Category Archives: Diiwaanka Maansooyinkii Abshir Bacadle

Milicsi

DIIWAANKA ABSHIR NUUR FAARAX “BACADLE”
Waxaa ii sharaf ah inaan ka qaybqaato faallada Diiwaanka Abshir Nuur Faarax, isku dubbaridkiisuna leeyahay baare Sheekh Maxamed Xuseen Macallin. Diiwaankan kuma ekeyn karno hal-abuurka Abshir Bacadle, oo waa ka baaxad wayn yahay. Noocyada qaybta tixda loo yaqaan haatan, kuwa badan ayaa kaga jira. Sidaa awgeed Diiwaankan waa muunado ka mid ah hal-abuurka Abshir. Diiwaankan waxaynu ka helaynaa maansada qaybaheeda kala duwan sida jiiftada iyo geeraarka, guurow, shirib, salsal iyo habab kale oo murtiyaysan. Diiwaanka waxaa ku badan maansooyin aad u dhismo wanaagsan, oo mindhaa gabayaagu aad ugu dhalaaliyay dareenkiisa hal-abuurka leh, ama jawi khaalis ah uu ku keli noqday, sidaana gabayadiisa ku sameeyay. Abshir wuxuu mideeyay shirib, guuroow iyo guluulucyo kale oo ku socda af-guri, iyo maansooyin lagu tiriyay lahjadaha Woqooyiga, kuna caan baxay hal-abuurka maansada. Waana arrin aad u riyaaqid mudan, taasoo ay sabab u tahay bulshada kala lahjadaha duwan, uu muddo badan ku dhexnool yahay. Isla waqtigaa arrintan waxay caddaynaysaa hal-abuurka tixda Soomaalidu inuusan wali tirokoobnayn. Inta haatan la tilmaamana ee qaybaha tixda, si nintooxsi ah loo go’aansaday, ama loo go’doomiyay. Tusaale ahaan suugaanta tixda iyo tiraabta afka Maay lama diiwaangelin, sida GAARKA (u dhigma geeraarka) BEELEY, TUUGSI (Jiiddadu ku qaaddo lahjada Maxaa Tiri, una dhow guurowga), GOLOLOW, WEGLE (Halkan loola jeedo Gabayga lo’da ama Baytanka), ADARTA (oo ah suugaan la socota SHABALKA, kana mid ah jaadadka Waalada), JIIB iyo noocyo kale oo tixda ka mid ah. Sida la ogyahay Af-Soomaaligu wuxuu ka kooban yahay lahjado yerehe kala duwan, oo isku jirrid ah, isna buuxiya, xagga micnaha ereyada, oo goobaab qur ah ku wada jira, ama sidaynu ku sifaynay GARAANGARAN. Waxaana habboon suugaanlayda Soomaaliyeed inay u dhug lahaato hodontooyadaa luqadeed ee dalkooda, soona shaac-bixiyaan, mar allaale ay taasi u suurtagasho. Sidaa awgeed Abshir Nuur ku dayasho iyo qaddarin ayuu naga mudan yahay. Dad badan oo waqtigakan jooga, ama aad u tirabadnaa qarnigaynu ka soo gudubnay, waxay ku doodaan in haddii gabaygu ku abbaarnayn dhaqanka iyo dcegaannada miyiga, uusan noqon karin mid asiili ah, oo ka baxsan hannaaanka quruxda fanka [Suwar al-Jamaaliya li al-Shicr].
Sida Abshir arrintaa loogu dhaliilay waxaa hore loogu dhaleeceeyay Cabdullaahi Suldaan Timacadde (siduu Boobe ku xusay buuggiisa Gabayadii Timacadde). Waxay ila tahay Abshir dhaliisha la doonayo in lagu tiro inaysan ahayn mid dow ah. Maansooduhu waa inuu sugan yahay. Haddii gabaygaagu, ama af-maal kaleba, isgoo magaalo jooga hal-abuurkiisu ka beyro nolosha iyo deegaanka. uu sida joogtada ah ugu sugan yahay, wuxuu noqonayaa mid ku jira riyo soo jeed. Wuxuu gabayaa kaalinta hormuudnimo uu bulshada ku leeyahay, 50 sano iyo waqti kor u dhaafayaa yay suugaantennu nolasha deegaannada miyiga, masrax iyo murtiyeen kaleba, ay dheehaysay. Caqligal ma aha in gabayaa Carbeed xilligan jooga, ama xitaa kuwii joogay qarnigii tegay, laga sugo maanso ku dherersan, xagga afkaarta, dhaqanka iyo deegaankaba, tii uu tirin jiray Al-Mutannabbi, Al-Xariiri. Bal iyagu hadalkoodba daa kuwii joogay casriyadii ka horreeyay. Way habboon tahay qaddarinta suugaanta ay dhaafeen hal-abuuriyaasheennii hore ee ku noolaa deegaanadii miyiga. Hayeeshee, gabayaaga iyo tix dhisaha kale waqtigan jooga waa inuu u horseedaa, aragtidayda, abuuris suugaaneed oo tayo iyo murti leh oo beegsaneysa waaqica bulshada, iyo isbeddal nololeedka wanaagsan ay tiigsanayso. Abshir waxaan ku qaddarinaynaa inuu abbaaray hilinkii toosnaa, oo runta ahaa. Wuxuu farta ku fiiqay walbahaarka bulshada, sida arrimaha dib-u-heshiisiinta, sicir bararka, lacagta been abuurka ah, burburkii dalka iyo aafada qaadku keenay, ay weheliyaan arrimo kale, oo haatan jira, oo wada kul- kulul. Masaa’ilka diineed oo ah dhuuxa gabayada iyo taxanaha kale uu diiwaankan koobayo, aragtidayda, Illaahay unbaa haya xaqiiqada maknuunada ah. Hab dhaama ma jiro fariddi Ilaahay ina faray “Billatii hiya axsanu.” Maantoo Muslimka jarribaadyo kala duwan lasoo gudboonaadeen, xikmaddu waxay ku jirtaa siduu iftaynayo callaamada wayn Dktr. Yuusuf Al-Qaradaawi, “Saxwadu wax weyn ayay gudi kartaa hadday awoodda howlgalkeeda ururiso, kana bayrto asraartan. Inay wax midayso oo ay kala dhantaalin, iyadoo la abbaarayo arrimaha dhuuxa ah ee guud iyo kuwa jiritaanka ummadda la xiriira, halganka gaarka ahna laga gudbo. Waa in lagu tuuntuunsado waxa dadka midaynaya, lagana saremaro khilaafka.” [Al-Islaam, bogga 193aad]
Bulshadeenuna kama ay maarmi karto ku wada noolaansho nabadeed. Isku dubbaridaha Diiwaankan, saaxiibkey Sheekh Maxamed Xuseen Macallin aad ayuu u dadaalay. Waxaa qaddarin gaar ah mudan hawaamishta sida cilmiyaysan loo uruuriyay, oo loola kaashaday baaris-cilmiyeed qoto leh. Dadaalkiisaas oo noo saamaxaya inaan “halaqjaflaysanno” qaybo ka mid ah kitaabka TARAAJUMTA uu ku howlan yahay muddo dheer, aan rajaynayo inuu soo if-baxo waqti aan fogayn.
Waxaan curiyaha iyo ururiyaha Diiwaankan u rajaynayaa in Ilaahay dadaalkooda ajar iyo sawaab ka siiyo.
Huwa nicmal-Mowlaa waa nicman-Nasiir!

