Guyaashii Daraawiishi calankeedu horay u socday, dadkuna si lixaad leh hiyiga ugu hayay inuu raaco, ayaa Maxamuud Cali Shire iyo degmadoodii oo dhami iyo madaxdoodii oo dhammi xarunta u soo guureen oo Daraawiish ka mid noqdeen.
Si layaab leh oo aan cidna horay loogu samayn ayaa Sayidku u soo dhaweeyay, waana la xididay oo wuxuu guursaday Maxamuud Cali Shire walaashiis, Bullo Shubato. Dab iyo xoolo aan la qiyaasi karinna waa siiyay.
^ Hase yeeshee, muddo ka dib baa dareen kala galay, dabadeed Maxamuud iyo degmadiisii habeen madow ayay xaruntii ka guureen oo waxay ka soo jeesteen Calmadow iyo guudkeeda.
Sayidku taa waa garaysan waayay oo ergo sammaan doon ah ayuu u diray. Ergadii waxay war la soo noqotay gabay uu mariyay Daadeey Maxamuud Ismaaciil oo halkudheggiisu ahaa:

Wadaadkii Ogaadecn mindhaa, uma wadiiqeeyo
Mar haddaan ka wabaxsaday mindha, weeye ma iraahdo.

Sayidkii wuxuu u qaadan waayay nimankii uu wanaaggii la ogaa u hayay oo habeen madaw xaruntii ka guuray, ergadii loo dirayna tixgelin waayey, hanjabaad iyo baane iyo hadal xumana soo diraya.
lsagoo Sayidku la hadlaya Maxamuud Cali Shire iyo dadka uu madaxa u ahaa, ayuu mariyay gabayga soo socda. Waxaan ka qoray oo aan kasoo guuriyay xaashiyo Sicid Maydh qoray oo aan ka helay Cabdullaahi Qarshe I957kii, wuxuuna Sayidku yidhi:

Wiilyahow dalombiyahayaa, dood aan ku iraahdo
Nin iblays derderay baad tahaan, doocna garanayne
Dabuubtayda maqal waadigii, duuja soo naqaye

Adoo cayr la dulguleyn haddaan, duunyo kugu miisay
Oo deebla geel iyo fardiyo, dahabkii kuu dhiibay
Ari daab masaalkiya haddaan, idin dabaalsiiyay

Haddaan daabbaddii iyo hubkii, idinla daaweystay
Oo aan dunjiga Cali Garaad, duub cad wada saaray
Asaan dowlad kaa dhigay maxaad, duule igu maagtay?

Derajiyo wanaag iyo waxaan, sedo ku deeqsiiyay
Adaan daalinoo socon waxaan, dacalka kuu dhaanshey
Deeqii aan kuu galay miyaad, dadduufyahow eedday?

Daarood anaa kaaga roon, duri abiidkaaye
Wax ku dilaya mooyee ma jiro, axad ku daayaaye
lyaguba dulmay igu faleen, dereg la’aaneede

Oo diifta igu taalli waa, dacatigoodiiye
Goortaan dareemaa qalbigu, ila dawaafaaye
Maxaa dabada kuu suray, nimaan dirirrayoo gaala?!

Afartaa dabraye balaan mid kale, doqonka gaarsiiyo
Bal haddaanu diinkiyo sharciga, dooc ka garanaynin
Oo uu dammiin yahay bal muu, daacufluhu joogo!
Mar hadduuse duullaan gabee, igu dabbaalaynin
Deelqaafka uun buu u xilan, dururuqdiisiiye
Wuxuu dooni inaan ceel dad liqa, dalam ku siiyaaye!

In dawaarku mari waa hubaa, duhur dharaareede
Nin deebaani baaruud situu, daalibahayaaye
Aar diririglayn iyo wed buu, dibad u joogaaye

Mowjada duryami buu galiyo, dirir colaadeede
Duufanka Xiis baa la tegi, dooraweynaha e
Dabaylihiyo foorahana sow, kuma daliil qaato?!

Mar haddaan dagaalamo facay, duudsi ma aqaane
Ingiriisba dibbirooti baa, diiray lowyaha e
Dangaraadyadii buu kufrigu, dalan kacaayaaye

Daandaansi ina-Aadanaa, loogu dowgalaye
Dambaaburo kolkay taabataa, duurku ololaaye
Duulkoodu muu naga ceshado, daaca-qurunkiisa!

Dusha inaan ka rari waa la hubaa, sida dameereede
Hadhow bay sida dayrdhal geel, soo dunuunuciye
Allow yaan intaan danab ku dhicin, daaddufka u sheega!

Waxaan helay isagoo la qoray 65 sano ka hor.

Waxaan meela kala duwan ku sheegnay in Daraawiish xan iyo bareerba lagu yidhi: Ciid, Nugaal iyo dhulkii dalsanka ahaa waa ka carareen markay degeen Ayl iyo Ilig, taasi waxay ahayd hadal aan sal lahayn, xeeladda Daraawiish iyo ujeeddadooduna waxay ahayd ildayasho, dabadeed maalintii dambe ayay caynka hoosta ka soo geliyeen oo Ciid iyo Nugaal shafka dhigeen, meel kasta oo lagama maarmaan ahna daar ka dhisteen. Kolkaasay dadkii aan Daraawiish oggolayni Nugaal ka carareen. Sayidku gabay ayuu mariyey oo wuxuu yiri:

Ararsame dalkiisii ka carar, door ahaan jiraye

Deexdii Nugaaleed ka baqay, doora weynuhuye

Duuflaale goortii colaad, loola daaljiraye

Dul jooggii badnaa baa eryiyo, dooyadii farase

Diide oo fakade waa waxay, dir u lahaayeene

Kala dide finiinkii sidii, deero iyo cawle

Durdurka iyo darantii ma galo, deebluhuu dhaqaye

Daaraan ka simay ceelashii, dareyda weynaaye

Derbi baan ka riday fereenjigii, dooraduu dhigaye

Dabcigayga uun baan aqoon, duunka uu yahaye

Sidii dowra mudaha waxaan, dibedda meraayay

Dabaqaan la helay gaalo, waan damacsanaa show e

Dabool igama saarreyn inaan, degayo Ceelgaabe

Dib wuxuu ahaan laguma ogayn, deeqa Eebbahaye

Daliilkaa nin ragi waa ogaa, doqonna moogaaye

Dan-u-guurka maantaan arlada, shalay dawaafaayey

Dacwaddoodu waatay ahayd, durug wadaadkiiye

Dadow maqal waxaan soo dul furay, dararkii Caymeede.

Waxaan ka qoray Caasha Shiikh Cabdulle.

Abbaaraha taariikhdu markay ahayd 1910kii ayaa Daraawiishi laba qalcadood ka dhisatay ceelka Buraan oo ah togga Jiidali daantiisa koonfureed. Hase yeeshee waxaa ka carooday Boqor Cismaan oo markaas u talinaayay gobolka Bari, iyo Garaad Maxamuud Cali Shire oo Daraawiish ka fallaagoobay, madaxna u noqday degmada Laasqoray, Ceelaayo iyo inta raacsan. Labadaa nin oo madaxda ah baa ku heshiiyay in Daraawiish laga kiciyo ceelkaas Buraan, waxayna marmarsiinyo ka dhigteen inay Daraawiishi nabaddooda halis gelineyso, dalkav fadhiyeenna daabkiisii qabsadeen.

Boqorkii wuxuu soo dumay col tiradiisu tahay aayadaha quraanka cadadkooda (6666), Maxamuud Cali Shirena wuxuu soo dumay col aan waxba ka yarayn colka Boqorku soo diray. Madal waxaa noqotay Buraan. Halkaas 80 nin oo Darwiish ah oo Maxamuud Feyte madax u yahay ayaa lagu qur jaray.

