DHIIGGA CAADADA IYO KAN DHALMADA

Cutubka Saddexaad
Haddii haweeney caado qabtaa ay weydo biyo ay isku daahiriso
Haween uur leh oo dhiig ka furmay
Dhibcaha dhiigga marka la daahir noqdo kaddib
Taabashada musxafka haween aan daahir ahayn
Ku negaashaha xaramka haween caado qabta
Umushu haddii ay daahir noqoto afartanka ka hor
Haweenka uurka leh dhiig caado ma helaan?
Dhiig furanka
Dhiig ayaa ka yimid markay qubaysatay kaddib
Kala go’a dhiigga caadada
Haween caado qabta ma ku sujuudaysaa qur’aan akhriska?
Xukunka dhiigga yimaada dhalmada ka hor shan cisho
Kiniinka joojiya dhiigga caadada
Haweenta caadada qabta iyo Salaadda
Taabashada Musxafka
Qoritaaka qur’aanka haween caado qabta
Ha deg degin
Dhiigga yimaada inta aan la gaarin waqtigii caadada
Haweentu haddii ay casarka daahir noqoto salaaddii duhur way qallaynaysaa
Haddii ay haweenta ilmuhu ka dilmaan bisha 3aad
Haddii dhiigga caadadu waqtigiisa dhaafo oo joogsan waayo

 

DHIIGGA CAADADA IYO KAN DHALMADA
Haddii haweeney caado qabtaa ay weydo biyo ay isku daahiriso
Su’aasha 23aad: Haweeney caadadiii ka go’day ayaa waxay weydey biyo ay isku daahiriso, iyadoo xaaladdaas ku sugan ma u bannaan tahay inuu ninkeedu u galmoodo, shardi la’aan?

Jawaab: Haddii haweenta dhiiggu ka go’o ayna awooddo inay mayrato uma bannaana inuu ninkeedu u galmoodo ilaa ay ka mayrato, haddiise aanay awoodin way booraysanaysaa waxaana sidaa qaba mad-habta jamhuurka sida Maalik, Axmed iyo Shaafici, sidaas oo kalena waxaa laga wariyey dhawr iyo toban saxaabada ka mid ah oo ay ka mid yihiin, Abuubakar, Cumar, Cali iyo Cismaan Allaah ha ka raali noqdee, qur’aankuna sidaas ayuu caddaynayaa oo Allaah wuxuu yiri:
*
“Ha u galmoonina haweenka ilaa uu dhiiggu ka go’o, haddii ay is daahiriyaan (ka qubaystaan dhiigga), uga galmooda halkii uu Alle idin faray.”
Mujaahid wuxuu yiri: () waxaa loola jeedaa ilaa uu dhiiggu ka go’ayo tan kalena () waxaa loola jeedaa markii ay biyo ku mayrtaan, xaqiiqduna waa sidaas.

Xaaraantinimaynta la xaaraantinimeeyey haweenka dhiigga qaba galmoodkoodu ma ahan mid ku suulaaya qubays iyo wax la mid ah, wuxuuse ku suulayaa dhiigga go’itaankiisa, marka uu dhiiggu go’o waxaa shardi ah inay ka qubaystaan inta aan loo galmooon, kaddibna haweenka waa loo galmoon karaa.

Allaahna waa tuu yiri:
(Haddii ay is daahiriyaan (ka qubaystaan dhiigga), uga galmooda halkii uu Alle idin faray).
Waxay kale oo la mid tahay aayadda uu Alle yiri;
*
“Haddii uu ku furo (dalqadii sadexaad) uma bannaana inuu guursado, ilaa nin kale guursado).
Ninka labaad ee guursaday nikaaxiisa ayay ku dhamaatay xaaraantinimayntii haweentaas laga xaaraantinimeeyey ninkii hore ee furay, markii ninka labaad guursado ninkii hore waxaa u xalaal ah inuu ku noqdo haweentaas laakiin waxay ku xiran tahay nin kale oo sidaas ayay mar labaad xaaraan uga tahay, haddii uu furo ninkaasi waxay xalaal u noqonaysaa ninkii hore.

Haween uur leh oo dhiig ka furmay
Su’aasha 24aad: Haweeney ayaa shil gashay bil Ramadaan iyadoo uur yar leh ilmihii ayaana ka dilmay kana soo dhacay kaddib markii uu dhiig badani ka yimid, haddaba miyay soonkii sii wadaysaa hadday afurtase dambi miyay leedahay?

Jawaab: Haweenka uurka leh dhiig caado ma helaan sida uu sheegay Imaamu Axmed, sida macruufka ahna haweenka uurka leh dhiigga caadadu waa ka joogsadaa.
Dhiigga caadada sida culimadu sheegeen wuxuu Allaah u abuuray xigmad ah in ilmaha uurka ku jiraa quutaan, markii ay haweentu uur yeelato waa go’ayaa dhiiggu, hase yeeshee haweenka qaarkood dhiigga caadadu kama joogsado markay uur yeeshaan oo sidii hore ayuu uga socdaa, dhiigga caynkaas ahina waa dhiiggii caadada oo saxiix ah, waayo sidii caadadiisu ahayd ayuu ku socday uurkuna ma saamayn, dhiigga caynkaas ahina wuxuu leeyahay xukunkii dhiigga caadada oo wixii haweenka xilligaas ka mamnuuc ahaa oo dhami waa ka xaaraan, wixii ku waajib ahaa oo idilna waa ku waajibayaan, wixii ka dhacayeyna waa ka dhacayaan.
Sideedana haweenka uurka leh dhiigga ka yimaadaa waa laba nooc, nooc lagu xukmiyo inuu yahay dhiig caado oo ah kan u socda siduu uga socon jirey uuraysiga ka hor, oo macnaha la arkayo in aan uurkiiba wax saamayn ah ku yeelan, oo uu markaas noqdo dhiig caado ah.
Nooca labaadna waa nooc kadiso ku yimaada oo haweenka uurka leh haddii ay wax culus qaadaan, ama ay shil galaan ama jugi gaarto oo dhiig ka yimaado dhiiggaasi ma ahan dhiiggii caadada oo kale kamana hor istaagayo salaad iyo soon waxayna la xukun tahay haweenka daahirka ah oo kale, haddiise ay ilmuhu kasoo dhacaan ahlu cilmigu waxay yiraahdeen haddii ilmuhu soo dhaco isagoo ay ka muuqanayso inuu astaan bani’aadam yeeshay waxay haweentaasi la xukun noqonaysaa ummusha oo tukan mayso soomina mayso ninkeeduna u galmoon mayo ilaa ay ka daahir noqoto, haddiise ilmuhu ka soo dhaco isagoon abuuris fiican yeelan, xukunkiisu kan umusha oo kale noqon mayo waxaana laga doonayaa soon iyo salaad.

Culimadu waxay sheegeen waqtiga ugu yar ee ay ilmaha abuuristoodu dad

********Miuraddii ku yeelan kartaa inay tahay kow iyo siddeetan maalmood sida uu Cabdullaahi bin Mascuud Rasuulka ka wariyey isagoo yiri:
*
“Rasuulka Alle ayaa noo warramay waana runlow la rumaysto, wuxuu yiri: “Qofkiin ayaa lagu beeraa caloosha hooyadiis afartan cisho kaddibna afartan kale markuu joogo wuxuu noqdaa xinjir dhiig ah, afartan cishoo kale kaddibna wuxuu noqdaa goosin (cad hilib ah), kaddib ayaa loo soo diraa Malag waxaana la faraa afar kalimo, wuxuuna qoraa risqigiisa, inta uu noolaanayo iyo ahlu naar iyo ahlu janno midka uu noqonayo.”
Suurta galna ma ahan waqtigaas ka hor inay ilmuhu abuuris (fiican) yeeshaan, sida qaalibka ahna abuurista ilmuhu si fiican uma samaysanto inta ka horraysa sagaashan cisho sida ay ahlu cilmiga qaarkooda sheegeen.

 

Dhibcaha dhiigga marka la daahir noqdo kaddib
Su’aasha 25aad: Qof dumar ah ayaa markii ay dhashay oo daahir noqotay laba cisho kaddib isku aragtay dhibco dhiig ah, haddaba maxay falaysaa? Miyay iska daynaysaa salaadda iyo soonka?

Jawaab: Mashaakilka haweenka ee la xiriira dhiigga caadada iyo kan dhalmada wuxuu noqday bad aan xeeb lahayn, sababaha arrintaas keenayna waxaa ka mid ah isticmaalka kiniinka uuraysiga iyo dhiigga caadada lagaga hor tago, qarniyadii inaga horreeyey mashaakilkaan faraha badan ma ay qabi jirin inkastoo ilaa iyo markii Nabi Muxamed la soo saaray amase markii dhulka guudkiisa haween lagu arkay mashaakilkani uu jirey, haddana sidaan maanta uu u badan yahay oo qofku ku wareerayo marna ma ahayn, hase yeeshee qaacidada caamka ah ayaan raacaynaa.

Haweentu haddii ay daahir noqoto oo ay aragto calaamadihii lagu yaqiinsan jirey inay caadadii ama dhiiggii dhalmadu ka go’ay, calaamadahaas waxaan ula jeedaa dareeraha cad ee ka yimaada oo ay ku gartaan inay daahir noqdeen, markaas kaddib wixii ay isku aragto oo calow ah ama dhibic dhiiga ah ama qoyaan, waxaas oo dhami wax kasoo qaad maleh salaad iyo soon iyo galmoodna u diidi mayaan, sababtoo ah ma’ahan dhiiggii caadada.
Ummu Caddiya Alle haka raalli noqdee waxay tiri:
*
“Waxba kama aanan soo qaadi jirin calowga iyo hurdiga.” Waxaa wariyey Bukhaari.
Abu Daawuudna wuxuu ku siyaadiyey, “markaan daahir noqonno,” senedkiisuna waa saxiix.
Sidaas awgeed waxaan leenahay wax kasta oo waxyaalahaas aan soo sheegnay ah oo ka dambeeya daahir noqoshada hubaasha ah waxba ma yeelayaan dumarka salaad iyo soon iyo galmoodka ninkeeda kama hor istaagayaan, waxaase waajiba inaysan deg degin ilaa ay ka aragto calaamadaha lagu daahir noqdo, waayo haweenka qaarkood haddii dhiiggu ka go’o horay ayay ka qubaystaan iyagoon arag calaamaddii lagu garanayey daahir noqoshada, haweenkii saxaabada ahaa waxay hooyadii mu’miniinta ee Caa’isha usii dhiibi jireen suuf dhiig lagu soo tiray, markaas ayay ku dhihi jirtey ha deg degina ilaa aad ka aragtaan biyaha cad.

 

Taabashada musxafka haween aan daahir ahayn
Su’aasha 26aad: Muxuu yahay xukunka in haweeney caado qabtaa ay musxafka taabato iyo inay qur’aan akhriso?

Jawaab: Culimadu saddex ra’yi ayay ka qabaan in haween caado qabtaa ay qur’aan kor ka akhriso iyadoon musxafka taaban;

**

Qaybta saddexaad: Waxay qabaan in arrinta la kala qaado oo ay quraanka akhrin karto haddii ay duruuf u keento, sida haddii ay macalimad tahay oo arday wax barayso ama iyadu ardayad tahay oo ay baranayso iyadoo imtixaan isu diyaarinaysa waxayna shardi ka dhigeen inay kor ka akhriso iyadoon kitaabka taabanayn, haddiise aysan jirin duruuf ku kallifaysa uma bannaana inay quraanka akhriso.
Ibnu Taymiya wuxuu yiri: Sunnada Nabiga kuma sugna xaddiis saxiix ah oo caddaynaya in aysan bannaanayn in haweenka caadada qabaa aysan qur’aanka akhrin.
Aniga waxaa ila qumman oo aan doortay inay haweenta caadada qabtaa qur’aanka akhriso haddii ay duruufi ku kallifto haddii kalese uma bannaana inay akhriso waxayna booskiisii ku beddelan kartaa tasbiixsiga iyo wardiga iyo wixii lamid ah.

 

Ku negaashaha xaramka haween caado qabta
Su’aasha 27aad: Muxuu yahay xukunka ruux dumar ah oo caado qabta inay xaramka dhexdiisa ku negaato oo axaaadiista iyo wacdiga iyo casharada kale ee xaramka laga bixinayo dhegaysato?