Shariif Saalax Maxamed Cali
Muqdisho, Soomaaliya
Juun, 1999

Mahadnaq

Inta aanan u mahad celin dadkii gacanta igu siiyey diiwaankan qoristiisa waa inaan xusuusanno xadiiska uu Rasuulku (naxariis iyo nabadgelyo korkiisa ha ahaatee) uu ku yiri:

[arabic-font]قال رسول الله ﷺ: ’من لم يشكر الناس لا يشكر الله.‘[/arabic-font]

Taana macnaheedu waxay tahay, “Qofkii aan ku shukrin oo u mahad naqin dadka, Ilaah kuma shukriyo.” Xaqiiqdii waxay tahay inay jiraan dad dhowr ah oo gacan, maskax, hiil iyo hooba igu siiyey soo saarista buuggaan, Ilaahayna waxaan ka baryayaa in dadkaas oo idil abaalkooda u gudo. Nasiib darro halkan kuma wada xusi karo dhammaan dadkii gacanta igu siiyey buuggan, waxaase tixgelin gaar ah mudan oo aana marna hilmaami karin dadkan hoos ku xusan:

a. Abshir Nuur Faarax ‘Bacadle’ oo ii suurta galiyey in uu i siiyo gabayadiisa inta uu hayey, isla markaana ii oggolaaday inaan uruuriyo murtidiisa qiimaha leh, waqti badanna ku lumiyey sidii uu arrinkaa ku suura gali lahaa, isla markaana wax igala qabtay inaan helo gabayada badankood sababaha ay ku baxeen iyo waqtiyadii uu curiyey, waxaana xaqiiqa ah in la’aantiis aan waxyaalo badan oo diiwaankan ku jira aan la ogaan lahayn hadduusan inoo fududaynin ujeedadooda inkastoo qaarkood ay dhibaysey.