Markii warkii soo gaaray xaruntii Daraawiishta oo ahayd Daarcad oo Taleex u dhaw, ayaa laba talo laysku qabtay:

A)     In lagu duulo Buraan ciidanka qabsaday, si looga soo ceshado.

B)     Iyo in la weeraro degmada Garaad Maxamuud Cali Shire oo Raacin taal.

Taladaan dambe ayaa loo guuxay, oo la guddoonsaday.

Daraawiish oo lug iyo faras ah ayaa weerar ku ballaarisay degmada Maxamuud Cali Shire. Ruuxlihi, dad iyo duunya waxay degmadaasi lahaydna gacanta midig bay ku dhigeen.

Maxamuud-Jaarig oo ahaa la taliyaha Garaad Maxamuud Cali Shire, ayaa fakaday isagoo ku jooga faras la yiraahdo Jiire oo qaylo kula dhex dhacay colkii qabsaday Buraan, wuxuu ku yiri: “Wax iga soo horreeyay ma aragteen?” Waxaa lagu yiri: “Maya.” Markaasuu yiri: “Wax iga dambeeyana arki maysaan”. Markaas ayaa colkii laba talo isku qabtay:

1. In ciidanka Daraawiishta laga hor tago, oo duunyada laga dhacsado.
2. Iyo in xarunta loo weydaarto inta ciidanku ka maqan yahay oo la qabsado. Talada hore ayaa loo guuxay, laguna guddoonsaday.

Iyagoo lug iyo faras ah, ayay weerar qabax ku siiyeen Daraawiish oo aan xoolihii weli gurya geyn, hase ahaatee halkaasaa lagu jebiyay colki isbahaystay. Dagaalkaas wuxuu ku caan baxay Habarhumbulle, waxaa laga mariyey dhowr gabay, oo uu ka mid yahay gabaygan soo socda:

Nimanyahow dabuub gabay beryaa, uma dedaaleyne

Wax i daaray mooyiye xalaa, laygu soo degaye

Aan dabeebto gabaygu waa, dab iyo baaruude

Onkod dininiglayn baan ihiyo, dirirkii cawleede

Daad soo rogmaday baan ahoo, dooxadii yimiye

Aan durduro dabaal baan ku mari, dool la ii xiraye

Dayax iyo shamsaan ahay haddaan, la idafirahayne

Gudcur dama habeen dumay, cirkaan dacal ku nuuraynin

Ma diyado tillaabada ninikii, dowga marayaaye

Dugsi haddaan la helin, dhaxanta waa lagu daddoodaye

Dabaylihiyo fooraa la tegi, daar waxaan geline

Deyradhagafyadaan shidahayaa, dogobxo waaweyne

Dulbaax malaha xaajada middaan. diirka ka caddeyne

Diirfimo halkii aan lahayn, waa sidii danafe

Waxa dunida qaarkeed ka dhacay, dood aan ka iraahdo

Daayimow Allahayow adaan, dunina moogayne

Daandaansi ina-adanaa, loogu dawgalaye

Deyn nimaan ka qabin buu, nafluhu daba gelaayaaye

Haddii nalaku soo diray khalqiga, Dir iyo Daaroodba

Warsangeli haddii uu dunjigii, iyo diricyo soo qaatay

Dashiishiyo Majeerteen haddii, deexda laga keenay

Guutadii la soo dumay, haddii nalaku soo duushay

Wax la soo dandaanshaba, haddii nala dul gowdiidshay

Dildillaaca waaberi, haddii nalagu sii daayey

Annagaan digniin qabin haddii, nala dareensiiyo

Digta weerar qoobkii hadday, dinigtii yeedhay

Doonyada uluuftaa hadday, Daalo¹ kor u dhaaftay

Qaylada dalluunta ah haddii, nala dareensiiyo

Degdeg inaan u soo roorro waa, daw lad alabkeede

Ma dul keennay kuman duub cadoo, wada Daraawiisha!

Dikri hadduu ku soo galay xarbiga, aniyo duulkaygu!

Dayaydii horteedaba baqay, dabada taageene!

Diigaanyo ciidana miyaan, daafta kala raacay!

Sidii aar daloombi markaan, ugu dinnahyeeyey

Dulihii shareerraa markuu, dibawga jiiraayey

Daanyeerku meeshuusan marin, dani ma jeexsiisay!

Danbi ma leh cadaawaha ninkii, deli ka xooraaye

Derajuu Ilaahiis ka heli, labada daaroode

Dabku iima naxo nimay, kufriga deris wadaagaane!

Ferenjiga direyska leh kuwii, diiradda u qaaday

Iyaguba dariiqada Alliyo, diinta caasiya e

Waxay noo duleedsheenba waa, door weynaha e

Dulmigaan bannaanayn kuwii, doofil ugu hiisha

Haddaan daayo waa aniga oo, daawadii furaye

Danabkii rasaaseed miyaan, diillin kaga yeelay?!

Dareemada ka badan meydka yaal, didbta buureede

Dhiiggoodu sida doogsin roob, wawsagii duxaye

Dugaaggii hilbaha quudan jiray, loo dayaafadiye

Nimanyahow af laba daan leh, baan muranka deyneyne

Daleelaha cidlaa lagama shubo, hadal daleeleede

Ma duqaynay reer Bari, wuxuu doonayuu helaye!

Aniguba dilkoodaan ku helay, libin daboollayde

Daa’irada Eebbiyo markii, deeqa nala siiyay

Ma dabbaaldeggiyo muufahaa, duhur la gaarsiiyay?!

Duca awliyaad buu qabaa, degaha Tuurwaaye

Waa nimanka gaalada deldela, doog iyo abaare

Waa nimanka doofaarradii, daariguu jaraye

Roobkiina waa kaa u da’ay, duraha jiilaale

Waa kaa dalkoodii ballidu, wada duraabtaaye

Waataa arladii daahirtee, diib ka soo kariye

Cawskii dumayoobey baa, doog ka soo baxaye

Dallaqyadiyo dooxooyinkiyo, diisha iyo qaare

Dunqaarihiyo xamashkaa sidii, diriq la moodaaye

Maalkii diraacdii dhalaa, doobte loo culanne

Duunyada wax laga maalayaa, daranii caanoode

Rabbigii dawaa’iga sidaa, deeqi noo ridaye

Afartaa dujaye balaan mid kale, deelka ka higaadsho

Aan dabeebto eeggana halakay, damacday laabtaydu

Dowcad kalena waa Ina-Mashire, hadal aan deeqsiiyay

Aday deyrshay maantaan ahaa, duri xigaalkaaye

Adigay dafiray sidii anoo, duul shisheeye ahe

Waataynu derisnaye adaa, daawadii furaye

Doolaalo adigowgu tegay, gaalka duufka lehe

Adigaa dariiqada Alliyo, diinka caasiyaye

Goortaan ku daayana adaa, diiday nabaddiiye

Wax dhaaxaan dedaalkaa u maray, deli ciriiryoone

Wax dhaaxaan dunqaaraha lahaa, dib uga soo jooge

Maantaa dubbii kugu dhacaye, duxi ha kaa raacdo!

Waadigaa degagaye sidii, dalow u meertayso!

Ama deyrka xiro waa taqaan, dabin ishaalleeya!

Ama doofil qabo cayri waa, diifta kugu taale!

Ama quud duleedaada ka xaab, dereg haddaad weydo!

Ama daaliboo bari inuu, kuu dawaro uunku!

Ama duunyaraac noqo cidlaa, kaaga sii darane!

Ama doonyihiyo Saaxil iyo, Cadan dillaaleyso!

Ama dooy u dhoofoo u carar, dalaan la gaareynin!

Ama sida dirkiinnii cashriga, dogobbaduu raaro!

Ama duurgal iyo tuugo iyo, dagati uun dhawro!