Jawaab: Uma bannaana haweeney caado qabta inay ku negaato masjidka xaramka iyo masaajidada kaleba, waxaase u bannaan inay masaajidka dhex marto oo wixii ay uga baahan tahay dhexdiisa ka soo qaadato sidii Caa’isha uu faray Rasuulku §> inay masjidka salli uga soo qaaddo iyadoo caado qabta, oo ay ku tiri masaajidka ayuu salligii kujiraa: Rasuulku i§> wuxuu ugujawaabay caadada gacanta kama qabtid), waana haddii ay aamin ka tahay in dhibco dhiig ah ka soo dhacaan oo ay dhulka gaaraan inta ay dhex soconayso masjidka, haddiise ayrabto inay iska fariisato masjidka dhexdiisa uma bannaana waxaana u daliil ah: Mar uu Rasuulku M faray haweenka inay dhammaantood u soo baxaan salaadda ciidda isla markaana wuxuu kuwa dhiigga qaba faray inay ka fogaadaan halka lagu tukanayo, taasina waxay daliil u tahay in haweenka dhiigga qaba aysan u bannaanayn inay masjidka ku nagaadaan si ay u dhegaystaan diinta iyo wacdiga iyo axaadiista.

 

Umushu haddii ay daahir noqoto afartanka ka hor
Su’aasha 28aad: Umushu afartanka inta ay ka baxayso miyay sugaysaa oo soon salaad la iman mayso, mise arrintu waxay ku xiran tahay dhiigga go’iddiisa oo markii dhiiggu ka go’o way isdaahirinaysaa oo tukanaysaa, waase imisa muddada ugu yar ee ay ku daahir noqon karto?

Jawaab: Umuluhu ma lahan waqti u go’an balse inta uu dhiiggu ka socdo way u kaadinaysaa oo tukan mayso soomina mayso ninkeeduna u galmoon mayo, markii ay daahir noqoto afartanka ka horba ha ahaatee xataa haddii toban cisho ama shan cisho ay dhallan tahay way tukanaysaa oo soomaysaa ninkeeduna waa u galmoon karaa, dhibna kuma sugna.
Hadal iyo gunaanadkiis dhiigga dhalmadu waa wax jira axkaamtiisuna waxay ku taxaluqdaa socodka dhiigga iyo go’itaankiisa, markii uu dhiiggu socdo axkaamtiisii way sugan tahay, markii uu go’ana xukunkiisii waa go’ay oo waa laga daahir noqday, hase ahaatee haddii waqtigiisu ka bato 60 cisho xukunkeedu wuxuu noqonayaa mustaxaado (haweenka aan dhiiggu ka go’in) waxayna ka joogaysaa soonkii iyo salaaddii iyo galmoodkii waqtigii ay heli jirtey caadada (iyadoo qiyaasaysa intii maalmood oo uu hayn jirey dhiiggaasi) kaddibna way mayranaysaa oo tukanaysaa.

 

Haweenka uurka leh dhiig caado ma helaan?
Su’aasha 29aad: Haweenka uurka leh dhiig caado ma helaan?

Jawaab: Haweeney uur lihi caado ma hesho siduu imaamu Axmed sheegay, waxayna macruuf ku yihiin haweenka uurka leh inuu dhiigga caadadu ka go’o sideedana dhiigga caadadu sida ay ahlu cilmigu sheegeen Allaah wuxuu ugu talagalay oo u abuuray inay ilmaha uurka ku jiraa quutaan, markii ay haweentu uur yeelato dhiiggaasu waa go’aa oo bannaaka uma soo baxo, waxaase jira haweenka qaarkood dhiiggaasu in aanu ka joogsan oo uga yimaado siduu uga iman jirey intaanay uurka yeelan, haddii ay arrintaasi dhacdo dhiiggaasu wuxuu noqonayaa dhiiggii caadada maadaama aanu uurkii wax saamayn ah ku yeelan oo u yimid sidii uu uurka ka hor u iman jirey.
Waxaa isna jira dhiig kale oo isna haweenka uurka leh qaarkood si lama filaan ah uga yimaada inta badanna sabab ayuu eersadaa, sida haddii ay haweenta uurka lihi wax cuius qaaddo ama ay jugi gaarto iwm, dhiigga t aynkaas oo kale ah dhiig caado ma ahan, sababtiisana salaad iyo soon toona loo dayn mayo

 

Dhiig furanka
Su’aasha 30aad: Waxaa jirta hooyaday oo 56 sano jir ah, muddo 19 sano ah wax ma dhalin, waxaana ku dhacay dhiig furan iminka ka soconaya muddo saddex sano ah waana jirro ku dhacday, waxaa hadda foodda inagu soo haya bishii Ramadaan, haddaba maxaad ugu naseexaynaysaan muxuuse noqonayaa xukunkeedu iyada iyo wixii la mid ahba?

Jawaab: Haweenta caynkan oo kale ah oo dhiiggu aanu ka joogsanayn waxay si dhug leh u fiirinaysaa waqtigii ay dhiigga caadada heli jirtey iyo waqtigii uu ka go’i jirey intii aanu cudurkaani ku dhicin kaddibna waxay soonka iyo salaadda iska daynaysaa marka la gaaro waqtigii ay dhiiggaas heli jirtey waxayna dib u bilaabaysaa soonkii iyo salaaddii marka la gaaro waqtigii dhiiggaasu ka go’i jirey iyadoo is daahirinaysa marka hore, matalan haddii uu dhiigga caadadu ku dhici jirey bilkasta billowgeeda lix cisho, waxay soonka iyo salaadda ka istaagaysaa lixdaas cisho kaddibna way ka mayranaysaa soonkii iyo salaaddiina way bilaabaysaa, habka ay salaadaha u tukanayso iyada iyo wixii la mid ah waa inay marka uu salaadda waqtigeedu galo si fiican u mayrto halka uu dhiiggu ka imanayo (Farjiga) isla markaana ay awdo si aan dhiig danbe bannaanka ugu soo bixin, kaddibna inta weysaysato ayay tukanaysaa, haddii ay doonto inay salaad sunne ah tukato iyadoon salaaad waajib ah waqtigeed la joogin waxay yeelaysaa sidii ay yeeshay markii ay salaadda waajibka ah isu diyaarinaysey oo kale.
Maadaama ay haweentaasi xaaladdaas adag ku jirto waxaa u barmaan inay duhurka iyo casarka hal waqti tukato oo ay casarka soo hor mariso ama ay duhurka dib u dhigto ilaa casar laga gaarayo oo ay labadiiba hal waqti isku tukato (iyadoo sida ay u kala horreeyaan u kala hor marinaysa), maqribka iyo cishaha sidoo kale ayay yeelaysaaa oo hal waqti ayay isku tukanaysaa (iyadoo salaad kasta sidii ay ahayd u tukanaysa oo aan gaabinayn rakcadaha) matalan duhurka waxay tukanaysaa afar rakco, casarkana sidoo kale makhribkana saddex rakco cishahana afar rakco), salaadda subaxna waqtigeeda ayaa lagu tukanayaa, sidaasina waxay u noqonaysaa hawl yaraan oo halkii ay shan jeer ka weysaysan lahayd oo ay is diyaarin lahayd iminka saddex jeer bay weysaysanaysaa.
Mar kale haddaan ku celiyo markii ay doonayso inay is daahirso waxay mayraysaa farjiga waxayna ku daboolaysaa maro calal ah iyo wixii la mid ah si uu u yaraado dhiigga soo baxayaa, kaddibna way weysaysanaysaa, duhurka waxay tukanaysaa afar ragacadood casarkana afar ragcadood, maqribkana sadex , cishahana afar ragcadood, macnaha salaadaha lama gaabinayo, sida ay dadka caamada ahi u maleeyaan, waxaase u bannaan inay kulmiso duhurka iyo casarka, waxay kaloo kulminaysaa maqribka iyo cishaha, iyadoo la dib dhigayo labada salaadood middood ama middood la soo hor marinayo, haddii ay doonto inay weysadaas ku sunaysato way u bannaan tahay.

 

Dhiig ayaa ka yimid markay qubaysatay kaddib
Su’aasha 31aad: Waxaa dhacda marmarka qaarkood marka aan ka mayrto dhiigga caadada in uu dhiig aad u yari iga yimaado, kaddibna wax dambe oo dhiig ahi igama yimaado sida qaalibka ahna dhiiggu wuxuu iga socdaa shan cisho, iminka waxaan doonayaa in la ii kala caddeeyo in aan ku ekaanayo shantaas maalmood oo wixii ka badan aanan tirsanayn soon iyo salaadna uga tagayn iyo in aan maalintaas ku tirinayo in aan caado qabo oo aanan soon iyo salaad la imaanayn, iyadoo arrintaas aan isku arko markaan laba jeer ama saddex jeer dhiig helo kaddib?

Jawaab: Marka aad is daahirisay haddii waxa aad isku aragtay uu midabkoodu i-alaw ama jaalle yahay, dhibaato malahan oo kama duwana kaadida xukun uhaan, haddiise uu dhiig caadi ahi kaa yimaado waxaa laga soo qaadayaa in uu kii caadada yahay waxaana kugu waajib ah in aad mar labaad ka inayrato, Caa’isha Alle haka raalli noqdee waxay tiri, “Waxba kama aannan soo qaadi jirin (waxa midabkoodu yahay) calowga iyo jaallaha ee naga yimaada marka aan caadada ka daahir noqono.”

 

Kala go’a dhiigga caadada
Su’aasha 32aad: Waxaa dhacda dhiigga caadadu inuu iga socdo afar cisho kaddibna uu go’o oo iga maqnaado saddex cisho, maalinta todobaad ayuu mar kale igu soo noqdaa isagoo intii hore ka khafiifsan, markaas kaddibna wuxuu midabkiisu isu bedelaa hurdi ilaa laga gaaro maalinta 13aad, waxaan idinka rajaynayaa in aad ii bayaanisaan arrjntaas xukunkeeda sharciga ah?

Jawaab: Maalmaha aad sheegtay oo dhiiggu kaa socdey dhammaantood waxaa lagu tirinayaa in aad dhiig caado qabtey, waxaana kugu waajiba in aad ka joogsatid salaadda iyo soonka, ninkaaguna kuuma galmoon karo.
Waxaa kaloo kugu waajiba afarta maalmood oo hore markay dhamaato in aad is daahirisid markaasna aad dib u bilawdid salaaddii, ninkaaguna wuu kuu galmoon karaa waadna soomi kartaa, haddii ay Ramadaan tahay waxaa kugu waajibaya in aad soontid mudadaas aan xusnay oo u dhexaysa afarta cisho oo hore iyo lixda cisho oo dambe.
Markii ay dhamaato lixda maalmood oo dambe waxaa kugu waajiba in aad qubaysatid oo aad salaaddii iyo soonkii bilowdid, sida waqtiyada kale ee aad daahirka tahay oo kale, sababtoo ah dhiigga caadadu maalmaha uu socdo way kordhaan ama way yaraadaan, waxaa kaloo dhacda maalmaha dhiiggu socdo inaysan isku xigsan ama ay isku xigsadaan, Aalaah $6 ha ina waafajiyo dhammaanteen waxa uu jecel yahay oo ka raalli yahay, hana nagu irsaaqo annaga iyo muslimiinta oo dhan fahamka diinta iyo xaqa oo lagu sugnaado

 

Haween caado qabta ma ku sujuudaysaa qur’aan akhriska?
Su’aasha 33aad: Haween caado qabta ma ku sujuudaysaa qur’aan arkhrinta (aayadaha sujuudda)?

Jawaab: Ibnu Mundir sida uu xusay waa la isku khilaafay arrintaan Caddaa iyo Abu qilaaba, Zuhri, Saciid bin Jubayr, Xasanul Bisri, Ibraahiim iyo Qataada intaas oo dhan waxay yiraahdeen kuma sujuudayso qur’aan akhrinta, waxaa sidaas oo kale laga wariyey: Imaamu Shaafici, Maalik, Nawawi, Thowri iyo waliba culimada ra’yiga wax ku cabirta.
Cismaan bin Cafaan & waxaa laga wariyey inuu yiri: Madaxa ayay in yar foorarinaysaa (Macnaha in yar ayay madaxa hoos u dhigaysaa sidii iyadoo sujuudaysa oo kale), Siciid ibnu Musayibna sidaas oo kale ayuu yiri wuxuuna ku daray inay oranayso (Jil ^>0) . (Ilaahow -Adaan kuu sujuuday).

