Category Archives: Maqaal

Itoobiya iyo Eritriya oo Dagaal Qarka Usaaran

Maqaal

Abwaan Nageeye Cali Khaliif

Oktoobar 2025

Sannadkii 1870kii, Talyaanigu waxa ay bilaabeen in ay soo degaan xeebaha Eritrea. Dawladda Ingiriisku, waxa ay dhinaceeda taageertay degitaanka Talyaaniga ee Eritrea si looga hor tago in Faransiisku uu ku sii faafo xeebaha Badda Cas, ka dib markii Massaaridu ay xeebahaas ka baxeen, markii uu ku kacay Mahdigii Suudaan. Sannadkii 1890kii ayay dawladda Talyaanigu si rasmi ah ugu dhawaaqday gumaysigeeda Eritrea iyada oo magaca loo bixiyayna uu yahay

‘Badda Cas’ oo af Giriig ah, waxaana caasimad looga dhigay Massawa, ka dib intii aan caasimadda loo soo beddelin Asmara, sannadkii 1897kii. Qabsashada Eritrea ee Talyaaniga waxa aqbalay boqorkii Itoobiya ee Menelik II.

Talyaanigu waxa ay weerareen gobolka Tigray ee Itoobiya, halkaas oo ay ku soo jabeen dagaalkii Adwa sannadkii 1896kii. Ka dibna, Itoobiya waxa ay Talyaaniga ku qasabtay in uu madaxbannaanideeda aqoonsado, Itoobiyana ay ka hadho sheegashada gobolka Talyaanigu gumaysto ee Eritrea. Sannadkii 1932kii, hoggaamiyihii Talyaaniga ee Mussolini waxa uu qaatay fikir dhulbalaadhsi ah, waxaanu ciidamo hor leh u diray Geeska Afrika si ay Itoobiya u qabsadaan.

Sannadkii 1936kii, Talyaanigu waxa uu qabsaday Somaliland, Somalia, Eritrea iyo Itoobiya, waxaanu ku dhawaaqay boqortooyada Talyaaniga ee Bariga Afrika.

Sannadkii 1941kii, ciidamo Ingiriisku hoggaaminaayo ayaa ka adkaaday ciidamadii Talyaaniga. Arrintaasi waxa ay dhabbaha u xaadhay in dadka reer Eritrea ay u qaybsamaan saddex qaybood: xornimodoon, midnimodoon iyo qaar rumaysan in nidaam federaali ah lagula midoobo Itoobiya. Xornimodoonka Eritrea waxa hoggaaminaayay Ibraahin Suldaan. Ingiriisku waxa uu soo jeediyay in dhulka Eritrea loo kala qaybiyo Itoobiya iyo Suudaan nidaam diin ku salaysan. Dawladaha kale ee reer Carbeedku waxa ay soo jeediyeen madaxbannaani degdeg ah oo la siiyo Eritrea. Dawladdii Midawga Soofiyeeti waxa ay soo jeedisay in Eritrea lagu celiyo gacanta Talyaaniga. Boqorkii Itoobiya waxa uu soo jeediyay in si shuruud la’aan ah Eritrea loogu celiyo gacanta Itoobiya.

Sannadkii 1950kii, Qaramada Midoobay waxa ay meelmariyeen in nidaam federaali ah ay Eritrea kaga mid noqoto dalka Itoobiya. Waxa qaraarka lagu sheegey in Eritrea ay yeelan doonto maamul hoosaadkeeda u gaarka ah sida arrimaha maamulka iyo garsoorka, calankeeda gaarka ah iyo afafkeeda u gaarka ah oo kala ah Tigrinya iyo Carabi. Sida oo kale, waxa dawladda Ingiriiska laga codsaday in ay doorasho gole baarlamaan ka qabato Eritrea, ka dibna ay kaga baxdo Eritrea ilaa September, 1952ka.

Boqor Haile Selassie waxa uu markiiba dejiyay calankii gaarka ahaa ee Eritrea, waxaanu bilaabay in uu afka Axmaariga ah ku baahiyo deegaamada Eritrea, sida oo kalena waxa uu la wareegay dhaqaalihii ka soo xaroon jiray Eritrea.

Arrimahaasi waxa ay abuureen kacdoon ay bilaabeen aqoonyahankii reer Eritrea.

Waxa hormood u ahaa Maxamed Nawd oo ku noolaa Suudaan, waxaanay aqoonyahankaasi abaabuleen dhaqdhaqaaqii xoraynta Eritrea ee ELM (Eritrean Liberation Movement), sannadkii 1957kii. Waxa sida oo kale Qaahira lagaga dhawaaqay Jabhaddii Xorraynta Eritrea ee ELF (Eritrean Liberation Front), sannadkii 1960kii oo uu hormood u ahaa Idiris Maxamed Aadan. Sida oo kale, waxa dhiniciisa dagaal jabhadayn ah ka bilaabay Xamiid Idiris oo galay buuraha Eritrea. Ugu dambayntiina, buurahaas ayay ka bilaabantay xabbadii ugu horraysay ee Itoobiya lagaga xoraynaayay Eritrea oo socotay muddo soddon sannadood ah.

Bishii November, 1962kii, waxa ay ciidamada Itoobiya kala direen baarlamaankii Eritrea, waxaana lagu dhawaaqay in Eritrea ay tahay gobolka 14aad ee dalweynaha Itoobiya. Laba sannadood ka dib ayuu dhintay Xamiid Idiris, waxaanay xooggagiisi ku biireen ELF. Sannadkii 1963kii, jabhaddii ELF waxa ay taageero kooban ka heshay dalalka Suudaan, Suuriya iyo Ciraaq. Xooggagan xornimodoonka ah ee reer Eritrea waxa ay u badnaayeen dad Muslimiin ah, taasi waxa ay keentay in Maraykanka iyo Israa’iil ay dareen xooggan ka qaadaan.

Sannadkii 1971kii ayay garab ka goostay ELF waxa ay asaaseen garabka sixitaanka ee ELF waxaana hoggaan ka noqday Abraham Tewolde iyo Asias Afwerki.

Sannadkii 1973kii ayay garabkani magac ahaan u qaateen EPLF (Eritrean Peoples’ Liberation Front), waxaana Xoghaye ka noqday Ramadaan Maxamed Nuur, Taliyaha ciidamadana waxa loo doortay Asias Afwerki. Labadii jabhaddood ee ELF iyo EPLF waxa ay ku heshiiyeen iskaashi ciidan, waxaanay sannadkii 1975kii qabsadeen 95% dhulweynaha Eritrea. Sannadkii 1977kii, EPLF waxa ay qabsatay shirweyne, waxaana Ramadaan Maxamed Nuur loo doortay Xoghayaha guud, Isias Afwerki ayaa isagana loo doortay Xoghaye-ku-xigeen.

Iyada oo jabhaduhu ay sii xoogaysanayaan, dawladda Itoobiya waxa ay taageero militari oo ballaadhan ka heshay dawladdii Midawga Soofiyeeti. Taageeradaasi waxa ay Itoobiya u sahashay in ay cagta mariso fadhiisimadii ciidamada jabhadaha, jabhaduhuna waxa ay bilaabeen dagaal dhuumaalaysi ah.

Sida oo kale, waxa ay dagaallo ka dhex bilaabmeen labadii jabhadood, ugu dambayntiina waxa cagta la sii mariyay jabhaddii ELF. Sannadkii 1981kii, jabhaddii EPLF ayaa noqotay tan kaliya ee ka dagaallanta gudaha dhulka Eritrea. Sannadkii 1982kii, duullaan ay ka qaybgaleen in ka badan 100,000 oo ciidamo Itoobiyaan ah ayaa lagu qaaday jabhaddii EPLF. Sida oo kale, hoggaamiyihii Itoobiya waxa uu xafiiskiisii Madaxtooyada u wareejiyay Asmara si uu duullaanka u korjoogteeyo. Bishii March, 1987kii ayaa Isias Afwerki loo doortay Xoghayaha jabhadda EPLF. Markiiba, EPLF waxa ay isbahaysi la samaysatay jabhaddii Tigrayga ee TPLF (Tigray Peoples’ Liberation Front) iyo tii Oromada ee OLF (Oromo Liberation Front), sida oo kale, waxa ay ciidamo iyo hub badan ku caawisay TPLF si ay gobolka Tigray uga qabsadaan ciidamada Itoobiya.

May 21, 1991kii ayaa hoggaamiyihii Itoobiya laga saaray magaalada Addis Ababa, ka dibna ciidamadii EPLF waxa ay qabsadeen magaalada Asmara, May 24, 1991kii, waxaana halkaas ku soo dhammaaday dagaal soddon sannadood qaatay oo ay dadka reer Eritrea la galeen Itoobiya. June 20, 1991kii, Isias Afwerki waxa uu ku dhawaaqay dawlad kumeelgaadh ah, taas oo sii xukumi doonta Eritrea ilaa afti dadweyne laga gaadhayo. Go’aankan waxa markiiba soo dhaweeyey jabhaddii TPLF ee qabsatay Addis Ababa, waxaana la go’aamiyay in muddo laba sannadood gudahood ah afti lagaga qaado dadka reer Eritrea. Aftidii dadweynaha waxa loo dareeray April 23, 1993kii. Ku dhawaad 99.8%, dadka reer Eritrea waxa ay u codeeyeen madaxbannaanida iyo xorriyadda dawladdeed. Ugu dambayntiina, May 24, 1993kii ayay Eritrea si rasmi ah u noqotay dawlad madaxbannaan. Afar maalmood ka dib, waxa ay ku biirtay Qaramada Midoobay oo ay noqotay dawladdii 182aad.