Ama dahada gaal baad tahaye, dacay ha kaa saarto!

Ama dooraweynow baqdaye, dirir u soo joogso!

Waxaan ka qoray Ciise Faarax Fikad.

1.Daallo: Waa buur arag wanaagsan, dhir kala duwanina uka baxdo, oo dadku waa u temeshle tago. Toban mayl bay u jirtaa magaalada Ceerigaabo xagga waqooyi.

Shirqoolkii Canjeel la baxay markuu dhacay, lagana digniin helay ayaa dad badani xaruntii ka yaacay, colal Daraawiisha ayaana dadkii ka daba tegay si loo soo celiyo. Dabadeed wax la dilay, wax fakaday iyo wax la qabtay ayey dadkaasi noqdeen. Gabaygakani soo socda wuxuu ku xiran yahay gabayga ka bilowda (War suudow sedkaa waa jannee, samac kalaankeyga), intiisii badnaydna way rnaqan tahay. meel laga helina Allaa og, waana raadinaynaa.

Awel maanso waataan dayacay, dow aan mariyaaye

Warka xalayto dooxada Jednugul¹, daan walba u raacay

Oo ay dabayluhu sideen, waa ku diirsadaye

Waa kii Darwiishkii kufriga, nooga soo digaye

Sidii geel darmeed bay farduhu, docadoceeyeene

Digdigtii rasaastii sidii, duur u ololeysey

Guga daatay reer Khalaf² inuu, daaqo laga waaye

Danab baa ku dhacay reerihii, dayrta noo faqaye

Candhadogoble³ goortaan dillaa, roobkii noo da’aye

Waatay inay naga darmaan, damacsanaayeene

Dambarkeedii hele xaajaday, naga daboosheene

dukhuumada tashaday naarta waa, loo dawarayaaye

Dige-dheere iyo Jaamac ways, daba gelaayaane

Daa’imow Allahayow adaa, duulka naga saaray

Waxaan ka qoray Maxamad Nuur Cali.

1.Jednugaal: Waa dooxo ka mid ah dooxooyinka Nugaal bari,. mar baa waxaa degtay xarunta Daraawiisheed.

2.Reer Khalaf: Khalaf Faarax Shirwac.

3.Cali Barre Maxamad Xasan.

Heshiiskii Iligdaldala markuu dhacay ka dib ayaa gumaysigii Ingiriisku warqad u soo diray Daraawiish, wuxuuna ku yiri, “Mar haddii waanwaan iyo heshiis nabadeed ina dhex maray, taliska Ingiriisku wuxuu Daraawiish weydiisanayaa saddex hal:

Midda koowaad geelii Daboolane ee Daraawiishi degmada Habaryoonis ka dhacday inaad wuxuun ka soo celisaan.

Tan labaad nimanka dabatada ah, oo Nugaal sare fadhiya oo dad iyo duunyaba mahoobbiyey, col iyo gaaddeba inaad naga celisaan.

Tan saddexaad, Warsangeli wacad iyo heshiis baa na dhex maray, waxayna doorteen raaciyadda Ingiriiska inay noqdaan, marka u yeeridda aad Daraawiish ugu yeeraysaan ka daaya.”

Daraawiish markii hadalkaas loo keenay waxba kama gilgilan, danina waa seeto e, waxay yiraahdeen, “Ingiiriisow saddexda arrinba waan yeelaynaa, ee idinna laba hal noo yeela:

Midda hore, xoolihii Daraawiish looga dhacay meesha la yiraahdo Caado ee dabadeedna Burco la keenay soo celiya.

Midda labaad, doonnidii aannu dabka u dirsannay, Ciise Dhoollawaana rubbaanka u ahaa oo aad baddaas ka qafaalateen, iyadii iyo wixii saarnaaba noo soo celiya oo aan sidaas wax isku weydaarsanno.”

Dooddaas Daraawiishi Ingiriisku waa ku gacan sayray, wuxuuna marmarsiinyo ka dhigtay: “Xoolihii Caado laga qaaday, Ogaadeen baa dhacay, Ogaadeenna waa haad Amxaaro. Doonnidana Talyaani baa qafaashay, Talyaanina qareen uma nihin.” Labadaa doodood ee dambe ee Ingiriisku soo jeediyay Daraawiishi ma garaysan, Sayidkuna masafo dheer oo uu ku caddeynayo in Ingiriisku musuqmaasuq wado ayuu mariyey. Wuxuuna yiri:

Ogaadeen ha ii dirin, dacwad baan ka leeyahay
Duul haad Amxaaraa, kaa dooni maayee
Wuxuu aniga iga dilay, diyo ha iga siinnine
Doofaar inuu yahay, anigaa u diin lehe
Amba waan ku daba geli, dakanka iyo qaanke
Dirhan haddii aan kaga tago, anaa been dabaadehe
Waxaan kaa dalbahayaa, duunkaagu wuxuu qabo
Intaad dowladduu tahay, adigaw damiinehe
Ma waad diidi nimankaad, dumataye i soo dhacay
May kor u dabbaalaan, waxay naga dadduubeen?
May dowga Caadood^l, galbeed uga dareershaan?
Dalkaad adigu joogtiyo, Burca maxay ka dooneen?
Dar Alliyo heshiis iyo, ma daawad lahaydeen?
Mase waa dayoobeen, doqon baa habowdee?
Dabadeedna sow maalkii, dacalkaaga kuma shuban?
Sow daabacaagiyo, daftarkaaga kuma qoran?
Sow duhur dharaareed, dibnahaaga kama qiran?
Sow sida dameer raran, dusha kaama fuushana?
Miyaan duudsiyaayaa, kulaan Dabacayuun helo?
Haddaad daacad ii tahay, doodaye maxaad oran?
Dafir miyuu wax kuu tari, daliilkii ku siiyaye?
Doonnidii ma aan arag, dacwad baan ka leeyahay
War waxaad durduradiyo, dan la’aantaa ugu dhiman?
Hadal aan dawo lahayn, sow kama diqootaan?
Dakhalkiyo shiraaciyo, badda yaa u dowlada?
Talyan waa dadkaagiyo, daayiciin aad wadataa
Haddii aadan duqlaalayn, Dannood² sooma aadeen
Diraac Doolo³ iyo Ciid⁴, duullan kuma yimmaadeen
Diingaanyo ciidana, darka nooma keeneen
Dildillaaca waaberi, weerar naguma daacsheen
Durqun nama dhexjoogine, adaa hiil ka daalibay
Adigaa durraamiyo, docogaysi ula tegey
Adaa yiri Daraawiish, dirirteeda ii raac
Asna diradirayntaadaa, iga deyso kuma oran
Intaad dacatiyeysana, sow kulama daalayn?
Sow dad iyo xooliyo, daabbad kuguma caawinin?
Sow daraaddii kuma iman, Hobyo⁵ wixii ka soo degay
Sow duubcaddeydii, raggii dooxay ma ahayn?
War nin shalay dammiinyahow, igu dilay daraaddaa
Berri haddaynu dirirrana, dusha iga wareentayn
Daawadayda maahayn, ma ku dayrsamaayaa?
Durrufleyda gaalaad, adaa daaqsanaayee
Miyaan kala deyaayaa, adiga iyo deriskaa
Warsangeli doc uga bayr, dacwad baan ka leeyahay
Mar hadday ku doortaan, isku dirad miihine
Dabcigaygu ma oggola, nin kuu daalisaayee
Daraawiish hadduu yahay, sidee doc uga leexdaa?
War Daarood Ismaaciil, dir miyaad wadaagtaan?
Durriyaddii adoogay miyaad, iigu duurxuli?
Sow deero iyo cawl, dorraad adigu kama dhigin?
Sow dukaamadoodii, daarahaaga kuma guran
Sow doonyahoodii, dookhaan naara kuma ridin?
Sow dooro weynow, ma deldelin raggoodii?
Inay kuu dudaayaan, sow maba dareensanid?
Inaadan dooc lillaynayn, diyaar kuu ogaadee
Dikrigiyo shareecada, labadaad ka duudiye!
Durdurkii firdowsiyo, jannadaad ka daahiye!
Durbaddii cadaabkiyo, dukhaankii baad ku tuuriye!
War inaad degaysana, sow dareemi maayaan?
Ma ku diimanayaan, deel qaafkan aad tiri?
Dumarkii ma furayaan, xilihii dalaaqee?
Geela soo dareerina, dowcad baan ka leeyahay
Anigiba dunqaariyo, ducataa i gaaraye
Dibirrootigaagaa, lawyaha i diiriye
Qayradii daruurrayd, adaa damug ka siiyaye
Dulbixii Gallaadiyo⁶, dudmaa ii horeysaye
Daa’imaan wa xagarannine, digniin iima laabnee
Dabarka Ciise⁷ lagu xiray, anaa laygu dooniye
Degdeg haddaan looga furin, dunidaa ifsaadiye
Dantay baan la yeeraye, yaan laygu diimine
Deeqi igama juustee, wax ma kala dillaallaa?
Oo wixii inoo dana, durba ma isu yaallaa?
Mase ways daboolnaa, nin dulmiyana Allaa oge?!
Dabatada aad sheegatana, dawcad baan ka leeyahay
Adigaa dulleeyoo, duunyada ka qadoo
Adaa degalladoodii, digaxaarka mariyoo
Adaa deeblahoodii, daabaqad ku jiidaye
Diinkiyo dugaaggiyo, adaa duufka siiyaye
Intaasoo darxumadaa, adigaa u diiqaye
Hadday daqaqaamaanoo, wuxuun ka danqaabaan
Oo waxaan dux gelinayn, duleeddada ka xaabaan
lyagaba dan gaajiyo, diihaal baa u geeye
Anna haygu diga gubin, adiguna dan haw gelin
Dayib haddaadan oranayn, dayuubtaan ku leeyahay
Oo daxorayaashiina, been kugu dakhaakhuli
Bal inaan dugsuu ahay, amaan idinku soo diray
Haddii aadan danbaabayn, daahir marag ah soo taag!