 

Xukunka dhiigga yimaada dhalmada ka hor shan cisho
Su’aasha 34aad: Haweeney uur leh ayaa waxaa ka yimid dhiig, shan cisho ka hor intaysan dhalin iyadoo lagu jiro bil Ramadaan, haddaba dhiiggaas xukunkiisu dhiig caado iyo dhiig dhalmo kee ayuu noqonayaa?

Jawaab: Haddii arinku yahay sida loo sheegay 00 ay dhiig isku aragtay iyadoo uur leh shan cisho dhalmadeeda ka hor, waxaa la eegayaa waqtigaas dhiiggu yimid in ay dareemaysey calaamadihii dhalmada oo ah foosha iyo minka 00 furma, haddii aysan dareemin calaamadahaas dhiigga ka yimid wuxuu noqonayaa dhiig jirro ku yimid cibaadadana uga tagi mayso balse way soomaysaa oo tukanaysaa, haddiise markii dhiiggaasi ka yimid ay dareemaysey fool iyo calaamadaha la midka ee tusiya soo dhawaanshaha dhalmada, markaas dhiiggaasi wuxuu noqonayaa dhiiggii dhalmada, waxayna ka joogsanaysaa salaadda iyo soonka, kaddibna marka ay dhasho 00 ay daahir noqoto ayay soonka kaliya qallaynaysaa salaaddana ma qalaynayso

 

Kiniinka joojiya dhiigga caadada
Su’aasha 35aad: Ma bannaan tahay in haweenku isticmaalaan kiniinka caadada hakiya marka ay xajinayaan si uu uga ilaaliyo inay dhiig helaan?

Jawaab: Haweentu marka ay xajinayso way u bannaan tahay inay isticmaasho kiniinkaas si aan dhiigga caadadu ugu dhicin, waxaase laga doonayaa marka hore inay kala tashato dhakhtar arimahaas ku takhasusay in aan kiniinkaasi caafimaadkeeda wax gaarsiinayn , bisha Ramadaanna waa sidaas oo kale haddii ay jeclaysato inay dadka la soonto.

 

Haweenta caadada qabta iyo Salaadda
Su’aasha 36aad: Sidee ayaan yeelayaa haddii aan dhiig caado helo aniga oo salaad ku jira, salaaddaas dib miyaan ka qallaynayaa?
*

Jawaab: Haddii dhiigga caadadu yimaado marka salaadda waqtigeedu galo kaddib, sida haddii ay dhiig hesho nus-saac kaddib marka hoosku wareego (salaadda duhur), salaaddaas maadaama waqtigeedu galay iyadoo daahir ah way qallaynaysaa markii ay daahir noqoto, Allaahna wuxuu yiri:
(Salaaddu mu’miniinta waxay ku tahay waajib waqtiyaysan (muddaysan). Inta ay caadada qabto salaadaha dhaafa ma qallaynayso waxaana u daliil ah xadiiskii dheeraa oo ay ku jirtey:
(Miyaysan salaadda iyo soonka ka tagin markay caado hesho).
Culimadu waxay isku raaceen inaysan qallaynayn salaadihii ka tagey mudadii ay dhiigga qabtey, laakiin haddii ay daahir noqoto iyadoo salaadda waqtigeeda ay ka harsan tahay inta ragcad iyo wixii ka badan laga tukan karo, salaaddaas waa lagu leeyahay wayna tukanaysaa isla waqtigaas, waxaana u daliil ah qawlka Nabiga ee ahaa:
(Qofkii soo gaara hal ragcad oo casarka ka mid ah inta aan qorraxdu dhicin, wuu soo gaaray casarkii).
Haddii ay daahir noqoto waqtiga salaadda casar, salaaddaas way tukanaysaaa, waxaa taas la mid ah haddii ay daahir noqoto intaysan qorraxdu soo bixin oo soo bixitaankeedii uu ka dhiman yahay inta laga tukado hal ragcad salaaddaasi waa ku waajib wayna tukanaysaa1.

 

Taabashada Musxafka
Su’aasha 37aad: Waxaan ahay macalimad (hablaha qur’aanka barta), haddaba ma ii bannaan tahay anigoo macduur ah in aan taabto musxafka ama kitaab tafsiir ah, iyadoo haddii aanan mudadaas akhrin qur’aanka uu naga kala go’ayo darsigu, mase bannaan tahay in aan ka qayb qaato tartanka qur’aanka kariimka ah anigoon garanayn abaal marinta la bixinayo meesha laga keenay?

Jawaab: Waa ka xaaraan inuu kitaabka qur’aanka ah taabto qof aan weeso qabin iyo haweenku marka ay macduurka yihiin iyo qof qasli (jinaabo) qaba, haweenta macallimadda ah waxaa u bannaan inta ay macduurka tahay inay ardayda farto inay qur’aanka akhriyaan iyaduna musxafka ay kala socoto iyadoo marka uu baalku dhamaado ku soo rogaysa qori ama waxa la mid ah, oo markaas khaladka ay ka saxdo kalimad.
Kutubta tafsiirka ah iyo kutubta kale oo aayado qur’aan ah ku qoran yihiin way taaban karaysaa, culimada qaaarkoodna waxayba banneeyeen inay qur’aanka akhriso haddii ay ka cabsato inay illowdo.
Tartanka qur’aanka kariimka ah in laga qayb qaato way bannaan tahay waayo faa’iido ayaa ku jirta oo dadku waxay ahmiyad siinayaan barashada kitaabka Allaah, sidoo kale abaal-marinta tartankaas laga bixinayo way bannaan tahay in la qaato, haddii wax xaaraan ah ku jiraan waxaa dambigeeda xambaaraya ciddii keentay2

 

Qoritaanka Qur’aanka haween caado qabto
Su’aasha 38aad: Ma u bannaan tahay haweenta caadada qabta inay aayado qur’aan ah akhriso iyadoo soo daliilsanaysa ama tusaale ahaan u soo qaadanaysa, mase n bannaan tahay inay qorto aayado qur’aan ah ama axaaddiis?

Jawaab: Dhib malaha haweenta caadada qabtaa inay akhriso kitaabo ay ku qoran yihiin aayado qur’aan ah ama aayado qur’aan ah iyo tafsiirkood, sidoo kalena way u bannaan tahay markii maqaal iwm ay qorayso inay ku qorto aayado qur’aan ah, sidoo kale quraanka way soo daliilsan kartaa, ama marka ay ducaysanayso aayadaha qur’aanka ah ee ducada ah way ku ducaysan kartaa, sideedana arimahaas aan soo xusnay laguma tiriyo akhris, waxaa kaloo u bannaan inay qaadato kutubta tafsiirka qur’aanka haddii ay u baahato.

 

Ha deg degin
Su’aasha 39aad: Waxaa caado ii ah in dhiigga caadadu iga socdo bishiiba 7 ilaa 8 casho, marmarka qaarkood maalinta 7aad ayaa dhiiggu iga joogsadaa, laakiin iskuma arko calaamadihii daahir noqoshada, muxuu noqonayaa xukunka salaadda iyo soonka iyo galmoodka ee maalintaas?

Jawaab: Ha deg degin ilaa aad ka aragtid oo uu kaa yimaado axalka cad oo ah calaamadda ay haweenku ku ogaadaan inay daahir noqdeen, dhiigga joogsigiisu ma ahan daahirnimo, waxaadse daahir noqonaysaa marka waqtigii dhiigga caadadu dhamaado sida caadada kuu ahaan jirtey kaddibna aad aragto calaamadihii daahirnimada.

 

Dhiigga yimaada inta aan la gaarin waqtigii caadada
Su’aasha 40aad: Waxaa dhacda inuu dhiig iga yimaado 3 ama 4 cisho ka hor intaan la gaarin waqtigii caadiga ahaa ee aan heli jirey, wuxuuna igu reebaa wax ***** hurdi yahay, aniguna arrintaas waan ku dhibtoodaa oo ma ********** keeda in aan salaad tukanayo iyo in kale?

Jawaab: Haweentu haddii ay taqaan dhiigga caadada oo ay ku garato, tiro ama ‘ midab ama waqti, waxay salaadda ka tageysaa waqtigeedii caadada ay heli jirtey, markii waqtigaasi dhamaadana way mayranaysaa oo tukanaysaa j salaaddii.
Dhiigga ka soo hor maray dhiiggii caadada waa dhiig jirro ku yimid ee ma ahan dhiig caado isaga dartiisna looga tagi mayo salaad iyo soon, waxaana ku waajiba inay dhiigga iska dhaqdo marka salaad walba waqtigeedu galo, ayna xirato suufka dhiigga celiya(xafaayad), kaddibna ay u weysaysato salaad kasta oo ay sidaas ku tukato xataa haddii dhiig ka soconayo, waxayna la mid tahay xukun ahaan haweenka dhiig furanka qaba, haddii ay salaad uga tagtay dhiiggaas dartiis waxaa haboon inay qallayso salaaddaas dhibna kala kulmi mayso haddii Alle idmo.

 

Haweentu haddii ay casarka daahir noqoto salaaddii duhur way qallaynaysaa.
Su’aasha 41aad: Haddii haweeney caado qabtaa ay ka daahir noqoto dhiiggii caadada casarka, waajib miyay ku tahay inay soo qallayso salaadii subax iyo tii duhurba, haddiise ay daahir noqoto waqtiga salaadda cishaha miyey qallaynaysaa salaaddii maqribka iyo casarka?

Jawaab: Haddii ay haweentu daahir noqoto casarkii intaan maqribka la gaarin, waxaa laga doonayaa in ay tukato salaaddii casar iyo tii duhurba sababtoo ah labadaas salaadood waa la kulmiyaa oo hal waqti ayaa la tukan karaa (haddii ay duruufi keento), sidoo kalena haddii ay daahir noqoto habeenka aakhirkiisa waxay qallaynaysaa maqribkii iyo cishihii sababtoo ah iyagana waa la kulmiyaa oo hal waqti ayaa la isku tukadaa, haddii ay dhiig caado hesho iyadoo markaas salaad waqtigeed la joogo, waxaa ku waajiba inay salaadaas qallayso markii ay daahir noqoto

 

Haddii ay haweenta ilmuhu ka dilmaan bisha 3aad
Su’aasha 42aad: Anigoo leh uur saddex bilood ah ayaa ilmihii iga dilmeen oo iga soo ilaateen mana aanan tukan ilaa aan ka daahir noqday, waxaa la igu yiri waxay ahayd in aad salaadda tukatid, haddaba sidee ayaan yeelayaa haddii aanan garanayn tirada maalmahaas?

Jawaab: Sida macruufka culimada dhexdooda haweenta haddii ilmuhu ka soo ilhacaan iyadoo saddex bilood ah ma ay tukanayso salaad, sababtoo ah ilmuhu marba haddii ay yeeshaan suurad bani’aadam oo markaas dilan ku dhaco dhiigga ka soconaya haweenta wuxuu noqonayaa nifaas (dhiig ilhalmo) kumana tukanayso.
Culimadu waxay yiraahdeen ilmuhu inay suurad insaan yeesheen waxaa lagu ogaan karaa inta maalmood oo uurka ay ku jireen, haddii ilmuhu gaaro kow iyo sideetan (81) cisho waxaa la ogaanayaa inuu yeeshay suurad bani’aadam, muddodaasi way ka yar tahay saddex bilood, haddii ay haweentu xaqiijiso in ilmhu ka dilmeen bishii sadexaad dhiigga ka yimid wuu noqonayaa dhiig dhalmo (nifaas) laakiin haddii inta ka horraysa siddeetan cisho dhiig ka furmo dhiiggaasi wuxuu noqonayaa dhiig jirro ah (fasaad) salaaddana u deynmayso dhiiggaas dartiis, haweenta su’aasha na weydiisey iyadu dib ha isugu noqoto oo ha eegto haddii ay ilmuhu ka dilmeen intaysan u buuxsamin siddeetan cisho way qalaynaysaa salaaddii, haddii aysan garanayn tirada inta cisho ee aysan tukan way dadaalaysaa waxayna qalaynaysaa tirada inta cisho ee malaheedu u bato in lagu leeyahay oo aanay salaad tukan

 

Haddii dhiigga caadadu waqtigiisa dhaafo oo joogsan waayo
Su’aasha 43aad: Haddii haweenta caadadu ay ka socon jirtey siddeed ama todaba cisho bil kasta kaddibna ay isku aragto mar ama Iabo jeer caadadii oo ka soconaysa intii ay ka socon jirtey in ka badan muxuu xukunkeedu noqonayaa?