Ka dib go’itaanka Eritrea, waxa ay Itoobiya noqotay dawlad bad la’aan ah, tanina waxa ay ku keentay culays ballaadhan oo dhaqaale iyo mid siyaasaddeed.

Ismariwaa ka dhashay isticmaalka dekkadaha Eritrea, nidaamka cashuuraha iyo kala beddelka lacagaha ayaa muddo soo jiitamaayay. Dhawr sannadood oo xurguf siyaasaddeed ah ka dib, waxa uu dagaal dhinaca xuduudka ahi ka dhex qarxay Meles Zenawi iyo Asias Afwerki. Dagaalka rasmiga ah waxa soo dedejiyay isku dhac ciidan oo ka dhashay muranka magaalada xuduudka ku taalla ee Badme.

Dagaalkii Itoobiya iyo Eritrea ee sannadkii 1998kii waxa ku dhintay dad ka badan 100,000 oo ciidan ah. Go’aamadii dhexdhexaadinta ahaa ee ay soo saareen dhexdhexaadiyeyaashii caalamiga ahaa, waxa diiday Meles Zenawi. Taasina waxa ay keentay in colaadda labada dal ay sii riiq dheeraato.

Muddadii ay jirtay, Eritrea waxa ay dagaallo dhinaca xuduudka ah la gashay dawladaha deriskeeda ah ee Itoobiya, Suudaan, Yemen iyo Jabbuuti. Dawladda Eritrea waxa ay reer Galbeedku go’doomiyeen wakhti dheer, iyaga oo

siyaasadaheeda ku tilmaamay kuwo ‘gardarro ku dhisan’. Eritrea dhinaceeda waxa ay xidhiidh la samaysatay dalalka Shiinaha, Ruushka iyo Waqooyiga Kuuriya.

Dawladahan oo taageero dhaqaale iyo mid ciidan siinaayay muddo dheer.

Markii xukunka laga tuuray jabhaddii EPRDF/TPLF ee dalka Itoobiya sannadkii 2018kii, Raysalwasaaraha Itoobiyana loo cumaamaday Abiy Ahmed, isbeddel muuqta ayaa ku dhacay xidhiidhka Itoobiya iyo Eritrea. Itoobiya waxa ay sheegtay in ay dhulkii lagu dagaallamay ee Badme ku wareejin doonto Eritrea, waxaana dib u soo laabtay xidhiidhkii siyaasaddeed ee Addis Ababa iyo Asmara. Labada hoggaamiye ayaa bookhashooyin kala duwan sameeyey, waxaanay sheegeen in colaaddii labada dal ay dhammaatay. Xilligan, waxa ay Abiy iyo Asias yeesheen cadaw kaliya oo ah: TPLF.

Horraantii bishii November, 2020kii ayay ciidamada Itoobiya duullaan rasmi ah ku qaadeen Gobolka Tigray ee Waqooyiga dalka Itoobiya. Wajigii hore ee dagaalka, waxa dhimasho, dhaawac, qaar nolosha lagu qabtay iyo qaar baxsaday u qaybsamay kaadiriyiintii TPLF. Dagaalka waxa ka qaybgalay guutooyin ka socday Ciidamada Xoogga ee dalka Eritrea iyo diyaaradaha dagaalka ee Imaaraadka Carabta. Sida oo kale, waxa duullaanka ka qayb galay malleeshiyaad Axmaaro ah oo aargoosi doon ah. Waxa hal mar gacanta la wada saaray TPLF. Waxa dagaalkan ku dhintay 500,000 oo qof oo Tigray ah, waxaana ku barakacay malaayiin kale.

Dagaal muddo laba sannadood ah socday ka dib, kulan dhexdhexaadin ah oo ka dhacay dalka Koonfur Afrika ayaa lagu heshiisiiyay Abiy Ahmed iyo TPLF, balse heshiiskan waxa laga reebay oo aan qayb ka ahayn Asias Afwerki oo ciidamadiisu ay gudaha gobolka Tigray ka dagaallamayeen, tanina waxa ay keentay in ay isku dhacaan Abiy iyo Asias. Wixii intaas ka dambeeyey, Asmara waxa ay bilawday in ay la heshiiso cadawgeedii shalay oo ahaa TPLF, kuna caawiso in ay mar kale dagaallo culus ku qaadaan taliska Addis Ababa. Sida oo kale, waxa ay gacan xooggan siisay jabhadda Axmaarada ee Fano iyo tan Oromada ee OLA. Jabhadahan ayaa dagaallo xooggan ka wada gudaha Itoobiya. Addis Ababa dhinaceeda, waxa ay bilawday sheegashada qaybo ka mid ah dalka Eritrea gaar ahaan magaalada xeebta ah ee Assab, waxaanay sheegtay in maamulka magaalada Assab mar kale lagu soo celin doono gacanta Itoobiya.

Muddooyinkii ugu dambeeyey, labada dhinac waxa ay ciidamo xooggan ku soo daabbuleen xuduudaha u dhexeeya. Ilaa hadda, abaabul ciidan, hanjabaado dhinaca warbaahinta ah iyo xulafaysi heer gobol ama ilaa heer caalami ah ayay dhinacyadu ku hawlanyihiin. Eritrea waxa ay sheegtay in duullaan kasta oo Itoobiya ay dhulkeeda ku soo qaaddo ay kala kulmi doonto jab taariikhi ah.

Warbaahinta caalamku waxa ay tabinaysaa ifafaalaha colaaddeed ee ka dhex qarxi kara taliska Addis Ababa iyo kan Asmara, iyada oo laga cabsi qabo in colaad kasta oo labadan dal ka dhex qaraxdaa ay dhinacyo kale oo bannaanka ah ku casuumi doonto in ay qayb ka noqdaan colaadda. Taas oo colaadda u beddeli karta mid caalami ah, saamayn xoogganna ay ku yeelan karto Badda Cas, Webiga Niil iyo marinka Baab al-Mandab.

Duullaankii 7da Oktoobar: Billawgii Dhammaadka Maamulka Yahuudda

Maqaal

Abwaan Nageeye Cali Khaliif

Oktoobar 2025 (2025.10.07)

بسم الله الرَّحمن الرَّحيم

Sannadkii 1897kii, Yahuuddii ku noolayd qaaradda Yurub waxa ay magaalada Basle ee dalka Iswiiska (Switzerland) kaga dhawaaqeen Ururweynaha Sahyuuniga Caalamiga ah. Sahyuuniyiintu waxa ay ahaayeen dad rumaysan in Yahuuddu ay xaq u leeyihiin in ay xukumaan dhulka Falastiin, sidaasi daraaddeedna ay waajib tahay in ay Yahuudda caalamka oo dhami ay dib ugu midoobaan dhulka Falastiin. Aragtidan waxa taageertay dawladda Ingiriiska sannadkii 1917kii.

Wasiirkii Arrimaha Dibadda ee Ingiriiska Aadar Balfoor (Arthur James Balfour) ayaa 2dii Nofembar, 1917kii waraaq aad u kooban oo ballanqaad ah u diray Sahyuunigii Woltar Rodisjayl (Walter Rothschild). Waraaqda waxa ku qornaa: Dawladda Ingiriisku waxa ay rumaysantahay in Falastiin ay tahay dhulkii hooyo ee dadka Yahuudda ah, waxaanay dawladda Ingiriisku ballanqaadaysaa in ay awooddeeda oo dhan isugu gayn doonto si ay riyadan u rumayso.1

Dhammaadkii dagaalkii koowaad kadib, dhulka Falastiin waxa uu gacanta u galay gumaysiga Ingiriiska, tanina waxa ay horseedday in kumannaan Yahuud ahi ay soo galaan dhulka Falastiin. Mudaharaaddo lagu diiddanyahay soo gelitaanka Yahuudda ee Falastiin ayaa bilaabmay. Markii uu bilaabmay dagaalkii labaad ee adduunka, xaaladdu way sii xumaatay, kadib markii hoggaamiyihii Jarmalka ee Hitlar uu gumaad u gaystay Yahuuddii halkaa ku noolayd. Xilligan waxa bilaabmay in kumannaan Yahuud ahi ay ka cararaan Hitlar, una qaxaan Falastiin. Tanina xaaladda ayay uga sii dartay. Wasiirkii Arrimaha Dibadda ee Ingiriiska ayaa waxa uu Qaramada Midoobay waydiistay in xaaladda la soo faro geliyo.

Bishii Nofembar 1947kii, Qaramada Midoobay ayaa u codeeyey in dalka Falastiin laba meelood loo qaybiyo: Yahuudda iyo Carabta. Dhismaha maamulka Yahuudda waxa magaalada Tal Abiib lagaga dhawaaqay maalinnimo Jimce ah, 14kii Meey, 1948kii. ‘Xoriyadda Yahuudda’ waxa ku dhawaaqay hoggaamiyihii Sahyuuniyiinta Deefid bin Guryon (David Ben-Gurion).

Dawladaha Masar, Suuriya, Urdun, Ciraaq iyo Lubnaan ayaa si dhakhso ah weerar ugu qaaday maamulka Yahuudda ee lagu dhawaaqay, dagaalkan oo la filaayay in dawladaha Carbeed ay ku adkaan doonaan. Taasi ma dhicin waxaana dagaalka ku adkaaday maamulkii Yahuudda oo taageero ka helaayay gumaysiga caalamiga ah. Yahuuddu waxa ay qabsadeen inta badan dhulka Falastiin. Sida oo kale, waxa ay qabsadeen magaalada dekadda ah ee Falastiin ee Aylaat iyo meelo kamid ah Badda Cas. Kumannaan kun oo Falastiiniyiin ah ayaa ka cararay gumaadka Yahuudda ee dhulkoodii xoogga ku qabsaday, waxaanay qaxoonti ku noqdeen dalalka deriska ah.

