All posts by mktbd

Qeexid Kooban oo Kusaabsan Islaamka

تعريف موجز بالإسلام

Allaah baa mahad iska leh allahaasoo ah barbaariyaha uunka oo dhan (kawnka), naxariis iyo nabad galyana rususha imaamkoodii korkiisa ha ahaato oo ah nabigeenii Maxamed iyo eheladiisii iyo asxaabtiisa dhammaantoodba, intaas kadib:
Islaamku waa in la qiro inuusan jirin ku xaq lagu caabudo oo aan Allaah ahayn, maxamedna uu yahay rasuul Alle soo diray, qiridaasna qalbiga lagu gunto carabkana lagaga dhawaaqo xubnahana laga sameeyo waxa ay keenayso qiridaasu, wuxuuna iimaanku kulansadaa in la rumeeyo lixdii tiir ee iimaanka lana sameeyo shantii tiir ee islaamka, qofkuna uu aad isaga hagaajiyo arrimahaas. Islaamku waa kii lagu ebyay (khatimay) risaalooyinka alle kaasoo alle ku soo dejiyay kii lagu ebyay (khatimay) ambiyada iyo rususha oo ah maxamed cabdullaahi (nabadgelyo iyo naxariis korkiisa ahaatee). Islaamku waa diinka xaqa ah oo uusan alle ka aqbalaynin ruuxna diin kale, sida xaqiiqda ah allaah wuxuu ka yeelay islaamka diin fudud oo sahlan, culeys iyo dhibaatana aan lahayn, kumana waajib yeelin dadka haysta islaamka waxaysan awoodin, kumana uusan kalifin waxayna karaynin, waana diin asaaskiisu uu yahay alle in lakali yeelo, runtuna ay tahay tilmaantiis, cadaaladuna ay tahay meesha uu ku wareegayo, xaqana uu yahay midka uu ku taagan yahay, naxariistana ay tahay dhuuxiisa, waana diinka wayn oo ku hagaajiya adoomada amar kastoo anfacaya diintooda iyo adduunkoodaba, ugana digaya wax kasta oo dhibaya diintooda iyo noloshooda, waana diinkii uu alle ku hagaajiyay caqiidooyinka iyo akhlaaqdaba, kuna hagaajiyay nolosha aduunka iyo aakharaba, isuguna soo dumay quluubtii kala tagsanayda iyo hawooyinkii kala duwanaa, uuna kaga saaray mugdiyadii baadilka, kuna tusay xaqa, kuna hanuuniyay jidka toosan, waana diinka toosan oo la sugay sugitaankii ugu sareeyay, dhanka wararkiisa oo idil iyo axkaamtiisa dhamaateed, islaamku muusan sheegin run iyo xaq mooyaane, kumana uusan xukumin khayr iyo cadaalad mooyaane, taasoo ka ahaatay caqiidooyinka saxda ah iyo acmaasha toosan iyo akhlaaqda wanaaga badan iyo dhaqamada sareeya, hadafka risaalada islaamka waa inuu xaqiijiyo waxa soo socda:-
? Inuu u qeexo dadka rabigooda iyo abuurahooda uguna qeexo magacyadiisa wanaagsan ee uu la kaliga yahay iyo tilmaamihiisa sareeya ee aanay jirin wax kula mid ah iyo ficiladiisa xikmada leh ee aan lala wadaagin iyo mudnaanshada uu cibaadada mudan yahay oo aan wax kula mid ah jirin.
? Iyo inuu ugu yeero adoomada inay caabudaan alle kaligii iyagoon waxba la wadaajinaynin una hogaansamaan wuxuu alle u jideeyay oo amarro iyo ka reebis ah kaasoo wanaaagooda iyo liibaantooda ku jiro aduunkooda iyo aakhiradoodaba.
? Iyo inuu xasuusiyo xaaladooda iyo meeshay ku dambayn doonaan geeridooda dabadeed iyo waxay kula kulmi doonaan qabriyadooda, iyo marka la soo saarayo, oo la xisaabinaaya iyo meesha ay ku dambayn oo ama jano ah ama naar ah, hadba acmaasho siday tahay, haddii ay khayr tahay khayrbaa lagu abaal marin haddii ay shar tahayna shar.
Waxaana suurtagal ah inaan ku soo koobno islaamka qaacidooyinkiisa ugu muhiimsan dhibcahaan soo socda:-
MIDA KOOBAAD :- WAA TIIRARKA RUMAYNTA.
TIIRKA KOOWAAD:- waa alle oo la rumeeyo wuxuuna kulansanayaa arrimaha soo socda:-
? rumaynta la rumeeyo rabinimada Alle kor ahaayee ooy macnaheedu tahay inaad rumayso Alle inuu yahay barbaariyaha, abuuraha, boqorka, iyo ka dabara arimaha uunkiisa oo idil isla mar ahaataana ku tasarufa.
? rumayn la rumeeyo Allanimada alle kor ahaayee ooy macnaheedu tahay inaan rumayno Alle inuu yahay ka la caabudo ee xaqa ah wax kasta oo la caabudo oon isaga ahayna uu yahay baadil.
? rumeynta la rumeeyo magacyadiisa iyo tilmaamihiisa ooy macnaheedu tahay inaan rumayno alle inuu leeyahay magacyo aad u wanaagsan iyo tilmaamo buuxa oo sareeya sida ku soo aroortay kitaabkiisa iyo sunada rusuulkiisa nabadgalyo iyo naxriis korkiisa ha ahaatee.
TIIRKA LABAAD: waa malaa’igta oo la rumeeyo, malaa’igtuna waa adoomo la karaameeyay oo uu alle abuuray kor ahaayee, waxayna u istaageen caabuuditaankiisa una hogaansameen adeecitaankiisa, wuxuuna alle ku kalifay shaqooyin kala duwan, malaa’igtana waxaa ka mid ah:
Jibriil: oo uu alle u xil saaray waxyiga isagoo kasoo dajinaya alle agtiisa kuna dajinaya ruuxuu alle doono oo ka mid ah nabiyadiisa iyo rusuuladiisa, waxaa kaloo ka mid ah malaa’igta:
Miikaa’iil: oo uu alle u xil saaray Roobka iyo dhirta, waxaa kaloo ka mid ah:
Israafiil: oo uu alle u xil saaray afuufida buunka wakhtiga suuxida iyo soo saarida, waxaa kaloo ka mid ah:
Malakumawd: oo loo xil saaray ruuxda qabashadeeda wakhtiga geerida.
TIIRKA SADEXAAD: waa kutubta oo la rumeeyo. Alle waynaayo wuxuu ku soo dajiyay rusushiisa kutub ay dhexdeeda ahaatay hanuun, kheyr iyo wanaag, kutubtaasna waxaan ka naqaanaa:-
Tawraad: oo uu alle kor ahaayee ku soo dajiyay Muuse naxariis iyo nabadgalyo korkiisa ha ahaatee, waana tii ugu waynayd kutubta reer banii israa’iil.
Injiil: oo uu alle kor ahaayee ku soo dajiyay Ciise nabadgalyo iyo naxariis korkiisa ha ahaatee.
Subuur oo uu alle kor ahaaye u siiyay Daa’uud nabadgelyo iyo naxariis korkiisa ha ahaatee.
Suxuftii Ibraahiim nabadgelyo iyo naxariis korkiisa ha ahaatee.
Qur’aanka wayn ee uu alle kor ahaayee ku soo dejiyay Nabigiisa Maxamed nabadgelyo iyo naxariis korkiisa ha ahaatee ahna nabiyadiisa kii lagu ebyay (khatimay), wuxuuna alle ku tirtiray quraanka kutubtii horeysay oo idil, wuxuuna kafaala qaaday ilaalintiisa, maxaa yeelay xujo ayuu ku ahaanayaa khalqiga dhamaantii ilaa maalinta qiyaamaha.
TIIRKA AFARAAD: waa rususha oo la rumeeyo. Alle kor ahaayee wuxuu u soo diray khalqigiisa ergo (rusul) waxaana ugu horeeyay Nuux nabadgelyo iyo naxariis korkiisa ha ahaatee, waxaana oogu dambeeyay maxamed rususha dhamaantoodna naxariis korkooda ha ahaatee, waa bashar la abuuray ,waxyaabaha rabinimada u gaarka ahna waxba uguma sugnaanin, waana adoomo ka mid ah adoomada Alle oo uu alle kor ahaayee ku karaameeyay risaalada, wuxuu alle ku dhamaystirya risaalooyinka risaalada nabi Maxamed nabadgelyo iyo naxariis korkiisa ha ahaatee, wuxuuna u diray dadka oo idil nabina kama dambeeyo.
Tiirka Shanaad: waa maalinta dambaysa oo la rumeeyo waana maalinta qiyaamada ee uusan maali ka dambaynin wakhtigaaspp uu alle ka soo saarayo dadka xabaalahooda iyagoo noolm si ay ugu nagaadaan daarta raaxada (janada) dhexdeeda ama daarta cadaabka kulul (naarta) dhexdeeda. Rumaynta maalinka dambeeyana wuxuu yahay: in la rumeeyo wax kastoo ahaanaya geerida dabadeed ooy ka mid yihiin fidna qabrigam raaxadiisa, cadaabkiisa iyo waxa ahaanaya intaa dabadeed sida soo saarida, nooleynta, xisaabka iyo intaas ooy gadaasheed ahaan jano iyo naar.
TIIRKA LIXAAD: waa qadarka oo la rumeeyo. Qadarka waxaa weeye in la rumeeyo alle inuu qadaray waxyaabaha ahaaday, uuna ahaysiiyay waxyaabaha uu abuuray aqoontiisu siday ku hormartay si la mida, xikmadiisuna ay keentay umuurta dhamaanteed. Alle kor ahaayee wuu ogyahay agtiisa ayayna ku qoran tahay allana dhab ahaan buu u doonay wuuna abuuray.
MIDA LABAAD: WAA TIIRARKA ISLAAMKA.
Islaamku wuxuu ku dhisan yahay shan tiir, ruuxna ma ahgaanayo muslin xaq ah ilaa uu ka rumeeyo shantaa tiir oo u guto waxayna kala yihiin:-
TIIRKA KOOWAAD: Waa Shahaadada oo ah qirid la qiro inuusan jirin wax xaq lagu caabudo Allaah mooyee Maxamedna uu yahay rasuulkii Alle, shahaadadaasna waa furaha islaamka iyo asaaskiisa lagu kor dhiso.
Macnaha Shahaadaduna waa:- wax xaq lagu caabudo ma jrio Alaah kaligii mooyee, waana Alaha xaqa ah, Alla kasta oon isaga ahayna waa baadil, macnaha Allana waa ka la caabudo.
Macnaha qiritaanka maxamaed inuu rasuulkii alle yahayna waa:- rumayn la rumeeyo wuxuu ka waramay iyo adeecid la adeeco wuxuu amray (faray) iyo fogaansho laga fogaado wuxuu reebay, iyo inaan alle lagu caabudin wuxuu sharciyeeyay waxaan ka ahayn.
TIIRKA LABAAD:- Waa Salaada waana shan salaadood oo shan waqti ah maalintii iyo habeenkii, Alle ayaana sharciyeeyay si ay u ahaato guditaan lagudo xaq alle ee uu ku leeyahay adoomihiisa, iyo mahadnaq loogu mahadnaqo nicmooyinkiisa, iyo xidhiidh u dhexeeya qofka muslimka iyo rabigiisa oo uu kula faqo dhexdeeda kuna baryo, iyo si ay u ahaato mid ka reebta qofka muslimka waxyaalaha xun xun., waxayna sabab u tahay khayr diineed iyo iimaanka oo hagaaga, iyo abaalmarinta alle teeda soo degdegta iyo kuu dib u dhigay, wuxuuna ka helayaa adoonku salaadaa xaga raaxada nafta iyo jidhkaba, wax faraxa galiya aduun iyo aakharaba.
TIIRKA SADDEXAAD:- Waa Zakada waana sadaqo uu bixinayo ninkay ku waajibto sanad kasta, kuna bixinayo dadka mutaystay ee dadka baahin ah iyo dadka kale eey y banaan tahay sakada in la siiyo. Sakada kuma waajinto nin baahan oo aan haysanin xoolo sako gaadha, ee waxay ku waajibtaa dadka hodonka ah si loogu dhamaystiro diintooda iyo islaamkooda iyo si loogu kordhiyo xaaladahooda iyo dabeecadahooda iyo si loogaga celiyo dhibaatooyinka iyaga iyo xoolahoodaba iyo si loogaga nadiifiyo xumaantooda iyo si loogu xidhiidhiyo kuwooda baahan iyo kuwooda aan waxba haysanin iyo si loogu istaago danahooda oo dhan, sakaduna intaa la jirankeed waa wax aad u yar marka loo eego wuxuu alle siiyay ee xoolo iyo risiq ah.
TIIRKA AFARAAD: Waa Soonka waana bisha ramadaan ee barakaysan oo la soomo, ahna bisha sagaalaad ee bilaha dayaxa, waxaana ku kulmaya bishaas muslimiinta oo idil, waxayna ka tagayaan shahwadooda asalka ah oo ah cunto, cabid iyo galmo, maalinkii laga bilaabo dilaaca waaga ilaa qoraxdu ka dhacdo, wuxuuna oogu badalayaa alle arinkaa (wanaagiisa iyo fadligiisa dartii) iimaankooda iyo diintooda oo uu dhamaystiro iyo xumaatooyinkooda oo uu dhaafo iyo darajadooda oo uu kor yeelo iyo waxyaabaha kale ee laga helo soonka oo khayr wayn ah adduunka iyo aakharaba.
TIIRKA SHANAAD: Waa Xajka waa in kacbada Alle la aado si loo guto cibaado gaar ah wakhti gaar ah, wuxuuna alle ku waajib yeelay ruuxii awooda mar qudha cimrigiisa.
Xajka dhexdiisa waxay ku kulmaan muslimiinta (meel kasta ay ka yimaadaanba), dhulka meeshii ugu khayr badnayd, iyagoo caabudaya rabi kali ah, xidhana dhar isu eg, farqina u dhaxaynin nin wax xukuma iyo mid la xukumo, mid hodana iyo mid caydha, mid cad iyo mid madow, markaasay gudanayaan camal xadidan (kooban) oo uu ugu wayn yahay istaag carafo iyo wareeg lagu wareego la sharfay ee ah qiblada muslimiinta iyo orod la ordo buurta safa iyo marwa dhexdooda, xajka dhexdiisana waxaa ah manfacooyinka badan ee diinta iyo aduunkaba, waxaan la tirin karin lana soo koobin karin.
MIDA SADEXAAD: Ixsaanka.
Ixsaanku waa in aad Alle ku caabudo iimaanka iyo islaamka sida adigoo arkaya, haddii aadan arkaynina Alle asaga ayaa ku arkaya, macnaheeduna yahay in aad dareensanaanto arrinkaas uguna dhaqanto si sunnada rasuulka Alle maxamed “nadabgelyo iyo naxariis korkiisa ha ahaatee” waafaqsan adoon khilaafaynin.
Diinta islaamkana waxaa ku gudajira waxa aan soo sheegnay oo dhan.
Waxaana la og yahay inuu islaamka habeeyay nolosha dadka raacsan kali-kali iyo koox-kooxba oo uuna ku habeeyay si ay ku gaaraayaan liiban adduunyo iyo mid aakhira, markaasuu u baneeyay guurka kuna booriyay kana xarimay sinada (dhilaynimada) iyo daba isaga taga iyo wixii xun oo idil, xuxuuna waajin ka dhigay xidhiidhka riximka iyo in loo naxariisto dadka baahan iyo masaakiinta oo la ilaaliyo, sidoo kale wuxuu waajib ka dhigay kuna boooriyay dabeecad kasta oo wanaagsan, wuxuuna xaaraam yeelay kana digay dabeecad kasta oo xun, wuxuuna u baneeyay kasabka wanaagsan ee tijaaro dhexdii ah ama kiro iyo wixii la mid ah, wuxuuna xaaraam yeelay ribada iyo tijaaro kasta oon banaanayn iyo wax kastooy ku jirto khayaano ama kado.
Sidoo kale islaamku wuxuu fiiriyay kala duwanaanta dadka xaga ku toosnaanta dariiqa iyo ilaalinta xaquuqda dadka kale, markaasuu wuxuu shaciyeeyay cuquubooyinka reebaya xadgudubyaalka badankood ee la xiriira xuquuqda rabi sida ribada (Islaamka oo laga baxo), sinada, cabida khamriga iyo wixii la mid ah, sidoo kale wuxuu sharciyeeyay cuquubooyin reebaya dhamaan xadgudubyada xuquuqda dadka, sida dilka, tuugada, qadafka iyo xadgudub loogu gaysto qofka dhib ama garaacidm waana cuquubooyin u dhigma dambigaas, iyadoon lagana badinaynin lagana yaraynaynin sidoo kale wuxuu hagaajiyay xidhiidhka u dhaxeeya dadwaynaha iyo madaxdoodaba, wuxuuna ku waajib yeelay dadwaynaha adeecitaan waxaan ka ahayn macsiyada Alle, wuxuuna ka xaaraamyeelay inay ka baxaan adeecitaankaas waxa ka dhalanaya arrinkaa darteed ee ah fasaadka guud iyo ka gaarka ahba.
Waxaa suurtagal ah ugu dambayntii inaan dhahno islaamku wuxuu damaana qaaday dhismaha iyo samaynta xidhiidhka wanaagsan iyo camalfalka suuban ee u dhaxeeya adoonka iyo rabigii, iyo ka u dhexeeya ruuxa iyo mujtamaciisa. Haddaba ma jiro wanaag dabeecada ka mid ah ama dhaqanka haddii uu jiro wuu ku hanuuniyay umadda wanaagaas kuna booriyay, sharna ma jiro dabeecada ka mid ah ama dhaqanka haddii uu jiro wuu ooga digay umadda waana ka reebay, arrinkaasoo ku tusinaya dhamaystirka diintan iyo wanaagiisa dhan kastaba.
Alle baana mahad iska leh ee barbaariya caalamka (koonka).