Waxaan la qoray Ciise Fikad iyo Xaaji Jaamac Ismaaciil Dhoon, sannadkii I955kii.

1. Caado: Balli ku sariiran Haraxagarrey.
2. Dannood: Waa balli caan ah oo ka mid ah toddobada balli ee Haraxagarrey oo kala ah Daratoole, Dannood, llig, Masaarte, Siraw, Caado iyo Dhegxayacaddo.
3. Doollo: Waa todobada ceel ee Wardheer, Walwaal, Waafdhuug, Afyaraaddo, Uubataale, Garloogube iyo Yucub.
4. Ciid: Waa dhulka ciidda guduudan leh ee oomanahana u badan.
5. Hobyo: Waa magaalo ku taal xeebta Badweynta Hindiya oo Gaalkacyo hilaadda 200 oo kiilomitir u jirta.
6. Duubcad: Waa tilmaan Daraawiishi lahayd.
7. Gallaaddi: Ceel ka mid ah ceelasha la yiraahdo Ceelcad oo Wardheer 40 kiilomitir u jira kana xiga dhinaca bari.
8. Ciise Dhoollawaa: Wuxuu ahaa Daraawiish badmaax ah, wuxuuna qabay Sayidka walaashii Rooxo Sheekh Cabdulle. Ciise isagoo doonni shixnadan wata oo Daraawiish dab uga doonay dalalka Carabta ayaa Ingiriisku badda ka qafaashay isaga iyo doonnidiiba. Dabadeed waxaa lagu xiray Casab.

Guud ahaanba dadka Soomaalida farduhu waxay u lahaayeen qiimo weyn. Ninkii aan faras lahayni wuxuu ahaa nin aan tirsanayn. Gaar ahaan Daraawiishta waxayba la ahayd inay noloshooduba fardaha ku xiran tahay.

Sidaas daraadeed waxay aad ugu dadaali jireen, fardaha heliddooda iyo dhaqaalahooda. Marka isweydiin meyno wixii la jecel yahayba ammaantooda in lagu xeel dheeraado. Sayidku gabay iyo geeraarba fardaha aad buu ugu ammaanay, waxaa ka mid ahaa geeraarkan soo socda oo Sayidku ku ammaanayo faras la oron jiray Calanside. Wuxuuna Sayidku yiri:

Xay guduudan la moodyow, Xamar weeye korkiisu

Waa xiddaayad sideedee, ma xariir cusub baa?

Afku waa xolxolkaasoo, ilka loo xanafeeyuu

Xakamaa la dhacaayee, ma xandaad bir tumaa?

Bacaarka xolkiisiyo, sanka xiifta ka yeeri

Wiyil loo xanafeeyoo, xaryamaaya miyaa?

Hadduu qaylo xakaaraa, xaryankeeda dhegaysto

Dheguhuu xukinaayo, xawdh la taagay miyaa?

Surka xaafadda weynluu, xulkiyaa hojiyaa

Xaddii weeye dhexaade, xakab loola miyaa?

Geedku waa xaasoowgaasoo, waa xayaaba galbeedoo

Waa xareed midabkeede, xinni tay ah miyaa?

Dusha xaarad bannanoo, xasil loogu fariisto

Xagna looga dhacaynoo, xukumaysan miyaa?

Fanku waa xaraf weynoo, xawaal weeye korreysee

Gumburkii Xalimeed¹ iyo, Xaaridheer² miyaa?

Qanaantuu xarfinaayoo, xiisaddeeda lulaayo

Xin xabbaas ka karaayiyo, xusur dheehan miyaa?

Haddaan xeebta ka fuulo, Ximan³ reeraha yaal

Xigsintuu u tagaaye, xanfar duuli miyaa?

Anna lay xaradhaami, usna xerya ballaaran baa

Xariir loogu shubaaye, xilka-dhawrsi miyaa?

Haddaan qoofal xigoodaa, xaafidaad ugu dhaado

Xurguftuu dhutiyaayo, naafo xuurrin miyaa?

Haddii layga xubeero, xididdow bixin maayaan

Xabeebtiisa ku raagiye, xabbadkayga miyaa?

Xaya waaga salaadda, haddaan oodda ka xaydo

Xareedkuu gurxamaayo, ma Iiddoor xuja laa?

Haddaan guuro xabiirro, xawaadeenka dhacaayuu

Xijaab iiga dhigaaye, xuddur awdan miyaa?

Haddaan xuurto baqoollo, xor dallaala sideeduu

Xanfigiigga ceshaaye, xaaxi layra miyaa?

Xiito meelay ka fooftay, haddii weerar la xuubsho

Waa xufoo lama gaaree, ma dhashii Isxal⁴ baa?

Hadduu xoolo gelaayo, magaan waa xannibaado

Xarraan waa isxiraaye, xiddig duusha miyaa?

Taxaabaa ima xiisoo, dibna iima xabbaasoo

Horuu ii xorxoraayee, ma xayuunta baraa?

Goortuu soo xaryamaayo, xayigii daba jooguu

Xalqadeen ku dilaaye, ma wad loo xukumaa?

Hadduu soo xallinaayo, xiiso aan u qabnaa baan

Loogu xeebanayaaye, ma xays noo da’ay baa?

Waxaan ka qoray Aw-Cabdille lbraahim.

1.Xalin: Waa ceel biya badan oo Taleex geesta bari ka xiga.

2.Xeeridheere: Waa tog Xalin ka sarreeya oo buur dheer leh.

3.Ximan: Waa ceelal xiriirsan oo u dhexeeya Dhuusamarreeb iyo Gaalkacyo, waxaana ka mid ah: Cadaado, Mareergur, Gidhays iyo Godin-labe.

