu ka guntado xarig uu berri raad raaci karo. Gurigeeda, taleefoonkeeda, meesha ay ka shaqayso, ama dugsiga ay dhigato iyo wixi la mid ah. Kuma aammino taleefoon ay isaga ka qaadato, ama ballan ay u dhigto oo keli ah. Isla markaas, waa in uu inta ay la joogto ‘burhaantiisa’ wax ka tusaa, ee run iyo beenba ku indha sarcaadiyaa, si ay araggiisa labaad ugu soo hilowdo.

Taasi waa qofta caadiga ah ee uu ugaarsanayo. Laakiinse tani waa dumaashidi. Dumaashidi miyaa hunguri ka hayaa? Xaashaa lillaah! Sharafkiisaa ka weyn! Oo haddaas muxuu ilaa xadkaas u danaynayaa? Muxuu barnaamijkii u qorshaysnaa ugu loogay? Muxuu isagoon waqti haysan u soo ag fariistay, ee sheekada dheer ugu galay? Hayaay! Muxuu uga hagaagi la’yahay, ee ay weli u haysataa sidii magnadkii? Muxuu u sii dhadhansanayaa erayadeeda? Muxuu u sii macaansanayaa daymadeeda? Bal adba! Ma uu garanayo. Timir laf baa ku jirta! Ceeb Alla ha asturo! Maya. Maya. Xaashaa. Alle iguma jirrabin in aan saaxiibkay gacan dhaafo. Inta naago Ilaahay badshay dumaashiday wax ka damci mayo. Immisaa bocor i daba ordaysa, ee aan ballannadoodii kala jahayn kari la’ahay! Laakiinse tani dumaashiyo la mid ma aha, dumar la jaad maaha. Eeysh calaa cuyuun!

Qoftu ma qof baa! Yaa salaam! Bal Ilaah baan idinku dhaarshaye, eega canabkaas bislaaday! Ma indhahaasaa la iska celin karaa! Ufaa caleeg! Jalleeceeda macaan baa i dishay! Istaaqfurulla! Nacallaa shaydaan ku yaal! Hungurigaygow yur! Ceeb caleeg! Laakiin sow ma suurtowdo in ay saaxiibkaa kala haraan, illayn isma qabaane, ee aad markaas ka dib cidla ka heshid? Haah. Maxay u suurtoobi wayday. Yaakhey muu isaga haro! Tolow sidee uga reebtaa? Calaa kulli xaal, qofta si fiican isu bar.

Intii uu xabbad sigaar ah shidashadeed ku marmarsoonayey, buu mawjadahaas oo dhan dhex muquufay. Dhawr jeer buu Maana-Faay ku celceliyey soo bandhigiddii martiqaadka. Wuxuu isku dayey in uu ku qanciyo. Hase yeeshee way u soo dabci wayday. Waxay markii dambe ku afgobaadsatay, “Caawa kuma soo tala geline waqti kale ha noo ahaato.”

Axmedna markii dambe ra’yigaas ‘reer magaalnimada’ ah garab buu ku siiyey. Saaxiibkiisna wuxuu ku qanciyey in ay Maana galabtoo dhan gurigoodii ka soo maqnayd, intaas ka badanna ka maqnaan karin, waana wax jira.

Wuxuu kaloo u raaciyey in loo baahan yahay in Kulmiye saaxiibaddiisna martiqaadka laga qayb galiyo, taasina ayan habeenkaas suurta gal noqon karayn. “Maxaa yeelay qoftii la marti qaadayo waa in waqti hore la wargeliyaa,” buu yiri Axmed, isagoo si dadban Kulmiye ugu sheegaya in martiqaadkiisu degdeg yahay, loona baahnaa hadduu caawa Maana marti qaadayo in uu shalay ama dorraad u sii sheego. Sidaasaa loogu heshiiyey in martiqaadkii dib loo dhigo.

“Maana waxay i soo xusuusinaysaa,” Kulmiyaa yiri, isagoo Maana eegaya, “Gabadhii sannadkii dhawayd ku guulaysatay tartankii boqoradda quruxda adduunka ee Landhan lagu qabtay. Aad baad isugu eg tihiin. Haddaad isku dal u dhalan lahaydeen, waxaan is-oran lahaa waa mataano.”