Jawaab: Haddii haweentaas caadadu ka socon jirtey lix ama todaba cisho kaddibna ay mudadii dheeraato oo noqoto siddeed ama sagaal ama toban ama kow iyo toban cisho, way sugaysaa oo ma tukanayso ilaa ay ka daahir noqoto sababtoo ah nabigu M caadada uma xadidin waqti go’an, Allaahna wuxuu yiri:
*
“Waxay ku weydiinayaan caadada (haweenka) ee ku dheh waa wasakh.”
Inta uu dhiiggaasi socdo haweentu sideeda ayay ku joogaysaa ilaa ay ka daahir noqoto oo mayrato salaaddana ay tukato, haddii bisha kale uu ka yimaado dhiiggii isagoo ka yar intii hore markii uu ka go’o way mayranaysaa oo is daahirinaysaa xataa isagoo ka soconayey in ka yar intii uu bishii hore ka socday, muhimaduna waxaa weeye haweentu inta uu dhiiggu ka soconayo in aysan tukan waana isku mid haddii uu ka socdey intii bishii hore uu ka socdey oo kale ama uu ka socdo in ka yar ama ka badan, markii ay daahir noqoto ayayna tukanaysaa.

IS DAAHIRINTA
Maxay shareecadu ka qabtaa in niyada afka looga dhawaaqo?
Taabashada kitaabka qur’aanka ah weeso la’aan
Qoyaanka haweenka ka yimaada
Weysada jirka oo dufan leh
Waajib miyaa inay haweenku geedkooda gudihiisa mayraan?
Qof aan jinaabada ka mayran karin
Haweeney xanuunsan oo aan awoodin qubays
Matagga ilmaha yar yar
Ilmo loo istijeeyey weysadu ma ku buraysaa?
Shakiga weysada
Najaasada qallalan dhib ma keento
Wajiga iyo gacmaha oo saabuun lagu mayro weysada
Habka looga qubaysto jinaabada
Dhunkashadu weysada ma buriso

IS DAAHIRINTA
Maxay shareecadu ka qabtaa in niyada afka looga dhawaaqo?
Su’aasha 9aad: Muxuu yahay xukunka in lagu dhawaaqo niyaysiga weysada iyo salaadda?

Jawaab: Arrintaas xukunkeedu waa bidco sababtoo ah lagama warin Nabiga iyo asxaabtiisii inay sidaas yeeleen, niyadana rugteedu waa qalbiga, markaas looma baahna in afka laga sheego.

Taabashada kitaabka qur’aanka ah weeso la’aan
Su’aasha 10aad: Ma bannaan tahay kitaabka qur’aanka ah in aan gacanta ku qabsado oo akhriyo anigoo daahir ahayn?

Jawaab: Qofkii qur’aanka kor ka akhriya isagoo aan daahir ahayn dhib malahan haddii aanu qasli (jinaabo) qabin, haddii uu qasli jinaabo ah qabo ma bannaana inuu qur’aanka akhriyo xataa haddii uu kor ka akhrinayo, dhibna ma leh haddii uu bisinka qabsado ama uu yiraahdo haddii ay dhibaato ku dhacdo () iyo wixii wardi ah oo quraanka laga soo qaatay oo kale.

Qoyaanka haweenka ka yimaada
Su’aasha 11aad: Qoyaanka haweenka ka yimaada ma daahir baa mise waa nijaaso?

Jawaab: Sida macruufka ah dadka ahlu cilmiga ah waxay qabaan in wax kasta oo kasoo baxa labada marin ay nijaaso yihiin wixii aan manida ahayn, manidu waa daahir, wixii kale oo jurmi leh oo labada marin kasoo baxa waa nijaaso weysaduna way ku buraysaa, haddaba annagoo qaacidadaas ku soconayna waxa haweenka ka yimaada oo dheecaanka ah waa nijaaso waana waajib in laga weysaysto sidaas ayayna culimadu sheegeen markii ay baaris badan sameeyeen, arrintaas anigu walaac badan ayaan ka qabaa sababtoo ah haweenka qaarkood mar kasta qoyaankaas ayay isku arkaan, haddii uu qoyaanka sidaas joogto u yahay sida kaliya oo loo xalin karo waa in ay weysaystaan salaad kasta marka uu waqtigeedu galo, sida dadka aan kaadida ceshan karin oo kale.

Waxaan baaris wada samaynay dhakhaatiir ku takhasustay arrimahaas waxaana ogaaday in haddii dheecaankaasi ka imanayo kaadi haysta uu nijaaso yahay sidaan horayba u soo sheegnay, haddiise uu ka imanyo halka ilmuhu ka soo baxaan (riximka) waa laga weysaysanayaa nijaasana ma ahan oo meeshii uu gaaro in laga dhaqo waajib ma ahan.

Weysada jirka oo dufan leh
Su’aasha 12aad: Ma bannaan tahay in la weysaysto iyadoo dufan ama kareem jirku leeyahay?

Jawaab: Dhib kuma sugna in la weysaysto iyadoo jirku dufan leeyahay waxaase shardi ah inuusan dufankaasi ahayn mid adag oo jirka u diidaya inay biyuhu gaaraan. Haddii dufankaasi yahay mid adag oo jirka ka hor istaagaya inay biyuhu gaaraan, waxaa waajiba in la iska tirtiro dufankaas.

Waajib miyaa inay haweenku geedkooda gudihiisa mayraan?
Su’aasha 13aad: Labo hablood ayaa ku dooday markay is daahirinayaan waajib inay ku tahay inay geedka faraha geliyaan oo ay gudihiisa soo dhaqaan, iyo inay kor gacanta ka marinayaan oo kaliya.

Jawaab: Sida saxiixa ah arrintaasi waajib ma ahan wayse bannaan tahay.

Qof aan jinaabada ka mayran karin
Su’aasha 14aad: Sidee ayuu xukunkeedu noqonayaa haweeney uu ninkeedu u galmoonayo iyadoon awoodi karin inay qubaysato, xaaladdeeda oo sidaas ah ninku inuu u galmoodo karaahiyo ma noqonaysaa? Booraysi ma loo ogol yahay haween jinaabo qabta haddii ay ka cabsanayso inay salaaddu ka tagto inta ay mayranayso?

Jawaab: Ruuxa jinaabada qabaa rag iyo dumar kuu doono ha noqdee, haddii uu biyo waayo ama uu biyaha ka cabsado inuu dhib ka soo gaaro, booraysi ayuu ku tukanayaa karaahiyona ma ahan ninku inuu xaaskiisa u galmoodo iyadoo xaaladdaasi jirto, wuuna u galmoonayaa sidoo kale way u bannaan tahay inuu u galmoodo iyagoo safar ku jira kaddibna ay booraystaan.

Haddii qofku hurdada ka baraarugo salaadda subax isla markaana haddii uu biyo raadiyo ama biyo kululaysto salaaddu ay dhaafayso wuxuu ku tukanayaa booraysi sida ay jamhuurka culimadu qabaan, waxaana arrintaas khilaafay Culimadii dambe qaarkood sida Imaamu Shaafici iyo Axmed – Alle ha u naxariistee – waxayna qabaan in biyo la raadinayo xataa haddii salaaddu ku dhaafayso, sidoo kale waxay yiraahdeen ruuxii dhar waaya ama qiblada garan waaya, waa raadinayaa ilaa uu ka helayo, waana arrin looga rajaxan yahay waayo haddii la qiyaaso arrintaas waxay noqonaysaa qofka musaafirka ah inuu tukado salaadda marka waqtigeedu baxo isagoo weeso raadinayey intii salaaddu ka tageysey, qofka qaawanina salaadda aanu tukan ilaa salaadda waqtigeedu baxo oo kaddib dhar ku tukado, waana arrin khilaafsan Ijmaaca muslimiinta.

Waxaa waajib ah haddii waqtiga salaaddu soo galo in hadba sidii xaalku yahay loo tukado, wixii uu qofku waayana waajibkoodu wuu ka dhacayaa.

Haweeney xanuunsan oo aan awoodin qubays
Su’aasha 15aad: Naag ayaa indhaha ka bukootay aadna way u cuslaatay qubaysna ma awooddo, isla markaasna ninkeeda ayaa u galmooda, haddaba miyay bannaan tahay inay jirkeeda caafimaadka qaba mayrto madaxana ka booraysato?

Jawaab: Haddii aysan awoodin inay qubaysato biyahoo qabow ama kulayl iyo wixi la mid ah way u bannaan tahay inay booraysato waqtiga salaadda sida ay qabaan jamhuurka culimadu.

Matagga ilmaha yar yar
Su’aasha 16aad: Ma lagu tukan karaa maro ilmo yar oo naas nuug ah ku matagay?

Jawaab: Waxaa haboon in lagu rusheeyo biyo haddii ilmahaasi naas kaliya nuugo oo aanu cunto cunin sida kaadidiisa oo kale, lagumana tukan karo iyadoon biyo lagu rushayn.

Ilmo loo istijeeyey weysadu ma ku buraysaa?
Su’aasha 17aad: Haddii aan caruurta aan dhalay u qubeeyo una istijeeyo weysadii ma iga buraysaa?

Jawaab: Ruuxii taabta cawro aan tiisa ahayn shahwo ahaan weysadu way ka buraysaa waxaase la isku khilaafsan yahay haddii loo taabto ula jeeddo aan shahwo ahayn, sida raajixa ah ilmo yar oo loo istijeeyo cawradooda oo la taabto weysadu kuma burayso waayo ilmaha cawradoodu ma ahan meel shahwo iyo tuhunkeedba laga filayo, weysada buristeeduna waa mashaqo iyo hawl inteeda le’eg, haddii ay arintaasi jirto oo ilmaha cawradoodu weysada jabiso waxaa laga ogaan lahaa saxaabadii iyo dadkii ka dambeeyey.

Shakiga weysada
Su’aasha 18aad: Muxuu yahay xukunka haddii qof ku shakiyo inay weysadu ka burtay iyo in kale?

Jawaab: Haddii qof ku shakiyo inay weysadii ka burtay iyo in kale, shakiga wuu tuurayaa wuxuuna u qaadanayaa in weysadii u dhawran tahay, waayo asal ahaan wuu weeso qabay oo markaas shakiga weeso ku buri mayso, waxaana u daliil ah qowlka Nabiga markii la weydiiyey nin salaadda dhexdeeda wax is moodsiiya, uuna yiri:
*
“Yuusan salaadda ka bixin ilaa uu codkeeda maqlo ama urkeeda dareemo.”
Nabigu wuxuu u caddeeyey in daahir ahaanshuhu asal yahay ilaa laga xaqiijiyo wax buriyey, arintuna inta ay shaki ku siman tahay weysadu kuma burayso, wuuna ku tukan karaa weysadaas kuna dawaafi karaa kacbada qur’aankana wuu akhrin karaa, taas ayaana asal ah, Allaah mahadi ha ka gaartee waxay arintaani tusinaysaa diinta Islaamka waasacnimadeeda iyo fudaydkeeda.

Najaasada qallalan dhib ma keento
Su’aasha 19aad: Kaadida qalalan dharka ma nijaasaysaa, matalan haddii ilmaha yari ku kaadsho dhulka oo kaadidii ay meeshaas ku qalasho iyadoo aan laga mayrin oo markaas kaddib qof inta yimaado ku fariisto isagoo aan qoyanayn, nijaaso miyaa ka soo gaaraysa?

Jawaab: Dhib ma keento nijaaso qalalan haddii ay taabato dharka ama jirka oo qalalan, sidoo kale dhib ma lahan in musqusha oo qallalan cago caddaan lagu galo haddii luguhu qalalan yihiin, nijaasaduna waxay ku gudubtaa qoyaanka.

Wajiga iyo gacmaha oo saabuun lagu mayro weysada
Su’aasha 20aad: Muxuu yahay xukunka in wajiga iyo gacmaha lagu mayro saabuun marka la weyseysanayo?