4.Isxal: Wuxuu ahaa faras qoor ah oo dhal wanaagsan, fardaha Daraawiisheedna kudi jiray, geenyadii dhashayna waxaa la oron jiray Boosakurus.

Nimanka taariikhda weriyaa say sheegeen Sayid Maxamad baa doonay Faaduma Islaan Aadan oo la dhalatay lslaan Faarax Islaan Aadan oo madaxda degmada Mudug ka mid ahaa. Sayidku xoolo badan oo geel iyo fardaba leh ayuu yarad uga bixiyey, xurmo iyo xididtinnimo wanaagsanna waa muujiyay. Hase yeeshee, dhugi geel dhaantay, dhex socotana dhul dhaantaye, hadallaa Sayidkii iyo Islaan Faarax loo kala geeyay.

Xididtinnimadaas Sayidka wuxuu uga jeeday inuu garab iyo gaashaanba Islaan Faarax iyo dadkiisa uga helo, si uu jihaadku u sii xoogoobo. Sida xeerka Soomaalidu u badan yahay ninkii gabar laga guursadaa wuxuun buu cubtamaa, Sayidkuna wuxuu gabay ku yiri:

Wax walba wow huraayaa ninkii ii walaal noqone.

Dabadeed Islaan Faarax wuxuu Sayidkii weydiistay faraskii la oron jiray Xiin Finiin, xaashi arrintaas ku saabsanna wuxuu u sii dhiibay Faarax-dhabansenge.

Daraawiishi farduhu qaali bay ku ahaayeen, gaar ahaan Xiin Faniin Sayidku aad buu u jeclaa, hase ahaatee. sidii loo yiri dhegtaa kaa war dheer, ishaaduna waa kula fil, xaashidii Islaanku soo diray hadday u tagtay Sayidka wuxuu guddoonsaday inuu faraska bixiyo si aan loo xaman. Dabadeedna isagoo xil iska reebaya, faraskana xarragadiisa u dhammeeyay. ayuu ninkii loo soo diray gacanta ka saaray, ka dib markii gabaygan soo socda la qabadsiiyey

Xayow Faaraxow¹ hadal rag waa, loo xutubiyaaye

Nin xishood leh baan ahay haddaan, lay xistiyahayne

Xabiib baan ahaa jeer kufriga, laygu xaasidaye

Adna xaashi baad iila timid, xaakin soo diraye

Xaddigii adduunyada, haddaad xoola iga dooni

Marna anigu kaama xistiyeen, xaalaad leedahaye

Inaan kuu xaf gooyaan jeclaa, geel xawaar badane

Kumanyaal xawaadaan lahaa, xawd u sii mariye

Markaad Xiin Finiin² damacday baan, kaa xanuunsadaye

Walaalow xirgiga qaarkii waa, lagu xujoobaaye

Waxaan kugu xutubiyaaba waa, xuuradaan nahaye

Nin kalaan xafiidaba adaan, xaaydda kaa rogaye

Xigto iyo qaraabiyo hadduu, xidid i weydiisto

Xayow iyo Qayumay haddii, la igu xoodaansho

Xubbigayga kuma hayn inaan, xiisoow bixiyaaye

Xamar weeye oo midab fardood, kala xiriir roone

Xawaariyo kabtiyo raaxo iyo, xawli iyo jeefag

Xaggii loo eryaba waa, gammaan xulashadiisiye

Xubno toosanlow neefku waa, xaalad gooniya e

Goortaan xusuus ula noqdaa, xiiso ii qabane

Waxaan xarafka diimeed ahayn, igaga xeel dheere

Xarbaddiyo jihaadkaan lahaa, xoogsi ugu fuule

Usagaan xatooyada lahaa, xuurta ugu looge

Xiniinyaha ku goo baan lahaa, gaalka xaylka lehe

Xayskaa da’ayaan lahaa, Xalin ka doodeeye

Xaqaygii maqnaa baan lahaa, xag ugu raacdeeye

Meesha iyo xeebtaan lahaa, xiito ka eryoode

Xujeeyreebta reer Hagar anaan, xubashyadii ruubin

Xinjoortoda dhiigga leh haddaan, lagu xaraaraysan

Xaqaamaquuqiyo haddaan, xaaluf lagu yeelin

Xiddaysane ma dhiibeen anaan, xaaladday bogane

Xaaraami uun baa arlada, xula abiidkiise

Wuxuun bay xushleeyaan sidii, xabashi Iiddoore

Aniguna xogtaydaan ka baqi, inay xumeeyaane

Xaashaallillaahive nin goba, xamasho waw ceebe

Goorteer anoo xaajiyaan, xinif awoodayne

lntii aniga lay xaman lahaa, xil iga soo meerye

Aduu galabta kuu xoolo yahay, xamarkii dheeraaye

Waa Xiin Finiin neefka aad, xarigga haysaaye

Xayawaanka oo idil naftay, kala xeraadaane

Mar hadduu suldaan³ igu xil lihi, igaga xayddaantay

Xariggiisa qabo aadmi kale, kuma xurmeeyeene.

Waxaan ka qoray Cabdi Cali Guuleed, Cabdi-Yaar, sannadkii 1955kii.

1.Faarax: Faarax-dhabansenge, waa ninkii Xiin Finiin Sayidku Islaan Faarax ugu sii dhiibay.

2.Xiin Finiin: Waa faraskii Islaan Faarax Islaan Aadan, Sayidka weydiistay, hooyadiisna waxaa la oron jiray Finiin.

3.Suldaan: lslaan Faarax Islaan Aadan

Daraawiishi waxay ahaayeen habeen iyo maalin niman dagaal iyo jahaad u taagan oo qarfaafo iyo qalalaasana ku jira. Quraanka iyo caqiidada sida loo barto iyo dhigashadoodiina waxay u baahan tahay fadhi iyo degganaan, maxaa yeelay waxay ku qoran yihiin af carabi adag. Sidaas daraaddeed ayaa Sayidku caqiidadii af Soomaali ugu beddelay si ay dadka waxbarashadu ugu fududaato. Kolkaas caqiidadii oo af Soomaali ah oo lagu marinayo jiibka la yiraahdo jiifto waa tan, dadkiina si dhib yar ayuu u bartay. Wuxuu yiri:

Ilaaheennii jaliilka ahaa labaatan sifaa, u waajibtayoo

Inuu jiro baa u waajibtayoo, hadduusan jirin ma joogneen

Hadduu ina joojiyaad aragtaan, inuusan jirin ma suurowdo

Inuu jiri jiraa u waajibtayoo, haddii kale yaa jirreysiiyoo

Inuu jiri doonaa u waajibtayoo, haddii kale yeyna jaaseynoo

Jinni iyo insiba waa khilaafsanyahoo, haddii kale waaba jayshkoodoo

Sidii dadka jiir iyo dhiig ma lehoo, sidii axad meel ma joogsado

Jinaad iyo feero dhinaciyo, calool iyo bariyo joof ma lahoo

Janbeyn iyo koriyo hoos ma lehoo, jaliil jaah horiyo dabi ma leh

Ilaah jismigeenna haw dayinoo, haddii kale laysku jaangooyoo

Jaliil kelinnimaa u waajibtey, ninkii jigtayow jaxiima galey

Ninkii laba jago jeclaysanayey, jifeeyaay waa junuun falan

Hadday jiniin wada abuurayaan, alley jilicanaa Ilaahyadu

Jamaalka Ilaah ninkii qaybshow, Allow jahanama ha kaa deyn

Ninkii bir jarbarid u waajibiyow jiriid kuus, jaawa geel waa waayoo

Jaahaa gubayey jalleeca xumow, allow yaa qool ku jiqilleyoo

Ninkii jaxarnimo sifuu baadiyow, jar dheer baa Eebbe kaa ridi

Nolol jiridaa inuu leeyahay, wallaahu waygu jaamaca

Haddii kale waa jamaad ruuxlee, nuxuu jilahoo cid tarayaa

Wuxuu jiriyo waa awoodaayoo, hadii kale yow jiriirixin

Ninkii jebin kara anow fasaxaye, ninnaa jeefaafo haw gelin

Ninkii xarbad jilibka ugu dhigayow, jiilaajilo badan usoo guro

Jaliil qudra ma leh jikraar weeyee, dadow jamacoo bal jiir uun

Haddaad jigateen jid roon qaadoo, jaahilyow Eebbahaa baro

Haddii kale anigu kaa jeestaye, baluun juuq gabana iga maqal

Jinnigii isha caddaa iyo, aabbow jifiliille kuu tali

llaaheen lama jikraarayoo, wuxuu doonuu jiteystaa

Haddaan xukunkiis sidii jibin dhicin, jabaabiraduusan laayeen

Waxaan jaad samayn Ilaahay ma amree, Allow aan helo na jeefagan

Haddii uu jirimo kula doonana, jidka rillo kuma ibaaxayn

Wixii uurka laga jeclaysanayiyo, llaah Jowrka waa arkaayaa

Wixii bad moolkeed ku juluq yiri iyo, wixii jiifa waa ogsoon yahay

Wixii jira waa arkaayaayoo, wixii joogana waa arkaayaa

Wixii jurmaliyo wixii sowd leba. jamiicinimo waw arkaayaa

Haddii kale jiita oo dhuuntoo, ku jawjawleeya Eebbehayoo

Wixii juuq yiri Ilaah maqalyoo, waxaan juuq oronna waa la midoo

Haddii aan jubuq Ilaah maqli karin, muxuu baryada uga jawaabaa?

Wixii dhulka hoose jeeb ku leh iyo, wixii jiriba waa ogsoon yahay

Haddaan been lagu jalbeebanahayn, waxaan jirinna waa ogsoon yahay

Ninkaan hadalkayga juqihaynow, haddaan lagu jirin ku jaangoosoo

Ninkii janna doonayow joogsoo, kalaakalkaygaa ha jaaxidin

Ninkii muuminnimo u jeelqabow, xayaadkayga u jimiimica

Sidii jaan karuur u fiiqsada oo, sidii ramag jaar ka buuxsada

Sidii jookhiyo xariir u jantoo, sidii jirka dhacay u jalalaba

Sidii jirka roob anow u da’yee, Allow yaa xamasha iga jaqa

Allow yaan gaal la jaal noqonoo, Allow yaan diin jaadixinoo

Allow kuwa nalalku soo jaadiyo, Allow jaajuuska yaa jara oo

Allow wixii lagu jihaadaayaba, Allow yaa jiira oo mara oo

Allow markii sumucu jow leeyahay, Allow baqe jaanta yaan warin

Allow girligaanku waa johorade, Allow yaa jiita oo hela oo

Allow jirrabbada adduunkaa iyo, Allow naar nooga jeer dhaafoo

Allow jid siraad na dhaafsiiyoo, Allow jaarkaaga naga yeel.

Waxaan ka qoray Xaaji Jaamac Ismaaciil Dhoon.

Markay taariikhdu ahayd 1913kii ayey Daraawiishi ku duushay Ingiriis iyo cawaankiis iyo kuwii miirida u ahaa. Weerar lixaadle ayey ku ballaariyeen degmo ku tiil Burco iyo agagaarkeeda. Maal waxay lahaayeenna gacantay ku dhigeen. Nimankii xoolahaa la dhacay lahaa iyo Ingiriis oo isa soo biirsaday ayaa raacdo u soo birmaday.

Gaal la oron jiray Richard Corfield, oo ka mid ahaa madaxdii ciidamada Ingiriiska dalka Soomaaliya u fadhiday, madaxna ka ahaa rukuubleyda Ingiriis (Camel Corps), ciidankiisii iyo raggii xoolaha laga dhacay ayaa raacdo u soo gurmaday. Xoolihii oo galabtii “Beer” meel la yiraahdo maraya bay garab mareen oo waxay u fariisteen buurta “Dulmadoobe” salkeeda.

Waagu hadduu dillaacay ayaa Daraawiishi xoolihii oo duuban caasha u soo saareen iyagoo aan caad iska saarayn. Markay kaabiga u jireen meeshii colka gaaladu joogey ayay xoolihii hojiyeen, dagaalna ugu hub qaadeen. Dhawr tacshiiradood haddii lays dhaafsaday Corfield, oo colka gaalada madax u ahaa baa la dilay, raggiisiina waa la jebiyey. Madaxii Koofil iyo Gacantiisii midig baa Taleex la keenay si loo rumaysto geerida gaalka. Waxaa la yaab leh nin la oran jirey Ina-Weesaxume oo aan Daraawiish ahayn ayaa Koofil xoolo ka dhacay, dadkiisiina si xun ayuu u galay dagaalkaas ka hor. Dabadeedna ninkaasi wuxuu tirshay gabay kuhaan ah oo uu Koofil ku habaarayo. Waxaa gabaygiisii ka mid ahaa:

Sayidkoo wax galay raacdadoo, la isku soo gaaray

Adiga iyo qubniga aad waddaa, gobootaal noqo e

Ciirligaanku ka joogsay oo, guuxa kaa damiye

Ku googooste nimankii kufriga, gaajaduu qabaye

Afkuna gow ku yiri xaajadaad, gees u badisaaye

Guga ha gaarin adigaa tolkay, gaajadaas badaye.

Dabadeed siduu ninkaasi Koofil u ya’day baa loo dilay.

Jihaadkii markii laga soo noqday ayaa Sayid Maxamad ku yiri Ismaaciil Mire: Xarunta uga warran jihaadkii, ambabixiinnii, weerarkii, dagaalkii, gebagabadiinnii iyo xoolihii saamigaad ka heshay, dabadeedna Ismaaciil Mire wuxuu mariyey gabay, oo wuxuu yiri:

(X)