Axmed markuu warkaas maqlay buu buugaag koomadiin Maana gadaasheeda yaal ku dul rasaysnaa ku dhaqaaqay. Sidii nin aan sheekada u dhugma lahayn buu buug ku sii jeestay. Laakiinse buugga akhrin mayne sheekada Kulmiyuu hoosta kala socday. Wuxuu ku sigtay inuu yiraahdo, “Aaheey waa markaagii. Adeerow boqorad quruxdeed ma aadan arag, gabadha beenta ha iiga beer goyn.”

“Ad gebertaas intee ku aragtay?” Maana-Faay baa waydiisay.

“Landhan baan ku arkay, markii tartankaasi ka socday. Iglan baan berigaas dalxiis ku joogay. Beri dambana Baariis baan ku arkay. Hoteelka Hiltoon oo aan dagganaa bay iyaduna soo gashay. Habeen baan caweyska hoteelka ku casumay. Iyaduna markeeday i casuntay. Hablaha Yurubku kuweennoo kale ma ahee waa dad ilbax ah. Ka dib qoftii sidii baan ku saaxiibnay.”

Axmed intuu saaxiibkii isha qac ku siiyey buu haddana buuggiisii ku jeestay. Daymadiisaas Kulmiye wuxuu ka gartay in uu leeyahay, “Nin aan beenta la xishoon baad tahay. Goormaa Landhan tartanka quruxda lagu qabtay. Yaase adiga sannadkii dhawayd Landhan ku geeyey, waa taynnu is ogayne. Xaggeese ku aragtay Hiltoonka Baariis. Yaaba sannadkii dhawayd tartan quruxeed isugu yimid?”

Maana-Faay oo aan arrimahaas oo dhan waxba kala socon, sheekadii Kulmiyana xiise la yeelatay baa tiri, “Oo Baariisna maxaa ka jerisay?”

Intuu yare ruqaansaday, ee fadhigiisii iyo codkiisiiba haybadeeyey buu yiri, “Shirkad Faransiis ah oo aan lacag ku lahaa baan la soo xisaabtamayey!”

Markay arrintii halkaas gaartay, buu Axmed intuu u adkaysan waayey ka dhex galay. Intuu saacadda eegay buu yiri, “Kulmiye baabuurkii waad wadataa sow ma aha?”

“Haah, maxaa baabuur la’aan i dhigay.”

Intuu kacay buu yiri, isagoo is diyaarinaya, ee katabaanka surweel ka soo haabanaya, “Fiican weeye. Haddaba waxaynnu sii dhawaynaynaa Maana.”

 

— 4 —

Maana-Faay Xamar Weynaa la geeyey. Kawaanka weyn agtiisay baabuurkii uga dagtay. In xaafaddooda intaas looga sii dhawaado way diidday. Waxay ka baqaysey in dad garanaaya arkaan.

Markay libirtay buu Kulmiye Axmed ku soo jeestay, isagoo leh, “Ii dhiib gacanta!” Intuu si diirran u gacan qaaday buu yiri, “Waan kuugu hambalyaynayaa in aad qof cajaa’ib ah heshay.”

Axmed jawaab daymo iyo dhoolla-caddayn dhaafsiisan uma celin. Kulmiyana intuu in yar aamusay buu hadalkiisii watay, ee yiri, “Laakiinse waxaan ka baqayaa in aadan ka faa’iidaysan.”

“Maxaad ula jeeddaa ka faa’iidaysigaas?”

“Maxaan kaaga sheegayaa waxa laga faa’iidaysto gabar qurxoon oo kuu soo gacan gashay. Run ahaantii ima cajabin sidii aad u fadhideen markii aan galabta idiin imid. Ma dhawayn baan u malaynayaa markii aad is barateen. Immisa toddobaad baad is tiqiinneen?”

“Saddex bilood ku dhawaad.”

“Bal eeg Ilaah baan kugu dhaarshaye nacasnimadaada! Qof aad saddex bilood is waddeen baa galabta kursi kaaga dhakooshay. Maxaa jira marka aad kursiga fariisinaysid, ma Quraan bay kugu akhrinaysaa?”

“Maxaa dhacay, xaggee baad rabtay in aan fariisiyo?”

“Maxay kuu qabanaysaa sariirta aad keligaa yaxoobtid, sidii shiikh salaad dhawranaya? Maad intaad u jiifsatid, ee gacmaha u kala fidisid, tiraahdid: Hab ku soo dheh caashaqa?”

“Oo miyaan la wada joogi karin haddaan sariirta dusheeda hab la isku dhihin?”