Masaailul Jaahiliya

128 مسألة من مسائل الجاهلية

للإمام محمد بن عبد الوهاب رحمه الله تعالى

وترجمة معانيه إلى اللغة الصومالية

بقلم

محمد أدم إبراهيم  شاكر

Shaakir123@hotmail.com


قال الشيخ محمد بن عبد الوهاب رحمه الله تعالى

Wuxuu yiri Sheekh Muxammed Ibnu C/wahaab Allaah koreeyee ha u naxariistee:

هذه أمور خالف فيها رسول الله صلى الله عليه وسلم ما عليه أهل الجاهلية الكتابيين والأميين،

Tani ( waxa kitaabkaan uu ka hadlaayo) waa arimo uu Rasuulka scw ku khilaafay (kaga hor yimid, uu ku diiday) wixii ay ku dul sugnaayeen Ahlul jaahiligii Ahlu kitaabka ahaa ( waa yahuud iyo Nasaara) iyo Umiyiintii ( waa Mushrikiintii Carbeed),

مما لا غنى للمسلم عن معرفتها.

waana wax uusan ka kaaftoomin qofka Muslimka ah garashadeeda (inuu garto arinmahaani uu Rasuulka scw inkiray ee Jaahihiliga ahaa).

فالضد يظهر حسنه الضد      وبضدها تتبين الأشياءُ

     Lidka (wax wax ka soo hor jeedo) waxaa muujiyo Quruxdiisa Lidka (kale) (wixii ka soo hor jeeda oo kale) (qof dheer wuxu dhererkiisa aad u muuqanayaa markuu qof gaaban la socdo, ama qofka fiican waxay fiicnaantiisa aad kuugu muuqanaysaa markaad qof xun aad aragto) —– waxyaabahana waxay ku cadaadaan wixii ka soo hor jeedo.

 

فأهم ما فيها وأشدها خطراً

Waxa ugu muhiimsan  ee arinkaasi ( jaahiliga) ku jira uguna khatarnimo daran waa

عدم إيمان القلب بما جاء به الرسول صلى الله عليه وسلم،

Qalbiga uu rumayn waayo wuxuu la yimid Rasuulka Sallallaahu calayhi wasallam,

فإن انضاف إلى ذلك استحسان ما عليه أهل الجاهلية تمت الخسارة

hadii uu ku darmo arinkaasi (oo rumaynta la,aanta ah) wanaag u arkid waxa ay ku sugan yihiin Jaahiliinta Khasaaradii way dhamaystirmatay (oo khasaaro ma dhinno hadii wixii uu Rasuulka scw la yimid la rumayn waayo wanaagna loo arko waxa ay Jaahiliinta ku sugan yihiin)

كما قال تعالى: {والذين ءامنوا بالباطل وكفروا بالله أولئك هم الخاسرون}.

siduu yiri Allaah koreeyee : { kuwa remeeyay Baadilka kuna kufriyay Allaah kuwaasi waa kuwa khasaaray}

 [1] : أنهم يتعبدون بإشراك الصالحين في دعاء الله وعبادته،

1: (mas,alada koowaad ee uu Nabiga scw ku khilaafay kuwaasi waxay ahayd) ayaga (waa jaahilayada) waxay (Allaah) ku caabudaan ayagoo kula wadaajinaayo Saalixiinta baryada Allaah iyo Cibaadadiisaba,

 

يريدون شفاعتهم عند الله،

(waxayna sidaasi u yeelayeen) ayagoo rabaan inay Saalixiinta uga ergo noqdaan Allaah agtiisa,

لظنهم أن الله يحب ذلك وأن الصالحين يحبونه،

(waxayna sidaasi u sii yeelayaan) maladooda ay u maleenayaan darteeda in Allaah uu jecelyahay arinkaasi (aysameenayaan) iyo in Saalixiinta ay jecelyihiin arinkaasi,

كما قال تعالى: {ويعبدون من دون الله ما لا يضرهم

siduu Allaah koreeyee yiri:{ waxay caabudayaan (Mushrikiinta) Allaah sukadiisa wax aan dhibaynin (haday iska dhaafaan)

ولا ينفعهم ويقولون هؤلآء شفعآؤنا عند الله}

waxna aan u taraynin(haday sameeyaan) waxayna leeyihiin kuwaani waa kuwa nooga ergo noqonayaan Allaah agtiisa}

وقال تعالى: {والذين اتخذوا من دونه أولياء

Allaah koreeyee wuxuu yiri:{kuwa sameestay Allaah sukadiisa Awliyo

مانعبدهم إلا ليقربونآ إلى الله زلفى}

(waxay leeyihiin) uma caabudayno kuwaani waxaan ka ahayn inay noo dhaweeyaan Allaah u dhawaansho}.

وهذه أعظم مسألة خالفهم فيها رسول الله صلى الله عليه وسلم،

Tanina (waxay ay mushrikiinta sameenayaan) waa mas,alada ugu wayn ee uu ku khilaafay Rasuulka scw Mushrikiinta,

فأتى بالإخلاض،

wuxuu la yimid (Nabiga scw) Ikhlaas (Diinka oo Allaah loo barax tiro) ,

وأخبر أنه دين الله الذي أرسل به جميع الرسل،

wuxuuna sheegay in Ikhlaasku yahay Diinkii Allaah uu ula soo diray Rususha oo dhan,

وأنه لا يُقبل من الأعمال إلا الخالص،

iyo inaan la aqbalaynin Acmaasha Ikhlaas maahanee,

وأخبر إن من فعل ما استحسنوا فقد حَرم الله عليه الجنة ومأواه النار.

wuxuuna sheegay in qofkii sameeya waxay wanaajisteen (oo ay ayaga wanaag u arkayaan) in xaqiiqdii uu Allaah ka xarimay Jannada hooygiisana uu ka dhigay Naarta.

وهذه هي المسألة التي تَفرق الناس لأجلها بين مسلم وكافر،

Tanina waa mas,alada darteeda ay ku kala tageen Dadka ayna ku kala noqdeen Muslim iyo Gaal,

وعندها وقعت العداوة،

waana mida ay agteeda ay ka dhacday cadaawada (waxa lagu kala coloobay waa arinkaan),

ولأجلها شرع الله الجهاد كما قال تعالى:

darteeda ayuuna Allaah u jideeyey Jihaadka siduu Allaah yiri:

 

{وقاتلوهم حتى لا تكون فتنة ويكون الدين كله لله}.

{ la dirira Gaalada ilaa laga waayo Fitno (Shirki) Diinkana u ahaado (u saafi garoobo) dhamaantiisa Allaah}.

[2] : أنهم متفرقون في دينهم،

Jaahiliyada waxay ahaayeen kuwo ku kala tagsan Diinkooda, siduu Allaah koreeyee yiri:

كما قال تعالى: {كل حزب بما لديهم فرحون}،

{ kooxkasata waxay haystaan ayay ku farax san yihiin},

وكذلك في دنياهم

sidaasoo kalena (way ku kala tagsanaayeen arimaha) Aduunyadooda,

ويرون أن ذلك هو الصواب،

waxayna u arkaayeen in arinkaasi (kala taga ah) uu Sawaabka yahay,

فأتى بالاجتماع في الدين بقوله:

wuxuuna la yimid (Rasuulka scw) in lagu midoobo Diinka (Islaamka) waxa uuna kula yimid Qawlkii Allaah:

{شرع لكم من الدين ما وصى به نوحا

{(Allaah) wuxuu idinkaga jideeyey Diinka wixii uu kula dar-daarmay Nuux (cs)

 

 

والذي أوحينا إليك وما وصينا به إبراهيم وموسى وعيسى

iyo wixii aan kuu waxyoonay (Adiga Rasuulka ah scw) iyo wixii aan u dar-daarannay Ibraahiim iyo Muusa iyo Ciise cs (dar-daarankaasi oo ahaa)

أن أقيموا الدين ولا تتفرقوا فيه}،

in aad oogtaan Diinka aydaana ku kala tagina Diinka dhexdiisa}

وقال تعالى {إن الذين فرقوا دينهم وكانوا شيعا لست منهم في شئ}،

waxaana uu yiri Allaah koreeyee: { kuwa kala geeyey Diinkooda ahaadayna kooxo kooxo waxba ugama mid tihid (meelna kama soo gashid ayagana meelna kaama soo galaan waxba isuma ihidiin)},

ونهانا عن مشابهتهم بقوله:

wuxuuna Allaah inooga reebay Qawlkiisa u ekaanshiyaha (isu ekeen siinta) kuwaasi:

{ولا تكونوا كالذين تفرقوا واختلفوا من بعد ما جآءهم البينات}،

{hana ahaanina kuwii kala tegay oo kale isna khilaafay ka dib markuu u yimid Aayaatkii cad cadaa},

ونهانا عن التفرق في الدنيا بقوله: {واعتصموا بحبل الله جميعا ولا تفرقوا}.

wuxuuna nooga reebay (Allaah) kala taga Aduunyada dhex deeda ( qabsada Xariga Allaah dhamaan (tiina) hana kala tegina)

   

 

[3] : أن مخالفة ولي الأمر

3: (Mas,alada 3aad uu Nabiga scw ku khilaafay jaahiliyada waxay ahayd in ay u arkayeen): in la khilaafo oo laga hor imaado waliyul amriga (qofka madaxda ah)

وعدم الانقياد له فضيلة،

iyo in loo hogaansami waayo ay tahay Fadiila (wax wanaag dheeraad ah leh),

والسمع والطاعة له ذل ومهانة،

maqlidana (waliyul amriga war kiisa la maqlo)iyo Adeecida (amarkiisa la adeeco waxay u arkaayeen) Duli iyo ihaano (liidnaan ayay u arkayeen),

فخالفهم رسول الله صلى الله عليه وسلم وأمر بالصبر على جور الولاة،

wuuna ku khilaafay Rasuulka scw Jaahiliyadaasi wuxuuna amray in lagu sabro Tagri falka Madaxda,

وأمر بالسمع والطاعة لهم والنصيحة،

wuxuuna amray Maqlid iyo Adeecid Madaxda loo sameeyo (waa wixii Macruuf ah) iyo in loo naseexeeyo (markii ay qaldamaan qaldamaan),

وغلظ في ذلك وأبدى فيه وأعاد.

wuuna adkeeyay Rasuulka scw arinkaasi wuuna muujiyey wuuna ku cel celiyey.

 وهذه الثلاث هي التي جمع بينها فيما صح عنه في الصحيح أنه قال:

Sedexdaanina waa mida uu (Rasuulka scw ) ku aruuriyay wixii uga ansaxay Saxiixa oo ah inuu yiri (Nabiga scw):

“إن الله يرضى لكم ثلاثاً أن تعبدوه ولا تشركوا به شيئاً،

Allaah wuxuu raali idinkaga noqonayaa sedex (arimood) oo ah inaad caabudaan Allaah aydaana u shariik yeelina Allaah waxba,

وأن تعتصموا بحبل الله جميعاً ولا تفرقوا،

iyo inaad qabsataan Xariga Allaah dhamaan (kala harid la,aan) oo aydaan kala tagina,

وأن تناصحوا من ولاه الله أمركم” (أخرجه مسلم).

iyo inaad u naseexaysaan Dadkuu Allaah arinkiina u dhiibay (Madaxdiina)” xadiithka waxaa soo saaray Muslim.

ولم يقع خلل في دين الناس ودنياهم إلا بسبب الإخلال بهذه الثلاث أو بعضها.

Mana ku dhicin hoos u dhac Dadka Diinkooda iyo Aduunyadoodaba illaa waxaa sabab u ah hoos u dhac ku yimaada sedexdaan arimood ama wax ka mid ah.

 [4] : أن دينهم مبني على أصول أعظمها التقليد،

4🙁mas,alada 4aad uu Rasuulka scw ku khilaafay  Jaahiliyada waxay ahayd) in Jaahiliyada Diinkooda uu ku dhisnaa Usuul ay ugu waynayd Taqliid (Ab-kasoo gaar wax ay aabayaashooda ka soo gaareen),

فهو القاعدة الكبرى لجميع الكفار أولهم وآخرهم،

Taqliidkuna uu yahay Qaacidada ugu wayn ay Gaalada dhamaantooda ay leeyihiin koodii ugu horeeyey iyo koodii ugu dambeeyey,

 

كما قال تعالى: {وكذلك مآ أرسلنا من قبلك في قرية من نذير

siduu Allaah u yiri:{ sidaasoo kalena uma aanan dirin hortaada Magaalo Mid u diga

إلا قال مترفوهآ إنا وجدنا ءاباءنا على أمة

illaa waxay dhahaayeen kuwaada loo nimceeyey anaga waxaan ka helnay (ka soo gaarnay) Aabayaasheena Diin ay ku dul sugnaayeen

وإنا على ءاثرهم مقتدون}

anagana waxaan nahnay kuwo raadkooda ku dayanaayo (oo aan meelna uga leexanaynin)},

وقال تعالى: {وإذا قيل لهم اتبعوا ما أنزل الله

wuxuuna yiri Allaah: ( markii lagu dhaho (Mushrikiintaa Gaalada ahayd) raaca wuxuu Allaah soo dejiyay,

قالوا بل نتبع ما وجدنا عليه ءابآءنآ

waxay dhihi jireen bal waxaan raacaynaa wixii aan ka helnay (aan ka soo gaarnay) Aabayaasheena ayagoo ku dul sugan

أولو كان الشيطان يدعوهم إلى عذاب السعير}،

(Allaahna wuxuu yiri miyay iska raacayaan) hadii uu Shaydaanku ugu yeeraayay Aabayaashooda Cadaabka (Naarta) Saciiro},

فأتاهم بقوله:

Nabigana scw wuxuu ula yimid Jaahiliyada Qawlkii Allaah:

{قل إنمآ أعظكم بواحدة

{waxaad dhehdaa (Nebiyow) waxaan idinku waaninayaa hal arin oo keliya (taasoo ah)

أن تقوموا لله مثنى وفرادى ثم تتفكروا

inaad isu taagtaan (u jihaysataan) Allaah adinkoo laba laba ah iyo adinkoo keli keli ah ka dibna aad fikirtaan

ما بصاحبكم من جنة}،

inaanu ahaanin Saaxiibkiin (Nabi Muxammed scw) min waali ku sugan}

وقوله: {اتبعوا مآ انزل إليكم من ربكم

iyo Qawlkii Allaah   ayuu ula yimid: { raaca waxa la idinkaga soo dejiyay xaga Rabigiina,

ولا تتبعوا من دونه أولياء قليلا ما تذكرون}.

hana raacina Allaah sukadiisa Awliyo yaraa, inta aad waan samaysaan}.