Annagoo Taleex¹ naal jahaad taladi soo qaadnay

Toddobaatan boqol oo Darwiish toogatay neefdoora

Sayidkeennu tii uu na yiri torog ku heensaynay

Shekadaa intuu noo tebbeday noogu tacab qeybi

Ilaahay ha tabantaabiyee ducada noo tuumi

Wareegada rag baa waxay tewali yaan wax kaa tegine

Annana towlka qaalmaha nin iyo tulud u soo saarray

Sibraar caana geel loo tabcaday talax ku sii maallay

Tiirkii Rasuulkiyo sharciga toog ku wada fuullay

Galabtaa taxaabiyo kadlaba toobiyaha raacnay

Habeenkii fardaha waw turaye taag ku sii mirannay

Tun biciida lagu qoofalyow xamashka loo taabey

Talaaduhu markii ay dheceen talalay oo reemay

Tixda gabay markii aan akhriyey toose niman jiifay

Tiraabkaygu meeshuu ka baxay la isku soo tuumi

Salaaddii markii aan tukaday yaarka kaga taagnay

Togga Ulasameed dooyadii horay u tuuryeynay

Intay timacad noo soo arkeen marada noo taage

Annaguna jahaad kama tagnee tiimbad ugu roorray

Sengeyaal tabaadiyo gool weerarka u tooxnay

Tiiraanyo ololkii dhulkii Taani naga qaadday

Tallaala’aydii qaylada Berbera tahan la weydaari

Taambuuglayaashiyo kuway tebeysey soo gaare

Teysaha gugii oo hanqaray tinigtii yeedhay

Talaxumada awrkuu u xiray baqe taraarsiinnay

Girligaanka meeshuu turqaday lagu tunsii geela

Tirsan maayo uunkii tirmiyo tulushle Iiddoore

Gaaladu waxay tacab lahayd taabnay galabtaase

Maadhiin turaabkaa ka badan tuurla kaga qaadnay

Tukihii intaan niman u waray tobanle soo qaatay

Gebagaba u tooxnoo kufriga maarre kaga teednay

Tafwareeman maynine intaan tubay ku aynshaaday

Galabtaa carraabaada ku timi turugga Buuhoodle

Habeenkaa ninkii tabar lahaa tarantarree gaarka

Habeen kalena tuuraha Cadduur toolin kaga maallay

Habeen kale Tagaabeeye iyo tu’innay Haylaawe

Habeen kale Dariiqada tubnoo toosan lagu qaybsay

Tobon gool tabaadiga dhigiyo tobon unuun gooyo

Iyo toban tiftii hore rimoo taani lagu qooqshay

Iyo toban abeer tawllanoo tixinka qaalmoodo

Iyo toban irmaanoo aniga la igu taageeray

Iyo taan eryoon jiray markay tubatahee joogto

Been laguma tookhiyo afaan taabud noqonayne

Intaa xarunta waa tubay xaq waa lagu tanaadaaye

Warka Tuurre² waa laga hayaa tan iyo Iimeeye

Waa Xamar tarrara oo misana taab ku sii daraye

Taltallaabsigiyo kabtiga tabo kolow dheere

Anigana tis bay galay intaan col ugu taagnaaye

Tuludna uma godlaan reeruhu tawl ka saanyade

Tafantoofka gaalkuu u dilay waa tixgaliyaaye

Suldaan Ruunna loo tebi inuu tuuladii gubaye

Tima soohanloow Eebbahay kuma tabaaleeyo.

Waxaan ka qoray Cabdi Cali Guulecd (Yaar)

1.Taleex: Waa xaruntii Daraawiisheed, waxayna ku taal bartamaha Nugaalced, dhinaca waqooyi. Waxaa la dhisay 1909-1910.

2.Tuurre: Waa faras uu Ismaaciil Mire lahaa.

Markaa ka dib Sayidka ayaa tiriyay gabayga soo socda oo uu Koofil ku hal qabsaday. Wuxuuna Sayidku yiri:

Adaa Koofiloow¹ jiitayaan, dunada joogayne

Adigaa jidkii lagugu wadi, jimic la’aaneede

Jahannama la geeyoow haddaad, aakhiruu jahato

Nimankii jannow kacay war hay, jirin inshaalleye

Jameecooyinkii iyo haddaad, jowhartii aragto

Sida Eebbahay kuu jirrabay, mari jawaabteeda

Daraawiish jikaar nagama deyn, tan iyo jeerkii dheh

Ingiriis jabyoo waxaa ku dhacay, jab iyo baaruud dheh

Waxay noo janjuunteenba waa, jibashadiinnii dheh

Jigta weerar bay goor barqaa, nagu jiteeyeen dheh

Anigana Jikrey² ila helaan, shalay jihaadkii dheh

Jeeniga hortiisay rasaas, igaga joojeen dheh

Jiiraayaday ila dhacecn, jilic afkoodii dheh

Siday kuugu jeexeen magliga, jararacdii sheego

Billaawuhu siduu kuu jarjaray, jiirarka u muuji

Nafjecleysigii baan u iri, jaallow iga daa dheh

Jaljalleecadii baa wadnaha, jeeb ka soo ruqay dheh

Jeedaalladii baa indhuhu, kor u jillaadmeen dheh

Jimic kagama helin luugmadaan, jirixey ruuxuu dheh

Markaan juuq iraahdaba afkay, iga jifeeyeen dheh

Dhaaxaan jalaacaye dheg baan, jalaq la ii siin dheh

Goortaan jarreerana gefoo, nolol ka jaan qaaday

Sida janannadii horaa tashigu, igu jaguugnaa dheh

Taladii jinnigu ii hormaray, jaasadeed helay dheh

Jiidaha xanuunka leh markii, la igu jeeraarshay

Jibaadka iga soo baxay dadkii, jiifka qaban waa dheh

Markay, rubaddu jaw tiri or bay, iga ag jiibsheen dheh

Jidhkaygii bahal baa cunoo, jiitay hilibkii dheh

Jurmidiyo baruurtii dhurwaa, jugux ka siiyaa dheh

Jiljilladiyo seedaha tukay, igaga jaadeen dheh

Haddaan lays jikaarayn, tolkay laga jil roonaa dheh

Weligood waxaa lagu jaraa, jilibdhig duullaan dheh

Daraawiishi waa jibindhowga iyo, jowga soo bixi dheh.

1. Richard Corfield: Gaal ka mid ahaa madaxda ciidamada Ingiriiska u fadhiyey dalka Soomaaliya. Waxaa laga soo wareejiyey Naayjeeriya, wuxuuna madax u ahaa rukuubleyda (Camel Corps). Koofil waxaa lagu dilay dagaalkii Ruuga (Dulmadoobe) ee Ingiriiska iyo Daraawiishta dhex maray 1913kii.

2.Waa qori faransiisku sameeyey oo Daraawiishu haysatay.

Jiinley

Dagaalladii waaweynaa ee Daraawiish iyo Ingiriis dhex maray  iyo goobihii ba’naa ee laysku helay oo ay ka mid ahaayeen Afbakayle, Caanaxarigle, Oodagooye, Fardhiddin, Beerdhiga, Cagaarweyne iyo Daratoole markay dhaceen, intaas oo gooboodna ay Daraawiishi ku wada lib heshay, xaruntuna markaa taallay Wardheer  iyo Walwaal, Ingiriis, Talyaani iyo xabashina dagaalka Daraawiisheed u heshiiyeen nin kastaba itaal meeshuu ku gaaro, dagaal iyo dirirna loo guddoonsaday, ayaa Sayidku u yeeray nimankii qusuusidda ahaa oo uu la tashan jiray. Wuxuu u jeediyay talo oo wuxuu yiri:

Xoolaha aynu haysanno waxaa u foolaada fardo iyo geel, dalka aynu joognana waa oomane haddii go’aan biyaha Wardheer iyo Walwaal inakuma filla, cadowgeeniina koo ma ahee waa kan, ee maxaynu yeellaa?

Taladii haddii la falanqeeyey ninkii tiisa loo guuxay wuxuu yiri: “Dad cadaabeed, dal cadaabeed baa laga galaa.” Hadalna wuxuu ugu ku iblabeelay in ergo loo diro boqor Cismaan, xaashi afdheerna loo sii dhiibo, lagana afdhowro, waxaana ka sii horraysay in Sayidku xoolo badan u diray boqorka, gabarna ka doonay.

Dhowr toddobaad ka dib ayaa ergadii soo noqotay iyagoo boqorkii ka sida xaashi uu ku leeyahay: “Soo guura garab iyo gaashaanba wayga helaysaane, saddex hal oo Bari leeyahayna ugu soo guura:

1. Buur dagaalka looga gabbado.
2. Biyo maatada iyo xoolaha kuugu noolaadaan.
3. Bad, dab, hub iyo xoolaba laga helo.”

Daraawiish haddii warkaasu soo gaaray, rarkii caykay hoosta ka geliyeen Bari iyo boqor bayna foolka saareen. Inkastoo ay Daraawiishi dhexda kala kulantay weerarro aan la filayn oo xagga Ingiriiska ka yimid, hayaan, harraad iyo kulaylna wax gaarsiiyeen, waxay tageen Nugaal.