“Maxay kaa ag samaynaysaa, ma sawir ahaan baad u daawanaysaa, iyaduse ma ajar bay kaa soo raadsatay, mise farriin bay kuu keentay? Maxaa jira waqti dhumiskaas! Maxaad nin rag ah ka tahay marka aad gabar qurux badan oo qolkaaga kuugu soo gashay kursi ka dhakoolinaysid, ee aad awoodi kari wayday in aad sariirta ku soo dhawaysid, dharka culeyskiisa ka dhigtid, ka dibna hee! Oheey oh! Waxaan maqli jiray baadiyi nin aan lahayn bay ag joogtaa!”

“Waad khaldan tahay saaxiib. Laf baad toobin ku haysaa, haddaad ragannimada sidaas u fahamsan tahay. Ragannimada micnaheedu ma aha in gabadhii qolkaaga soo gashaba sidii waraabihii lagula boodo ee sariirta lala koro. Sariirtu waxay leedahay waqtigeeda iyo qorsheheeda. Sideedana ahmiyadda ay adiga kula leedahay dadka lama wada leh. Qof waliba wuxuu leeyahay dooqiisa iyo qorshihiisa gaarka ah.”

“Waxaad i tiraahdaa waxaa jirta qof aan sariirta u baahnayn oo malaa’ig ah!”

“Waa loo wada baahan yahay, laakiin waxaan ku iri waxaa lagu socdaa waqti iyo qorshe, waana taas midda dadku xoolaha uga duwan yahay. Baahidaada degdegga ah oo keliya hadday ku hoggaamiso, ee aad noqotid maalin-la-nool calooshi-la-ciyaar ah, markaas waxaad la mid tahay xoolaha.”

“Haah. Markaad wacdiga ii geli jirtay baa la soo gaaray. Shiikhow waxaan ku waydiiyey, hal masalo iga jaahilbixi, adigaa cilmi Eebbe ku baraye: Nin iyo naag maxaa isu keena, sow in ay isku raaxaystaan ma aha?”

“Xitaa taada haddaan kuu raaco, ee xiriirka ragga iyo dumarka dhanka isku raaxaysiga keliya ka eegno, raaxadu kuma koobna sariirta dusheeda. Siyaalo badan oo kala gaddisan baa lagu gaaraa. Waxay ku xiran tahay marba labada qof xiriirkoodu inta uu qota le’eg yahay iyo dareenka isku xirayaa nooca uu yahay. Waxaa laga yaabaa gabadhii galabta i ag fadhiday, raaxada aan ag fadhigeedaas iyo la sheekaysigeeda ka helaayo in aadan ka helin intii gabdhood ee aad waligaa sariir ku midowdeen oo la isku wada daray.”

“Micnaha waxaad leedahay gabadhaa, waan jeclahay, adiguse weligaa wax ma jeclaan, sow ma aha?”

“Adigu in aad weligaa wax jeclaatay iyo in kale adigaa iiga xog ogaalsan, laakiinse anigu qoftaas waan jeclahay.”

Intuu qoslay buu kajankiisii sii watay, ee yiri, “Oo shiikhow kitaabku ma wuxuu dhigayaa gabadha aad jeceshahay sariirta waa laga dheereeyaa?”

Intuu aad u sii qoslay, baabuurkiina joojiyey, buu yiri, isagoo Axmed garabka ka dharbaaxaya, “Waah, waah, waxaasaa jaceyl ah! Eeysh calaa cashqaan! Illayn ninku waa nin cishqi dilooday, wax dabiibtana waayey! Hoheey jacaylow, kii Qays jicsintow, Cilmina waran ku jiidow, maxaad yarka nooga jiirtay!”

“Ma rumaysnid miyaa in Qays iyo Cilmi jacayl u dhinteen?” Axmed oo aan saaxiibki qosolkiisii badnaa kala qayb gelin, jacaylka uu ku jeesjeesayana aad uga xun baa su’aashaas waydiiyey.

“Taas waxaan rumaysanayaa marka aan rumaysto in adduunku yahay ukun dibi geeskii saaran, dibigana mukulaali sanka uga jirto, marka mukulaashu nuux-nuuxsatana dibigu madaxa gilgili doono, duniduna halkaas ku burburin doonto!”

“Kula yaabi maayo, qudhaydu jacaylka intii aan dabayshiisu i soo gaarin, ee aan sidaada maalin-la-noolka ahaa waxaan u haystay wax afka uun laga sheego sida khuraafaadkii aad hadda sheegaysay.”