Dawladaha Ingiriiska iyo Massar waxa ay sannadkii 1936kii kala saxeexdeen heshiis u oggolaanaaya dawladda Ingiriiska in ciidamadeedu ay ilaaliyaan Marinka Suweys. Heshiiska ayaa dhammaaday sannadkii 1956kii, dawladda Masarna waxa ay diidday in ay dib ugu cusboonaysiiso dawladda Ingiriiska. Madaxweynihii Masaarida Jamaal Cabdinaasir ayaa ku baaqay in ciidamada Ingiriisku ay si degdeg ah uga baxaan Marinka Suweys, waxaanu qarameeyey Marinkaa Suweys si dhaqaalaha kasoo xarooda uu ugu dhiso biyo xidheenka Aswaan. Tani waxa ay dareen gelisay dawladaha Reer Galbeedka oo ka cabsi qabay in Jamaal Cabdinaasir uu doonaayo in Carabta oo dhan uu mideeyo, isaguna uu madax u noqdo, kadibna uu isbahaysi difaac la yeesho xulafada Reer Bariga ee Shuuciga ah. Haddii ay tani dhacdo, waxa khatar geli kara saliidda ay Reer Galbeedku ka qaataan Bariga Dhexe. Tallaabadani waxa ay keentay dagaalkii ‘Gacanka Suweys’ ee 1956kii.

Dagaalku waxa uu bilaabmay kadib markii Yahuuddu ay weerar ku qaadeen dalka Masar bishii Oktoobar, 1956kii, kadibna ay qabsadeen Siinaay. Sida oo kale, diyaaradaha dagaalka ee Ingiriiska iyo Faransiiska ayaa duqeeyey ciidamada cirka ee Masar, kadibna waxa ay kusoo degeen magaalada dekadda ah ee ‘Boor Saciid’ ee Waqooyiga Marinka Suweys ee dalka Masar. Dawladaha Maraykanka iyo Midawgii Soofiyeeti ayaa dagaalka cambaareeyey. Maraykanku waxa uu cabsi ka qabay in arrintani ay horseedi karto kacdoon ballaadhan oo Reer Galbeedka lagaga soo horjeedo. Sidaasi daraaddeed, waxa uu Ingiriiska, Faransiiska iyo Yahuudda cadaadis ku saaray in ay ka baxaan Siinaay iyo Marinka Suweys.

Dagaallada Yahuudda iyo Muslimiinta Carbeed halkoodii ayay kasii socdeen. Mar kale, waxa dhacay dagaalkii ‘Lixda Maalmood’ ee 1967kii. Waxa ay guushu raacday Yahuudda. Waxa xigay dagaalkii ‘Yom Kippur’ ee 1973kii. Dagaalkan isagana waxa ay guushu raacday Yahuudda. Dagaalladan ayaa loo yaqaannaa ‘dagaalladii Carabta iyo Yahuudda’. Haddaba, sannadkii 1979kii, waxa uu heshiiskii Kaam Deefid (Camp David) dhex maray Masar iyo Israa’iil. Heshiiska waxa lagu saxeexay magaalada Waashintoon, bishii Maarji, 1979kii.

Qodobbada muhiimka ah ee heshiiska waxa kamid ahaa:

  • Xaaladdii dagaal ee u dhaxaysay Masar iyo Israa’iil ilaa sannadkii 1948kii, way dhammaatay.
  • Israa’iil waxa ay ballanqaadday in ay ciidamadeeda kala baxayso Siinaay.
  • Masar waxa ay ballanqaadday in aanay dib usoo weerari doonin Israa’iil.
  • Maraakiibta Israa’iil way isticmaali karaan Kanaalka Suweys.

Wixii maalintaas ka dambeeyey, waxa caan noqotay odhaahda tidhaahda ‘dagaal Carbeed oo aanay Masar ku jirin, dagaal maaha’. Tani waxa ay beddeshay wajigii dagaalka. Wixii maalintaas ka dambeeyey, dagaalku waxa uu noqday mid u dhexeeya ‘Yahuudda oo helaysa taageerada Galbeedka iyo Falastiiniyiinta’.

Falastiin waa halbawlaha Muslimiinta caalamka. Waxa ay ku jirtaa gumaysi isir- sifayn ah oo siddeetan jirsaday. Xasuuqani waxa uu soo socday tan iyo markii Falastiin la galiyay gacanta Yahuudda sannadkii 1948kii. Subaxnimadii hore ee 7dii Oktoobar, 2023kii xoogagga hubaysan ee Ururka Xamaas ee Cizzuddiin Al-Qassaam waxa ay duullaan aad loo qorsheeyey ku qaadeen deegaamada ay Yahuuddu xoogga ku haystaan ee dalka Falastiin. Waxa ay xoogagga Al-Qassaam gudaha ugaleen xuduud-beenaadka ay Yahuuddu samaysteen, waxaanay halkaas ku dileen 1,200 oo qof oo Yahuud ah, sida oo kalena waxay ay soo qafaasheen boqollaal Yahuud ah. Weerarkaasi, waxa uu jahawareer ku abuuray maamulka gumaysiga ah ee Tal Abiib.

Hawlgalladan oo loo bixiyay ‘Duufaanta Al-Aqsaa’ waxa lagu tilmaamay in ay ahaayeen hawlgalladii ugu cuslaa ee ay Falastiiniyiintu qaadaan tan iyo sannadkii 1948kii. Raysalwasaaraha Yahuudda Binyamiin Natanyaahu oo warbaahinta la hadlay, waxa uu sheegey in uu dagaalku u dhexeeyo ‘axmaqnimo iyo ilbaxnimo (Barbarism and Civilization)’. Yahuuddu, waxa ay bilaabeen duqaymo ay ku qaadeen magaalada go’doonsan ee Qazza. Dhinaca kale, guud ahaan gaalada caalamku waxa ay si weyn ula safteen gumaysiga Yahuudda. Sidaa oo kale, maamullada xukuumadaha dabadhilifka ah ee ka dhisan dhulalka Islaamka waxa ay ku sifoobeen liidnimo, cabsi iyo aamusnaan ay ceebi weheliso. Xukuumadaha qaarkood, taageerada ugu badan ee ay Falastiiniyiinta gaadhsiiyaan waxa ay noqotay kafanta dadka dhintay lagu aaso. Duullaankan ayaa kusoo beegmay xilli uu gabagabo maraayay waxa loo bixiyay heshiiska diimaha ee ‘Abraham Accord’. Kani waa heshiis la sheegey in lagu walaalaynaayo diimaha oo Maraykanka, Israa’iil iyo Talisyada Carbeed qaarkood ay hormuud ka yihiin.

Aniguba hiyyiga reer Ciraaq; waw han weynahaye
Taariikhahoodii horey; raaci hilinkiiye,
Mar uun bay haldoorkiyo shacbigu; tuuri heeryada’e,
Massar iyo dadkeedii hurdaa; hiil la soo kiciye,
Mar uun bay hullaabta iska rogi; hanaddadii Shaame,
Hanuunkii xaqqiyo diinta iyo; himiladii guusha,
Huud iyo mar uun bay Anfaal; dib ugu hawshoone!

Duullaanka cusub ee Qazza ee soo bilaabmay 7dii Oktoobar, 2023kii waxa ku shihiiday 66,055 oo qof, waxaana ku dhaawacmay 168,346 oo qof. Tirooyinkani waa inta ay shaacisay Wazaaradda Caafimaadka ee Xamaas, balse waxa jira dad aad u badan oo aan geeridooda la diiwaangelinin. Sida oo kale, waxa duullaankan ku duntay boqolkiiba-85 magaalada Qazza, sida ay xoguhu tilmaameen. Burburka dhaqaale ee gaadhay magaalada Qazza ayaa lagu qiyaasay lacag ka badan 53 bilyan oo Doolar.2 Shir dhammaadkii bishii Febraayo, 2025ka ay madaxda Dawladaha Carbeed ku yeesheen magaalada Riyaad ee caasimadda dalka Sucuudi Carabiya, waxa ay ‘hal erey oo macno leh’ ka odhan kari waayeen hadal kasoo yeedhay Madaxweynaha Maraykanka Doonal Taraam oo nuxurkiisu ahaa: Falastiiniyiinta waa in laga raro marinka Qazza! Waxa fadeexadda sii laba jibbaaray shir kale oo ay madaxda Dawladaha Carbeed ku yeesheen magaalada Qaahira ee caasimadda dalka Masar horraantii bishii March, 2025ka. Waxa ay sheegeen in ay qayb ahaan aqbaleen qorshaha Madaxweyne Trump in kasta oo ay afgobaadsadeen.3

Dagaalkii bilaabmay subaxnimadii 7dii Oktoobar, 2023kii waxa ku dhintay inta badan hoggaankii siyaasadda iyo hoggaankii ciidanka ee Xamaas. Intii dagaalkani socday, waxa ay diyaaradi la dhacday Madaxweynihii Iiraan. Waxa ay Israa’iil dishay hoggaamiyihii ururka Falastiiniyiinta ee Xamaas, Ismaaciil Haniyah. Kadibna waxa ay Israa’iil mar kale dileen hoggaamiyihii isaga lagu beddelay, Yaxya Sinwaar. Sida oo kale, waxa ay Israa’iil dishay hoggaamiyihii ururka reer Lubnaan ee Xizbullaah, Xasan Nasrullaah iyo tobannaan kamid ah hoggaankii ugu sarreeyay ururka Xizbullaah. Dhinaca Yahuudda, waxa ka dhintay boqollaal ciidamada gumaysiga ah, waxaana ku burburay boqollaal taangiyada dagaalka ah. Dhinaca kale, Yahuudda dagaalka Qazza waxa kaga baxday lacag ka badan 67.5 bilyan oo Doolar bilawgiisii ilaa dhammaadkii sannadkii hore ee 2024kii.4 Haddii ay xogahani dhab noqdaan, burburka dhaqaale ee Yahuudda gaadhay ayaa ka badan burburka dhaqaale ee gaadhay magaalada Qazza ee ay kibirka ku burburisay.