 [5] : أن من أكبر قواعدهم الاغترار بالأكثر،

5: (mas,alada 5aad uu Rasuulka scw ku khilaafay  Jaahiliyada waxay ahayd) in Qawaacida Jaahiliyada (ay wax ku miizaamaan) kuwooda ugu waawayn ay ka mid ahayd ku kad soomida ay ku kadsoomeen Badnaashiyaha (meesha ay Dadka u badan yihiin),

ويحتجون به على صحة الشئ،

waxayna u xujaystaan Badnaashiyaha saxiixnimada shayga,

ويستدلون على بطلان الشئ بغربته وقلة أهله،

waxayna u daliishtaan Baadilnimada shayga hadba siday Dadka u ghariib sadaan (ula yaaban yihiin) waxaasi iyo sida ay u yar yihiin Dadka shaygaasi taageersan,       

فأتاهم بضد ذلك وأوضحه في غير موضغ من القرآن.

wuxuuna ula yimid Rasuulka scw wax ka soo hor jeeda arinkaasi (miisaanka ay wax ku kala saarayeen) wuxuuna ugu cadeeyey meel wax ka badan oo Qur,aanka ka mid ah.

[6] : الاحتجاج بالمتقدمين كقوله:

6: (mas,alada 6aad uu Rasuulka scw ku khilaafay  Jaahiliyada waxay ahayd) xujo ka dhigashada ay xujo ka dhiganaayeen Dadkii hore sida uu cadeeyey Qawlkii Allaah:

{قال فما بال القرون الأولى}،

{ wuxuu yiri (Fircoon Dadkii) Qarniyadii hore xaalkooda muxuu ahaa (oo miyay qaldanaayeen),

{ما سمعنا بهذا فى ءابآءنا الأولين}.

{ kama aanan maqlin arinkaan  (aad noola timid) Aabayaasheenii hore}.

[7] : الاستدلال بقوم أعطوا قوى في الأفهام والأعمال،

7: (mas,alada 7aad uu Rasuulka scw ku khilaafay  Jaahiliyada waxay ahayd): Daliilsasho ay daliil sanaayeen Umad la siiyay Awood xaga Fahamka ah iyo Shaqada,

وفي الملك والمال والجاه،

iyo Boqortooyada iyo Maalka iyo Jaaha (Maamuuska),

فرد الله ذلك بقوله:

Allaahna wuxuu ku radiyay arinkaasi (Daliishigoodaasi) Qawlkiisa:

{ولقد مكانهم فيمآ إن مكناهم فيه}،

{Xaqiiqdii waxaan makaninnay (u suura gelinay, siinay Reer Caad) wax aanan idin makaninnin (aanan idin suuragelinin, aanan idin siinin)},

وقوله: {وكانوا من قبل يستفتحون على الذين كفروا

iyo Qawlkiisa ayuu ku radiyay Allaah ( waxayna hore u ahaayeen ( Yahuuda inta aan Nabiga scw la soo dirin kuwo ka rajeeya soo bixintaanka Nabi Muxammed scw) inay kaga gar gaarsadaan kuwii gaaloobay,

فلما جاءهم ما عرفوا كفروا به}،

markuuse u yimid (Yahuudii) way ku gaalboobeen Nabiga ),

وقوله: {يعرفونه كما يعرفون أبناءهم}.

iyo Qawlkiisa ayuu ku radiyay Allaah: { waxay Nabiga u garanayeen (Yahuuda) siday wiilashooda u garanayeen).

[8] : الاستدلال على بطلان الشئ بأنه لم يتبعه إلا الضعفاء،

8: (mas,alada 8aad uu Rasuulka scw ku khilaafay  Jaahiliyada waxay ahayd): Daliilsiga ay u daliil sanayeen baadilnimada shayga, inaysan raacin shaygaasi kawa Ducafada (taagta daran maahanee) ,

 

كقوله: {أنؤمن لك واتبعك الأرذلون}،

siduu allaah Qawlkiisa ku sheegay ( waxay dhaheen Qawmu Nuux) { ma waxaanu ku rumaynaynaa Adigooy ku raaceen kuwa Dulaysan ( ee liita waa siday yiraahdeenee )

وقوله: {أهؤلآء من الله عليهم من بيننآ}،

iyo Qawlka Allaah { ma kuwaanuu Allaah ku manaystay (ku galadaystay Islaamka) dhexdeena },

فرده الله بقوله: {أليس الله بأعلم بالشاكرين}.

Allaah se wuu ku radiyay Qawlkiisa:{ miyuusan Allaah ahayn Mid ku ogaal badan Kuwa mahadiya} (Haa waaye Jawaabta)

[9] : الاقتداء بفسقة العلماء والعباد

9: (mas,alada 9aad uu Rasuulka scw ku khilaafay  Jaahiliyada waxay ahayd): ku dayasho ay ku dayanayeen Culimada Faasiqiinta ah iyo Cubbaada Faasiqiinta ah (kuwa cibaadadooda aan Daliilka iyo Diinta ku dhisnayn),

فأتى بقوله: {يا أيها الذين ءامنوا إن كثيرا من الأحبار والرهبان

wuxuuna la yimid (Rasuulka scw)Qawlkii Allaah: { kuwa Xaqa rumeeyow in badan oo ka mid ah Axbaarta ( Culimada Yahuuda) iyo Rubhaanta (Culimada Nasaarada)

ليأكلون أموال الناس بالباطل ويصدون عن سبيل الله}،

waxay ku cunaan Xoolaha Dadka si Baadil ah waxayna ka celiyaan (Dadka) Wadada Allaah (Xaqa)},

وبقوله: {لا تغلوا في دينكم غير الحق

iyo Qawlkii Allaah { ha ku xad gudbina Diinkiina Xaq waxaan ahayn (wax aan ka mid ahayn ha ku soo darina)

ولا تتبعوا أهوآء قوم قد ضلوا من قبل وأضلوا كثيرا وضلوا عن سواء السبيل}.

hana raacina Umad hore u dhuntay hawadooda, in badanna dhumiyay (sabab u noqotay) ayagana ka dhumay Wadadii sinnayd (toosnayd)}.

 [10] : الاستدلال على بطلان الدين بقلة أفهام أهله وعدم حفظهم كقولهم {بادي الرأي}.

10: (mas,alada 10 aad uu Rasuulka scw ku khilaafay  Jaahiliyada waxay ahayd): Daliisashada ay Diinka inay Baadil ku sheegaan u daliishanayeen faham yarida Diinka Dadkiisa iyo inaysan Xifdigooda uusan jirin sida hadalkooda ahaa { kuwa ku deg dega ra,yiga (oo aan ra,yi fiican lahayn (waa siday ayaga yihiin }.

[11] : الاستدلال بالقياس الفاسد كقولهم: {إن أنتم إلا بشر مثلنا}.

11: (mas,alada 11 aad uu Rasuulka scw ku khilaafay  Jaahiliyada waxay ahayd):Daliisashada ay Qayaaska faasidka ah daliishanayeen sida hadalkoodii ahaa{ ma tihidiin Dad anagoo kale ah mooyaanee).

 [12] : إنكار القياس الصحيح،

12: (mas,alada 12 aad uu Rasuulka scw ku khilaafay  Jaahiliyada waxay ahayd): inkirida ay Qiyaaska saxiixa ah inkireen,

والجامع لهذا وما قبله

kan (inkirida qiyaaska saxiixa ah) iyo wixii ka horeeyey (daliilsiga qiyaaska faasidka ah) waxa kulminaayo (oo sabab ugu ah inay 2 daasi isku darsadaan wuxuu yahay)

 

عدم فهم الجامع والفارق.

fahmid la ,aanta ka haysatay waxa wax kulimiya iyo waxa wax kala saara (garasho la,aantaasi ayaa ugu wacan).

 [13] : الغلو في العلماء الصالحين،

13: (mas,alada 13 aad uu Rasuulka scw ku khilaafay  Jaahiliyada waxay ahayd): ku talax tageida ay Culimada wan wanaagsan ay ku talax tageen,

كقوله: {يا أهل الكتاب لا تغلوا في دينكم

sida Qawlkii Allaah ku xusan: { Kitaabka Dadkiisiyoow ha ku talax tegina (ha ku xad gudbina) Diinkiina,

ولا تقولوا على الله إلا الحق}.

hana ka dhihina Allaah waxaan Xaq ahayn}.

 [14] : أن كل ما تقدم مبني على قاعدة وهي النفي والإثبات،

14: wixii soo hor maray oo dhan waxay ku dul dhisan yihiin Qaacido ah Nafyi (Diidmo) iyo Ithbaat (sugid),

فيتبعون الهوى والظن ويُعرضون عما جاءت به الرسل.

ayagana waxay raacayaan Hawo iyo Malo waxayna ka jeesanayaan waxay Rususha la i maadeen.

 [15] : اعتذارهم عن اتباع ما آتاهم الله بعدم الفهم

15: ka cudur daarashadoodii ay ka cudur daarteen wuxuu Allaah u keenay ayna ugu cudur daateen fahmid la,aan,

 

كقولهم: {قلوبنا غلف}،

sida hadalkoodii ay dhaheen{ Quluubteena way xiran tahay}, 

{يا شعيب ما نفقه كثيراً مما تقول}،

{ Shucayboow wax badan ma ka fahmeeno waxaad leedahay},.

فأكذبهم الله وبين أن ذلك بسبب الطبع على قلوبهم، وأن الطبع بسبب كفرهم.

Allaah been ayuu ku sheegay warkooda wuxuuna cadeeyey in sababka arinkaasi uu yahay Daboolid uu Allaah daboolay Quluubtooda, daboolidaasina ay tahay sababta gaalnimadooda.

 [16] : اعتياضهم عما أتاهم من الله بكتب السحر، كما ذكر الله ذلك في قوله:

16mas,alada 16aad waa: ku badelashadoodii ay ku badeshteen wuxuu Allaah siiyay kutubta Sixirka, siduu Allaah ku sheegay arinkaas Qawlkiisa dhexdiisa:

{ولما جاءهم رسول من عند الله مصدق لما معهم

{ markuu u yimid Rasuul laga soo diray Allaah agtiisa (Rasuulkaasoo) rumaysan waxa agtooda yaala (Tawreed)

نبذ فريق من الذين أوتوا الكتاب كتاب الله ورآء ظهورهم كأنهم لا يعلمون (*)

ayaa koox ka mid ah kuwa Kitaabka la siiyay waxay ka tuureen Kitaabkii Allaah dhabaradooda gadaashooda sidii ayagoonba aqoonin*

واتبعوا ما تتلوا الشياطين على ملك سليمان

waxay raaceen (Gaaladii Yahuuda) waxay Shayaadiintii ku aqrinayeen (ka sheegeen) Boqortooyadii Sulaymaan (cs),

وما كفر سليمان ولكن الشياطين كفروا يعلمون الناس السحر ومآ}.

mana gaaloobin Sulaymaan hase yeeshee Shayaadiintii ayaa waxay ku gaaloobeen oo waxay barayeen Dadka Sixirka.

[17] : نسبةُ باطلهم إلى الأنبياء

17: mas,alada 17aad waa: u tiirin ay Baadilkooda u tiiriyaan Anbiyada,

كقوله: {وما كفر سليمان}،

siduu Allaah Qawlkiisa inoogu sheegay Asigoo u jawaabaayo Gaaladii Yahuuda ee sixirkooda u nisbeeyeen Nabi Sulaymaan)Allaah wuxuu yiri:{(Nabi) Sulaymaan ma gaaloobin},

وقوله: {ما كان إبراهيم يهودياً ولا نصرانياً}.

iyo Qawlkii Allaah { ma ahaanin (Nabi) Ibraahiim Yahuudi iyo Nasraani}.

 [18] : تناقضهم في الانتساب،

18: is buruntooda waxa ay u nisbo sheeganayaan,

ينتسبون إلى إبراهيم مع إظهارهم ترك اتباعه.

oo waxay u nisbo sheeganayaan (Nabi) Ibraahiim cw ayagoo muujisanaayaan raacidiisa ka tegideeda (inay raacaan Nabig Ibraahiim cs ayay ka tageen weliba ayagoo  u nisba sheeganayaan Nabi Ibraahiim cs).

 

[19] : قدحهم في بعض الصالحين بفعل بعض المنتسبين إليهم،

19: mas,alada 19aad: ceebeentooda Saalixiinta qaarkooda ay ku ceebeeyaan ficil ay sameenayaan Dadkii Saalixiinta u nisbo sheegtay qaarkood,

كقدح اليهود في عيسى،

sida ceebeentii Yahuuda ee Nebi Ciise cs,

وقدح اليهود والنصارى في محمد صلى الله عليه وسلم.

iyo ceebeenta Yahuuda iyo Nasaarada ee Nebi Muxamed scw.

 [20] : اعتقادهم في مخاريق السحرة

20: mas,alada 20aad waxay tahay: Rumayntooda  waxyaabaha caadada ka baxsan (caqliga ku adag ee  Dadka ka yaabiya) ee Saaxiriinta sameeyaan ay rumeeyaan

وأمثالهم أنها من كرامات الصالحين،

iyo kuwa saaxiriinta la midka ah oo ay u rumeeyaan inay ka mid tahay Karaamaatka Saalixiinta,

ونسبته إلى الأنبياء كما نسبوه لسليمان عليه السلام.

iyo u nisbeentiisa waxaasi (u tiiriyaan waxaasi saxarada ay sameenayaan) Anbiyada sida u nisbeentooda Nabi Sulaymaan sc.

[21] : تعبدهم بالمُكَاءِ والتَصِديةِ. (1).

21: mas,alada 21aad waxay tahay: ku cibaadaysigooda ay ku cibaadaystaan foorida iyo sacba tumida (sacbis).

 [22] : أنهم اتخذوا دينهم لهواً ولعباً.

22: mas,alada 22aad waxay tahay: inay Diinkooda ka dhigteen  wax lagu daaho iyo dheel dheel (maad iyo madadaalo).

 [23] : أن الحياة الدنيا غرتهم،

23: mas,alada 23aad waxay tahay: in nolosha Aduunyada ay kedisay (ay dagtay),

فظنوا أن عطاء الله منها يدل على رضاه كقولهم:

oo waxay u maleeyeen Aduunyada Allaah siiyey inay tusinayso Raali ahaanshiyaha Allaah sida hadalkoodii ahaa uu Allaah inoo sheegay

{نحن أكثر أموالا وأولاداً وما نحن بمعذبين}.

{waxaan nahnay kuwo Dad iyo Duunyo badan leh, mana nihin kuwo la cadaabaayo}.