b. Cabdullaahi Macallin Cabdiraxmaan (Abuu Usaama) oo qayb weyn igala qaatay ururinta iyo fahamka waxyaalaha dahsoon oo ku soo arooray gabayada. Waxaana oran karaa, muddo aad u badan ayuu igala shaqeeyey diiwaanka dhammeystirkiisa, dhiiri galin wayna waa uu igu beeray. Waxaa kaloon iloobi karin kaalinta ay ka qaadatey soo guurinta gabayada qaarkood Raxmo Maxamed Cali (Ummu Usaama) oo ah afada Cabdullaahi Macallin Cabdiraxamaan.

c. Cabdikariim Cismaan Cibaar oo isaguna ina siiyey gabayo badan oo uu qoray kana soo guuriyey cajaladaha. Waxaana oran karaa gabayada aan ka helay Cabdikariim Cibaar waxay ii suurto galisay inaan ka saxo gabayada aan horey u helay oo aan barbardhigey.

d. Waxaa isaguna mahad gaar ah mudan Sheekh Jaamac Cumar Ciise (Alla ha u naxariiste), oo igala taliyey arrimaha qaarkood, iguna sharfay inuu hordhig u qoro diiwaankan.

e. Sidoo kale waxaa mahad is ka leh Dktr. Shariif Saalax Maxamed Cali (Alla ha u naxariistee) oo wax badan aan ka faa’iidaystay gaar ahaan, taariikh nololeedkii shakhsiyaad muhiim ah oo ku soo arooray diiwaanka iyo isagoo igu dhirri galiyey dhammaystirkiisa, maskax badanna igu kordhiyey kuna sharfay buuggaan milicsi uu kaga hadlayo aragti suugaaneed oo xeel dheer.

f. Waxaa kaloo mahad mudan oo aanan marnaba hilmaami karin Faadumo Cali Aadan oo gacan igu siisay buuggan, gabayada qaarkoodna wax ka qortay, ka dib markii ay cajaladaha ka soo guurisay, isla markaana ii suuro galisay jawi wanaagsan, marwalbana igu boorin jirtay dhammaystirka diiwaanka intaanu degganayn magaalada barakaysan ee Makka al-Mukarrama.

g. Axmed Sheekh Cabdixamiid oo isaguna gacan buuxda naga siiyey ku garaacidda buuggaan kombyuutarka, aadna
isugu howlay inuu hagaajiyo hawshaa.

h. Cabdinaasir Xuseen Cali (Abtiile) oo isaguna qayb aad iyo aad u wayn ka gaystay garaacidda Diiwaankan iyo dhammaystirkiisa marxaladihii danbe isaga iyo bahda Machadka National Computer Institute.

i. Sheekh Maxamuud Foolweyn oo isagana qayb weyn ka qaatay caddaynta meelo iyo rugo soo arooray. Gabayada iyo fasiraadda ereyo daahsoon, isla arintaa waxaa qayb iga siiyey Shiikh Axmed Xaaji Maxamed Cismaan (Axmed Imaam) oo labadooda aan ku wada nooleen Makka al-Mukarrama.

j. Waxaa iyaguna mahad iska leh ardadii wax ka baranaysay Jaamacadda Umm Al-Quraa ee ku taalla Makka al-Mukarrama ee dalka Sacuudi Carabiya, kuwaas oo muddadii aannu wax ka baranaynay iga caawiyey guurinta iyo qoridda gabayada qaarkood, gaar ahaan: Maxamed Sheekh Xasan Faqi (Qoryooley), Xassan Dhaqane (Ugaaska) iyo Maxamed Xaaji Cabdi (Afgooye), Ilaahay dhammaantood ha ka abaal mariyo.

k. Ugu danbayntii waxaa mahad leh Madbacadda Shirkadda Skaansom oo suurtagalisay inay soo saarto buuggan, gaar ahaan qoraaga weyn Maxamed Shiikh Xasan oo howl badan ka gaystey sixitaanka iyo isku dubaridka daabacaadda labaad ee buugga.