Jawaab: Saabuun lagu mayro wajiga iyo gacmaha marka la weysaysanayo ma ahan arrin sharciga waafaqsan waana xad gudub iyo kallifaad, Nabiguna wuxuu yiri:
*
“Waa halaagsameen kuwa is kalifa, waa halaagsameen kuwa is kalifa,” saddex goor ayuu ku cel celiyey.
Haddii gacmuhu leeyihiin wasakh saabuun iyo wixi la mid ah mooyee wax kale aan ku go’ayn markaas way bannaan tahay in la isticmaalo, laakiin in caado laga dhigto ma bannaana oo waxay noqonaysaa is kalifid iyo bidco.

Habka looga qubaysto jinaabada
Su’aasha 21aad: Farqi miyaa u dhexeeya ka qubaysiga jinaabada ragga iyo dumarka? Haweentu timaheeda ma furfuraysaa mise waxaa ku filan inay saddex jeer madaxa biyaha ku shubto sida uu xaddiisku sheegay? Muxuu yahay farqiga u dhexeeya ka qubaysiga jinaabada iyo caadada?

Jawaab: Farqi uma dhexeeyo ka qabaysiga jinaabada ragga iyo dumarka, timahoodana ma fur furayaan marka ay mayranayaan waxaana ku filan inay madaxa saddex jeer biyo ku shubaan kaddibna jirka intiisa kale ay biyaha gaarsiiyaan sida uu xusay xaddiiskii Ummu Salama Alla ha ka raalli noqdee, markii ay Nabiga ku tiri:
“Waxaan ahay haweeney timaha aad u dabta ee ma furfurayaa timaha marka aan jinaabada ka mayranayo,” wuxuu ugu jawaabay Nabigu, “Maya, waxaa kugu filan in aad saddex jeer biyaha madaxaaga ku hoobisid kaddibna jirka intiisa kale biyaha gaarsiisid oo aad is daahirisid.” Waxaa wariyey Muslim.

Haddii madaxa ninka ama haweenta uu ku dharooban yahay xinne (cillaan) ama gob u diidaya oo ka hor istaagaya inay biyuhu gaaraan lafta madaxa waxaa waajib ah in laga suuliyo, haddiise uu khafiif yahay biyahana ka hor istaagayn inay gaaraan halkii loogu tala galay, markaas dhib ma lahan waajibna ma ahan in la suuliyo.

Marka ay haweenku dhiigga caadada ka mayranayaan culimadu waxay isku khilaafeen inay waajib tahay timaha furfuriddoodu iyo in kale sida saxiix ahna waajib ma ahan, waxaana u daliil ah xaddiiskii laga wariyey Ummu Salama Alle ha ka raalli noqdee ee ay Nabiga ku tiri:
“Waxaan ahay haweeney timaha aad u dabta ee ma furfurayaa timaha marka aan dhiigga caadada iyo jinaabada ka mayranayo? wuxuu ugu jawaabay Nabigu, “Maya, waxaa kugu filan in aad saddex jeer biyaha madaxaaga ku hoobisid kaddibna jirka intiisa kale biyaha gaarsiisid oo aad is daahirisid.”
Xadiiskani wuxuu daliil cad u yahay inaysan waajib ahayn timaha in la furfuro marka laga mayranayo dhiigga caadada iyo jinaabada, waxaase fadli badan marka ay ka mayranayso dhiigga caadada inay timaha furfurto iyadoo ay ka tahay dadaal iyo shaki bixid, iyo kulmin la kulminayo axaadiista iyo qawlka culimada.

Dhunkashadu weysada ma buriso
Su’aasha 22aad: Ninkaygu mar kasta oo uu guriga ka baxayo wuu idhunkadaa, xataa haddii uu salaadda jamaacada ee Masjidka aadayo, mar marka qaarkoodna waxaan dareemaa inuu shahwo ahaan ii dhunkanayo, weysadiisa xukunkeedu sidee ayuu noqonayaa?

Jawaab: Caa’isha Alle ha ka raali noqdee waxaa laga wariyey inay tiri:
*
“Nabigu wuxuu dhunkaday qaar xaasaskiisa ka mid ah kaddibna salaadda ayuu aaday isagoon weysaysan.”
Xaddiiskaani wuxuu bayaaninayaa haweenka dhunkashadooda iyo taabashadooda, haddaba weysadu maku buraysaa mise kuma burayso? Culimada – Allaah ha u naxariistee – way isku khilaafeen arintaan, qaarkood waxay qabaan in weysadu ku burayso xaalad kastaba haddii haweenta la taabto, qaar kalena waxay qabaan haddii uu shahwo u taabto way ka buraysaa, haddii kalase kama burayso, qaar kalena waxay qabaan inaysan weysadu taabasho iyo dhunkasho ku burayn xaalad kasta, waana sida raajixa ah, macnaha haddii ninku xaaskiisa dhunkado ama gacanteeda taabto waxyaalaha weysada buriyana aanay ka iman, weysadii waa u dhowran tahay isaga iyo xaaskiisaba, asal ahaan ayaana loo tix gelinayaa in weysadiisii u dhowran tahay ilaa la helo daliil cad oo ah wax weysadii buriyey, kitaabka Allaah iyo sunnada Nabiga midna laguma hayo daliil sheegaya haweenka taabashadooda in weysadu ku burto, sidaas darteed taabashada haweenta si toos ah loo taabto iyadoon jirkeeda wax kaa xigin ama la dhunkado weysadu kuma burayso.

CAQIIDADA
Cutubka Koowaad

Dhiig ku qubaysi
Waxa ay diintu ka qabto in mindi la dhigo ilmaha madixiisa
Warqadaha uu ku qoran yahay magaca Allaah
Maxay ka qabtaa shareecadu sawirka?
Xukunka sawirrada darbiyada la suro
Xukunka Mawliidka (ciidda dhalashada Nabiga)
Waxa ay shareecadu ka qabto u dabaaldegga maalinta hooyooyinka
Maxay shareecadu ka qabtaa in Allaah la weydiisto dhimasho?

 

Dhiig ku qubaysi
Su’aasha 1aad: Hooyaday ayaa jirratey waxaan geeyey dhawr isbitaal wax ka soo rayn ahna kama helin, ugu dambayntii waxaan u geeyey wax sheege (curaafayste) wuxuuna yiri, “Ku qubayso dhiig ari.” Way ku qabaysatay iyadoo jaahil ka ah xukunka sharciga ah ee arrintaas, haddaba kafaare gud miyaa nagu waajibay? Muxuuse yahay kafaare gudkaasi?

Jawaab: Ma bannaana curaafayste, saaxir, xidigiye iyo wax-sheege oo dhan, in loo tago oo la weydiiyo arrimo qaybka ku taxaluqa lagana rumaysto, waxayna arrintaasi ka mid tahay dambiyada waa weyn, Nabigu wuxuu yiri:

[arabic-font](مَنْ أَتَى عَرَّافًا فَسَأَلَهُ عَنْ شَىْءٍ لَمْ تُقْبَلْ لَهُ صَلاَةٌ أَرْبَعِينَ لَيْلَة) أخرجه مسلم[/arabic-font]

“Qofkii u taga curraafayste oo wax su’aala, afartan cisho salaad lagama aqbalo.”

Wuxuu kaloo rasuulku yiri:

[arabic-font] (من أتى عرافا أو كاهنا فصدقه بما يقول فقد كفر بما أنزل على محمد) أخرجه أهل السنن بإسناد صحيح[/arabic-font]

“Qofkii u taga curraafayste ama kaahin kana rumaysta waxa ay u sheegaan wuxuu ku gaaloobay waxyigii lagu soo dejiyey Nabi Muxamed.”

Wuxuu kaloo Nabigu yiri:

[arabic-font][ليس منا من سحر أو سحر له, أو تكهن أو تكهن له, أو تطير أو تطير له, ومن أتى كاهنا فصدقه بما يقول فقد كفر بما أنزل على محمد] رواه البزار بإسناد جيد[/arabic-font]

“Naga mid ma ahan ruuxi wax sixra ama wax loo sixro ama curaafaysta ama loo curaafeeyo ama wax baasaysta ama wax loo baaseeyo, qofkii u taga wax sheege oo haddana ka rumaysta waxa uu u sheego wuxuu ku gaaloobay waxyigii lagu soo dejiyey nabi Muxamed.”

Dhiig ku qubaysigu asal ahaan waa ficil aad u xun, waana xaaraan najaaso ah mana bannaana in najaasooyinka la isku daaweeyo, Abu Daa’uud wuxuu sunankiisa ku qoray xaddiis Abuu Dardaa rasuulka ka warinayo oo ah:

[arabic-font][إن الله أنزل الداء والدواء, وجعل لكل داء دواء فتداووا ولا تتداووا بحرام][/arabic-font]

“Allaah wuxuu soo dejiyey cudur iyo daawo, cudur kastana wuxuu u yeelay daawo ee is daaweeya hana isku daawaynina wax xaaraan ah.”

Wuxuu kaloo yiri Nabigu:
[arabic-font][إن الله لم يجعل شفاءكم فيما حرم عليكم.] أخرجه البيهقي وصححه ابن حبان من حديث أم سلمة.[/arabic-font]
“Allaah daawadiina ma gelin wixii uu idinka xaraantinimeeyey.”

Haddaba waxaa ku waajiba inay Allaah u toobad keento oo aysan mar dambe falkaas u noqon, qofkii si dhab ah u toobad keena Allaah toobadiisa waa ka aqbalaa,
wuxuuna yiri Alle:

[arabic-font](وَتُوبُوا إِلَى اللَّهِ جَمِيعًا أَيُّهَ الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ)[/arabic-font]

“Muuminiintoow dhammaantiin Allaah u toobad keena, waxaa dhab ah in aad liibaanaysaane.” an-Nuur 31

Waxaa ka jawaabay su’aashan Ibnu Baaz (12ms)

 

Waxa ay diintu ka qabto in mindi la dhigo ilmaha madixiisa
Su’aasha 2aad: Dadka qaarkood ilmaha dhasha mindi ayay ag dhigaan, waxayna yiraahdaan jinniga ayay ka celinaysaa, haddaba ficilkaasi sax miyaa?

Jawaab: Ficilkaasi waa munkar aan asal diinta ku lahayn mana bannaana in la sameeyo, waxaa sharci ah in ilmaha looga cawdi billeeyo shayaadiinta iyadoo la magan gelinayo Allaah kalimadihiisa taamka ah lana oranayo: Allaah kalaamkiisa taamka ah ayaan kaa magan galinayaa shayaadiinta oo dhan.
Nabiga waxaa ka sugnaatay inuu sidaas yeelay oo labadii wiil oo Faadumo dhashay (Allaah ha ka raalli noqdee) uu magan gelin jirey Allaah kalaamkiisa taamka ah, waxaa sharci ah in Allaah loo baryo inuu ka ilaaliyo xumaan oo dhan, laakiin in la ag dhigo mindi ama alwaax iyo wixi la mid ah iyadoo la aaminayo inay jinka ka ilaalinayaan, waa arrin munkar ah oo aan bannaanayn, waxaa isaguna taas la mid ah waxa xirsiga lagu magacaabo oo ilmaha loo xiro mana bannaana.

Nabigu wuxuu yiri:
*
“Qofkii xirsi xirta Allaah kama siiyo waxa uu ka doonayo.”

Waxa kale oo uu yiri Nabigu:
*
“Qofkii xirsi xirta Allaah ayuu cid kale cibaadadii la wadaajiyey (shirki ayuu la yimid).”

Waxaan Allaah waydiisanaynaa inuu muslimiinta dhammaan diintooda ku sugo oo fahansiiyo, dhammaanteenna uu naga nabad geliyo wax kasta oo khilaafsan shareecada daahirka ah.

Ibnu Baaz

Warqadaha uu ku qoran yahay magaca Allaah
Su’aasha 3aad: Wargeysyada iyo waraaqaha kaleba qaarkood waxaan ku aragnaa aayado qur’aan ah oo ku qoran, sidoo kale warqadaha la isu diro bilowgooda waxaa ku qoran bisinka, haddaba sidee ka yeelaynaa aayadahaas qur’aanka ah, marka aan wargeysyadaas ama waraaqahaas kale dantayada ka boganno, ma jeexjeexaynaa, mise waan gubaynaa, sidee u galaynaa?