 [24] : ترك الدخول في الحق

24: mas,alada 24aad waxay tahay: ka tegid Xaqa gelidiisa ay ka tagaan

إذا سبقهم إليه الضعفاء تكبراً وأنفة،

marba hadii ay kaga hor maraan Xaqa kuwa Ducafada ah isla wayni iyo santaagid darteeda,

فأنزل الله تعالى: {ولا تطرد الذين يدعون ربهم}. الآيـات.

Allaah Koreeyee wuxuu soo dejiyey ( ha eryin (ha burinin) kuwa baryaayo (caabudaayo) Rabigooda}.

 [25] : الاستدلال على بطلانه بسبق الضعفاء،

25:mas,alada 25aad waxay tahay: Daliilsasho ay Xaqa in ay baadil ku sheegaan u daliishtaan ku hor marida Ducafada (Dadka taagta daran ) ku hor mareen xaqa gelidiisa,

كقوله: {لو كان خيراً ما سبقونا إليه}.

siduu Allaah qowlkiisa noogu sheegay { haduu Khayr ahaan lahaa noogama hor mareen (ducafada ayay dhaheen)}.

 [26] : تحريف كتاب الله من بعد ما عقلوه وهم يعلمون.

26: mas,alada 26aad waxay tahay: bedelida ay Kitaabka Allaah bedeleen markay ogaadeen ka dib ayagoo og.

 [27] : تصنيف الكتب الباطلة ونسبتها إلى الله،

27:mas,adada 27aad waxay tahay: Qorid ay Kutubo baadil ah qoraan ayagoo u tiirinaayaan Allaah xagiisa,

كقوله: {فويل للذين يكتبون الكتاب بأيديهم ثم يقولون هذا من عند الله} الآية.

siduu Allaah yiri: { waxaa halaag u sungaaday kuwa ku qoraayaan kitaabka gacmahooda ka dibna dhahaayaan kani (kitaabkaani) xag Alle ayuu ka ahaaday (ka yimid).

 [28] : أنهم لا يقبلون من الحق إلا الذي مع طائفتهم،

28: mas,alada 28aad waxay tahay: inaysan ayaga (Jaahiliyada) aysan aqbalaynin Xaqa aan ka ahayn midka kooxdooda haysato,

كقوله: {قالوا نؤمن بمآ انزل علينا}.

siduu Allaah yiri { waxay dheheen waxaan rumeeneenaa waxa nalagu soo dul dejiyay}.

 [29] : أنهم مع ذلك لا يعلمون بما تقوله طائفتهم،

29: ayagoo sidaasi ah ma oga oo ma yaqaaniin waxa ay dhaheeso (ay qabaan) kooxdooda,

كما نبه الله تعالى عليه بقوله:

siduu Allaah koreeyee ku baraarujiyay Qawlkiisa:

{قل فَلِمَ تقتلون أنبياء الله من قبل إن كنتم مؤمنين}.

{ waxaad dhahdaa (Nebiyow) maxaad u dilayseen Anbiyadii Allaah hada ka hor hadii aad tihiin Mu,miniin}.

 [30] : وهي من عجائب آيات الله،

30: mas,alada 30aad waxay tahay: waxay ka mid tahay cajaa,ibta Aayaatka Allaah,

أنهم لما تركوا وصية الله بالاجتماع،

Jaahiliyada markay ka tageen Dar daarankii Allaahuu kula dar daarmay Midoobida (in la Midoobo),

وارتكبوا ما نهى الله عنه من الإفتراق،

waxayna koreen (waxayna la yimaadeen) wuxuu Allaah ka reebay oo ah kala tagid,

صار كل حزب بما لديهم فرحين.

koox weliba wuxuu noqday kuwo waxay haystaan ku faraxsan.

 

 

 [31] : وهي من أعجب الآيات أيضاً،

31: mas,alada 31aad waxay tahay: sidoo kale waxay ka mid tahay Aayaatka ugu cajaa,ibta badan,

معاداتهم الدين الذي انتسبوا إليه غاية العداوة،

(taa soo ah) la colaytanka ay Diinka ay u nasab sheegtaan la colaytameen la colaytanka  ugu xeel dheer,

ومحبتهم دين الكفار الذين عادوهم وعادوا نبيهم وفئتهم غاية المحبة،

iyo Jacaylkooda ay jeclaadeen Diinka Gaaladii la calaytantay ayaga lana colaytantay Nabigooda iyo Kooxdooda (oo ay jeclaadeen) Jeclaanta mida u xeel dheer,

كما فعلوا مع النبي صلى الله عليه وسلم لما أتاهم بدين موسى عليه السلام،

sidii ay ku sameeyeen Nabiga scw markii uu ula yimid Diintii Muuse cs,

واتبعوا كتب السحرة، وهي من دين آل فرعون.

waxayna raaceen Kutubtii Saaxiriinta,  oo ahayd Diintii Reer Fircoon.

 [32] : كفرهم بالحق إذا كان مع من لا يهوونه،

32: mas,alada 32aad waxay tahay: ku gaaloobidooda Xaqa ay ku gaaloobaan marka uu xaqa maro Cid aysan jeclayn dhiniciisa,

كما قال تعالى: {وقالت اليهود ليست النصارى على شئ وقالت النصارى ليست اليهود على شئ}.

sida Allaah Asigoo nooga waramaayo yiri: {Yahuud waxay tiri ma ahaanin Nasaarada waxba (oo wax xaq ah maku taagno), Nasaarana waxay tiri Yahuuda ma ahaanin shay kor kiisa (wax xaq ah ma haystaan)}.

 [33] : إنكارهم ما أقروا أنه من دينهم،

33: mas,alada 33aad waxay tahay: inkiridooda ay inkireen wixii ay qireen inuu Diinkooda ka mid yahay,

كما فعلوا في حج البيت، فقال تعالى:

siday sameeyeen Xajinta Baytka, wuxuu yiri Allaah koreeyee:

{ومن يرغب عن ملة إبراهيم إلا من سَفِهَ نفسه}.

{ yaa nacaya Diinkii Ibraahiim aan ka ahayn qof doqomooway nafsadiisa}.

 [34] : أن كل فرقة تدعي أنها الناجية،

34: mas,alada 34aad waxay tahay: in koox kasta ay sheegato inay tahay kooxda bad baadaysa,

فأكذبهم الله بقوله: {هاتوا برهانكم إن كنتم صادقين}،

Allaah wuu ku beeniyay Qowlkiisa: { la imaada Xujooyinkiina hadaad tihiin kuwo run sheegaayo},

ثم بين الصواب بقوله:

wuxuuna ku cadeeyey Allaah sida Sawaabka ku jirto (oo lagu noqon karo Firqatu An-Naajiyah) Qawlkiisa:

{بلى من أسلم وجهه لله وهو محسن}.

 {waxay sheeganayaan iskaba daayee Ruuxii u hogaamiya Wejigiisa Allaah isagoo sama fala ah}.

 [35] : التعبد بكشف العورات كقوله:

35: mas,alada 35aad waxay tahay: ku cibaadaysiga ay ku cibaadaysanayaan cawrooyinka oo faydan siduu Allaah Qawlkiisa ku sheegay:

{وإذا فعلوا فاحشة قالوا وجدنا عليهآ ابآءنآ والله أمرنا بها} .

{ markay sameeyaan Faaxisho (cawradooda ay faytaan) waxay dhahayaan waxaan ka helnay (oon ka soo gaarnay) Aabayaasheena Allaahna wuu na amray inaan saas sameeno ( waa siday ku been abuurteene}.

 [36] : التعبد بتحريم الحلال، كما تعبدوا بالشرك.

36: mas,alada 36aad waxay tahay: ku cabaadaysiga ay ku cibaadaystaan xarimid la xarimo xalaasha, siday ugu cibaadaysteen Shirkiga.

 [37] : التعبد باتخاذ الأحبار والرهبان أرباباً من دون الله.

37: mas,alada 37aad waxay tahay: ku cibaadaysiga ay ku cibaadaystaan ka yeelasho ay Rabiyaalo  ka yeeshtaan Axbaarta (Culimada ) iyo Ruhbaanta (Cubbaada) Allaah sukadiisa.

 [38] : الإلحاد في الصفات، كقوله تعالى:

38: mas,alada 38aad waxay tahay: leexinta la leexiyo Tilmaamaha (Allaah isku sifeeyey), siduu Allaah yiri:

{ولكن ظننتم أن الله لا يعلم كثيراً مما تعملون}

{ balse waxaad maleeseen in Allaah uusan ogayn wax badan oo aad samaynaysaan (cilmi la,aanta ay Allaah ku maleeyeen ayaa ah Sifo ay leexiyeen oo Allaah leeyahay ilayn Cilmiga waa sifo min sifaati-llaah)}.

[39] : الإلحاد في الأسماء، كقوله: {وهم يكفرون بالرحمن}.

39: mas,alada 39aad waxay tahay: leexinta ay leexiyeen magacyada Allaah siduu Allaah Qawlkiisa ku yiri: { waxay ku kufrinayaan Ar-raxmaan}.

[40] : التعطيل، كقول آل فرعون.

40: mas,alada 40aad waxay tahay: Dafiraad (ay qaarkooda koonkaan ka dafiraan Rabigii Abuurtay, iska yeel yeelid darteeda) Reer Fircoon warkooda oo kale.

 [41] : نسبة النقائص إليه سبحانه،

41: mas,alada 40aad waxay tahay : Tiirinta wax yaabo Nuqsaan ah  ay u tiirinayaan Allaah Xumaan oo dhan na nazahnaayee,

كالولد والحاجة والتعب،

sida (inuu dhalay) ilmo iyo Baahi (inuu wax u baahan yahay) iyo Daalid ( inuu Allaah daalo),

مع تنزيه رهبانهم عن بعض ذلك.

iyadoo ay arimahaani qaarkooda (wax yaabaha ay Allaah u tiirinayaan) ay ka nazahayaan (u diidayaan) Culimadooda (Baadariyaashooda sida inuusan guursanin waxna dhalin, iyadoo ay Arintaana ku sheegaan inuu Allaah guursaday Cunug na dhalay Subxaanahu Watacaalaa waxay ku tilmaamayaan).

 [42] : الشرك في الملك، كقول المجوس.

42: mas,alada 42aad: Wadaajin ay Mulkiga Allaah kula wadaajiyaan Cid kale , sida Majuusta hadalkooda oo kale.

[43] : جحود القدر.

43: mas,alada 43aad waxay tahay: Qadarka oo la diido (la inkiro.

[44] : الاحتجاج على الله به.

44: mas,alada 44aad waxay tahay: Allaah oo loo xujeesto Qadarka (sida inay xumaan sameeyaan sida Shirkiga iwm ka dibna dhahaan Allaah ayaa qadaray)..

[45] : معارضة شرع الله بقدره.

45: mas,lada 45aad waxay tahay: Sharciga Allaah oo looga hor yimaado Allaah Qadartiisa (sida inay dhahaan Hanuunka Allaah nooma qorin oo maxay ka ogyihiin mustaqbalkooda siduu noqon doono inuu Allaah hanuun u qoray iyo inuusan u qorin ).

 [46] : مسبة الدهر،

46: mas,alada 46aad  waxay tahay: Zamanka oo la caayo,

كقولهم: {وما يهلكنا إلا الدهر}.

sida hadalkooda ay yiraahdeen Allaahna noo sheegay  {nama halaagaayo waxaan Waqtiga ahayn}.

[47] : إضافة نعم الله إلى غيره،

47: mas,alada 47aad waxay tahay: Nicmooyinka Allaah oo loo tiiriyo Cidaan Allaah ahayn,

كقوله: {يعرفون نعمت الله ثم ينكرونها}.

sida Qawlkii Allaah ku sugnayd {Nicmada Allaah ayay garanayaan (inay xaga Allaah ka timid) ka dibna way inkirayaan}.

 [48] : الكفر بآيات الله.

48: mas,alada 48aad waxay tahay: ku gaaloobid Aayaatka Allaah oo lagu gaaloobo.

 [49] :جحد بعضها.

49: Diidid ay Aayaatka Allaah qaarkooda diidaan.

 [50] : قولهم: {ما أنزل الله على بشرمن شئ}.

50: waa hadalkooda ay dhaheenn : { Allaah waxba kuma soo dejinin Dadka (waxay inkirayaan Risaalada xaga Allaah ka timid)}.

 [51] : قولهم في القرآن: {إن هذآ إلا قول البشر}.

51: waa hadalkooda ay Qur,aanka ka sheegeen oo waxay dhaheen:{Qur,aankaani ma ahaanin Hadal Qof yiri mooyee}

[52] : القدح في حكمة الله تعالى.

52: Ceebeen la ceebeeyo (oo xumaan lagu sheego ama ula jeedo la,aan lagu tilmaamo)Xikmada Allaah koreeyee.

 [53] : إعمال الحيل الظاهرة والباطنة في دفع ماجاءت به الرسل

53: Sameen la sameeyo Xeelado muuqdo iyo kuwo qarsan si ay isaga riixaan (isaga celiyaan) wixii ay Rususha la timid,

كقوله تعالى: {ومكروا ومكر الله}،

siduu Allaah koreeyee inoo sheegay:{way shirqooleen (Xaqii) ayagana Allaah ayaa makray (oo dabankii ay Xaqa u dhiga islahaayeen ayuu Allaah ayaga ku riday)},

وقوله: {وقالت طآئفة من أهل الكتاب

iyo Qawlkii Allaah:{waxay tiri koox ka mid ah kuwa Kitaabka la siiyay

امنوابالذيأنزلعلىالذينآمنوا وجه النهار واكفروا اخره}.

rumeeya waxa lagu soo dul dejiyay Mu,miniinta Maalinka gelinkiisa hore kuna gaalooba Maalinka gelinkiisa dambe (si ay u kala fur furaan Muslimiinta shaki iyo shubuhna u geliyaan ayay sidaasi u yeelayaan)}.

 [54] : الإقرار بالحق ليتواصلوا به إلى دفعه كما قال في الآية (2).

54: qirid ay qirayaan Xaqa si ay u gaaraan siday isaga reebi lahaayeen Xaqa siduu Allaah ku yiri Aayada.

[55] : التعصب للمذهب، كقوله تعالى: {لا تؤمنوا إلا لمن تبع دينكم}.

55Tacasubid Mad-hab loo tacasubo, sida Qawlkii Allaah koreeyey: {ha rumeesanina Qof Diinkiina raacay mooyee}.

 [56] : تسمية اتباع الإسلام شركاً،

56: Islaamka raacistiisa oo lagu sheego Shirki,

كما ذكره في قوله تعالى: {ما كان لبشر أن يؤتيه الله الكتاب والحكم والنبوة

siduu Allaah  koreeyee ku sheegay Qawlkiisa :{ uma ahaanin bashar inuu Allaah siiyo Kitaab iyo Xukun iyo Nabi nimo

 

ثم يقول للناس كونوا عبادا لي من دون الله} الآيتين.

 ka dibna Dadka ku yiraahda ii noqda Adoomo Allaah sukadiisa}.

[57] : تحريف الكلم عن مواضعه (3).

57: Kelimada oo laga bedelo Booskeedii (macno ahaan ha loo bedelo ama lafdi ahaan ).

 [58] : لي الألسنة بالكتاب (4).

58: Carabka oo lagu laabo (lagu leexiyo) Kitaabka.

[59] : تلقيب أهل الهدى بالصباة والحشوية.

59: Dadka hanuunsan oo lagu naanayso (loogu magac daro) Saabi,nimo iyo Khashwanimo (waa magacyo dad hore tusaale ahaan ayuu sheekha u soo qaatay ee magacba maga ka xun ayaa Dadka wanaagsani ay ku tilmaamaan).

[60] : افتراء الكذب على الله.

60: Been abuurasho Allaah lagu been abuurto.

[61] : التكذيب بالحق.

61: Beenin ay Xaqa beeninayaan.