Hordhaca Daabacaadda Labaad

Codsiyo badan oo ka yimid aqristayaasha Soomaaliyeed qaarkood ayaa waxaa inala habboonaatey inaan mar labaad dib u daabacno Diiwaanka Gabayada Abwaan Abshir Nuur Faarax Abshir-Bacadle, siddeed sannadood ka dib daabacaaddii koowaad ee diiwaanka kan, waxaase habboon inaan is weydiino su’aasha ah maxay daabacaadda labaad ee buuggakan kaga duwan tahay daabacaaddii koowaad?
Inta aanan ka jawaabin su’aashaa waxaa xaqiiqo ah, shaqo walba oo la qabtaa waxay yeelataa ama lahaan kartaa dulduleelo iyo dhaliilo, waxaase loo baahan yahay mar walbaa in lagu dadaalo habka ugu habboon ama ugu dhaw ee loo gaari karo xaqiiqda iyo ujeedada loo baahan yahay.
Waxaa inoo suuro gashay inaanu ka saxno buugga khaladaad ku soo baxay daabacaaddii koowaad oo la xiriirta xagga qoraalka. Sidoo kale waxaanu ku soo biiriney daabacaadda labaad ee Diiwaanka Abwaan Abshir Nuur Faarax maansooyin kale oo cusub oo uu curiyey abwaanka muddadii ka danbeysey daabacadda koowaad, waayo abwaanka intii uu noolaa kama uusan suulin inuu hibaddiise suugaaneed ku cabbiro ama ku muujiyo dareenkiisa la xiriira hab dhaqanka bulshada ha ahaato dhacdooyinka siyaasadeed, diineed iyo tan bulshadeedba oo ka socda degaannada Soomaaliyeed iyo adduunka kaleba. Maansooyinkaa suugaaneed ee aanu ku soo kordhiney diiwaanka waxay la mid yihiin kuwii hore oo kale ee diiwaanka ku soo aroorey, sida gabay, geeraar, shirib iyo wixi la mid ah. Sidoo kale ujeedooyinka ay xanbaarsan yihiin maansooyinka cusub ee aanu ku soo biiriney buugga iyana kama duwana kuwii hore ujeedooyinka ay xanbaarsanaayeen.
Laakiin waxaa xusid mudan dhacdada ugu kulul ee uu ka gabyey abwaanka waxaa la dhihi karaa waa dhacdadii la xiriirtey gabadha la yiraahdo Samsam Axmed Ducaale oo muddo gaaban lagu xirey magaaladda Hargeysa, waayo arrinkaa uu ka hadley Abshir waxay dhalisey xiisad aad u adag oo sababtey in ay ka yimaadeen jawaabo tiro badan oo gabayada Bacadle ka dhiidhiyey, waxaase xusid mudan in jawaabaha badankooda ay ka yimaadeen abwaano Soomaaliyeed oo kale oo jawaabtooda u adeegsadey maansooyin gabay iyo geeraarba leh. Inkastoo jawaabaha qaarkood ay ka yimaadeen siyaasiyiin ka soo jeeda maamulka Soomaalilaan mucaarad iyo muxaafadba xilligaas, taana waxay ku tusineysaa sida looga caroodey Bacadle iyo suugaantiisa la xiriirta arrimaha Samsam iyo xarigeeda.
Waxay ahaataba waxaan filayaa in aqristayaasha ay xiiso galin doonto daabacaadda labaad ee diiwaankan. Waxaase xusid mudan in suugaanta Bacadle ay dadyow fara badan u soo jeediyeen eed iyo dhalliil laga yaabo iney ku saxsan yihiin, laakiin fikirka abwaanka waa mid uu isagu ka masuul yahay, eedeemaha qaarkoodna uu garawsaday, sida ka muuqata maansooyin danbe ee uu tiriyey.

Maxamed Xuseen Macallin
Askar, Noorweey
Juun 24, 2012

Diiwaanka Maansooyinkii Abshir Bacadle

Tusmada Buugga

Hordhaca Daabacaadda Labaad
Mahadnaq
Milicsi
Hordhigga 1aad
Hordhigga 2aad
Gogoldhig
Waa Kuma Abwaan Abshir Nuur Faarax?
Diiwaankan
Howsha Diiwaanka
Nooca Iyo Astaamaha Gabayada Bacadle