Jawaab: Waxaa waajib ah waraaqahaas markii laga kaaftoomo in la xafido ama la gubo ama lagu duugo meel nadiif ah, iyadoo la qaddarinayo aayadaha qur’aanka ah iyo magacyada Allaah, lagana ilaalinayo in la liido, mana bannaana in qashinka lagu rido ama suuqa dhexdiisa lagu tuuro ama laga dhigto fayl waraaqaha lagu kaydiyo, sidoo kale ma bannaana in laga dhigto gogol cuntada la saarto iyadoo intaas oo dhan ay ku jirto liidid la liidayo iyo xurmayn la’aan.

Ibnu Baaz – Fatwa al-Mar’ah

Maxay ka qabtaa shareecadu sawirka?
Su’aasha 4aad: Muxuu yahay xukunka sawirku? Maxay yihiin axaadiista ku soo aroortay arrintaas, farqi ma u dhexeeyaa sawirrada hooska leh iyo kuwa aan hooska lahayn sida ugu raajixsan qowlka culimada?

Jawaab: Sawirku waa in la sawiro wax nool oo dhaq dhaqaaqi kara sida dadka iyo xayawaanka socda oo dhan iyo shimbiraha iyo wixi la mid ah, sharci ahaanna waa xaaraan sawirkoodu, waxaana u daliil ah axaaddiis badan oo Nabiga laga wariyey waxaana ka mid ah xaddiis ay qoreen Bukhaari iyo Muslim oo Ibnu Mascuud ka wariyey Nabiga inuu yiri:
*
Dadka waxaa ugu cadaab badan maalinta qiyaame dadkii wax sawiri jirey.”
Ibnu Cumar Alle kaha raali noqdee wuxuu sheegay in Rasuulku yiri:
*
“Kuwa sawirrada samaynaya waa lagu cadaabayaa maalinta qiyaame, waxaa lagu oranayaa soo nooleeya wixii aad abuurteen.” Bukhaari iyo Muslim ayaa wariyey.
Sidoo kale Bukhaari iyo Muslim waxay qoreen Ibnu Cabbaas Alle ha ka raali noqdee inuu ka wariyey Nabiga inuu yiri:
*
“Qofkii adduunku wax ku sawira waxaa lagu kalifaa (qiyaamaha) inuu naf soo geliyo wixii uu sawiray mana soo gelin karo.” Muslim ayaa wariyey.
Ibnu Cabaas (Alle ha ka raalli noqdee) wuxuu Nabiga ka wariyey inuu yiri:
*
Abii Dalxa wuxuu Nabiga ka wariyey inuu yiri:
*
“Malaa’igtu ma soo gasho guri ey ku jiro iyo guri sawirro yaalaan.” Muslim ayaa wariyey.

Axaadiistaan iyo kuwa la midka ahiba waa caam oo sawir oo dhan ayaa soo galaya, sawirkaasi ha ahaado sawir hoos leh (sawirada la dhiso) ama ha ahaado sawir caadi ah oo aan hoos lahayn oo warqad ku qoran ama darbi ama maro iyo wixi la mid ah ku sawiran, waxaa la wariyey Nabigu inuu galay kacbada iyadoo ay sawirro ku yaallaan, oo uu dalbaday wadaan biyo ah kaddibna uu ka masaxay sawirradii isagoo oranaya:
*
“Allaah caradiisu haku dhacdo dad sawiraya wax aysan abuurin.”

Samankaan lagu jiro culimadu waxay ka soo reebeen warqadaha lacagta ah ee boqorradu ku sawiran yihiin iyo baasaboorada iyo teesareyaasha daruuriga ah ee aan la hurayn qaadashadooda, waase in lagu gaabsado inta looga baahan yahay oo kaliya.

 

Xukunka sawirrada darbiyada la suro
Su’aasha 5aad: Waa maxay xukunka sawirrada darbiyada lagu dhajiyo iyo qofku inuu kaydsado sawirradiisa?

Jawaab: Ma bannaana in la haysto ama darbiyada la suro sawirrada noolaha, waxaana waajib ah in la suuliyo iyadoo laga duulayo qowlkii Nabigu ku yiri Cali bin Abuu Daalib:
*
“Haka tagin wax sawiran oo dhan in aad bur burisid mooyaane.”
Jaabir wuxuu yiri:
*
“Nabigu wuu reebay in guriga dhexdiisa sawirro lagu haysto.”
Dhammaan sawirrada loo haysto xusuusta waa la googaynayaa ama la gubayaa, waxaa la haysan karaa oo kaliya sawirrada daruuriga ah, sida sawirka ku yaal teesaraha iyo wixi la mid ah.

Xukunka Mawliidka (ciidda dhalashad Nabiga)
Su’aasha 6aad: Muxuu yahay xukunka u dabaal degga dhalashada Nabiga?

Jawaab: U dabaal degga dhalashada Nabiga asal kuma lahan shareecadeena Islaamka waana bidco, waxaana u daliila qowlka Nabiga uu yiri:
*
“Qofkii ku soo kordhiya diinta wax aan horay ugu jirin, lagama aqbalo.”
Muslimna wuxuu qoray warin kale oo Bukhaarina sharaxa ku qoray oo ah:
*
“Qofkii la yimaada cibaado aan diinta horay ugu jirin, lagama aqbalo.”

Sida la ogyahay Nabigu intii uu noolaa uma dabaal degin dhalashadiisii, mana amrin sidaas, mana uu farin asxaabtiisa iyo khulafadii ka dambeysey. Nabiga iyo asxaabtiisa oo idil uma ay dabaal degin dhalashadiisa, haddii ay bannaan tahayna iyaga ayaa nooga horrayn lahaa, sidoo kale culimadii noolayd qarniyadii fadliga badnaa mid ka mid ah ma samaynin sidaas mana uu farin in la sameeyo.
Waxaa halkaas laga ogaaday in arintaani aysan ka mid ahayn shareecada Allaah uu la soo diray Nabi Muxamed, annaguna waxaan markhaati gelinaynaa Allaah iyo Muslimiinta oo idil, haddii Nabi Muxamed u dabaal degi lahaa dhalashadiisa ama asxaabtiisu arrintaas ay samayn lahaayeen, in aan dadka uga hor mari lahayn uguna yeeri lahayn inay nala wadaagaan, waayo annagu Allaah mahaddiis waxaan ka mid nahay dadka kuwa ugu dadaalka badan raacidda Nabiga iyo raacidda sunnadiisa iyo weynaynta qawlkiisaba haddii ay tahay wax uu na farayo ama naga reebayo.
Allaah waxaan waydiisanaynaa walaalahayaga muslimiinta ahna u weydiinaynaa inuu xaqa nagu sugo, oo naga ilaaliyo wax kasta oo khilaafaya, isaga ayaa deeqsi ah.
Ibnu Baaz – Fatwa al-Mar’ah 10

Waxa ay shareecadu ka qabto u dabaaldegga maalinta hooyooyinka
Su’aasha 7aad: Sannad kasta waxaan u dabaal degnaa maalin lagu magacaabo maalina hooyooyinka waana Maarso, dadkoo dhan ayaa dabaal dega, haddaba arintaasi xaaraan miyaa?

Jawaab: Ciid kasta oo khilaafta sharciga waa bidco, lamana aqoon xilligii ay noolaayeen asxaabtii iyo jiilashii ka dabmeeyey ee barakaysnaa, waxaana laga yaabaa in gaalo looga dayday, oo markaas ay noqoto bidco iyo gaaladii cadawga Allaah ahayd oo la isku shabaho.
Muslimiintu ciidaha sharciga ee ay leeyihiin waa ciidda soon fur iyo ciidda udxiyada iyo ciidda asbuuca (Jimcaha), islaamkuna ma leh ciid aan saddexdaas ahayn, ciid kasta oo aan ahayn saddexdaas ciidood oo aan soo xusnay lagama aqbalayo ciddii keenta waana baadil sida ay qabto shareecada Allaah.
Nabigu wuxuu yiri:
*
“Qofkii ku soo kordhiya diinta wax aan horay ugu jirin, laga aqbali mayo.”
Muslimna wuxuu qoray warin kale oo Bukhaarina sharaxa ku qoray oo ah:
*
“Qofkii la yimaada cibaado aan diinta horay ugu jirin, laga aqbali mayo.”
Markii ay noo caddaatay arrintaasi, ma bannaana ciidda gabadhu ay na weydiisay oo ay ku magacawday ciidda hooyooyinka, mana bannaana in la muujiyo maalintaas farax iyo wixi la mid ah oo wax la isu hadiyeeyo sida ciidaha la sameeyo.
Ruuxa muslimka ah waxaa ku waajiba inuu diintiisa ku faano kuna cisoobo, isagoo ku gaabsanaya xuduudda Allaah iyo rasuulkiisu u xadideen oo ka mid ah diintaan toosan oo Allaah uga raalli noqday addoomadiisa isagoo aan waxba ku siyaadinayn kana naaqusinayn, qofka muslimka ah lama doonayo inuu noqdo mid iska raaca cid kasta oo wax sheegta, ee waa inuu noqdo qof shakhsiyad leh oo ku soconaya shareecada Allaah oo markaas isagu uu noqdo mid lagu daydo oo la raaco, halkii uu cid kale ku dayan lahaa oo ka raaci lahaa, Allaah mahadi ha ka gaarto shareecada islaamku waa kaamil dhinac kastana way ka dhammaystiran tahay Allaahna
wuxuu yiri:
*
“Maanta ayaan diintiinnii idiin dhammaystiray, nicmadaydiina idiin taam yeelay, diin ahaanna Islaamka idiinka raalli noqday.”
Hooyada xaqeedu waa ka badan yahay in sannadkiiba maalin kaliya loo dabbaal dego, balse waxay awlaaddeeda xaq ugu leedahay inay maalin kasta iyo waqti kastaba xannaaneeyaan baarri u noqdaan oo hadalkeeda maqlaan wixii aan Allaah lagu caasinayn.

 

Maxay shareecadu ka qabtaa in Allaah la weydiisto dhimasho?
Su’aasha 8aad: Noloshayda waxaa soo wajahay mashaakil badan, oo sabab iigu noqday mar kasta oo aan xusuusto xaaladda aan ku suganahay in aan Allaah weydiisto dhimasho deg deg ah, ilaa iyo maanta oo la joogana xaaladdaas ayaan ku suganahay, sababtoo ah ma arkin xal aan geeri ahayn oo aan kaga bixi karo dhibka ihaysta, haddaba arrintaasi xaaraan miyaa?

Jawaab: Rasuulku wuu reebay in qofku dhimasho doorbido dhib ku dhacday sababteed, wuxuuna yiri:
*
“Qofna yuusan dhimasho u yeeran dhib soo gaartay awgeed, haddiise uu ka fursan waayo ha yiraahdo: Ilaahoow inoolee intii aad ogtahay inay nolashu khayr ii tahay, oo i oofso markii aad ogtahay in dhimashadu khayr ii tahay.”
Ma bannaana in qofku dhimasho u yeerto markii dhibaato ku dhacdo ama mashaakil la soo gudboonaado, waxaase laga doonayaa inuu sabro oo Allaah agtiisa ajar ka xisaabsado oo uu dul qaato inta faraj uga imaanayo, Nabigu wuxuu yiri:
*
“Ogoow in gargaarku la socdo sabirka, farajkuna la socdo kurbada, dhibaatada iyo mashaqadana uu ka dambeeyo fudayd.”
Qof kasta oo musiibo ku dhacdo waa inuu ogaado in musuubooyinkaasi u yihiin dambi dhaaf oo sababtooda loogu dhaafayo dambiyadii horay uga dhacay, qofka mu’minka ah dhibka iyo murugada soo gaarta oo dhan waxay u noqonayaan dambi dhaaf, xataa qodaxda mudda kulay ku tahayna.
Danbiyada lagu dhaafayo dhibka ku yimaada waa kuwa yar yar laakiin dambiyada waaweyn iyagu waxaa un lagu dhaafaa towbad oo keliya sida xanta, beenta, isku-dirka iyo wixi la mid ah, haddii qofku dambiga uu galay yahay mid Allaah un ka galay shuruudda laga rabo waa saddex shardi oo kala ah:
1. Inaad ka tagto oo faraha kala baxdo danbiga.
2. Inaad ka shallaaydo falkaas xun eed gashay.
3. Inaad go’aansato in aadan waligaa dambe u noqonayn, haddii dambigaasi yahay mid aad shakhsi ka gashay waxaa shuruuddii aan soo xusnay lagu darayaa in uu ka cafis dalbo qofkaas, haddii maal xaqdarro uga qaatayna uu u celiyo.