 [62] : كونهم إذا غُلبوا بالحُجة فزعوا إلى الشكوى للملوك،

62: ahaanshiyahooda ay yihiin markii looga adkaado Xujada (Daliilka Qur,aanka iyo Axaadiithta) ay u arga gaxaan (u fakadaan, u cararaan) Boqorada (Madaxda Maamulada) xagooda,

 

كما قالوا: {اتذر موسى وقومه ليفسدوا في الأرض}.

siday dheheen{ (Fircoonoow) ma waxaad u daynaysaa Muuse iyo Dadkuu wato inay fasahaadiyaan Dhulka).

 [63] : رميهم إياهم بالفساد في الأرض كما في الآية.

63: mas,alada 63aad waxay tahay :ku tuuristooda ay Dadka Ahlu Xaqa ah ay dusha u saaraan Fasahaadinta Arlada sida ku jirtay Aayadii la soo dhaafay.

 [64] : رميهم إياهم بانتقاص دين الملك،

64: mas,alada 64aad waxay tahay :ku tuuristooda ay Dadka Ahlu Xaqa ah ay dusha u saaraan Diinka Boqorka inay wax u dhimayaan,

كما قال تعالى: {ويذرك والِهَتَكَ} الآية،

siduu Allaah u yiri (Asigoo noo soo gudbinaayo hadalkii ay yiraahdeen reer Fircoon) : {(Fircoonoow) Muuse wuxuu rabaa inuu kaa tago adiga iyo ilaahaagaba (Cibaadadaadaba ka tago)},

وكما قال تعالى: {إني أخاف أن يبدل دينكم}.

iyo siduu Allaah u yiri (Asigoo noo soo gudbinaayo hadalkii Fircoon): {waxaan ka cabsanayaa inuu (Muuse) bedelo Diinkiina (waa caabudida ay asiga caabudayaan)}.

 [65] : رمهيهم إياهم بانتقاص آلهة الملك في الآية.

65: mas,alada 65aad waxay tahay :ku tuuristooda ay Dadka Ahlu Xaqa ah ay dusha u saaraan in Aalihada (Baadilka ah) ee Boqorlka hoos u dhimaayaan sida aayaada ku jirtay.

 

[66] : رميهم إياهم بتبديل الدين،

66: mas,alada 66aad waxay tahay :ku tuuristooda ay Dadka Ahlu Xaqa ah ay dusha u saaraan (inay la yimaadeen) Diin bedelis (Dhaqan rogid / Dhaqan rogis),

كما قال تعالى: {إني أخاف أن يبدل دينكم أو أن يظهر في الأرض الفساد}.

siduu Allaah noo sheegay (Asigoo inooga waramaayo hadalkii Fircoon nc): {waxaan ka baqayaa inuu bedelo (Muuse)Diinkiina ama inuu Dhulka Fasaad ka muujiyo}.

[67] : رميهم إياهم بانتقاص الملك كقولهم: {ويذرك والهتك}.

67: mas,alada 66aad waxay tahay :ku tuuristooda ay Dadka Ahlu Xaqa ah ay dusha u saaraan inay hoos u dhigayaan Boqorka (ay sumcada xukunkiisa hoos u dhigayaan), siduu hadalkoodiiba ahaa : {(Fircoonoow) Muuse wuxuu rabaa inuu kaa tago adiga iyo ilaahaagaba (Cibaadadaadaba ka tago)}.

[68] : دعواهم العمل بما عندهم من الحق،

68: mas,alada 68aad waxay tahay: sheegashadooda ay sheegtaan inay ku camal falaan Xaqa ay haystaan,

كقولهم: {نؤمن بمآ أنزل علينا}، مع تركهم إياه.

sida hadalkoodii: {waxaan rumeenaynaa wixii nalagu soo dejiyay}, ayagoo ka tagaayaan (oo aan waxba ku camal falaynin ayay sheeganayaan inay ku camal falayaan).

 [69] : الزيادة في العبادة، كفعلهم يوم عاشوراء.

69: mas,alada 69aad waxay tahay: Kordhin ay Cibaadada kordhiyaan, sida samayntooda Maalinka Caashuuraa.

[70] : نقصهم منها، كتركهم الوقوف بعرفات.

70: mas,alada 70aad waxay tahay: Naaqisintooda ay Cibaadada naaqisiyaan, sida ka tegidooda ay ka tagaan Istaagida Carafaat.

 [71] : تركهم الواجب ورعاً.

71: ka tegidooda ay waajibka uga tagaan xalaal miiridnimo darteeda (waa mar marsiyo aanan jirin).

[72] : تعبدهم بترك الطيبات من الرزق.

72: ku cibaadaysigooda ay ku cibaadaystaan inay ka tagaan Rizqiga kiisa wanaagsan.

[73] : تعبدهم بترك زينة الله.

73: ku cibaadaysigooda ay ku cibaadaystaan inay ka tagaan Quruxda (Ziinada) Allaah.

[74] : دعوتهم الناس إلى الضلال بغير علم.

74: ugu yeeristooda ay Dadka ugu yeeraan Baadi Cilmi la,aan.

 [75] : دعوتهم إياهم إلى الكفر مع العلم.

75: ugu yeeristooda ay Dadka ugu yeeraan Gaalnimo ayagoo og (oo cilmi u leh inay gaalnimo ugu yeerayaan Dadka).

[76] : المكر الكُبار، كفعل قوم نوح.

76: Dhagartii waynayd, sida Ficilkii Reer Nuux.

 

[77] : أن أئمتهم إما عالم فاجر وإما عابد جاهل،

77: in hor joogayaashooda ay yihiin Caalim Faajir ah iyo Caabid (qof cibaado badan) jaahil ah,

كما في قوله: {وقد كان فريق منهم يسمعون كلام الله ثم يحرفونه من بعد ما عقلوه وهم يعلمون (*)

sida ku jirtay Qawlkii Allaah:{koox ayaga ka mid ah ayaa waxay maqlayeen Kalaamkii Allaah ka dibna way badelayaan markay garteen ka dib ayagoo og*

وإذا لقوا الذين امنوا قالوا امنا وإذا خلا بعضهم إلى بعض قالوا أتحدثونهم بما فتح الله عليكم ليحاجوكم به عند ربكم أفلا تعقلون (*)

markay la kulmaan Mu,miinta waxay dhahayaan waan rumeenay markay isku keliyoobaana waxay dhahayaan ma waxaad u sheegaysaan Mu,miniinta wuxuu Allaah idin furay si ay idin kula doodaan Rabigiina agtiisa miyaydaan wax garanaynin*

أولا يعلمون أن الله يعلم ما يسرون وما يعلنون (*)

miyaysan ogayn in Allaah uu ogyahay waxay qarsanayaan iyo waxay muujisanayaan*

ومنهم أميون لا يعلمون الكتاب إلا آماني وإن هم إلا يظنون}.

waxaa ka mid ah Ummiyiin (kuwo aanan waxba qorin waxna aqrinin)  oo aanan ka garanaynin Kitaabka yididiilo mooyee waxaan malo ahayna kuma socdaan}.

 

 

[78] : دعواهم أنهم أولياء الله من دون الناس.

78: Sheegashadooda ay sheegtaan inay yihiin Awliyada Allaah Dadka sukadooda (Awliyanimada inay Dadka kale uga sukeeyaan ayay sheegtaan).

[79] : دعواهم محبة الله مع تركهم شرعه،

79: Sheegashadooda ay sheegtaan inay Jacaylka Allaah  weliba ayagoo ka tagayaan Sharciga Allaah,

فطالبهم الله بقوله: {قل إن كنتم تحبون الله

Allaah wuxuu Qawlkiisa uga dalbaday { waxaad ku tiraahdaa (Nebi Muxammedow) hadii aad Allaah jeceshihiin

فاتبعونىيحببكم الله}.

 Aniga i soo raaca Allaahna wuu idin jeclaanayaayee}.

[80] : تمنيهم الأماني الكاذبة،

80: yididiilayntooda yididiilada Beenta ah (Rajo beenaad dhalanteed ah ay ku jiraan),

كقولهم: {لن تمسنا النار إلآ أياما معدودة}،

sida hadalkoodii ahaa:{Naar na taaban mayso maalmo kooban mooyaanee},

وقولهم: {لن يدخل الجنة إلا من كان هوداً أو نصارى}.

iyo hadalkoodii: {Janno ma galaayo qof aan Yahuud ama Nasaaro ahayn}.

 

[81] : اتخاذ قبور أنبيائهم وصالحيهم مساجد.

81: ka yeelashada ay Qabriyada Nabiyadooda iyo Saalixiintooda ay ka yeesheen Masaajido.

[82] : اتخاذ آثار أنبياءهم مساجد كما ذُكر عن عمر (4).

82: ka yeelashada ay ka yeeshteen Raadadkii Anbiyadooda Masaajido sida laga sheegay Cumar.

 [83] : اتخاذ السُرج على القبور.

83: Faynuusyo ama Nalal laga yeesho Qabriyada dushooda.

[84] : اتخاذها أعياداً.

84: Qabuuraha oo laga dhigto Ciido (kulamo joogto ah).

[85] : الذبح عند القبور.

85: Gawraca Qabuuraha agtiisa wax lagu gawraco.

[86] : التبرك بآثار المعظمين،

86: Barakaysashada Raadadka Dadka la wayneeyo

كدار الندوة، وافتخار من كانت تحت يده بذلك،

sida Daaru-Nadwa, iyo Faanid uu faano qofka ay gacantiisa ku jirto arinkaasi,

كما قيل لحكيم بن حزاك: بعت مَكرمَةَ قريش؟!

sidii lagu yiri Xakiim Binu Xazaak: waxaad iibisay Maamuuskii Quraysh?

 

فقال: ذهبت المكارم إلا التقوى (5).

Wuxuu yiri: way tagtay wax yaabihii la isku maamuusi jiray Alle ka cabsigii mooyaanee.

[87] : الفخر بالأحساب.

87: Nasabkoo lagu faano.

 [88] : الطعن في الأنساب.

88: Nasabka (Dadka) oo la duro.

[89] : الاستسقاء بالأنواء (6).

89: in lagu roob dalbo Xidiga.

[90] : النياحة.

         90: Baroorta (Tacsiyada).

[91] : أن أجل فضائلهم البغي، فذكر الله فيه ما ذكر.

91: Fadaa,ishooda (waxyaabaha ay dadka kale kaga duwan yihiin) kan ugu wayn waa Xad gudub, Allaahna wuxuu ka sheegay arinkaasi wuxuu ka sheegay.

[92] : أن أجل فضائلهم الفخر، ولو بحق، فنهي عنه.

92: Fadaa,ishooda kan ugu wayn wuxuu ahaa Nasab ku faanida, Xaq ba ha ahaado, waa laga reebay.

[93] : أن تعصب الإنسان لطائفته على الحق والباطل

93: Qofka oo ugu tacasubaayo Kooxdiisa Gar iyo Gardaro

 

أمر لا بد منه عندهم فذكر الله فيه ما ذكر.

waa arin agtooda laazim ka ah Allaahna wuxuu ka sheegay arinkaasi wuxuu ka sheegay.

[94] : أن مِن دينهم أخذ الرجل بجريمة غيره،

94: in Diintooda (Dhaqankooda) ay ka mid tahay Qofka oo loo qabsado Dambi uu galay qof kale,

فأنزل الله: { ولا تزر وازرة وزر اخرى}.

Allaah wuxuu soo dejiyay{ Nafna naf kale dambigeeda ma qaado}.

 [95] : تعيير الرجل بما في غيره

95: Qofkoo lagu ceebeeyo wax qof kale ku sugan

فقال: “أعيرته بأمه؟

wuxuu yiri Rasuulka scw “ma hooyadiisa ayaad ku ceebeesay (ceeb uga dhigtay)?

إنك امرؤ فيك جاهلية” (متفق عليه) .

Waxaad tahay qof ay ku dhex sugan tahay jaahiliyad” waxaa soo saaray Bukhaari iyo Muslim.

[96] : الافتخار بولاية البيت،

96: ku faanid lagu faano wilaayada (Maamulida) Baytka (Kacbada),

فذمهم الله بقوله: {مستكبرين به سامرا تهجرون}.

Allaah wuu ku ceebeeyey arinkaasi Qawlkiisa:{ Adinkoo isku kibrinaayo (isku weeneenaayo) Kacbada Adinkoo cawa baashaalaayo (Qur,aanka aad maad iyo madadaalo ka dhiganaysaan) adinkoo Hadal xun.

[97] : الافتخار بكونهم ذرية الانبياء،

97: ku faanid ay ku faanayaan ahaanshiyahooda ay yihiin Awlaadii Anbiyada,

فأتى الله بقوله: {تلك امة قد خلت لها ما كسبت}.

Allaahna wuxuu la yimid Qawlkiisa: { Taasina waa Ummad tagtay, waxayna mudatay waxay kasbatay, Adinkuna waxaad mudanaysaan waxaad kasbateen}.

 [98] : الافتخار بالصنائع، كفعل أهل الرحلتين على أهل الحرث.

98: Faanida ay ku faanaan Farsamooyinka, sida kuwa labada safar (Mushrikiinal-Carab)ay ugu faaneen kuwa beeraleeyda.

[99] : عظمة الدنيا في قلوبهم،

99: Waynida ay Aduunyada ay ku wayntahay Quluubtooda,

كقولهم: {وقالوا لولا نزل هذا القرآن على رجل من القريتين عظيم}.

sida Hadalkoodii ahaa: { waxay dhaheen gaaladii maxaa loogu soo dejin waayey Quraankaan Nin degan mid ka mid ah labada Magaalo oo wayn}.

 [100] : التحكم على الله، كما في الآية السابقة.

100: Xukumid Allaah la xukumo sida ku xusan Aayadii aan soo dhaafnay.

 [101] : ازدراء الفقراء، فأتاهم بقوله:

101: Faqiiriintoo la xaqiro, wuxuu ula yimid Nabiga scw

{ولا تطرد الذين يدعون ربهم بالغداة والعشي}.

Qawlkii Allaah: { ha eryin (ha burinin) kuwa caabuda Rabigooda Aroortii iyo Galabkiiba}.

[102] : رميهم أتباع الرسل

102: Tuuristooda ay ku tuuraan kuwa raacay Rususha

بعدم الإخلاص وطلب الدنيا،

inaysan lahayn Ikhlaas ( Dar Allaah), iyo Aduunyo raadis,

فأجابهم بقوله: {ما عليك من حسابهم من شئ} الآية وأمثالها.

Allaah wuxuu ugu jawaabay kuwaasi Qawlkiisa: {kuma saarna xisaabtooda waxba} aayada iyo wixii la mid ah.

[103] : الكفر بالملائكة.

103: Malaa,igta oo lagu gaaloobo.

[104] : الكفر بالرسل.

104: Rususha oo lagu gaaloobo.

[105] : الكفر بالكتب.

105: Kutubta oo lagu gaaloobo.

[106] : الإعراض عما جاء عن الله.

106: ka jeesasho laga jeesto wixii ka yimid xaga Allaah.

[107] : الكفر باليوم الآخر.

107: Maalinta Aakhiro oo lagu gaaloobo.

[108] : التكذيب بلقاء الله.

108: Beenin la beeniyo la kulanka Allaah.

[109] : التكذيب ببعض ما أخبرت به الرسل عن اليوم الآخر،

109:Beenin la beeniyo qaar ka mid ah wixii ay Rususha ka sheegtay Maalinta Aakhiro,

كما في قوله: {أولئك الذين كفروا بـ ء ـايات ربهم ولقآئه}،

sida ku xusan Qawlka Allaah{ Kuwaasi waa kuwa ku gaaloobay Aayaatka Rabigooda iyo La kulankiisa},

ومنها التكذيب بقوله: {مالك يوم الدين}،

waxaa ka mid ah beeninta qawlka Allaah ee ah: { Boqorka Maalinta Abaal-marinta},

وقوله: {لا بيع فيه ولا خلة ولا شفاعة}،

iyo Qawlka Allaah: { (Maalinta Qiyaamaha) oo aan jirin gadasho iyo saaxiibtinimo iyo shafeeco (midna)},

وقوله: {إلا من شهد بالحق وهم يعلمون}.

iyo Qawlkii Allaah:{Cid ka marqaati kacday mooyaanee ayagoo Cilmi u leh}.