“Waryaa ma anigaan jacayl i soo marin! Eey! Raalli ahow duqa! Aniga jacayl iguma gaari kartid. Habeen aanan gabar jaclaan ma jiro. Tii aan la qayilayo, shardi waa in aan caashaqaa. Miyaadan maqlayn habeenkii aan gurigaaga ku qayilayey wixii jacayl iga baxayey? Xaggee baad jirtay markii aan gabadhii ila qayilaysey ku lahaa, ‘Xabiibi macaaneey, xayaatadii naftaydaay, xubbigaagaan la taahayaaye, xabadka i soo saar, xanuunka aan ka raystee!’ Markay ii soo gurmataye aannu cabbaar isla gabaara gaddoonayna, xisaabtii jacaylka halkaasay noogu xirantay. Habeen kasta sidaasaan tii markaas ila joogta xabiibi iyo xayaati isugu jiibinnaa, ee jacaylka u darandoorinnaa.”

“Aroortiina isma taqaanniin?”

“Aroortii maxaa iskaaya baray, ma takhtar baa isu kaaya qoray! Qof waliba jacayl cusub buu hortiisa ka raadsanayaa, wixii cusub caalamkaa jecel. Mise waxaad rabtay in aan sidaada saddex bilood ka soo hor jeedo, sariirtana kala cabsado? War wax isku fal oo sida isu dhaan baan ku iri! Gabadha miskiinta ahna xaraarada ha ku diline baashaali, oo sigaarka iyo qaadka iyo waxyaalaha kaloo lagu raaxaysto bar. Haddii kale wallee maalin dhow way kaa cararaysaa, illayn ku caabudi maysee.”

“Wax kula taliya adigaa u baahan Kulmiye, haddaad talo qaadanaysid, laakiinse horaan kuugu daalay.”

“Maxaad igula talin lahayd?”

“Waxaan kugula talin lahaa in aad baddashid qaabka aad u dhaqanto iyo sida aad nolosha u fahamsan tahay.”

“Miyay kula xun tahay in la iska waqti qaato inta aad dhallinyar tahay?”

“Adiga miyay kula wanaagsan tahay in aad waqtigaaga, lacagtaada iyo awooddaada dhammaan isugu wada geysid oo keliya sidii aad habeen walba qaad, khamri iyo naago ugu dhex jiri lahayd; maalintiina daal iyo hurdo la gudan kari waydid shaqadaadii xilku kaa saarnaa, iyo in aad shakhsiyaddaada iyo sharaftaada u loogto sidii aad ku heli lahayd lacag aad waxyaalahaas ku kharaj-garayso? Goormaad mustaqbalkaaga u shaqaynaysaa, haddaad waqtigaagii qaaliga ahaa ee dhallinyarannimada sidaas ku dhammayso?”

“Yaan u shaqaynayaa, haddaan raaxadayda baabi’iyo? Ma jinni baan u shaqaynayaa, mise shaqadaa ii diidaysa in aan lafahayga u raaxaysto?”

“Jinni u shaqayn mayside waxaad u shaqaynaysaa aayahaaga dambe iyo aayaha ubadkaaga iyo ubadkooda.”

Kulmiye intuu isu qoslay buu hadalkii Axmed sii hikaadiyey, “Aayaha ubadkaaga iyo ubadkooda! Galabtana ubad ubad baad ii keentay miyaa! Maad sidaadii tiraahdid ‘aayaha bulshadaada!’ Maxay ahayd wixii kale? Haah. ‘Danaha bulshadaada. Ficiiska bulshadaada!’ Waabad roon tahay haddaad galabta bulsho bulshadii igala xishootay.”

“Adigu ‘bulsho’ haddaad maqashid waad ku xajiimoonaysaa, waayo waxaad og tahay in aad eed ka gashay, waajibkii kaa saarnaana ka baaqsatay.”

“Eedda aniga la iga galay mid ka weyni ma jirto.”

“Waa sida ay adiga kula tahay.”

“Ma ahee waa sida dhabta ah.”

“Xitaa haddii adiga eed lagaa galay, sow ma aha in aad kala saartid ciddii eedda kaa gashay iyo cidda aad adigu ka galaysid?”

“Waxba kala saari mayo. Mar haddaan aniguba xuquuqdaydii waayey, cidna waajib igama saarna. Qof walba waxaa la raaciyey danihiisa. Jidkii ay ila noqoto in aan dantayda ku gaarayo, ciddii igu eedaysaa waa iga gar-daran tahay. Adigaana ka kow ah.”