Dhinaca kale, duullaankii ay 13kii Juun, 2025ka gudaha dalka Iiraan ku qaadday Israa’iil, waxa lagu dilay saraakiishii ugu sarreeyey hoggaanka ciidamada kala duwan ee Iiraan oo ay ugu horreeyaan Taliyihii Guud ee Ciidamada Iiraan, Taliyihii Ciidamada Ilaalada Kacaanka Iiraan iyo Taliyihii Ciidamada Difaaca Dhulka Iiraan. Sida oo kale, waxa weerarkan lagu dilay wax ka badan siddeed kamid ah khubaradii farsamada Nukliyarka Iiraan, waxaana weerarkan lagu burburiyay qaar badan oo kamid ah xarumihii Nukliyarka Iiraan. Dhinaca kale, waxa la weeraray Xarumaha Ciidamada ee Iiraan. Maalintaas oo kaliya, Israa’iil waxa ay duqaymo ka gaysatay dalalka Iiraan, Suuriya, Ciraaq, Lubnaan, Falastiin iyo Yaman.

Jeneraal Wesli Klaak (Wesley Clark) oo kamid ahaa hoggaanka ugu sarreeya ee ciidamada dalka Maraykanka ayaa waraysi uu bixiyay sannadkii 2007dii waxa uu ku sheegey qorshaha dawladda Maraykanka ee lagu doonaayo in lagu burburiyo toddoba waddan oo Islaam ah. Waxa uu yidhi:

Toban maalmood kadib weerarkii 11ka Setembar, ayaan tagay xarunta Wasaaradda Gaashaandhigga Maraykanka ee Pentagon. Waxa aan la kulmay Xoghayihii Gaashaandhigga Maraykanka iyo Kuxigeenkiisii.

Kulankaas kadib, waxa aan usoo degay dabaqa hoose si aan u salaamo qaar kamid ah saaxiibbaday. Mid kamid ah saaxiibbaday ayaa ii yeedhay. Waxa uu igu yidhi, “Waxa aanu qaadannay go’aan. Waxa aynu duullaan ku qaadaynaa Ciraaq.” Waxa aan ku idhi “Sabab?” Waxa uu yidhi, “Aniguba ma garanaayo!” Dhawr toddobaad kadib ayaan kasoo laabtay Afqaanistaan oo xilligaas duqaymo xooggani ay ka socdeen, kadibna waxa aan tagay Wasaaradda Gaashaandhigga si aan saaxiibkay mar kale u arko. Saaxiibkay waxa aan ku idhi, “Wali ma waxa aynu doonaynaa in aynu weerarno Ciraaq?” Kadibna waxa uu igu yidhi, “Xaalku intii hore wuu kasii daranyahay.

Miiskiisa ayuu kasoo qaaday waraaq taallay, kadibna waxa uu igu yidhi, “Waraaqdan waxa aan maanta kasoo qaaday xafiiska Wasiirka Gaashaandhigga. Waa warbixin qeexaysa qorshaha aynu ku doonayno in aynu ku burburinno toddoba waddan muddo shan sannadood gudahood ah. Waddamadaasi waxa ay kala yihiin Ciraaq, Suuriya, Lubnaan, Liibiya, Soomaaliya, Suudaan iyo Iiraan.

Maanta Reer Galbeedku dhammaan dawladahan way weerareen. Ciraaq waxa ay Reer Galbeedku weerar ballaadhan ku qaadeen sannadkii 2003dii. Soomaaliya waxa ay ciidamada Xabashida oo hiil ka haysta Reer Galbeedku qabsadeen sannadkii 2006dii, wixii intaa ka dambeeyeyna waxa Soomaaliya xoog ku haysta ciidamo Afrikaan ah iyo dawladaha Reer Galbeedka oo taageero ciidan, mid siyaasadeed, mid dhaqaale iyo mid farsamaba la garab taagan. Dalka Lubnaan waxa ay Yahuudda iyo Reer Galbeedku weerar ballaadhan ku qaadeen sannadkii 2006dii, ilaa maantana weerarkaasi hal maalin muu is taagin. Dalka Liibiya, waxa ay Reer Galbeedku weerar cirka ah ku qaadeen sannadkii 2011kii, ilaa maantana dalkaasi burbur iyo kala daadsanaan ayuu ku jiraa. Dalka Suudaan waxa ay Reer Galbeedku jabhado hubaysan kaga fureen dhinacyada oo dhan ilaa ugu dambayntii dalkaas la kala gooyay sannadkii 2011kii. Haddana, Reer Galbeedku waxa ay dalka Suudaan wali kasii wadaan burbur iyo dagaal, iyada oo maanta caasimadda Suudaan ay xabbaddu ka socoto. Dalka Suuriya waxa ay Reer Galbeedka iyo Yahuuddu weerar toos ah ku bilaabeen sannadkii 2011kii, ilaa maantana wuu socdaa. Ugu dambayntii, waxa ay Reer Galbeedka iyo Yahuuddu gaadheen xilligii ay burburin lahaayeen dalka Iiraan, waxaana bilaabmay wax u eg duullaankii tooska ahaa ee ay muddada dheer qorshaynayeen. Iiraan maanta waa awoodda kaliya ee gobolka Bariga Dhexe kula loollamaysa Israa’iil.

Israa’iil waxa ay taageero buuxda ka haysataa dawladaha Reer Galbeedka oo ay ugu horreeyaan Maraykanka, Ingiriiska iyo Faransiiska. Maraykanku waxa uu rumaysanyahay in Israa’iil ay tahay gobol kamid ah dalkiisa ‘Extension of the United States’. Dhinaca kale, Iiraan waxa ay xulafo muhiim ah ka dhigatay ururrada Xizbullaah, Xamaas iyo Xuuthiyiinta. Iiraan iyada oo ururradan taageero ciidan, mid farsamo iyo mid siyaasadeedba siinaysa, waxa ay ku guuleysatay in ay culays saarto Israa’iil. Dhinaca kale, shirkii dalalka dhaqaalaha ku horumaray ee Jii-7 (G7) ee ka dhacay dalka Kanada horraantii Juun 2025ka ayaa warmurtiyeedkii kasoo baxay lagu sheegay in Israa’iil ay xaq u leedahay in ay isdifaacdo. Sida oo kale, waxa warmurtiyeedka lagu sheegay in aanay suurtogal ahayn in marnaba ay Iiraan samaysato hub Nukliyar ah.

Tan iyo sannadkii 1945kii oo Maraykanku uu tijaabiyay qunbuladdii ugu horaysay ee nukliyar ah, guud ahaan adduunka maanta waxa jira sagaal dawladdood oo haysta hubka nukliyarka. Dawladahaasi waxa ay kala yihiin Maraykanka, Ruushka, Shiinaha, Ingiriiska, Faransiiska, Hindiya, Baakistaan, Israa’iil iyo Waqooyiga Kuuriya. Dawladda Iiraan waxa ay leedahay awoodda ugu ballaadhan ee gantaalladaha ‘missiles’ ee gobolka Bariga Dhexe. Dhinaca kale, Israa’iil waxa ay haysataa ilaa sagaashan madax oo Nukliyar ah.5

Toddobaadkii labaad, duullaanka waxa si toos ah ugasoo qayb galay dawladda Maraykanka. Diyaaradaha dagaalka Maraykanka ee Bii-2 waxa ay duqeeyeen xarumaha Nukliyarka Iiraan ee Fordow, Natanz iyo Isfahaan.6 Madaxweynaha Maraykanka Doonal Taraam oo ay hareerihiisa taaganyihiin Madaxweyne Ku-Xigeenkiisa, Xoghayihiisa Arrimaha Dibadda iyo Xoghayihiisa Gaashaandhigga ayaa ku faanay in ay ku guuleysteen in ay burburiyaan xarumaha Nukliyarka ee Iiraan.7 Raysalwasaaraha Yahuudda Binyamiin Natanyaahu ayaa si weyn u bogaadiyay kaalinta Maraykanka ee duullaanka ay ku qaadeen dalka Iiraan.8 Dawladda Iiraan waxa ay dhinaceeda gantaallo ku tuurtay saldhigga Maraykanku ku leeyahay dalka Qadar ee Al-Cudeyd oo ay ku suganyihiin wax ka badan 10,000 oo askari oo Maraykan ah.9

Diyaaradaha dagaalka ee Yahuuddu waxa ay badhtamihii Setembar, 2025ka weerar ku qaadeen xubnihii ururka reer Falastiin ee Xamaas u qaabilsanaa wadahadallada Xamaas iyo Yahuudda ee ku sugnaa magaalada Dawxa ee caasimadda Qadar. Tallaabadan ay Yahuuddu qaadday, waxa xigay shirka dawladaha dabadhilifka ah ee sheegta Islaamka oo ka dhacay magaalada Dawxa ee dalka Qadar. Dawladaha shirka isugu yimid, way ku dhiirran kari waayeen in ay wax go’aan ah oo Yahuudda ku liddi ah soo saaraan. Dhinaca kale, Raysalwasaaraha Yahuudda Binyamiin Natanyaahu ayaa ku tilmaamay shirka Dawxa ka furmay ‘shimbirayahaw heesa’. Isaga oo uu garabkiisa taaganyahay Waziirka Arrimaha Dibadda ee Maraykanka Maarko Ruubiyo (Marco Rubio), waxa uu Raysalwazaaraha Yahuuddu sheegay in duullaan ballaadhan oo ‘tirtirid’ ah uu saacadaha soo socda ku qaadi doono Marinka Qazza. Duullaankan ayaa isla markaaba si rasmi ah u bilaabmay. Ujeeddada duullaankan cusub ayay Yahuuddu ku sheegtay ‘waa in guri aanu ka taagnaanin Qazza’. Dhinaca kale, Yahuuddu waxa ay sheegeen in ay doonayaan in ay dhisaan waxa ay u bixiyeen ‘Israa’iisha Weyn’. Daqiiqadihii uu socday shirka Doha, Wasiirka Arrimaha Dibadda ee Maraykanka Marco Rubio ayaa bartiisa Ekis ‘X’ kusoo baahiyay: Waxa aan ku suganahay caasimadda abadiga ah ee Israa’iil ee Qudus.