 [110] : قتل الذين يأمرون بالقسط من الناس.

110: Dilid la dilo Dadka kuwooda Cadaalada faro.

[111] : اٌيمان بالجبت والطاغوت.

111: Rumayn la rumeeyo Sixirka iyo Shaydaanka.

[112]: تفضيل دين المشركين على دين المسلمين.

112: Diinta Gaalada oo laga fiicnaysiiyo Diinta Muslimiinta.

[113] : لبس الحق بالباطل.

113: Xaqoo la dhex geliyo Baadilka.

 [114] : كتمان الحق مع العلم به.

114: Xaqoo la qariyo weliba iyadoo Cilmi loo leeyahay (oo la og yahay waxaan la qarinaayo inay xaq yihiin).

[115] : قاعدة الضلال، وهي القول على الله بلا علم.

115: Qaacidada Baadida oo ah in Allaah wax laga sheego Cilmi la,aan (sida in la dhaho Allaah ayaa dhahay, wax uusan Allaah dhihin) .

 [116] : التناقض الواضح لما كذبوا بالحق،

116: Isburinta  iska cad markay xaqa beeniyeen,

كما قال تعالى: {بل كذبوا بالحق لما جاءهم فهم في أمر مريج}.

siduu Allaah koreeyee u yiri:{ Bal waxay beeniyeen Xaqii markuu u yimid waxayna ku dhex sugan yihiin arin is dhex yaacsan}.

[117] : الإيمان ببعض المنزل دون بعض.

117: in la rumeeyo Kutubka la soo dejiyey qaarkooda qaarna aanan la rumeenin.

 [118]:محاجتهم فيما ليس لهم به علم .

118: Doodooda ay ku doodaan waxaysan Cilmi u lahayn.

[119] : التفريق بين الرسل.

119: Rususha oo la kala saaro.

[120] : دعواهم اتباع السلف مع التصريح بمخالفتهم.

120: Sheegashadooda ay sheegtaan inay raacsan yihiin Salafkii suubanaa weliba ayagoo cadeenaayaan inay dhinac marsan yihiin Salafkii.

[121]: صدهم عن سبيل الله من آمن به.

121: ka reebitaankooda ay Dadka ka reebaan Wadadii Allaah Cidii Allaah rumeesay.

[122] : مودتهم الكفر والكافرين.

122: Jacaylkooda ay u qabaan Gaalnimo iyo Gaalo.

 [123] : العيافة .

123: Shimbirka oo la kiciyo.

[124] : الطرق .

124: Faalka.

[125] : الطيرة .

125: Baaseesiga.

[126] : الكهانة .

126: kitaab gaabloownimada.

[127] : التحاكم إلى الطاغوت . 

127: Daaguutka oo loo xukun tago (wax kasta oo Allaah ka soo haray oo loo xukun tago).

[128] : وكراهة التزويج بين العيدين .

128: iyo necbaysasho la necbaysto in la guursado labada Ciidood inta u  dhexaysa.

والله أعلم
وصلى الله على محمد وعلى آل محمد وصحبه وسلم.

Allaah ayaana Ogaan badan, Nabad galyo iyo Naxariis /Amaan Nabi Muxammed dushiisa iyo Ahalkiisa iyo Asaxaabtiisa ha ahaato.

Walaalahayga aan Islaamka ku walaalawnayow Kitaabkii Masaa,ilul Jaahiliyah meeshaani ayuu noogu dhamaaday, wixii aan haleelay sax iyo wanaag ah Allaah ayaa ii sakhiray, wixii aan dhinac maray oo aan khaldayna waxay ka timid Nafsadayda gaabiska badan, Camal kasta oo Rabi raali ka yahay oo aan samaynaynana mid aan Allaah Ridahiisa ku dalbeeno Allaah nooga dhigo, intaasi ka dib wixii aan baranay ku camal falkooda ayaa ina hor yaalo hada iyo wixii ka dambeeyo iyo inayno Dadka gaarsiino wixii aan baranay iyo inaynu ku sabarno wixii caqabado ah oo aynu kala kulano Arinkaasi.

Waa walaalkiina aad Diinta ku walaalawdeen Muxammed Aadam Ibraahim oo idinka dalbanaayo inaad Allaah uga baridaan Asiga iyo Ahalkiisa inuu waafajiyo Aduun iyo Aakhiro wuxuu Allaah raali ka yahay  Ayagana ay Raali ka yihiin.

Wixii su’aal, sixid ama suluugmo ah oo ku saabsan Kitaabkan fadlan ku soo hagaaji emailkan :  shaakir123@hotmail.com

والله أعلم، وصلى الله على محمد وآله وصحبه وسلم

 

 