Sabirka iyo in ajar la xisaabsado dhibaatada ku soo gaarta waxaa lagu gaaraa darajada sare ee dadka saabiriinta ah ay leeyihiin, Allaahna uu yiri:

“U bishaaree kuwa sabra, kuwaas oo markii musiibo ku dhacdo yiraahda Allaah ayaa na leh xaggiisa ayaana u noqonaynaa.”
Haweentaasna in mashaakilka haysta ay u weydey xal aan dhimasho ahayn waxaan u arkaa inay ku gefsan tahay, sababtoo ah geeridu ma xalliso mashaakilka waxaabase laga yaabaa inay dhibka iyo mashaakilka sii kordhiso, imisa qof ayaa dhintay isagoo dhibaataysan geeridaas ku timidna ay u noqotay cadaab u soo degdegey waayo markii uu noolaa ayaanu tubta toosan haysan, haddii uu sii noolaan lahaa waxaa laga yaabaa in Allaah waafajin lahaa sabir iyo toobad keen iyo dulqaad uu u yeesho musiibada ku dhacday iyo inuu Alle ka dalbo dambi dhaaf isla markaana ka rejeeyo faraj khayr qaba inuu u furo, sidaas ayaana khayr badan.
Gabadhaan su’aasha na weydiisay waxaa ku waajiba inay Allaah agtiisa ajar ka xisaabsato niyaddana ay ku qabsato in Allaah faraj u furi doono, Allaah Qur’aankiisa wuxuu ku yiri:

“Ciriiriga waxaa ku dhow fudayd. Ciriiriga waxaa ku dhow fudayd).”
Nabiguna wuxuu yiri:
*
“Ogoow in gargaarku la socdo sabirka, farajkuna la socdo kurbada, dhibaatada iyo mashaqadana uu ka dambeeyo fudayd.”
Ibnu Cutheymiin 19

Fataawaha Dumarka
Shiikh Cabdulqaadir Maxamuud Cismaan

Waxaa su’aalaha ka jawaabay:
Shiikh Ibnu Taymiya
Shiikh Ibnu Baaz
Shiikh Ibnu Cutheymiin
Shiikh Ibnu Jibriin
iyo Weliba Guddiga Joogtada ah ee Iftaha Baladka Xaramka ee Sucuudiga
(fadlan eeg bogga 240aad [Lifaaqa Labaad] haddaad u baahato taariikhda nolosha iyo aqoonta culimadan)

Waxaa qoray oo isku dubbariday:
Shiikh Cabdulqaadir Maxamuud Cismaan

Sixitaanka iyo Turxaanbixinta:
Macallin Cabduraxmaan Xuseen Xasan
Shiikh Xuseen Maxamed Cismaan

Qaabaynta Dhigaalka iyo Naqshadda Jaldiga:
Cawil Cali Xaashi

SOO SAARISTII KOOWAAD

FIQI

 

 

© Cabdulqaadir Maxamuud Cismaan 2006

Xuquuqda daabacaaddu waa ay dhawrsan tahay. Lama badsan karo si kasta oo loo dhigaba, iyadoon oggolaansho loo haysan. Ciddii ku xadgudubta waxaa lala tiigsan doonaa maxkamad sharci ah oo adduun ama waxaa lala sugi doonaa midda aakhiro ee Alle, iyada oo shareecada Islaamku ay meel cad ka istaagtay xaaraan ahaanshaha bililiqaysiga buugta, sida ku xusan buugga Xuquuqda Daabacaadda ee Shiikh Albaani.

Fadlan kusoo dir wixii faallo ama dalab buuggan la xiriira:
fiqipublishers@hotmail.com

 

 

 

Hordhac
Allaah ayaa mahad iska leh, nabad gelyo iyo naxariisina nabi Muxamed korkiisa ha ahaato iyo ehelkiisa iyo asxaabtiisa.

Kitaabkani wuxuu ka kooban yahay su’aalo ay ka jawaabeen culimada Hay’ada Iftaha Sucuudiga iyo Ibnu Taymiyah (dhammaan Alle ha u naxariisto oo ha ka abaal mariyo mid nool iyo mid dhintayba), su’aalahaas iyo jawaabahaas waxay ku saabsan yihiin axkaamta sharciga ah, sida salaadda, soonka, sakada, Xajka.

Axkaamtaani rag iyo dumarba way khusaysaa waxayse si gaar ah u taabanaysaa haweenka, iyadoo mugdi ka geli karo salaadeedii, soonkeedii ama cibaadooyinka kale ee dahaarada loo shardiyo.

Haddii aan tusaale u soo qaadano dhiiga caadada iyo axkaamtiisa waxaan arkaynaa ahmiyadda cilmigaasi leeyahay iyo sida loogu baahan yahay in juhdi badan lagu bixiyo, oo axkaamtiisa dadka loo sharxo.

Xaydka marka laga hadlayo waxaa laga hadlaa labo arrimood.

1. Usuusha baabka Xaydka
2. Furuucda ku taxaluqda baabka xaydka.

Usuusha baabka xaydka waa kooban tahay oo axaadiis iyo aayado ayaa ku soo arooray, waxaase mashaakilku ka yimaadaa furuucda, oo aan la koobi karin mar kastana wax cusub la arkayo loona baahan yahay in xukun sharci ah la waafajiyo.

Xiligii nabiga (S.C.W) iyo saxaabada ma jirin dhibkaan faraha badan oo ka jira axkaamta xaydka sababtoo ah dadku waxay ahaayeen dad isku bay’ad ku nool oo ma jirin futuuxaadka aduunka oo dhan lagu galay oo markaas loo tagey dad kala dhaqan iyo abuuris iyo cimilo duwan, waxaa kaloo jira maanta daawooyin dhalmada lagu kala fogeeyo oo iyaguna keenay cudurro jiha wareer ku riday dhiigii caadada taas oo keentay in ay soo baxaan waxyaalo badan oo horay aan loo aqoon oo u baahan in la eego axkaamta ay qaadanayaan.

Ragga sidoo kale waxaa mugdi ka gelayaa u galmoodkii xaaskiisa, nikaaxii, iyo furniinkii, ciddadii ma ka baxday mise kama bixin? Waxaas oo dhan waxay ka farcamayaan baabka xaydka.

Imaam Al-Daarami, kitaab gaar ah ayuu ka alifey, imaam An-Nawawi 200 oo bog ayuu kaga hadlay mana koobin axkaamtiisa ayuu yiri, culimada qaarkood waxay yiraahdeen xaydka waxaa ku soo arooray in ku dhow 0 xadiis, oo ku kala yimid wax ku dhow 150 riwaayo, waxaana ku kulmiyey in ku dhow 500 oo warqadood.

Imaam Ibnu Carabi oo ah culimada Maalikiyada wuxuu yiri: Wuxuu ka mid yahay masaa’isha beerka cunta (تأكل الكبد), isagoo ulajeeda mas’aladaani inay tahay mas’alo dhib badan oo culimadu in badan ka fiirsadaan fatwadeeda.

Imaamu Axmed wuxuu yiri: Sagaal sano ayaan ag fadhiyey ilaa aan ka fahmay, ma haboona in la fududaysto baabka xaydka, diintuna soon iyo salaad keliya ma ahan, haweenka xaaladahooda xaydku waa afar xaaladood.

1. Mid hadda xaydku bilaabay (Mubtadi’ ah).
2. Mid 3 ilaa 4 jeer heshay dhiiga caadada (Muctaadah).
3. Mid taqaan noocyadiisa, xanuunkiisa, midabyadiisa (Mumayizah).
4. Mid aan kala saari karin ee ku wareersan, ama culimada wareerisa oo arinteedu isku murugsan tahay (Mutaxayirah, ama Muxayirah).

Labada u dambeeya ayaa masaaisha intooda badan ka yimaadaan gaar ahaan tan u dambaysa masaaisheedu waa is dhex gelayaan, mar nifaaska iyo xayd ayaa is dhex galaya, mar dhiig furan iyo xayd ayaa is dhex gelaya, waana in dhug loo lahaado masaa’ishan.

Imaam Al-Nawawi qarnigii todobaad ayuu wuxuu yiri: Culimadu marka ay ka hadlayaan baabkaan waxaa dhacda in ay khaldaan (waqad qalida fiihil culamaa), haddii xiligaas sidaas la yiri, maanta maxaad moodaysaa?

Waxaa imaanaya su’aalo badan, matalan haweenta mustaxaadada ah (dhiig furanka qabta) ma loo galmoon karaa? Mise looma galmoon karo?

Jamhuurka culimadu waxay qabaan in loo galmoon karo, lamana hayo xadiis ay ku caddahay in aan loo galmoon karin, Ilaahay wuxuu xarimay galmoodka haweenka xaydka qaba ee ma xarimin mustaxaada.

Culimada qaarkood waxay dheheen uma galmoonayo inuu sino ka cabsado mooyaane, laakiin sida saxiixa ah ee ay jamhuurka culimadu qabaan wuu u galmoon karaa, waxaase haboon in laga dhawrsado.

Waxaa suno ah in ay qubaysato salaad kasta, kumana waajibin sidii laga arkay ficilkii Faadumo oo saxaabiyad ahayd.

Waxaan halkaas ka dareemaynaa baahida weyn ee loo qabo in la fahmo axkaamta sharciga ah, sida dahaarada, Soonka, Salaadda, Zakada, Xajka, qof kasta oo muslim ah waxaa laga doonayaa in aanu diintiisa ka jaahil noqon, iyadoo maanta cilmiga barashadiisa aad loo fududeeyey oo qof cudur daar helaya uu yar yahay.

Shiikh Cabdulqaadir Maxamuud Cismaan

 

Tusmada Buugga

Hordhac

CAQIIDADA
Dhiig ku qubaysi
Waxa ay diintu ka qabto in mindi la dhigo ilmaha madixiisa
Warqadaha uu ku qoran yahay magaca Allaah
Maxay ka qabtaa shareecadu sawirka
Xukunka sawirrada darbiyada la suro
Xukunka (Mawliidka) ciidda dhalashada Nabiga
Waxa ay shareecadu ka qabto u dabaaldegga maalinta hooyooyinka
Maxay shareecadu ka qabtaa in Allaah la weydiisto dhimasho

IS DAAHIRINTA
Maxay shareecadu ka qabtaa in niyada afka looga dhawaaqo
Taabashada kitaabka qur’aanka ah weeso la’aan
Qoyaanka haweenka ka yimaada
Weysada jirka oo dufan leh
Waajib miyaa inay haweenku geedkooda gudihiisa mayraan
Qof aan jinaabada ka mayran karin
Haweeney xanuunsan oo aan awoodin qubays
Matagga ilmaha yar yar
Ilmo loo istijeeyey weysadu maku buraysaa
Shakiga weysada
Najaasada qallalan dhib ma keento
Wajiga iyo gacmaha oo saabuun lagu mayro weysada
Habka looga qubaysto jinaabada
Dhunkashadu weysada ma buriso

DHIIGGA CAADADA IYO KAN DHALMADA
Haddii haweeney caado qabtaa ay weydo biyo ay isku daahiriso
Haween uur leh oo dhiig ka furmay
Dhibcaha dhiigga marka la daahir noqdo kaddib
Taabashada musxafka haween aan daahir ahayn
Ku negaashaha xaramka haween caado qabta
Umushu haddii ay daahir noqoto afartanka ka hor
Haweenka uurka leh dhiig caado ma helaan?
Dhiig furanka
Dhiig ayaa ka yimid markay qubaysatay kaddib
Kala go’a dhiigga caadada
Haween caado qabta ma ku sujuudaysaa qur’aan akhriska?
Xukunka dhiigga yimaada dhalmada ka hor shan cisho
Kiniinka joojiya dhiigga caadada
Haweenta caadada qabta iyo Salaadda
Taabashada Musxafka
Qoritaaka qur’aanka haween caado qabta
Ha deg degin
Dhiigga yimaada inta aan la gaarin waqtigii caadada
Haweentu haddii ay casarka daahir noqoto salaaddii duhur way qallaynaysaa.
Haddii ay haweenta ilmuhu ka dilmaan bisha 3aad
Haddii dhiigga caadadu waqtigiisa dhaafo oo joogsan waayo