Dhinaca kale, Raysalwazaaraha Yahuudda Binyamiin Natanyaahu isaga oo ka hadlaayay shir jaraa’id, waxa uu wariyeyaashii goobta joogay waydiiyay, “Telefoonno ma haysataan?” Wariyeyaashii waxa ay ku jawaabeen: Haa! Kadibna waxa uu ku yidhi “Haddaba ogaada, waxa aad gacanta ku haysataan qayb yar oo ka mid ah Israa’iil.” Hadalkan ayaa loo fahmay farriin hanjabaad iyo digniin ah oo ku socota hoggaamiyeyaasha dabadhilifyada ah ee shirku uga socday Qatar.

Yahuudda adduunka ku nooli tiro ahaan waxa ay ka yartahay 15 milyan, dhul ahaanna waxa ay xoog ku haystaan oo ay degganyihiin wax ka yar tobannaan kiiloomitir oo kaliya. Tirada dadka Carbeed waxa ay ka badantahay 450 million. Dawladaha Carbeed waxa ay adduunka kaga yaallaan meeshan ugu muhiimsan. Waxa ay haystaan wax ka badan boqolkiiba-50 shidaalka caalamka. Dawladaha dabadhilifka ah ee sheegta Islaamka waxa ay tiro ahaan ka badanyihiin 58 dawladood. Tirada dadka Muslimiinta ah ee adduunka ku nooli waxa ay ka badanyihiin laba bilyan.

Shirkii Dawxa oo ay isugu yimaaddeen wax ka badan 50 dawladdood oo dabadhilif ah, dadka qaarkood waxa ay filanayeen in dawladaha xidhiidhka la leh Israa’iil ay xidhiidhka u jari doonaan, ama in hawada dawladaha Carbeed ama dawladaha Muslimka ah laga mamnuuci doono duullimaadyada Israa’iil ama in culays dhaqaale la saari karo Israa’iil, balse waxba kama soo bixin. Dawladaha Masar, Turkiga, Iiraan iyo Bakistaan oo la tuhmaayay, iyaguna jidkii gunnimada ayay ku negaadeen. Guud ahaan burjuwaasiyiintii isu yimid, waxa ay warkooda kusoo koobeen: “Yahuuddu ha dhacdo!” iyo “Maraykanka waxa aanu ugu baaqaynaa in uu Yahuudda naga maslaxo!”

Dhammaadkii Setembar 2025ka, waxa la qabtay kulankii guud ee Qaramada Midoobay oo ah sannadguuradii 80aad ee asaaska Qaramada Midoobay.

Kulankan ayaa waxa uu kusoo beegmay iyada oo dunidu ay ruxmayso, amar ku taaglaynta Maraykanka iyo Yahuudduna ay gaadhay heer aan hore loo arag.

Dhammaan dawladaha caalamka oo ay ku jiraan afar dawladdood oo leh ‘awoodda diidmada qayaxan’ oo kala ah Ingiriiska, Faransiiska, Shiinaha iyo Ruushka ayaa aqoonsaday xaqqa jiritaan ee maamul madaxbannaan oo ay Falastiiniyiintu yeeshaan, laakiin waxa go’aankan diiday Maraykanka, Yuhuudda iyo dhawr dawladdood oo yaryar. Tani waxa ay mar kale muujisay in ‘danaha Maraykanku uu xeerarka oo dhan ka sarreeyo’. Waa tallaabo kale oo daliil u ah in dunida ay wax iska beddeli doonaan.

Madaxweynaha Maraykanka Doonal Taraam oo uu dhiniciisa taaganyahay Raysalwazaaraha Yahuudda Binyamiin Natanyaahu ayaa 29kii Setembar, 2025ka ku dhawaaqay qorshe halis ah oo la doonaayo in marinka Qazza lagu hoos geeyo maamulka Yahuudda. Qorshahan oo ka kooban labaatan qodob waxa kamid ah: Hub ka dhigista Xamaas iyo in maamulka magaalada Qazza lagu wareejiyo xubno shacab ah oo reer Qazza ah oo ay Yahuuddu kor ka sii maamulaan. Sida oo kale, waxa qorshahan kamid ah in hoggaanka iyo xubnaha Xamaas ay ka baxaan marinka Qazza ama ay iyaga oo shacab ah hoos joogaan xukunka Yahuudda.

Waxa sida oo kale, qorshaha kamid ah in la dumiyo dhammaan godadka iyo qalcadaha dagaal ee ay Xamaas ku leeyihiin marinka Qazza.

Madaxweynaha Maraykanka Doonal Taraam waxa uu sheegay, haddii ay Xamaas qorshahan aqbali waayaan muddo 72 saacadood gudahood ah, in Maraykanku uu Yahuudda si buuxda ugu taageeri doono in ay xoog ku qabsadaan marinka Qazza. Dhiniciisa, Raysalwazaaraha Yahuudda Binyamiin Natanyaahu waxa uu sheegay in Yahuuddu ay mar walba Qazza la wareegi doonaan, balse kaliya ay Xamaas kala doortaan in xoog lagula wareego iyo in ay iyagu is dhiibaan oo ay furaha magaalada soo wareejiyaan. Ururka Xamaas ilaa hadda wax jawaab ah kamay soo saarin qorshahan, khubaraduna waxa ay ka digayaan halista ka dhalan karta haddii ay aqbalaan. Qorshahan waxa soo dhaweeyey dawladaha Bakistaan, Turkiga, Sacuudi Carabiya, Imaaraatka Carabta, Qadar iyo Masar.

Dadka reer Falastiin guud ahaan iyo gaar ahaan ururka Xamaas waxa aan leennahay:

Gaaladu waxay maagantiyo; diida gogoshooda,
Garbaduubka iyo baanisaha; gees isaga leexsha,
Garta eexo iyo liidashada; gooni ka ahaada,
Gooddigu bilaash haw noqdee; ‘mayada’ gaadhsiiya,
Gumaysigu in uu daallanyahay; geliya maankiinna,
Gobannimada waa loo dhintaa; run ugu geeraara!

Tixraac

1 Faahfaahinta ka sii raac: https://www.jewishawareness.org/100-years-the-balfour-declaration-1917-2017/. (Accessed May, 2025).

2 Waxa aad xogta ka eegi kartaa:

(Accessed March, 2025).

3 Faahfaahin waxa aad ka eegi kartaa: https://www.voasomali.com/a/7998285.html. (Accessed March, 2025).

4 Faahfaahinta ka eeg:

(Accessed June, 2025).

5 Faahfaahin ku saabsan dagaalka Iiraan iyo Israa’iil:

(Accessed June, 2025).

6 Weerarka diyaardaha dagaalka ee dalka Iiraan:

(Accessed June, 2025).

7 Faahfaahin:

(Accessed June, 2025).

8 Faahfaahin ka eeg:

(Accessed June, 2025).

9 Faahfaahin waxa aad ka eegi kartaa:

(Accessed June, 2025).

Qaylodhaanta Warbaahinta Caalamka ee Burburka Xukuumadda Xamar

Maqaal

Abwaan Nageeye Cali Khaliif

2025.08.14

Wax ka yar afar todobaad gudahood, warbaahinta caalamka ugu afka dheer iyo xarumaha cilmibaadhista ayaa si isku mid ah uga digay burburka aan laga baaqsan karin ee xukuumadda Xamar iyo guusha aan la joojin karin ee Al Shabaab. War nuxurkiisu yahay ‘Soomaaliya waxa ay qarka u saarantahay in ay la wareegaan Al Shabaab’ ayaa dhinacyada oo dhan ka soo yeedhaaya.

Badhtamihii Julaay 2025ka, Wakaaladda Wararka Reuters ee laga leeyahay dalka Ingiriiska ayaa saadaalisay in Al Shabaab ay qarka u saaranyihiin in ay la wareegaan Soomaaliya, ka dib markii ay soo jabiyeen difaacyadii malleeshiyaadka xukuumadda Xamar.1

Dhammaadkii July, 2025ka, Wargeyska ‘The Economist’ ee laga leeyahay dalka Ingiriiska ayaa saadaaliyay in Al Shabaab ay dhawaan la wareegi doonaan Soomaaliya.2 Maalin uun ka dib, xarunta cilmibaadhista ‘The Soufan Center’ ee laga leeyahay dalka Maraykanka ayaa daabacday maqaal ay ku saadaalisay in ay Al Shabaab dhawaan la wareegi doonaan dalka Soomaaliya.3

Maalmo kooban ka dibna, Telefishinka laga leeyahay dalka Qatar ee Al Jazeera ayaa baahiyay muuqaal uu ku sheegey in Muqdisho ay go’doonsan tahay, dhawaanna ay geli doonto gacanta Al Shabaab.4

Dhiniciisa, Kannaalka War Fronts ayaa isaguna baahiyay muuqaal ku saabsan isfidinta Al Shabaab. Warbixinta War Fronts waxa lagu yidhi ‘Al Shabaab lama joojin karo, waxaanay la wareegi doonaan Muqdisho’.5 Dhawr maalmood ka dib, Wargeyska laga leeyahay dalka Ingiriiska ee ‘The Telegraph’ ayaa qoray falanqayn ku saabsan saadaasha dhaw ee tilmaamaysa la wareegidda Al Shabaab ee Soomaaliya. Warbixinta ‘The Telegraph’ waxa lagu sheegey ‘Soomaaliya waxa ay haysaa jidkii Afghanistan’.6

Dhinaca kale, dhawrkii bilood ee ugu dambeeyey ‘The Hill’, France 24, CTC SENTINEL, New York Times, First Post iyo tobannaan kale oo ah xarumo warbaahineed ama cilmibaadhiseed oo dunida caan ka ah ayaa saadaaliyay burburka xukuumadda Xamar.