Laheystayaal

Cabdullaahi Janno

claahijanno@gmail.com


Magaceyga kuuma sheegayo. Waxaadse ii taqaannaa si qoto dheer. Si ka qoto dheer aqoonta aad adigu isku leedahay. Qabiil aanan ku jirin wuu yar yahay. Waxaan kuu ahay xiddig. Waxaad ii tahay laheyste. Danahaaga ayaad igu aamintay. Oo ammaan iigu dartay. Mowqif iyo mabda’ ma lihi—oo daneyste ayaan ahay. Nasiib wanaag, waa adiga cidda magac iyo karaamo ii yeeshay. Waa adiga cidda aan awrka ku kacsado. Ku daneysto. Haa, waa adiga shacabka ah cidda i garab taagan. I buunbuuniso. Ii doodda. Geesinnimo aanan anigu laheyn igu abuurtay. Waa adiga shacabka ah cidda magaceyga faafiso. Sheegsheegto. Faaniso. Waddani iigu yeerto. Geesi iigu yeerto. Mujaahid iigu yeerto.
Alleylehe waxaa jiro kuwo caqli leh, oo si dhab ah u og inaan ahay tuug. Qaa’in. Beenaale. Dilaa. Dagaal-ooge. Qabqable. Daalim. Misana way isaga key hiilliyaan. Way ii nacamleeyaan. Way ii sacabo-tumaan. Way ii jidboodaan. Ii geeraaraan. Sawirro ila galaan. Oo caleemo qoyanna ii lulaan. Ogow, iskama abuurmin. Waxaa i abuuray shacabka. Oo i naaxiyay. Oo aan ku tiirsanahay. Waxa ayna shacabku nafaqo iiga dhigaan xasadka iyo dulmiga. Markaasaan sii dhiirradaa aniguna.
Ma kuu sheegaa sirta aad iigu noqotay laheyste? I dhageyso. I dhuux. Xitaa haddii aan kuu sheego sirta aan kugu xukumo, cabsi kama qabo dhankaaga. Xasuusnow, waad i boqortay. Hoggaan iga dhigatay. Igu aamintay codkaaga. Igu aamintay aayaha reerka iyo caruurtaada. Inta aan qabiil kale dulminayo waxaan agtaada ka ahay shariif. Awliyo. Halyeey. Xaaji. Waddani. Hoggaamiye. Sheekh.
Bal aan ku noqdo sirta aad laheystayaal iigu noqoteen. Hana hilmaamin anigu kalsooni iskuma qabo. Waxaan ahay fuley. Hayeeshee shicibka adigoo kale ah ayaa ii hiilliya. Waa su’aalee sideen kuugu noqday xiddig? Sidee adiguna laheyste iigu noqotay?
Jawaabtu waa sahal. Lix qolo ayaan ku tiirsanahay. Hiilna iigu deeqay—adigana kaa hiilliyay.
Kow, aqoonyahan ayaa garab ii ah. Waxay igu difaacaan qoraallo iyo wareysiyo ay qiil ugu bixinayaan waallida aan ku dhaqmayo. Haddii aan wax laayo ama dibindaabiyo, waxay ii bixiyaan cudurdaar. Waxay igu tilmaamaan hoggaamiye fiiro dheer leh, oo dadkiisa iyo dalkiisa jecel. Waddani ah.
Labo, wadaaddo ayaa aayado iyo xaddiisyo qiil iigu bixiyo. Hadii aan dhintana janaasadeyda u tartamaya, dunidana ku faafinaya inaan ahaa mujaahid shahiid ah.
Saddex, rag abwaanno ah ayaa ii geeraaro. Sidii qof xaaji ah ii qaddariyo. Wanaag inaan sameeyay ii qiro. Danta shacabka inaan hormuud u ahayna igu ammaano. Waxay sidoo kale iga difaacaan abwaannada kale ee i dhaleeceeyo.
Afar, hablo ayaa buraanbur iigu mashxarado. Ii alalaaso. Ii duceeyo. Iigu xadreeyo inaan ahay geesi. Lib aan mudanna i siinaya. Waxay igu ammaanaan laandheerinimo. Halyeynimo. Cad-goosi. Ragannimo. Cajiib!
Shan,weriyayaal badan ayaa awliyo iga dhigo. Waxay igu sheegsheegaan mareegyada wararka ee qabiilka. Oo gefkayga ka dhigaan mid xaq ah. Dan ah. Dadkii aan dulmiyay ayay qalinka ku sii dulmiyaan—eeddana dusha uga tuuraan. Dulmigii aan geystayna qalinka ayay ku asturaan, oo ii xulaan ereyo dabacsan. Sawirradeyda ayay maalin walba soo dhejiyaan sidii inaan ahay qof jiro oo waxtar leh.
Lix, dhallinyaro caadifadeysan ayaa sawirkeyga iyo hadalkeygaba ku faafiso facebook iyo youtube. Oo intaas i ammaanaya. I difaacaya. Oo ii nacamleeya. Wanaag aan anigu isku aqoonna igu sheego.
Xaasha!
Soo ma aragtid, in aad laheytayaal ii tihiin? Waxaan ahay gardarro garab og. Miskiin. Nin hiil leh ayaan ahay. Cidda ii hiillisayna waa adiga shacabka ah. Cidda aad ka hiillisayna waa nafsaddaada—dantaada. Aayahaaga. Jiritaankaaga. Karaamadaada. Sirta aan kaaga adkaaday waa middaas. Waana ogahay waxba igama qaadi kartid. See wax iiga qaadi kartaa? Ma leedahay awood? Miskiin. Labaatan iyo saddex sano ayaad laheyste ii tahay. Heeryada ku saaran sidee isaga rogeysaa? Iga filo inaan sir labaad kuu sheego mar dhow—kolleyba waan hubaa inaadan waxba iga qaadi karin,e. Miskiin.
Mid xasuuso: aadunuhu wuxuu nafsad ahaan iska jecel yahay inuu muuqdo, oo uu tartamo, oo la sheegsheego. Dunida hormartay, nin walba takhasuskiisa iyo waxqabadkiisa ayuu ku muuqdaa oo abaal-marinno lagu siiyaa. Mid baa aqoonta ku qaato abaalmarinta Nobel Prize-ka; mid baa ku soo caan-baxo tartanka ciyaaraha; mid baa ku soo caan-baxo hindisidda wax cusub sida Facebook; mid baa ku soo caan-baxo inuu quuso badaha salkooda; mid baa ku soo caan-baxo tafidda buuraha dhaadheer; mid kalaa ku soo caan-baxo inuu duur-joogta daraaseeyo; midna dhanka fanka iyo farshaxanka. Annaguse Soomaali ahaan hal meel ayaa si’aad ah looga muuqdaa waayahan danbe: waana siyaasadda.
Nasiib darro, anigu kuma soo shaac bixin siyaasad wanaag iyo qaran dhisid. Hawlahaasi aqoon uma lihi. Anigu waxaan ku soo caan baxay inaan huriyo colaad. Inaan adeegsado ereyga looma dhamma. Inaan xasdo oo farta ku fiiqo xumaanta qabiillada kale. Inaan ku gooddiyo oo gurbaanka u tumo colaad sokeeye.
Ma kuu sheegaa wax iga yaabshay? Waxaa iga yaabshay inaad ii hiillisay. Oo aad ii soo qaaraantay. Oo aad curadkaagii labaatan jirka ahaa ciidan iiga dhigtay adigoo og inaan qabri u wado. Adigoo og inaan duur cidlo ah kaga carari doono dhaawaciisa. Adigoo og in meydkiisa ay haaddu feenan doonto. Adigoo og inaan daneyste ahay oo aanan kala jecleyn wiilka ii dagaallamayo iyo xaar-walwaalka. Miskiin! Illeyn sagaaro ima barato.
Nasiib wanaag, iskuma xishootid. Oo ma waantoowdid. Oo caqliga kama shaqeysid. Oo weliba adigoo og inaan shalay duur uga soo cararay dhaawacii wiilkaaga ayaad misana maanta walaalkiisii ka yaraa ciidan iiga dhigeysaa. Oo sabab? Ma caqligaad la’dahay? Haddii aan shalay wiilkaagii dagaal u kaxeeyay, maad i yureysid? Oo ila xisaabtantid? Maxaad iigu hibeynaysaa wiil kale? Soo hooyo ma foolan? Soo isaguna uma laqman doono sidii walaalkiis shalay? Maya, caqliga ma li’id. Ee qalbadda ayaad la’dahay. Qalbadda? Sidee?
Halkii aad aniga ii caroon laheyd, oo aad igu eedeyn laheyd dhimashada wiilkaaga, waxaad caro iyo cuqdad u sii qaadeysaa qabiilkii uu wiilkaagu la dagaallamay. Waa sidaan rabayee markaasaan aniguna sii dhiirradaa. Oo idaacadaha ka dhaartaa. Oo colaad cusub huriyaa. Oo durbaan dagaal garaacaa. Saa mar labaad iyo mar saddexaad iyo mar kunaad ayaad wiilashaada iiga dhigtaa ciidan. Weliba adigoo raalli ah. Miskiin. Laheystayaal weligood ma xoroobaan. Anigu kama daallo inaan colaad huriyo, adiguna kama daashid inaad iigu taageertid. Oo xaggee iiga hareysaa? Miyaadba iga hari kartaa? Fiqi tolkii kama janno tago—waa murti Soomaaliyeed.
Bal eeg, qasaare waxaan aheyn igama dheeftid. Halkii aan Soomaalida isku keeni lahaa, aniga ayaa sii kala didiya. Halka aan qaranka dhisi lahaa, waan sii kala furfuraa—ama aan siyaasad ku kala furfuro ama aan qori ku kala furfuro. Halkii aan wax ka qaban lahaa barakacayaasha xerooyinka daadsan, aniga ayaaba abuuro barakacayaal cusub. Idinka shicibka ahina waad igu taageertiin. Keliya waxaa un idiin muuqdo nabarka aan gaarsiinayo qabiil kale. Hayeeshee ugu danbeyntii cidda uu wiilku ka dhintay waa adiga. Cidda ay degmo ama tuulo ka gubatay waa adiga. Cidda ay lacag iyo waqti ka luntay waa adiga. Miskiin laheyste ah. Markii aan arko inaad baabah ku noqotay colaad aan dan ku watay, waxaan ka hadlaa idaacadaha. Oo aan beesha caalamka ka baryaa in ay gargaar u fidiso barakacayaashiinna. Markaasaad halkii aad ila xisaabtami laheydeen ayaad iigu deeqdaan ammaan iyo bogaadin ku aaddan hadalka aan
idaacadda ka sii daayay. Markaas ayay rajo cusub i soo gashaa. Rajo ah in weli aad laheystayaal ii sii noqon kartaan. Ebed.
Bal eeg qasaarooyinka aan idiin geystay gudaha iyo qurbahaba. Weligaase ma is weyddiisay dhibta aan kuu geystay adiga shicibka ah?
Kow, qaxooti ayaan ka dhex abuuray dalkii gudihiisa. Caruur iyo cirroole ayaa barakacayaal ku ah xerooyin dalka gudihiisa ku yaallo. Waa dad Muslimiin ah. Misana Soomaali ka sii ah. Waxaad oggolaateen in ay dadkaasi beylah u noqdaan cudurro, dhaxan, gaajo, roobab, iyo kufsi. Kamana danqataan.
Labo, dalkii ayaan curyaamiyay dhan walba. Oo dunida ka reebay. Magac-xumana u soo jiiday.
Saddex, dhallinyaradii ayaan ku qasbay inay tahriibaan maadaama aan ka burburiyay dalkoodii.
Afar, dhallinyartii aan u qixiyay qurbaha waxaa qaar lagu addoonsadaa Yemen; qaar waxaa lagu laayay Liibiya; qaar badda ayaa liqday; qaar waxaa lagu gubaa South Africa; qaar waxay ku jiraan xabsiyada Giriigga; qaar kalena ku dayacan yihiin waddooyinka dalka Talyaaniga. Waxaan idin gaarsiiyay heer aan idinku sharfo in la yiraahdo xeryaha qaxooti ee dunida ugu weyn ee Dhadhaab waxaa deggan Soomaali. Kolleyba waan ogahayoo ceeb idinma karto. Indhihiinnu waxay ku sii jeedaan xifaaltan qabiil iyo iska dhici reer hebel. Ishiinu ma qabato meel shishe—meel sokeeyena ma dhaafto.
Shan, waxaan diiday inuu dhasho qaran Soomaaliyeed. Waddankiina waxaan ka dhigay bahalo-galeen illaa ay abuurantay al-Shabaab oo dhulkii fasahaadisay iyo shisheeye miirtay kheyraadkii dalka.
Lix, waxaan qiimo-beel ku riday dadnimadii muwaadinka Soomaaliyeed. Bal eeg, markuu qaran helay ayuu Cabdi Bile wacdarro ka muujiyay tartanka oroddada adduunka. Bal eeg, markuu qaran helay ayuu Mo Farah guul u soo hoyay dalka Ingiriiska. Bal eeg, markuu qaran helay ayuu Magan Daahir Yuusuf wacdarro ka muujiyay ciyaaraha kubadda miiska ee dalka Holland. Dhallinyaradaas guusha waxaa ugu wacnaa dowladaha ay ku tiirsanaayeen, kuna hoos noolaayeen. Taas caksigeeda, bal eeg dhallinyaradii Soomaaliya uga qeyb-galay ciyaarihii oroddada Olimbikada ee 2012 iyo London. Bal eeg ciyaarihii Olimbikada 2008 iyo China. Dhallinyaradii mataleysay dalka Soomaaliya waxaan ka dhigay dad lagu maadeysto. Qaran soo saaro ma’aysan heysanin. Anigaa u diiday—idinka shacabka ahna waad igu garab gasheen. Kuna mahadsanidiin.
Todobo, waxaan ku guuleystay in dalka Soomaaliya uu noqdo dal ay daashadeen gaajo iyo jahli. Dhallinyaro badan ayaan mustaqbalkooda mugdi geliyay. Xitaa kuwii waxbarasho helayna waxa aysan helin tacliin tayo leh oo gaarsiisa heer ay ku fikiraan. Ama ay ku hantaan aayahooda.
Dhibaatooyin intaa ka badan ayaan si toos ah iyo si dadban ugu geystay dalka iyo dadka Soomaaliyeed. Welina waad i garab taagan tihiin. Oo i rabtaan. Qiilna ii bixisaan. Cajiib!
Waa su’aalee, miyuusan idinku jirin shaqsi fariid ah? Qof fariid ah oo iga qabta dulmiga aan idinku hayo? Dulmiga aan ku hayo naftiinna? Maalkiinna? Iyo magaciinnaba? Maad eegtaan sida aan dunida idiinkaga reebay? Oo aad uga harteen faciinna? Oo dhashiinna ay rubuc qarni dib u dhacday? Maya, maba idinka filayo inaad fahantaan dhibka aan idinku hayo. Ma idinkaaba awoodi karo inaad i qabataan? Ila xisaabtantaan? Miskiin. Dad laheystayaal ah awood ma leeyihiin? Dad uu qalbigu xasad la miriray dantooda ma gartaan? Aayahooda ma ceynsadaan? Karaamo ma yeeshaan?
Habraha iyo odayaasha waaba gartayee, maxaan ku mutay inuu ii hiilliyo wiil dhallinyaro ah? Oo labaatan jir ah? Bal eeg, iskool uma dhisin. Shaqo uma abuurin. Ceel uma qodin. Nabad uma oggoli. Tahriib kama baajiyo. Qaxootinnimo kama badbaadiyo. Reer iyo guri uma dhiso. Karaamo iyo magac uma yeelo. Waa nasiib wanaaggeygee maxaan ku mutay hiisha dhallinyarada? Shalay walaalkiis ayaan dagaal uga soo dilay. Maantana isaga ayaa ciidan ii ah—oo i garab taagan.
Waa sidaan sheegayoo aniga ayaa nasiib wanaagsan. Oo nasiib u helay shacab aan ila xisaabtamin. Shacab i kaalmeeyo. Shacab keliya un arko wixii aan farta ugu fiiqo oo ah reer hebel aynu iska dhicinno. Intaas un ayay ku qancaan. Oo igu daba feellaan. Igu boqraan. Ima dhahaan cisbitaallo inoo dhis. Ima dhahaan jaamacado inoo dhis. Ima dhahaan shaqo noo abuur. Ima dhahaan amniga noo adkee. Dantoodana iguma soo qaadaan. Fiicanaa! Su’aashu waxay tahay, qof laheyste ah miyuu khiyaar leeyahay? Iyo talo? Iyo cod?
Ogow wiilasheyda midna kuma dhinto dagaalka. Wiilal kale ayaan sidii xaabada ku guraa colaadda. Markaasaan misana dhaawacooda cisbitaalka ku booqdaa anigoo taay iyo suut madow xiran. Oo aan isku soo sawiraa. Oo aan isaga dhigaa hoggaamiye danqanaya. Ka dibna waxaa abaal-gud la iiga dhigaa jago. Oo waxaaba la sii qiraa jiritaankeyga. Oo waaba la i sii aqoonsadaa. Miskiin fowqal miskiin. Illeyn sagaaro ima barato.
Xildhibaan noqdayaa, jeneraal ciidan noqdayaa, wasiir noqdayaa, madaxweyne goboleed noqdayaa, madaxweyne qaran noqdayaa….shacabku iima waayaan jago ay igu abaal-gudaan. Alla maxaad riixdeen mid fariid ahaa oo wax idin tari lahaa. Oo watay fikir qaran iyo badbaado dad. Wiilka idinkaga dhinto colaadda, gabadha la kufsado, cirroolaha barakacayo, iyo agoonta macluusha ah ee indhuhu uu duqsigu ka leefayo waxaad ka jeceshihiin anigoo jago helo. Deeqsinimo idinkama ahanee xumeynta qabiil kale ayaa idiin muuqdo.
Bal eega, waxaad maalin walba maqashaan in xilka uusan qof walba u qalmin. Nebi Muxamed calayhi salaatu wasalaam waa tuu mar asxaabigii Abuu Dar ka reebay inuu jago qabto. Wuxuuna nebigu sabab uga dhigay in asxaabigaasi uusan ka bixi karin hawshaa culus. Idinka shacabka Soomaaliyeed ahna aniga oo qabiiliiste daalim ah ayaaad xil aanan u qalmin iigu abaal-guddeen idinkoo ku xumeynaya qabiil kale. Maxaa taa ka dhashay? Waxaa ka dhashay inaad laheystayaal ii noqotaan. Dunidana ka hartaan. Bil xaqiiqan, anigoo kale dunida waxaan ku jiraa cisbitaallada waallida ama xabsiyada aadka loo ilaaliyo. Soomaaliyase boqor ayaad iga dhigteen. Kii fariidka ahaana gablan ayaad ka dhigteen.
Shacabka Soomaaliyeedow waxaad i siiseen fursado aan dunida laga helin. Fursado aan laga helin meel sharci iyo kala danbeyn ka jirto. Fursado ayaad i siiseen uu qaa’in anigoo kale ahi ku naaxo; kii daacadda ahaana uu wax ku seego. Aqoonyahanka ila shaqeysto ayaan ka maqlay iyagoo hadal haaya nin la yiraahdo George Herbert. Wuxuu ninkaasi yiri: colaaddu tuugo ayay abuurtaa; nabadduna way daldashaa (war creates thieves, peace hangs them). Nasiib wanaag, aqoonyahanka ila shaqeysto aniga way i daahiraan, oo danbi-laawe iga dhigaan. Waxayse tuugo u yaqaaniin rag kale oo qabiillo kale ka dhashay. Fiicanaa!
Madaxda ajnabiga ah ee ku nool dunida kale, waa ka qatan yihiin nasiibka aan ka helay shacabka Soomaaliyeed ee casrigaan. Bal eeg, aniga cid ila xisaabtanto ma jirto. Madaxda dunida hormartay waxaa la xisaabtamo shacabkooda. Oo yiraahdo aan ku doorannee caruurta iskoollo ma u dhistay? Caafimaadka tayadiisa sare ma u qaadday? Shaqooyin cusub ma abuurtay? Jidad cusub ma dhistay? Caddaaladda ma hormarisay? Cadowga qarankeenna ma naga difaaci kartaa?
Anigase shacabkeygu waxay ku mashquuleen reer hebel wallee xabbadda ayaa taqaan. Reer hebel hala iska qabto. Markaasay aqoonyahankii, wadaaddadii, abwaannadii, weriyayaashii, odayaashii, iyo dhallinyartii igu daba feelaan. Aniguna waa sidaan rabayee fitnada ayaan sii huriyaa. Oo buunbuuniyaa. Oo aan idaacadaha ka dhahaa looma dhamma ama ku marmarsiyoodaa ereyada rabitaanka shacabka. Sidaas ayaana garab ku helaa. Kuna hantaa laheystayaal dhoohanayaal ah. Masaakiin. Laheystayaal aan ila xisaabtamin. Ha hilmaamin, anigoo kale waxaa laga helayaa badi qabiillada Soomaaliyeed. Oo aan u ahay halyeey iyo hoggaamiye.