“Laakiin saaxiib waxaad moog tahay dantaadu in ay ku dhex jirto danta guud ee mujtamaca. Haddaad taas dayacdana, taaduna way la dayacmaysaa, ogow ama ha ogaane, kalamana dhex bixi kartid. Keligaa xaggee iska keeni lahayd, maxaadse qabsan kari lahayd, haddaadan bulsho-weyntaas ku tiirsanayn? Miyaadan ahayn nin abaal guda, ama garan kara cidda abaalka u gashay!”

“Alla maxaad dhunsan tahay, oo maskaxdaada xumbo ka buuxdaa! Waryaa, ma kula taliyaa? Qabqabtaan iyo shahiidnimadaan intaad iska daysid, cimri degdeg ha isku ridine inta aad dhallinta yar tahay lafahaaga u raaxayso. Haddii kale wallee sidii Qawdhan baad maalin dhow waalli ku dhufan!”

“Qawdhankee?”

“Qawdhan miyaanad garanayn? Kii reer Laba-Lugoodlee aynnu berigeennii ciyaal dugsiga isla ahaan jirnay, ka dibna markii dambe aynnu innagu waxbarashada dibedda u aadayney, isagu halkaan jaamacadda ka galay.”

Hadalka intiisii dambe Axmed waa ka goostay. Markii Kulmiye ninka qabiilkiisa xusay buu Axmed isla hadal galay. Wuxuu soo xasuustay odayaal reer miyi ah oo uu beri arki jiray iyagoo wax kasta maro qabiil huwinaya, markay qof ka sheekaynayaan, qabiilkiisa ku tilmaama, ee yiraahda ‘mid reer hebel ah’ ama ‘kii reer hebel’ iyo wixi la mid ah. Odayaashaas lama yaabi jirin, haddeerna lama yaabeen, waayo maskaxdooda lagama fili karo isbeddel weyn; aabbihi ayaaba ka mid ah. Laakiinse waxa uu la yaabaa ninka dhallinyarada ah, reer magaalka ah, jaamiciga ah (sida uu sheeganayo), oo haddana weli maskaxdiisu heerkaas joogto, qabyaaladda ku xisaabtamaya, saaxiibbadiisna mid walba qabiilkiisa yaqaan. Xaggee bay ka mareen wixii uu intaas baranayey iyo bulshooyinkii ilbaxa ahaa ee uu ku dhex jiray? buu is yiri. Hadda ma aha markii u horraysey ee uu ogaanayey fikradaha dambeeya ee saaxiibki amminsan yahay. Wax badan buu isku dayey in uu wax ka baddelo, kuna guulaysan waayey. Hadda wuu ka raja dhigay, wuxuuna goostay in uu ka xiriir furto, murankiisana ka nasto. Wuxuu ogaaday, in kastoo ay is dhinac fadhiyaan, in ay haddana aad u kala fog yihiin, si ay isugu soo dhawaadaanna adag tahay. Intuu daymo u nixid leh ku eegay buu yiri, “Kulmiye waxaa habboon baan filayaa in aynaan waxba is-harraadin, waayo labadeenna midna midka kale wax kama dhaadhicin karo.”

“Waxba kama qabo, laakiin anigu hal mid uun baan kugula dardaarmayaa. Weligaa naag ha aamminin. Waxba yay isu kaa miskiinin, annaga naga warayso, annagaa ku soo muruxnaye. Qub moos bay kuu dhigaysaa. Daacad bay isaga kaa dhigaysaa, intaasna hoostay niman kale ku wadataa. Ku dadaal in aad wax walba xiisaha hore uga dhammaysatid, inta aan nin kale kaala wareegin.”

“Waad ku mahadsan tahay casharkaaga qiimaha leh,” buu ugu jawaabay, isagoo ka cararaya in muran horleh oo madhale ahi ku furmo.

Kulmiyana intuu ku gartay buu yiri, isagoo dhoolla-caddaynaya, “Ma xanaaqday? Haddaad xanaaqdana la yaab ma leh, camal xumada waa la idinku yaqaan, sinji baad u leedihiin. Maalin dhawayd oo dhan mid cidihiinna ah baa la iga qabanayey intaan la kaftamay. Bal maxaa kaftankiisa igu watay, waa mid ay yiraahdaan ina…”

“Dhegayso Kulmiye!” Axmed baa ka dhex galay, “Billaa caleeg gurigaygii igu celi, nasashaan u baahnahaye!”

Axmed habeenkaas fiidnimuu iska seexday, Kulmiyana suuqiisuu hore u galay.