Farriimahani waxa ay imaanayaan xilli gaaladu ay quus ka joogaan qabsashada Soomaaliya, si dhab ahna ay u kala daateen carrotuulkii ay muddada dheer dhaqaalaha ku bixinayeen, adeegeyaashuna ay ku murmayaan xaafado kooban oo ku yaalla magaalada Xamar iyo xafiisyada sooduuleyaasha ee Xalane, halka qaarkoodna ay mar horeba gabbaad ka dhigteen magaalooyinka Nayroobi, Qaahira, Dooxa iyo Istanbuul.

Xaqqiiqo ahaan, diyaaradaha Ameerikaanka iyo taangiyada Afrikaanka la’aantood, marna ma sii jiri karto xukuumadda Xamar, diyaaradaha Ameerikaanka iyo taangiyada Afrikaankuna waligood ma joogi doonaan Soomaaliya, bixitaankoodana waxa xiga Jihaadiyiinta oo daaqadaha uga daata Villa Soomaaliya, waddooyinka Muqdisho oo dabaaldegyo ka bilawdaan iyo dawladaha caalamka oo dhambaallo isdaadraacin ah kasoo dira dacallada dunida. Tani waa runta weyn ee soo socota, waana mid la wada sugaayo.

Soomaalidii naga faqdiyo; fulaygu yeelkiiye,
Ninkii fahan yar iyo kii habraday; doodda haw furine,
Fooraha colaaddeed nin raga; waajib baa farane,
Foolaadka iyo geesigii; loo fadhiyi waaye,
Mar haddii Qur’aan lagu furfuro; jiidhe furimaaye,
Fannaaniinna uma baahna iyo; heeso fara weyne,
Fasalkiyo daruuraha cirkaan; kuu fasirayaaye,
Filashada hagaagtiyo nasrigu; foolka ina siiye,
Gumaysiga farriin dhiig ku qoran; faraha loo saarye,
Fahmoguurku waatuu ku dhacay; xalayto fiidkiiye,
Foodsaarihii iyo ka dide; foosha dirireede,
Waxaan faraska ugu taagannahay; hiilka Falastiine!

— Fahmoguur, 2025

Nageeye
Agosto, 2025

1 Faahfaahin: https://www.reuters.com/world/africa/al-shabaab-captures-central-somali-town-presses-with-advance-2025-07-14/. (Accessed August, 2025).

2 Waxa aad ka eegi kartaa: https://www.economist.com/middle-east-and-africa/2025/07/24/somalias-state-building-project-is-in-tatters. (Accessed August, 2025).

3 Faahfaahin: https://thesoufancenter.org/intelbrief-2025-july-24/. (Accessed August, 2025).

4 Faahfaahin ka eeg:

(Accessed August, 2025).

5 Faahfahin ka eeg:

(Accessed August, 2025)

6 Faahfaahin ka sii raac: https://www.telegraph.co.uk/world-news/2025/08/10/somalia-gripped-by-fears-of-militant-islamic-uprising/. (Accessed August, 2025).

Af-Qalaad Aqoontu Miyaa?

Maqaal,

Maxaa keenay in dadka Soomaaliyeed ay afkoodii hooyo ka doorbidaan afaf qalaad?

Waxaa qoray Axmed Cali M. Khayre iyo Maxamed Cali Cibaar

Qormadan aan ku magacownay Af-Qalaad Aqoontu Miyaa? waxaa kallifay in aan qorno kadib markii aan aragnay xaaladda qatarta ah ee uu ku sugan yahay afkeennii hooyo, kaasoo la dhihi karo, diinta oo ay Soomaalidu boqolkiiba-100 Muslim tahay ka sokoow, waa xididka ugu muhiimsan ee maanta isku haya guud ahaan Soomaali Weyn meel kasta oo ay joogto, maadaama arrimihii kale ee umadda isku hayey ay dhibaatooyin ka taagan yihiin; sida calankii, dhaqankii, dhulkii iyo wada-dhalashadiiba.

Soomaaliya waxay nasiib u-yeelatay inay kamid noqoto saddexda waddan ee qaaradda Afrika looga hadlo halka luqad, iyada oo labada kalana ay yihiin Swaasilaan iyo Lesooto oo ah waddamo aad u yar yar. Bal akhristow u-fiirso nimcada Ilaahey na-siiyey ee aan laga faa’idaysanayn. Waddanka aan dariska nahay ee Itoobiya waxaa looga hadlaa in ka-badan 70 luqadood oo leh 200 oo lahjadood.

Haddaba qormadan haddii Alle idmo waxaan rabnaa in aan ku eegno su’aalo ay udub-dhexaad u-tahay: Maxaa keenay dadka Soomaaliyeed oo Ilaaheey nimcadaas ku galladaystay uuna siiyey hal af, ay maanta ku wada xiriiraan luqado qalaad?

Quursiga iyo ku qanacsanaan la’aanta Af-Soomaaliga

Haddii aad u-fiirsatid inta badan Soomaalida qurbe-joogta ah, mar mar waxaad is-weydiinaysaa goorma ayay qasab noqotay in lagu wada xiriiro afaf qalaad? Sida kala-qorashada telefoonnada, cinwaannada iyo wixii lamid ah. Waxaa suurto gal ah in aan inteenna badan aragno laba qof oo Soomaali ah oo ku xiiqsan iney isku yeeriyaan lambar telefoon oo ka kooban toban lambar ama ka-yar, maadaama labadooda midkood ay ku adag tahay luqadda wax leysugu yeerinayo, iyadoo lagaba yaabo in tobankaa lambar lagu kala sheego dhowr luqadood oo kala duwan sida koow, two, sei, acht iyo wixi la mid ah. Taasoo laga yaabo in waqti dheer uga dhumo, oo haddana waliba ay suurto-gal tahay in wixii leysku yeerinayay qalad loo kala qorto. Haddaba walaalayaal miyeysan ahayn wax lays weydiiyo, maxaa na-geliyay dhibaato aan Alle na badin, oo keenay inaan quursanno kuna qanci weyno afkeenna qaaliga ah?

Arrinta kale oo aad la-yaabka u lehi waxay tahay in qoraallada lagu soo bandhigayo bogagga ay Soomaalidu ku leeyihiin shabakadaha internetka badankoodu ay ku qoran yihiin luqadaha qalaad sida Ingiriisiga. Waa macquul in qoraallada qaar loogu talo-galay dad aan Soomaali ahayn. Waxase aan ka hadlaynaa waa qoraallo aad arkaysid in loogu tala galay dadka Soomaaliyeed, isla markaana lagu qorayo af-ajnabi. Qormooyinkaas qaarkood ma-laha wax nuxur ah, waxaana intaa u sii dheer dhaliil luqadeed.

Waxa kale oo jira in dhalinyarada ku kortay qurbaha ay inta badan iskula xiriiraan luqadaha wadamada ay joogaan iyaga oo aan danaynayn luqaddoodii asalka ahayd. Waxaana wax laga naxo ah in waalidiinta qaar ayba arrintaas ku faraxsan yihiin oo ayba ku faanayaan in aan carruurtoodu Af-Soomaaligaba fahmin, laakiin ay ku gabyaan luqadaha qalaad. Cajiib!

Dadka luqadaha kale wax kusoo bartay ayaa iyaguna ku tacaddiya luqadda Soomaaliga, waxaadna arkaysaa marar badan iyada oo aysan hadalladooda la socon karin dad aan aqoon u-lahayn luqadaha qalaad oo ay isticmaalayaan. Lama inkiri karo inay jiraan erayo-cilmiyeed badan oo aan weli la-Soomaaliyeyn, laakiin ma ahan in of course, allora, iyo maca-daalika, iyo wixi la mid ah laga dhammaan waayo.

Waxaa kale oo in la xuso mudan shirar badan oo weliba lagu magacaabo shirarka aqoonyahannada, kuwaasoo aad arkayso in la-dafirayo af-Soomaaligii laguna daadihinayo luqado qalaad. Shir dadka jooga ay boqolkiiba-99 Soomaali yihiin ayaa waxaa dhacda in luqadda shirku ku socdo ay noqoto mid qalaad. Waa la-yaabe, ma boqolkiiba-1ka ajnabiga ah ayaa lagu qadarinayaa arrintaas, mise ku-hadalka afka qalaad ayaaba ammaan iyo ilbaxnimo loo haystaa?

Heerka ay gaartay xaqiraadda uusan mudneyn ee la xaqirayo af-Soomaaliga waxaad si dhab ah uga arki kartaa dhaqanka qaabka daran oo ay la-yimaadeen siyaasiyiin-isku-sheegga maanta Soomaalida horkaca. Bal u-fiirso qoraallada ka warramaya qorshahooda waxqabad ee ay soo bandhigeen kuwa isku sharaxaya hoggaanka waddanka dhammaantood, imisa ayaa ku qoran af-Soomaali? Imisa ayaase ku qoran af-Ingiriis? Waxaa lays weydiin karaa qoraalladani ma barnaamij loogu tala-galay dadka Soomaaliyeed iney aqristaan oo ay fahmaan si ay wax ugu qiimeeyaan baa, mise waa lifaaq la socda arji ku socda qoom iyo qaarado kale?