SALAADDA
Haweeney uur leh oo aan kaadida ceshan karin salaadda ma ka tegaysaa?
Salaad waqtigeed soo galay ayay caado heshay
Haweenku ma tukan karaan salaad jamaaco ah?
Haweenku ma adimi karaan, codkooduse cawro miyaa
Labiska maro kaa xaaraan ah salaadda ayaa kaaga buraysa.
Haweenku rag ma tujin karaan
Ma qallaynaysid salaaddii hore
Sujuudda Qiraa’ada xaalad kasta way ku bannaan tahay.
Waswaaska iyo shakiga
Gambaleelka guriga ayaa la yeeriyey anigoo salaad ku jira.
Dhib kuma sugna in salaatu laylka quraanka kitaabka laga akhriyo
Inta ugu yar iyo inta ugu badan ee tasbiixda la akhriyo rukuucda iyo sujuudda
Xukunka sujuudda qur’aanka.
Salaadda oo hurdo awgeed looga dib dhaco.
Xanuunka foosha iyo salaadda
Goynta salaadda
Sahwiga salaadda
Salaad la tukaday xijaab la’aan
Salaadda masjidka
Qur’aanka salaadda lagu tukado kor ma u qaadayaan haweenku
Nin aan tukan sidee loola joogayaa
Asturidda cagaha iyo cumaacumaha marka salaadda la tukanayo.
Kee dambi badan Taariku salaadka iyo Saaniga
Nin xaaskiisa salaadda kala quustay
Kee la hor marinayaa lawyaha iyo calaacalaha marka la sujuudayo
Salaadda la tukado witriga gadaashiis

JINAASADA
Salaadda jinaasada iyo haweenka
Dhib ma leh ninku inuu xaaskiisa mayro
Haweenka wuu bud dhigi karaa nimaan maxram u ahayn.
Waxa anfacaya maydka marka uu dhinto kaddib
Xukunka baroordiiqda
Oohinta loo ooyo qofka dhintay
Dhabanada oo la iska tumo iyo dharka oo la iska jeex jeexo marka musiibo timaado
Haweenku qubuuraha ma booqan karaan.

SOONKA
Dib u dhigidda qallaynta soonka.
Sannadihii ugu horeeyey ee qaangaarka qof aan soomin
Haweeney la hadalkeed iyo gacanteeda oo la taabto maalin bil Ramadaan.
Haweentiisi ayuu u galmooday maalin bil Ramadaan
Xaamiladu haddii ay afurto soonka way qallaynaysaa
Qallaynta soonka
Daahir noqoshada salaadda subax gadaasheeda.

SEKADA
Sekada meherka
Waxaan haystaa dahab aanan sako ka bixin 5 sano.
Sekada Dahabka
Dahabkeedii ayay iibisey iyadoon sakadii ka bixin
Sakada oo la siiyo hooyada
Sekada oo la siiyo mujaahidiinta

XAJKA
Haweenta caadada qabta iyo labada ragcadood ee Ixraamka
Haweentu marka ay xajka gudanayso wajigeeda ma feydeysaa
Wajiga in la feydo marka la dhunkanayo xajarul aswadka
Haweeney aan maxram lahayn xaj kuma waajibayo.
Nin haween taabtay isagoo dawaafaya.
Dhiig ayay heshay intaysan cumradii dhamaystiran umana suurta gelayso inay sugto inta ay daahir noqonayso.
Wakiilashada tuuryada Jamraadka
Ruuxa ixraamani haddii uu kabo ama sharabaado xirto
Gabar caado heshay oo ka xishootay inay sheegto oo xajiday
Musdalifa ayay ka timid intaan habeenka kala barkiisa la gaarin, maxram la’aanna way ku soo xajiday.
Jeddah ayay aaddey iyadoo xajiyaysa
Haweeney Xaj Tamatuc ah soo ixraamatay oo caado heshay
Ma xajiyi karaa ninkayga oon ii idmin.
Timaha ka go’a haweenka ixraaman.
Miiqaadka ayay soo dhaaftay iyadoo caado qabta
Musdalifa oo laga baxo goor hore
Qof maal leh oo geeriyooday isagoon xajkii gudan

UDXIYADA
Udxiyada haweenku way qali karaan.
Shanlaysiga timaha qof doonaya inuu Udxiyo qalo

GUURKA
Guurka saaniga iyo saaniyaddu waa baadil
Shardiga u wakiilashada nikaaxa qof kale
Muxuu islaamku ka qabaa xadaynta taranka iyo nidaamintiisa
Nin diin leh baa isoo doonay laakiin hooyaday ayaa iga hor istaagtey
Guurkaasi Waa saxiix
Xaamilada guurkeeda ilaa ay ka dhasho
Isagoo sakhraansan baa loo nikaaxshey
Dumaashigu maxram kuuma ahan.
Guursiga ahlu kitaabka gabdhahooda
Gabar uu guur ka doonayo ninkii waliga u ahaa
Nin jirran guurkiisu ma ansaxayaa?
Ma ansaxayaa guurka gabar aan qaan gaarin aabaheedna aan laga doonin
Guurka naag la furay oo aan dhiig helin muddo siddeed bilood ah
Haweeney la guursaday iyadoon ciddadii dhamaysan
Shardiga la kala xirto marka la is guursanayo
Ceebta ka soo if baxda labada is guursada midkood.
Haweenta aan dhiiggu ka go’in nikaaxeedu ma fasakhmayaa, mase loo galmoon karaa
Xukunka in haweenka gadaal looga tago
Nin gabar guursaday kaddibna arkay inaysan bikro ahayn.
Nin gabadhiisii ku sadaqaystay nin kale meher la’aan
Meherka gabadhaa iska leh qof kale uma bannaana inuu ku tagri falo iyadoon ka raali ahayn.
Suldaanku wali uma noqon karo haweeneydii aan wali lahayn
Guurka gabadha aayadu dhashay
Meherka
Nikaaxa Shiqaarka (Beddelka)
Qof dhiig loogu deeqay nikaaxiisa ma saamayso.
Naagta lala baxo nikaax cusub ayaa lagu celinayaa
Guurka bikro laga sinaystay
Guurkaani ma ansaxayaa?
Naag nin kale u doonan mala dooni karaa
Xiriirka dhex mara guurdoonka
Wuxuu ka dhaartay isagoon nikaaxsan
Sidee u dooranayaa ninkii aan guursan lahaa.
Guurka naag uur leh
Guurka haweenka ahlu kitaabka ah
Guurka nin ahlu kitaab ah gabar muslimad ah
Nin la waayey oo xaaskiisii la guursaday kaddibna soo noqday
Eegmada haweenku ay ragga eegaan

WADA DHAQANKA LABADA ISQABA
Eegmada cawrada labada is qaba
Xaaska oo laga maqnaado muddo dheer
Cazliga (Ka siibidda)
Xadka baashaalka labada is qaba.
Ninkeeda ayay si sir ah wax uga qaadatay
Is qaawinta marka la isu galmoonayo.
Haddii ninku xaaskiisa lacnado maka furmaysaa?
Xiriirka labada is qaba
Haweenka la isla qabo
Haddii ninka loo xabiso xaaskiisa darteed masruuf maku leedahay?
Haddii ay haweentu ninkeeda u hibayso maalkeeda
Ma u khidmayn karaa soddogay.
Bixidda ay haween gurigooda ka baxaan iyaga oo ninka ka idan qaadan

FURNIINKA
Nin xaaskiisii furay isagoo xanaaqsan
Haweeney saddex lagu furay.
Nin xaaskiisa ku yiri waad iga furantahay labo jeer oo wada socda
Xukunka haweentu inay dalbato furniin
Furniinka Saddexda dalqadood oo hal mar ah
U wakiilashada furniinka haweenta nafteeda ama cid kale
Furniinka Haween uur leh.
Xilo dalaaqa
Xilo dalaaq aan furniin loola qasdin.
Ka dhaarashada haweenka
Naag ninkeedii iska xaaraantinimaysay
Furniinka iyo xaaladaha shabbaha.
Furniinku ma dhacayaa haddii ninka la khasbo?
Khulcada dalqad ahaan miyaa loo xisaabinayaa.
Muxuu yahay macnaha hooyaday ayaad iga tahay?
Ma dhacayo furniinka nin sakhraansan.
Haddii ninku xaaskiisa furo isagoo xanaaqsan oo xiskiisu joogin.
Haddii ninku u ballan qaado xaaskiisa inuu furayo, maka furmaysaa?
Ninku ma furayaa xaaskiisa haddii hooyadiis sidaas ka dalbato?
Saddex dalqo ayuu ku furay isagoo niyaysnaa inuu hal dalqad ku furo.
Nin yiri wax walba waa iga xaaraan xaaskiisu ma ka furmaysaa?
Haweenka la furay marka lagu noqonayo shardi ma ahan inay ku raalli yihiin

ASAYDA
Haweenta asayda sidda way qubaysan kartaa
Haweenta da’da weyn asay way qaadaysaa
Isma udgin karto haweentu inta ay asayda siddo guurna looma ban dhigi karo si sarbeeb ah mooyaane
Guur in loo soo bandhigo haweeney cidadii ku jirta
Saabuunta udgoon iyo asayda
Naag ninkeedii geeriyooday isaga oo aan u galmoon
Dhaxalka haweeney la furay oo ninkeedii si kedis ah u geeriyooday
Waa gef aan diinta ku banaanayn in haweenta la furo guriga laga saaro ama iyadu ka baxdo

NIDARKA
Nidarku waa karaahiyo oofintiisuna waa waajib
Haweeney nidartay inay soonto bisha Rajab sannad kasta.
Xukunka dib u dhigidda nidarka
Waxay nidartay inay hal Geel ah qasho oo aysan hilibkeeda dhadhamin.
Xukunka in la bedelo wixii la nidray

KAFAARE GUDKA DHAARTA
Qaddarka cuntada la bixinayo kafaare gudka
Qof dhaartiisa raaciyey Insha Allaah kafaare gud maleh

LABBISKA IYO XIJAABKA
Galitaanka Suuq haweenku iyo ragu isku dhafan yihiin
Kabaha dhaadheer iyo Rooseetada
Eegmada
Cawrada haddii ay daruuri noqoto in la fiiriyo
Burukada
Dharka gaagaaban ee gabdhaha loo xiro
Waa waajib in khaadimadda la faro xijaabka.
Haweenku sanka ama dhegaha ma dalooshan karaan.
Uma bannaana in ay haweentu surwaal xirato
Gaabinta timaha
Ciddiyaha Rinjiga la marsado iyo kabaha taakada dheer leh.
Ciddiyaha la dheeraysto
Rajabeetada Naasaha lagu xidho
Muslimaddu hablaha gaalada ah ka xijaaban mayso.
U Xijaabidda haweenka loogama dan lahan Xabsi
Gogol ma kula seexan karaa wiilku walaashiis iyo hooyadiis
Xaaskaygu kama xijaabato ilma adeeraday
Gabdhaha aan qaan gaarin guriga ma ka bixi karaan xijaab la’aan mase tukanayaan.
Gabar xijaabkii laga siibay.
Ninkaygu wuxuu iiga raalli yahay in aanan xijaaban.
Itaageerta madaxa lagu xidho
Dharka ciriiriga ah
Marada oo la dheereeyo ilaa ay dhulka xaabto

DAHABKA
Dahabka xirashadiisa iyo haweenka
Dahabka deyn ma lagu qaadan karaa

AKHLAAQDA
Xukunka qaadka iyo sigaarka
Joojinta dhalmada
Shaqada haweenku qaban karaan
Jannada iyo xuural-caynta

SALAANTA
Salaanta qaraabada
Salaanta oo la gacan qaado haweenka ajnabiga
Salaanta ardaygu salaamo ardayadda
Haweenka oo lala kaliyoobo (khalwada)
Way i caayaan markaan xumaanta ka reebo

FATAAWA KU SAABSAN ARRIMO KALA DUWAN
Haddii haweentu iibiso maal ay leedahay oo waligeed aysan arag.
Waalid wax ku sadaqaystay caruurtiisa.
Caruurta qaarkeed oo gooni wax loo siiyo

DHAXALKA
Sidee dhaxalka loogu qaybinayaa.
Haweenta iyo dhaxalka ninkeeda.

Raadraaca buugga

Taariikh-Nololeedka Culumada Su’aalaha ka Jawaabay

• Al-Cuthaymiin
• Bin Baaz
• A1-Jibriin
• Ibnu Taymiyah
• Guddiga Iftaha Sucuudiga