Qaybta Koowaad: Gabayada Bacadle
Halhays
Roob Doon (Gabayga 1aad)
Dardaaran
Xijaabka
Ashtako
Amiirada Khaliijka
Ayaamihii Madoobaa
Amxaariyo Tigree
S.S.D.F
Ma Ilaahey Baan Eed Ka Galey
Asharaafta
Qabri iyo Qiyaamo
Suuradaha Qur’aanka
Aroos Sharaf Le’
Ameerikaan iyo Yahuud
Ikhlaas iyo Waxdaaniyad
Waa Inaanu Isguursanaa
Bidca Qiil U Doon
Bulugley
Burburkii Baladkeena
Lacag Been Abuura
Ina Cigaal Bohoshi Loo Aasey
Geenyada Asaaggeen La Tagey
Bariiskayga Eebaa Hayee
Amey Been Naqataa
Booraan Ibliis
Baqaratu Daaxika
Sidii Bahalkii Loo Ilay
Nadaafadda Muqdisha
Tawbada Ha Seegin
Taariikh Madow Lama Dhaxliyo
Tii Allay Noqon
Salaf Iyo Khalaf
Tikniko Tuugo Xanbaara (Salsal)
Cishqigan
Kama Xoroobaan
Xantayda Ma Moogiye
Gogol Ku Xaar
Xuquuqul Insaan
Waa Inaan Difaacaa Gabdhaha
Dib U Heshiisiin
Ku Duug Qalinka
Roobdoon (Gabayga 2aad)
Xoolo Daayac
Abwaankii Dariiqooyinka
Doqonkii Gaabnaa
Duduble iyo Murunsade
Weyga Degi Waayey
Dahabka Maaroobey
Dacar iyo Dhuunkaale
Doqoni Calaf Ma Leh
Waa Kugu Dakano
Danta Guud
Aqoon Yahanka
Diidnay Doofaar
Maxkamaddaan Ku Diirsadaye
Yaa Deegaan Ah? Yaa Dool Ah?
Ri’ Ka Qaada Caamada
Sababta ii Sheega?
Saar Hindi
Sacadow Yeelkaa
Qabrigii Isugu Jiray
Baabuurta PL-ka
Maxay Ahlu Towxiidku Sugi
Cayda Suubbanaha
Wixii Sabcaayey Saaxiibow
Bidci Sugulle
Nin Dhaliile Yeelkii
Dhagarna How Qaadan
Sicir Bararka
Ii Dhiib Darbaalada
Maraan Ciidan Kuu Helo
Geelle
Caado Jaahili
Cawareere Kuma Siinin
Cantarabaqash
Markii Cadowgi Loo Abay
Gaal iyo Cawaankeed
Dastuurada Guracan
Guuleed Fansalakh
Gef Loo Saxay
Gabaygu Sow Maaha
Faracii Reer Abshir Nuur
Gablan Tala Aduunay
Gob Cunsuri Ah
Gocosho iyo Hiil
Beel Yahay Gadoodayo
Ma Qadarisay Sheekhow
Qabiltuba Ha Oran
Qaata Taladeyda
Qaadow Adigaa Le’
Qabyaalad
Qabashada Rabbigay
Labadaa Ragcaa Hariye
Masjid Yaa Ka Dheeraadey?
Mahad Alle
Musxafkaa Qur’aankaa
Macallinkiyo Waalidka
Muqdisho
Maxkamadaha Islaamiga
Taley Mudan Tahay
Caashaqu Maxuu Yahay?
Hawiyoow Waa Taa
Nasabka Reer Banii Haashim
Yaad Nagu Halleyn
Hiraaboo Isku Hiloobey
Hubka Inaga Dhiga
Anigaa Hawiye Kaa Aqaan
Geedkaa Humbulan
Roob Doon (Gabayga 3aad)
War Ba Uma Hayaan Shiikhu
Hormuudkoodkoodii Guurtigaa
Hiddo-Raac

Qaybta Labaad: Jawaabo Af-Celin Ah
Hordhac
Haad-Haad Maxaa Kaa Dhigay
Hawo Been Ah
Bacadlaha Danaaniyayow
Halaqyahow Sumaysan
Akishuu Noqday
Hoyga Suugaanta
Heedhe Maad Sheegtid
Bacadlow Soo Daleel Bexe E
Hawaawig Dhab Ma Ah
Jawaabtan Sii Bacadleh
Abshirow Guuxaagii Lagu Toosye
Gobannimo
Gefka Bacadle
Haku Diganin Sheekhaa Adigay
Garashoy Yeelkeed Dheh
Dib Ugocosho
Dabato Weeyaan
Hargeysay Maxaa Xaqii Idiin Diiday?
Duulaanka Xamar
Af-Lagaado iyo Cay
Gees Isugu Bayra
Haddaad Guluf Abaabuli Lahayd
Gacan Saar

Gunaanad
Geeridii Bacadle Kaddib
Haldoorkii Abwaanka
Abwaankii Nabadda ee Bacadle
Abshirow Bacadloow (Gabay)

Raad-Raac
Dhammaad