Maxaa keenay in aan qiimeyno luqadaha qalaad?

Sida aan ognahay waqtigii gumaysiga waxaa wadanka arrimihiisa oo dhan mas’uul ka ahaa dawladihii Yurub ee na-haystay. Waqtigaas si qofku shaqo uga helo dawladda waxaa uu ku qasbanaa inuu ku hadlo luqadda gumaystaha. Gumaystayaashuna waxay shaqooyinka yar yar ku aamini jireen Soomaalida luqaddooda taqaanna, taas oo aqoontiiba ka dhigtay ku-hadalka luqaddii gumaystayaasha. Markii uu gumaysigu tagayna waxaa waddanka jagooyinkiisii dhaxal u-helay dadkii luqadaha ajnabiga ah bartay. Marka la-eego aqoonta kale waxaa xusid mudan in 1960kii Soomaalida aqoontoodu ay gaarsiisan tahay heer jaamacadeed oo xitaa lagu daray ardadii jaamacadaha dhiganayay ay guud ahaan tiradoodu ahayd 27 qofood.

In kasta oo xukunkii milatarigu uu hirgaliyey qorista iyo akhriska af-Soomaaliga ayna soo baxday halhayskii caanka noqday ee “Afkii qalaad ha moodin carrabku qaldi maayee sidii caanaha qurquriyaay,” haddana arrintaasi ma hakin qiimayntii xad-dhaafka ahayd ee ay dadka Soomaaliyeed u-hayeen luqadaha qalaad. Taasna waxaa ka qayb-qaatay maamul-xumadii xukunkii milaratiga oo isaguna markiisa jagooyinkii muhiimka ahaa inta badan u-dhiibay dad u daacad ah oo aan aqoontoodu dhaafsiisnayn qoridda iyo akhrinta Af-Soomaaliga. Waxaana arrintaa ka marag-kacaya hal-ku-dhaggii hirgalay ee “Jaahil kacaan ah ayaa ka mudan jaamici kacaan-diid ah.” Xaalkii wuxuu noqday “ka dar oo dibi dhal.” Arrintaas iyo kuwo kalena waxay keeneen in dadkii ayba lasii colloobaan luqaddoodii, qaar badanna ay la-noqotayba in caddaalad-darrada iyo horumar-la’aantii jirtay uuba Af-Soomaaligu masuul ka ahaa.

Burburkii dawladdii dhexe ee Soomaaliya wuxuu dhaliyay taag-darro kusii timaadda isticmaalkii af-Soomaaliga. Waxaa meeshii ka baxay manhajkii dhexe ee waxbarashada Soomaalida oo kaalin weyn uga jiray kobcinta af-Soomaaliga sida horumarinta eray-cilmiyeedyada iyo wixi la mid ah. Waxa kale oo iyaduna meesha ka baxday luqad-xirfadeedkii iyo tii maamul ee dawladda.

Horraantii sagaashameeyadii, markii ay hay’adihii ajnabigu gargaarka iyo shaqooyinka u-aadeen Soomaaliya, ayaa waxaa badatay baahidii iyo isticmaalkii afafka qalaad, waxaana cirka isku sii shareeray qiimahoodii. Waxaa kale oo door lixaad leh ka qaatay tabardarrada ku timid afkii Soomaaliga, qixii ay dad u badan dhallinyaro oo Soomaali ahi qurbaha ku-yimaadeen. Taas oo lagama-maarmaan ka dhigtay in dadkaasi ay aad isugu hawlaan barashada afafkii waddamada ay u-qaxeen si ay ula qabsadaan nolosha cusub ee lasoo deristay.

Dhibaatooyinka ka dhalan kara Af-Soomaaliga oo dhuma

Waxaa muuqata khatar weyn oo ka imaan karta dayicidda af-Soomaaliga, oo ay ugu horreyso inuu meesha ka baxo xiriir aad iyo aad muhiim u-ahaa oo aan ku-tilmaami karno xidid xooggan oo isku-haya ummadda Soomaali Weyn. Waxaa muuqata inuu meesha ka-baxayo xiriirka ehellada iyo is-garabsigii qaraabannimo. Waxaana la wada-soconnaa in loo kala turjumo carruur walaalo ah oo kala-joogta labo qaaradood. Waxaa sidoo kale dhacda in waalid iyo carruurtiisii ay is-fahmi waayaan oo ay dani qasabto in loo kala-turjumo. Bal waa yaabe maxay isku yihiin dad iyagiiba loo kala-afcelinayo?

Halis aan la fududeysan karin ayaa iyaduna kasoo muuqata xiriirka sii kala-fogaanaya ee ummadda iyo qaar aqoonyahannadeedii mustaqbalka ka mid ah. Maxaan ku tilmaami karnaa xaalka dhaqtar Soomaaliyeed oo aan waxba ka fahmeyn cabashada bukaankiisii Soomaaliga ahaa? Ama injineer Soomaaliyeed oo shaqaalihiisa weydiinaya waa maxay shub, tiir, darbi iyo wixi la mid ah.

Dad badan oo aqoontoodu waxtar yeelan lahayd ayaa iska dhaadhiciya in aanay waxba qaban karin maadaama ayna luqadaha ajnabiga ku hadlin. Halkaasna waxaa ka dhasha barabixin lagu sameeyo aqoon badan oo loo baahnaa.

Muhimadda Ilaalinta Luuqadda Hooyo

Waa arrin aad u muhiim ah in la-ogaado qiimaha ay dadka u-leedahay luqaddooda oo ah sharaftooda iyo jiritaankooda. Dadka Soomaaliyeed oo intooda badan celcelis ahaan jooga qurbaha 7 illaa 9 sano, ayaa waxaa wax laga naxo ah inuu si xawli ah uga sii tirtirmayo afkoodii iyo dhaqankoodiiba, iyada oo ay dadyowga qaarkood oo ku noolaa qurbaha gaar ahaan waddamada reer-Galbeedka in ka-badan 50 sano ay weli si wanaagsan u dhawrtaan luqaddooda, dhaqankooda, diintooda iyo jiritaankoodaba.

Dawladaha horay u-maray ama ay hoggaamiyaan dadka waxgaradka ah waxaa lagu dadaalaa in la-adkeeyo hirgalinta luqadda, xitaa waxay ku bixiyaan kharash iyo shaqo badan sidii luqaddooda kor loogu qaadi lahaa. Bal aan fiirinno dadaalka ay u-galaan adkaynta luqaddooda waddamada ku bahoobay Midowga Yurub. Golaha baarlamaanka Yurub wuxuu hadda ka-kooban yahay 626 qof, taas oo la filayo inay noqoto illaa 732 marka ay kusoo biiraan waddamada cusub sanadka foodda inagu soo haya ee 2004ta.

Waxaa xusid mudan in kulamada baarlamaanka, xubin kasta loo oggol yahay inay ku hadasho luuqaddeeda. Xubnahaas oo ka kala-yimid waddamo kala duwan. Wadan walba wuxuu ku adkeystay inuu luuqaddiisa ku hadlo, hadalkaas oo isla-markiiba la-turjumayo. Turjumaaddaas hadalka waxaa sii dheer kan qoraalladda ay xubnuhu soo gudbiyaan oo dhan, waxaana halkaas ku baxa lacago aad u fara badan oo gaaraya malaayiin doollar sanadkiiba. Xubnahaas baarlamaanka ku-jira waxay u badan yihiin dad ku hadla luqadaha ay ka midka yihiin Ingiriiska iyo Faransiiska iyo wixi la mid ah, kuwaas oo ay si fudud isugu af-garan karaan. Laakiin waxay doorteen in xubin kasta ku hadasho luqaddeeda, taas oo noo caddaynaysa sida dunida horay u-martay ay u-danaynayaan uguna dadaalayaan jiritaanka luqaddooda asalka ah, taasoo ah dhaxalka ugu muhiimsan oo ay u-dhaafayaan dhallaankooda.

Talo Soo-Jeedin

Inkastoo aad laysugu waafaqsan yahay faa’idooyinka barashada luqadaha qalaad, haddana taas macnaheedu marnaba ma noqoneyso in la-illoobo oo daaqadda laga tuuro afkii hooyo. Si aan haddaba u wada-ilaashanno nimcada Ilaah noogu deeqay ee aan nasiibka u-helnay, waxaan guud ahaan ummadda Soomaali Weyn gaar ahaan kuwooda qurba-joogta ah u soo-jeedineynaa talooyinka soo socda:

  • Waa in waalidiintu ay xil weyn iska-saaraan carruurtooda kuna ababiyaan jacaylka iyo barashada afka Soomaaliga. Inta badan waxaa la-arkay in carruurta lumisa luqaddooda ay ka fogaadaan diintooda iyo dhaqankoodaba. Cilmi-baarisyo la-sameeyey ayaa waxaa ka-caddaatay in carruurta luqaddooda sida fiican u-barata ay u-fududaanayso barashada tan ajnabiga waddanka ay markaas ku nool yihiin.
  • Waa in aan ogaanno in ku-faanka isticmaalka luqad qalaad aysan noo kordhineyn wax darajo ah haba yaraatee. Waxaana noo qurux badan in aan si raaxo leh u-isticmaalno afkeenna hooyo.
  • Waa inaan mar kasta ka-foojignaanaa inaan qof Soomaali ah kula hadalno af-qalaad sabab-la’aan. Waana lagama-maarmaan inaan ka qeyb-qaadanno hirgelinta luqaddeenna, kana fogaanno wiiqiddiisa si toos ah iyo si dadbanba.
  • Waa inaan ogaanno farqiga u-dhexeeya luqadda iyo cilmiga; luqaddu waxay ka mid tahay cilmiyada la-barto, laakiin cilmi oo dhami ma aha luqad. Haddaba waxaa habboon in qof kasta lagu qiimeeyo heerkiisa garasho iyo aqooneed.
  • Waxaa naga talo ah in dadka sameeya qoraallada ama abaabula shirarka loogu tala-galay dadka Soomaalida ah, ay isticmaalaan afka Soomaaliga oo ah kan ay ugu fahmi og yihiin, haddii aysan jirin sababo maangal ah oo qasab ka dhigaya in dadka wax loogu sheego af-qalaad.