Ingiriisku markuu taa maqlay ergo ayuu u diray Boqorkii wuxuuna ku yiri: “Haddii aad Daraawiish wax la qabsato ama taageerto, baddana waannu kaa xiri, dagaalkana adiga iyo iyaguba isku mid baad tihiin, dhulkaaga in lagu dagaallamana kuuma roona”. Taasi Boqorkii cabsi bay galisay sidaas daraadeed Daraawiish waa ku ballan furay, colna waa ka hor geeyay. Dabadeed Daraawiishi dhinaca koonfur bay u leexdeen iyagoo hal daan dheera iyo faras qoore-gooye ah ama geenyo ruqa ah mooyee xoole kale ka, ayay waxay ka tageen Ayl iyo afaafka Nugaaleed meel la yiraahdo Gelingaalle. Sayidku isagoo ka faallanaya rafaadkii gaaray yo dhibihii lasoo maray iyo ballanfurkii Boqor iyo duunyadii ka luntay ayuu gabay mariyey. Wuxuuna yiri:

Xuseenow jikraar lama hadlee, jaalkay baad tahaye

Adaan iga jadeer wicin, markuu jaahilkii didaye

Jahnoo adaan qaban markuu, jiitay gacalkaaye

Raggaan gaalo jeefaafi waa, ehel jaxiimaade

Jahannama inay galeyaan, weygu jaamaca e

Adaa jamalka soo raray markay, janan u guureene

Junna weeye ruuxaan ahayn, jaadka aad tahaye

Dadka kale ka jeestaye, adaan jaarri kuu ahaye

Waxaan kaa jarreereynhayaa, sanada jiilaale

Sagal jiidan caad jilicsan iyo, jarar hillaacaaya

Onkad jow leh, daad soo jimray, jahada oo khiintay

Jowjowlihii xalay sidii, jibin u guuxaayey

Jirka da’ay jalleysaha gugii, hara jidhaamowday

Jidhimaha afkaa marahayiyo, jababka ceegaaga

Jaqaqarida geedaha noqdiyo, xamashka oo jiiqle

Sidii jaawo dhane loo shubaan, jeelka kaa bi’ine

Waxaan kugu jalbeebinahayaa, jowhartii gabaye

Jawiskayga maqal caawa, waan jalalabayaaye

Jundigii xigaaliyo anoo, jooga gurigeyga

Anigaan jareexiyo iyo xumaan, juuq la ii orannin

Anigaan rag ii soo jifraday, jil iga qaadeynin

Anigoo jalaalada dhigtoo, diinta jibanaaya

Anigoo jameecada galoo, jaaruun xarunteyda

Anigoo wixii aan jantaba, jimic la ii siiyo

Jamradii adduunyada anoo, jimicnimaw haysta

Karuur jagagaclayn iyo anoo, jaanaka fuudahaya

Anigaan jarraysimo hunguri, la iga jeeqaanin

Jaanjaanni baa iga khatalay, johoraddeydiiye

Hawo nimaan ka jigan baan ahoo, jira dheer koriye

Waxaan ahay nimaan jare aqoon, sida jaguug awre

Jawaawida Majeerteen hadday, Jalawdi ii yeedhay

Inaan       joro kusii dhaho hadday, igaga jeebnaatay

Jiidaha Ilaahay haddii, la igu jeeraadshay

Xagar jiqa, jaleefan iyo qurac, jinow wax heeraaya

Jiqtoolaha galooliyo samraan, jarafku xiimaayo

Jimbac surad leh, jiiqa isku baxay, jiica siiqda

Jillab xanafle jowdheer qallalan, jabi xanuun weyn leh

Jirma qodax leh jiiqjiiq wax mudi, jeerin iyo yooco

Jirda badan jiroon iyo qaroon, jaaful iyo seeri

Jifka hawdka guurha waxaan, jar iska xooraayey

Wuxuu jeeni calaflow libaax, igu jiibaadaayey

Raadkaan ku jiillaa wuxuu, daba jadeemaayey

Jaldhaftiisa qoobka ah waxaan, dib u jalleecaayey

Jaajuusku geesaha wuxuu, jirayey ruuxayga

Waxaan jaamagaarkii cabsida, jimanka buuraayey

Wiyil joof leh iyo yey waxaan, jirif ku keynaanshay

Jinni qabe shabeel ihi wuxuu, igu jalaacaayey

Juq waxaan u soo iri dugaag, jalabutaynaaya

Wixii gaade jimic soola xuli, juhunkii ii muuqday

Jititaha hortayda waxaan, jaaha kala leexday

Wuxuu jiinka ii maray Midgaan, jilibka tooxaaya

Kobaan jeesna ooliyo waxaan, jarar ku aynfaaday

Jawo lagu harraadiyo waxaan, omos jibaaxaayey

Jugley igu dhawaaqdiyo wuxuu, galowgu jiiqleeyey

Jid abaara oo kulul waxaan, hilin ku jeellaaday

Juunaha xagaagii wuxuu, jaaha iga leefay

Jeedaaladii wuxuu indhaha, jiitay araggoodu

Jarmaadiyo carrababa waxaan, bari u sii jeeday

Xagla jalaqle laafyaha waxaan, jagac ka siinaayey

Jiitada masaafada waxaan, jimiyey tooxeeda

Jildhiskeyga saydhuhu waxay, jac iga siineysey

Jiriiricada oogada waxaan, jararacoonaayey

Cagta jeerarkeediyo waxaan, boqonta jeeraarshay

Jalfiska iyo qonofkii waxaan, jag isa siinaayey

Jiljilladiyo seedaha waxaan, jaaifo u geystay

Jirridkii xabaallaa wuxuu, jebiyey suulkayga

Jirriqaa abeeriyo waxaan, gocondho jeexaayey

Janqaraaro socodkii waxaan, jaynaf macaluulay

Jidaashaan u yeellaa wuxuu, jiirku iga suumay

Jilbis balaqa iyo good waxaan, jaanta kala boodey

Wixii aan ku joogsaday abees, jalafle oo duuban

Maska jiririqleeyaa wuxuu, jiiris igu dhaafay

Jambareera dhiciddii waxaan, jiifka qabam waayey

Hadba jimicsi iyo taah waxaan, jalaqa soo laabay

Jidiindhowga qabatoon waxaan, jiilka rogi waayey

Waxaan jiidha waaberi kacoo, jalafsadoo luuday

Jurmaadada aroortii waxaan, juhul madoobaaday

Waxaan dhagaha jawgii ka baxay, jibindhow moodaayey

Wixii aan jaruur galay waxaan, jowray badankeyga

Rabbi baygu jeefagay waxaan, jululay ruuxayga

Jaldhanka baahida waxaan, jalaqa heemaarshay

Haddaan Boqor jawaab iiga iman, bad uma jeeleene

Jirku ima xanuuneen hadduu, jog I leeyahayee

Jeclaantaan u qabay baan u tagay, jaankii badihiiye

Jeer baa Ilaah ii qaddaray, jiirahaan maraye

Jiidaha in meel loogu wado, jaahil baan garane

Waxse igu jirrabay waa, ninkii jookha ii lulaye

Cayuun jalalowleyn iyo raggaan, jeer fardaha siiyey

Jaamus lo’aad iyo raggaan, jimir aruu dhiibay

Amaan lacag jiriidaa furoo, jeebka uga buuxshay

Waxaan gool jinaad weyn qaloo, joome uga gooyey

Xeeraha jiriidhaa waxaan, jaari ugu qaaday

Waxaan ramag jimiimici murkaha, uga jufsiinaayey

Waxaan ilaxir jeexya leh aroos, jalalamluu hooyey

Jirjir malaba iyo foon waxaan, jil uga yeelaayey

Waxaan jaawiduu shiday intaan, jalamadduu shaahshay

Nimankaan jalbeebtooda gole, jurux ka dhowraayey

Inay jarax abaala iiga dhigi, laabtu jirin meyne

Jisadeyda Eebbaan ka heli, talaba waa jeere.

Waxaan ka qoray Cabdi Cali Guuleed, Cabdi-Yaar. Waxay isku ujeeddo yihiin gabayga 95.