Waxaa diyaariyay Axmed Cali M. Khayre iyo Maxamed Cali Cibaar
aakhayre@hotmail.com | mohamed_ebar@hotmail.com
Faafin: SomaliTalk.com | 2da Luulyo, 2003

Sidee Baan Unooleyn Karnaa Sunnada Ictikaafka?

Maqaal

الحمد لله الّذي بنعمته تتمّ الصالحات، والصلاة والسلام على خير البريّات وبعد:

الإعتكاف سنة ثابتة عن الرسول صلّى الله عليه وسلّم قلّ المشمِّرون لها، ونقص الراغبون فيها، عن عائشة رضي الله عنها قالت: (كان النبي صلى الله عليه وسلم يعتكف العشر الاواخر من رمضان، حتّى توفّاه الله، ثم اعتكف أزواجُه من بعده) متّفق عليه. وفي لفظٍ (كان النبي صلّى الله عليه وسلّم يعتكف في كلّ رمضان عشرة أيام، فلمّا كان العام الذي قُبض فيه اعتكف عشرين يوما) رواه البخاري.

فالإعتكاف من السنن المهجورة التي هجر كثير من الناس، والتي ينبغي على العلماء والدعاة وأهل الفضل أن يقوموا بإحيائها في أنفسهم ويدعوا الناس إلى إحيائها اقتداء بالنبي صلّى الله عليه وسلّم في ذلك

والإعتكاف: لزوم المسجد لطاعة الله، والإنقطاع لعبادته، والتفرغ من شواغل الحياة

فيُستحبّ للمعتكفِ أن يشتغل بذكر الله وتلاوة القرآن والصلاة والدعاء والمناجاة ومدارسة العلم.

ويحرم على المعتكف الجماع ومقدّماته من التقبيل واللّمس بشهوة.

ولا يجوز للمعتكف الخروج من المسجد إلّا لحاجة ضرورية كالوضوء والغسل والأكل والشرب، فإن تيسّر له ذلك في المسجد لم يجز له الخروج.


ولا يخرج لعبادة لا تٓجِب عليه كاتباع جنازة وعيادة مريض ونحو ذلك.

يُستحبّ للمعتكف أن يجعل له مكانا في المسجد ينقطع فيه عن الناس ويتفرغ لعبادة الله عزّ وجلّ ، وإن جعل له خباء او مكانا مٓستورا يدخل فيه فحسن.

 لماذا تركنا الإعتكاف؟

– تركنا الإعتكاف لافتتاننا بالدنيا.
– تركنا الإعتكاف لانشغالنا بالأموال والأولاد.
– تركنا الإعتكاف لتعوّدنا حياة الترف والنعيم.
– تركنا الإعتكاف لتكاسلنا عن الطاعات، وتثاقلنا عن اكتساب الخيرات.

-تركنا الإعتكاف لجهلنا بقيمة هذه الخلوة الرّبّانيّة في إصلاح النفس وتزكيتها وإشراق الرّوح وتطهير القلب من دران المعاصي والشهوات.

كيف نحيي سنّة الإعتكاف؟

١- نحيي سنة الإعتكاف بالعلم النافع والذي يدفع صاحبه إلى صحّة الإقتداء بالنّبي صلّى الله عليه وسلّم في كلّ أقواله وأفعاله.

٢- نحيي سنة الإعتكاف بصدق العزيمة وعلوّ الهمّة وترك الكسل والتثاقل عن الطاعات.

٣- نحيي سنة الإعتكاف بتدريب أنفسنا على هذه العبادة في غير رمضان أو في أول رمضان وذلك بالمكث في المسجد يوما كاملا بنيّة الإعتكاف.

٤- نحيي سنّة الإعتكاف بالتفرغ للعبادة في أيام العشر وعدم إضاعة أيام الإعتكاف في غير ذلك من القِيل والقال والنّوم والطعام والشّراب وغير ذلك.

٥- وأخيرا نحيي سنّة الإعتكاف بالإخلاص لله عزّ وجلّ في جميع أقوالنا وأفعالنا طلبًا لمرضاته تعالى وطمعًا في جنّته وهربًا من نارِهِ.

 إعداد القسم العلميّ بدار الوطن للنّشر بالرّياض.

Mahad oo dhan waxay u sugnaatay Ilaahay, nabadgelyo iyo naxariisna ha ahaato Nebiga korkiisa. Kadib:

Ictikaafka waa sunno ka sugnatay Rasuulka Alle – naxariis iyo nabadgelyo korkiisa ha ahaatee – oo ay yaraadeen dadka ku dhaqma, ayna hoos udhaceen dadka rabitaanka u haya.

Waxaa laga wariyey Caa’isha – Alla ha ka raalli noqdee – inay tiri: “Nabigu wuxuu ahaa mid ictikaafa tobanka ugu dambeeya ee bisha Ramadaan, illaa uu Alle ka oofsaday, kadibna waxaa ictikaafay xaasaskiisa isaga kadib.” Waxaa wariyey al-Bukhaari iyo Muslim. Warin kale waxay tahay: “Nebigu – naxariis iyo nabadgelyo korkiisa ha ahaatee – wuxuu ahaa mid ictikaafa Ramadaan kasta toban maalin, sanadki la oofsadayna wuxuu ictikaafay labaatan maalmood.” Waxaa wariyey al-Bukhaari.

Ictikaafku wuxuu ka mid yahay sunnooyinka laga haajiray oo ay ka tageen in badan oo dadka ka mid ah, ayna habboon tahay inay culumada, ducaadda iyo ehlu-kheyrka nooleeyaan ayna dadka ugu yeeraan nooleynteeda iyadoo lagu dayanayo Nebiga – naxariis iyo nabadgelyo korkiisa ha ahaatee.

Ictikaafku: waa in lagu negaado masjidka daacada Alle awgeed, loo go’o cibaadadiisa, lagana fasax qaato hawlaha nolosha.

Waxaa mustaxab ku ah muctakifka (qofka ictikaafayo) inuu ku mashquulo xuska Alle, akhrinta Qur’aanka, ducada, baryada Alle, iyo diraaseynta cilmiga.

Waxaa muctakifka xaaraan ka ah galmada iyo waxyaalaha horudhaca u ah sida dhunkashada iyo taabashada shahwada leh.

Looma oggola muctakifka inuu ka baxo masjidka illaa ay ku timaaddo arrin daruuri ah mooyee, sida weyso, qubeys, cunno ama cabbitaan. Haddii uu intaas ka helo masjidka, looma oggola inuu ka baxo.

Yuusan u bixin cibaado aan waajib ku ahayn sida inuu raaco janaaso, inuu booqdo qof xanuunsan iyo wixi la mid ah.

Waxaa mustaxab ku ah muctakifka inuu sameysto meel u gaar ah, uu dadka uga go’o una gooni go’o cibaadada Alle. Haddii uu sameysan karo meel asturan oo daboolan waa arrin ka wanaagsan.

Maxaan Uga Tagnay Ictikaafka?

Waxaan ictikaafka uga tagnay arrimahan:

– Waxaa lagu fitnoobay adduunka.
– Waxaan ku mashquulnay xoolaha iyo carruurta.
– Waxaan caadeysannay nolosha raaxada iyo fudeydka.
– Waxaan ka caajisnay daacaadka, kana cuslaannay kasbashada kheyrka.
– Waxaa jahli naga saaran qiimaha khalwadan rabbaaniga ah ay ku leedahay in la daahiriyo nafta, la quudiyo ruuxda iyo ka nadiifinta qalbiga cudurrada macaasida iyo shahawaatka.

Sidee Baan Unooleyn Karnaa Sunnada Ictikaafka?

Waxaan sunnada ictikaafka ku nooleyn karnaa:

  1. Cilmiga manfacada leh ee qofka barta ku riixaya ku dayashada Nebiga ku dayasho sax ah, hadalladiisa iyo camalkiisaba.
  2. Ka run sheegga go’aanka, himma sarreysa, iyo inaan ka tagno culeyska iyo caajiska naga saaran daacaadka Alle.
  3. Inaan nafteenna ku tababbarno cibaadadan Ramadaanka ka hor iyo billowgiisa, taasina waxay ku suurtoobeysaa inaan ku negaanno masjidka maalin dhan annagoo u niyeysanayna ictikaaf.
  4. Inaan maalmaha tobanka ah u go’no cibaadada, aanna maalmaha ku lumin wax aan ahayn cibaado, sida waxaa la yiri, hurdada, cunnada iyo cabbitaanka, iyo wixi la mid ah.
  5. Ikhlaaska: inaan Alle kaligiis u sameyno daacaadka ha ahaadaan qawl ama ficil, innagoo raadineyna raalli ahaanshihiisa, damac inooga jiro jannadiisa, kana carareyna naartiisa.

Waxaa diyaariyey:
Qeybta Cilmiga ee Daar al-Wadan.
Riyaad, Sacuudiga | Taleefoon: 4792042 | Faakis: 4723941

Waxaa tarjumay:
maktabadda | Af-Soomaaliga
https://maktabadda.com