Kaaga sii daranee uma baxsataan badi aqoonyahankii qurbaha wax ku soo bartay. Qarankana way gabeen. Aqoonyahanku waxay u kala baxaan saddex qeybood. Kow, kuwo qabiil igu taageero oo aan dalka anficin. Labo, kuwo aqoontooda ku shaqeysto, oo aan faraha ila soo gelin—xaqana u hiillin, dulmigana ka dhiidhiyin. Saddex, kuwo ka faanay sheegashada magaca Soomaali oo ku dhex milmay qowmiyado kale. Halhalkoo fariid ah wuu jiraa oo jecel dalkiisa inuu anfaco. Hayeeshee wuu harqaday. Oo ku harqaday mowjadaha shacab diiddan waxqabadkiisa. Shacab uu ka lumay qiyaaskii qarannimo iyo miyirkii Soomaalinimo. Fariidkaas aniga ayaa ka hortaagan inuu soo galo arrimaha Soomaaliya—adiga shacabka ahna waad igu taageertay hawshaas.
Bil xaqiiqan, waxaan ogaaday in beel iyo beled la dhiso waxaa ka sahlan in beledka la burburiyo, beelaha degganna la barakiciyo. Ogow sidaas waa sidaan rabay waayo anigu maba aqaan sida wax loo dhiso. Shacabku waxay laheystayaal iigu yihiin inaan mar walba u abuuro xasarad iyo colaad cusub. Oo aan qabiillo kale faraha ku fiiqo. Oo aan eedda dusha uga rido meelo kale. Markaaseey i aamminaan. Ii nacamleeyaan. Maxaase iga galay? Danteydu waa un jago iyo dhuuni hel. Maxaa iga galay wiilka dhimanaya? Murti Afrikaan ah baa oraneysay: haddii aad aragtid oday ku dul fadhiyo maqaar shabeel, ogow waxaa shabeelka u soo dilay wiil dhallinyaro ah. Qaran burburay maxaa iga galay? Jago un ii sheeg. Kursi. Kursi. Kursi.
Ogaada Soomaaliyeey, daaro burburay iyo dhaqaale hoos u dhacay kuma koobna qasaaraha aan idin gaarsiiyay. Maya, intaas wuu ka qoto dheer yahay. Waxyaalaha aan ku guuleystay waxaa ugu weyn waa inaan kala dilay, oo isku diray, oo aan naceyb iyo colaad dhex dhigay shacab isku af ah. Isku diin ah. Isku diir ah. Dunidu way ku diimaan oo ay ku faani lahaayeen haddii ay heli lahaayeen shacab annagoo kale ah. Hayeeshee anigu waxaan ku guuleystay inaan baabi’iyo oo ay Soomaalidu ku kala tagto wixii qaaska u ahaa shacab ahaan oo ay ugu weyn yihiin afka, diinta, dhaqanka, iyo muuqaba. Cajiib. War miyuusan idinku jirin qof fariid ah oo i qabto? Way jiraan fariid iyo fariidad. Hayeeshee adiga shacabka ah ayaa u diiday hoggaanka—anigana igu soo daba feelay. Qaar fariidka ka mid ahna waxaadba u dishaan aano qabiil ama fatwo shabaab. Miskiin.
Dr. Calaawi oo ah caalim Soomaaliyeed ayaa mar la weyddiiyay sababka ay Soomaalidu isugu baaba’day. Run badanaa, bal eeg jawaabtiisa: “Dadka kale waxay doondoonaan waxay KU HESHIIYAAN; annagu Soomaali haddaanu nahay waxaan doondoonnaa waxaan ISKU DIIDNO”! Waa runtiisa—waa aniga cidda ku guuleysatay kala dilka ummad isku af iyo dhaqan iyo diin iyo muuqba ah. Wada-hadal iyo xal waaro waxaan ka jeclahay colaad iyo xasarad iyo jahwareer. Sababtu waxay tahay haddii nabad la helo, dadku way miyirsanayaan. Haddii ay
shacabku miyirsadaanna waxay ku baraarugayaan inaan anigu ahay cadowgooda koowaad. Labaad. Saddexaad…..iyo kunaadba.
Anigu buugaagta ma akhriyo—xitaa si saani ah wax uma qori karo. Hayeeshee aqoonyahan baan ku tiirsanahay. Intaas way i ag joogaan, oo iska kay dhisaan. Oo jago igu gaadayaan. Qaar baa buugaag waaweyn intaas xambaarsan. Mararka qaarkood waxaan maqlaa iyagoo ka sheekeynaya buugaag la qoray. Bal aan dhowr ka soo qaato. Iska kay dhageyso kolleyba uma maleynayo inuu buug ku beddeli karo. Waa sir lid igu ah. Hayeeshee misana kuguma ogi dadnimo iyo karti aad heeryada ku saaran isaga riddid. Bal ila arag buugaagta aan ka maqlay aqoonyahanka daba-dhilifka ii ah.
Buuggii Dagaal Waa Ka Dare (2004) ee Yaasiin Ciise Wardheere ayaa idin waaniyay. Wuxuu idin yiri dadku waa saddex nooc: mid cunno ah; mid daawo ah; iyo mid sun ah. Kan cunnada ah waa hoggaamiyaha mar walba loo baahan yahay, oo bulshadiisa anfaco maalin walba sidii cunnada. Kan daawada ah waa midka xalka looga baahdo markay dhibtu timaaddo. Kan sunta ahina waa midka shacabka walaalaha ah kala dilo, oo qaarna ka dhigo kuwo eeganaya kaalmo shisheeye, qaar kalena ka dhigo kuwo qurbaha ku tabaaleysan. Run ma aqaan, laakiin ogaada anigu kuma jiro labada hore oo ma ihi xalka Soomaaliya.
Buuggii Waa Sirgaxannee Sax Ma Jirinnaa? (2006) ee Khaliif Ashkir Diini wuxuu ku baaqay in laga koro dhaqanka xun ee dagaallada laga dhaxlay—iyo qabyaaladda. Dhaqankaasi wuxuu keenay qasaare xun. Wuxuu qoraagu yiri: “Soomaalida waqtigeedii wuxuu ku dhammaaday shalay oo ay raadineysay xorriyadda iyo maanta oo ay raadineyso dowladnimadeedii.” Run badanaa! Wuxuu kaloo Soomaalida u kala saaray labo qeybood: “Keli-wanaag” iyo “Kulli-xume.” Sifooyinku mid waa bogaadin; midna dhaliil. “Keli-wanaag”: wuxuu qoraagu ku bogaadiyay shaqsiga Soomaaliga ah “firfircoonaan, deeqsinimo, waxgaradnimo” iwm. Macnaha shaqsiga Soomaaliga ahi waa qof jiro oo karti iyo garasho leh. Dhanka kale, “kulli-xume” wuxuu qoraagu ku sifeeyay shacab caado ka dhigtay “dareen la’aan, waddaninimo xumo, fiiro gaabnimo” iwm. Cidina dheg jalaq uma siinin waanadiisa iyo talo-bixintiisa. Aniguna waaba sidaan doonayay. Waan ka tanaaday—oo ka taajiray “kulli-xumenimada” shacabka. Wada-tashi iyo towfiiqna u diiday. Buuggii Dal Dad Waayay iyo Duni Damiir Beeshay (2004) ee Dr. Maxamed Daahir Afrax wuxuu ka dhawaajiyay in laga yaabee ay shacabka Soomaalidu wada waasheen. Dal aysan u danqaneyn dadkii lahaa ma dad fiyow baa? Waa su’aal uu qoraagu dhex dhigay Soomaalida. Dheg jalaq looma siinin taladiisa. Durbaanka ayaad ii tunteen haddaad shacab tihiin. Markaasaan aniguna dunida idinka reebay. Wuxuu sidoo kale qoraagu xusay in shacabka
Soomaaliyeed laga la’yahay dad fariid ah oo buuxiyo saddex kaalimood oo muhiim u ah danahooda iyo jiritaankooda—kaalimaha kala ah: gar-wadeenka siyaasadda; gar-wadeenka fikirka, iyo gar-wadeenka dhaqaalaha. Isma faaninayo, hayeeshee aniga ayay i difaacaan dadkii gar-wadeenka idiin noqon lahaa. Laheystayaal ayay ii noqdeen. Ma ka heshay?
Tixdii Cabdullaahi Timacadde ayaa dhegihiinna ka buuxdo: Dugsi ma leh qabyaaladi waxay dumiso mooyaane. Keliya waxa aad tixdaas soo qaadataan markii aad dooneysaan inaad durtaan qabiil kale—hayeeshee idinka kuma dhaqantaan. Anigii burburka iyo qabyaaladda hormuudka ka ahaana igu daba feeshaan. Oo dulmiga aan wado qiil ayaad u bixisaan—umana aragtaan inaan qabiileeste ahay. Iga dheh la jiifshaanna bannaan.
Soomaaliyeey Toosoo / Toosoo isku Tiirsada ee / Hadba kiina taag daranee / Taageera weligiinnee—waa hees aad ii qaaddaan markaan qurbaha idinku soo booqdo. Calamo ayaad ii lushaan. Haddii aad ahaan laheydeen shacab taageero kooda taagta darran, ima aydaan soo dhaweysateen. Oo waa hore ayaad i yureyn laheydeen. Kuwa taagta daranna u hiillin laheydeen. Sidoo kalena maydaan taageerteen foor boonti faayf (4.5).
Abshir Bacadle waa tuu idinka yaabay, oo uu tixdiisii la magac baxday Qabyaalad ku yiri: kama quusto kheyrkee dadkuna igama qaataane. Oo sidee kheyrka ku qaadaneysaan idinkoo aniga gurbaanka ii tumaya? Oo iigu yeero halyeey? Waddani? Hoggaamiye? Inaan hoggaamiye noqdo oo aan dantiina garto iska daayee shacabyahow wallaahi aniga xitaa ma aqaan waxa aan doonayo. Hayeeshee ma doonayo midnimada shacabka Soomaaliyeed ee walaalaha ah. Kaagamana sheekeenayo qasaaraha aan kuu keenay. Waxaan sababay in aan abuuro singal maadaro ku dayacan qurbaha; Soomaali diintooda dayacay ama ka baxay; waayeello ku jaba barafka xilliga qaboobaha. Ogow hoggaamiyuhu sidiisaba wuxuu u kala baxaa labo nooc: the servant leader iyo self-serving leader—oo kala ah hoggaamiye ka shaqeeyo danta guud ee ummaddiisa iyo mid caksigiisa ahoo daneyste ah oo calooshiisa u shaqeeyo. Waxaan hadalkaan ka maqlay aqoonyahanka ii ah laheystayaasha. Waxay igu ammaanaan inaan ahay hoggaamiye ka shaqeeyo danta guud. Cajiib! Jaahilba aan ahaadee ma moogi nusqaanteyda iyo iinteyda. Waan ogahay inaan ahay waxa aan ahay. Kama aan xishoodo inaan ku sifoobay hoggaamiyaha labaad ee daneystaha ah maadaama aanan weli arkin shacab i yureeya oo ila xisaabtama.
Quraanka kariimka ayaa ummadda Nebi Maxamed—calayhi salaatu wasalaam—ku ammaanay inay yihiin ummaddii ugu fiicneyd ee la abuuray maadaama ay kheyrka iyo samaha ka shaqeeyaan; dulmiga iyo xumahana reebaan. Weli waa iga dhaadhici la’dahay ummad Muslimiin ah oo igu kaalmeynayso dulmiga iyo xasadka.
Gunaanadku wuxuu yahay, iga hooya ballantii aan idinka qaaday. Ballantii quseysay sirta labaad. Bal ila fahma sirta labaad. Horta xabbad iyo qori wax la iigama qaadayo. Keliya un waxaa igu filan iyada oo amar-diiddo la igu sameeyo. Sahal! Iyo idinka oo u hiilliyo fariidkiinna fiirada dheer ee daneeyo horumarkiinna. Sharaftiinna. Magaciinna. Karaamadiinna. Baraarihiinna. Qarannimadiinna. Xikmad baa jirta saalixiintii hore laga dhaxlay oo oraneysa: “Kun macal xaq bilaa khalq”—oo macnaheedu yahay u hiilli xaqa adigoon ku xisaabtamin cidda kula jireyso iyo cidda ku mucaaradeyso. Fariidkiinna wuxuu u baahan yahay qof fikirkaas heysta, oo xaqa ku taageero. Anigana iga xor iga noqdo. Sidoo kale xasuusta mahadhadii Maxamed Xaashi Dhamac (Gaarriye). Shacabyahow ma ka faa’iideysateen? Sidee uga faa’iideysataan ma idinka ayaaba xor ah? Soo laheyste iima tihid? Bal aan mar kale iska kaa xasuusiyo tixdii Gaarriye: Abkuu doono ha sheegtee / Wuxuun baa ehel ii ah / Dad ninkaan af-aqaanee / Si’ wax iila arkaayee / Na mideyso ujeeddo.” Fariidkiinna idin badbaadin lahaa wuxuu u baahan yahay shacab higsanaya yoolka ay tixdaasi tilmaameyso—shacab maskaxda xor ka ah, qalbigana ka fiyow. Ma tahay shacab ujeeddo leh? Buugga Governance (2010) ee Ismaaciil Cali Ismaaciil wuxuu soo weriyay nin hoggaamiye kooxeed ahaa. Wuxuu hoggaamiye kooxeedkaasi yiri xalka Soomaaliya wuxuu ku jiraa masaafurinta ragga jabhadaha horboodayay oo ku qaraabanayay magaca beelaha walaalaha Soomaaliyeed. Taa ma dhicin—oo qabqable walba adiga shacabka ah ayaa tol u noqday. Oo difaacay. Hayeeshee runtu waxay tahay maanta musaafiris looma baahno waayo dunidu waxay noqotay hal xaafad oo warka iyo xiriirku way suuroobaan dal iyo dibed hadba meeshaad joogtid. Musaafuris waxaa ka sahlan idinka oo qalbiga iga saaro—oo fariidkiinna u hiilliyo. Su’aashuse waxay tahay: sidaa ma yeeli kartaan? Oo fariidkiinna ma u hiillin kartaan? Idiinkagama baran. Buugga Himilidaada Hano (2013) ee Maxamed Siibed wuxuu xusay wiil dersi u doontay oday xikmad lahaa. Odaygii wuxuu wiilkii u kaxeeyay safar. Reer baa marti-geliyay habeennimadii. Reerka hal sac ayaa u joogay. Oo reerka oo dhan ay ku tiirsanaayeen. Martidii waxaa loo maalay sacii. Waa la kala seexday. Hayeeshee odaygii ayaa isla habeennimadii hurdada ka kacay reerkii oo jiifo. Saa intuu ku leexday mooradii ayuu gowracay sacii lagu arkay reerka. Wiilkii wuu sasay. Odaygiise inta gacanta ku dhegay wiilkii ayuu dhaqaaqay—oo ay safarkoodii sii wateen. Odaygii xikmad buu u dan lahaayee sannad ka dib ayuu reerkii ku soo noqday iyadoo uu wiilkii la socdo. Mise reerkii waa barwaaqo. Waa beero waaweyn. Waa dalag go’ay iyo dhul ballaartay. Wiilkii iyo odaygii oo isla socdo ayaa reerkii bariidiyay. Waxay reerkii dhaheen sacii aad berigii nagu ogeydeen mid habaar qabo ayaa naga gowracay annagoo huradna. Hayeeshee markaynu miyirsannay waxaan garowsannay in ninku uu duceysanaa. Sababtu
waxay tahay saca uu naga gowracay wuxuu naga hor taagnaa barwaaqadan aynu maanta gaarnay oo beero waaweyn leh, dalag soo go’ay leh, dhaqaale kobcay leh, iyo nimco iyo baraare leh. Markaas ayuu wiilkii garowsaday xikmadda loo gowracay sacii. Shacabyahow saddex iyo labaatan sano ayaa idiin ahaa sidii sacaas—oo aad iga dhammi jirteen caano sumeysan oo ah xasad iyo dulmi ku aaddan beelaha walaalihiinna ah. Miskiin. Illaa haddana sidii sacaas ayaad keligeey igu fara-adeygteen. I kolkooliseen. Fariidkiina iska yureyseen. Haddaba saca gowraca shacabyahow si’aad u gaartaan meel ka sarreysa meesha aad maanta joogtaan. Caawiya fariidkiinna. Iga hara. Waxaa aniga gowrac iigu filan idinkoo qalbadda iga saara. Oo i yureeyo. Oo ila xisaabtama. Oo aan qabiil iigu soo dhaweysan. Waase iga su’aalee kalsoonidaas ma isku qabtaan? Ma iga maarantaan? Qalbiga ma iga saari kartaan? Ma u hiillin kartaan fariidka dantiinna u taagan? Laheystayaal aan mabda’ iyo mowqif laheyn dheh—wallee dadnimo idinkuma ogi. Bilaash kuma aydaan noqon “kulli-xume”. Buugga Dhab u Fiiri Waayaha (2012) ee Axmed Ismaaciil (Axmed Deeq) wuxuu xusay aafo ku habsatay shacabka walaalaha ah. Hayeeshee aafadaas cidda ka danbeysay waa aniga. Haa, waa anigakan aad tolka iyo sokeeyaha iga dhigatay. Wuxuu qoraagu qoray: Xumaan iyo xasad baa la inagu abuuray, naxli iyo nuxus baa dhexdeenna la dhigay. Waa la inoo kala sheekeeyay, waana la ina kala qoqobay. Dabadeed cududdeenii baa wiiqantay; caqligeennii baa kala dhantaalmay; aayaheennii baa eydu cuntay. Iskuma uur fayoobin, iskumana caloolsamin. Kaalintii aan bulshada ku lahayn baan gabnay. Qanac iyo quus baa quluubteenna ku samaysmay. [Kh]ayrkeen baan ka hadhnay. Inteenna kulantaa reernimo ayay isku aragtaa, inteenna kala tagtaana reernimo ayay ku kala tagtaa. Cabasho iyo caloolyow baa innaga soo hadhay. Xooggeenii baa daah la inaga saaray. Ma maqashay qeylo-dhaanta qoraaga? Ma maqashay? Wuxuu yiri, “Xooggeenii baa daah la inaga saaray.” Gari Ilaah bay taqaan. Dulmi aadan adiga shacabka ah isku sameyn anigu kuuma geysan. Waa adiga cidda xooggaaga arki waayay, oo fariidkaaga taageeri waayay, oo mustaqbal wanaagsan sahansan waayay. Waa adiga shacabka ah cidda ii noqotay laf dhabar aan ku tiirsanahay. Waxaan halaag iyo qasaare aheynse miyaad iga dhaxashay? Miskiin.
Sidaan horey u sheegayba, xalku ma ahan masaafuris qabqable iyo daneyste. Xalku waa idinka shacabka ah oo garta kaalintiinna. Idinka shacabka ah oo i yureeyo. Idinka shacabka ah oo ku dhaqmo Aayaddii aheyd Ilaah ma beddelo qowm illaa ay qowmku iyagu beddelaan nafsaddooda. Meel waxa laga beddelana waxaa ugu weyn qalbiga. Caqli-xumo kuma ogi shacabka Soomaaliyeed. Qalbiga oo lala dagaallamase ma sahlana. Waxaase taa ka sii horreyso inaad ku baraarugtaan meesha la idinka heysto. Inta taa ka horreyso aniga ayaad laheystayaal ii tihiin. Masaakiin. Alla maxaan idiin sheegay sir igu lid ah.
Laakiin waan idin aqaanee ma ku kalsoon tihiin inaad igu gadooddaan? Haddii aad u hiillisaan dadka waxtarka idiin leh, yaa idinka celinayo reer hebel? Illeen iyagaba waxay ku daba safan yihiin mid anigoo kale ah oo daneyste ahee? Inta ay jirto cabsida laga qabo qabiil kale aniguna waan jiri doonaa. Nafaqadeydu waa cabsida u dhaxeyso beelaha walaalaha Soomaaliyeed. Taas ayaa baraare ii ah—adigana luggooyo kuu ah.
Horta ereyga fariid ee soo noqnoqday maxaan ka jeedaa? Yaa fariid ah? Yaa u qalmo? Oo shacabka hoggaamin karo? Oo dantooda iyo maslaxoodda lagu aamini karaa? Hal sheeko iga hooya. Waxaan ka maqlay aqoonyahanka ii shaqeeyo oo ku maadeysanaya. Waa sheeko ku jirto buugga Dagaal Waa Ka Dare.
Sheekadu waxay aheyd nin ayaa gowracay xaaskiisa—taasoo weliba isaga u dhashay caruur. Saa beeshii ay gabadha ka dhalatay ayaa dagaal warmaha u soo qaatay. Oo duullaan ku ahaa ninkii dilay gabadha. Hayeeshee odaygii gabadha dhalay ayaa arrinta soo dhex galay. Oo muxuu sameeyayna? Wuxuu odaygii gacanta soo qabtay gabar kale oo la dhalatay tii la gowracay. Wuxuu deetana gabartan labaad u guuriyay ninkii dilay gabadhiisii hore. Fariid!
Beeshii odayga waxaa u cuntami weysay tallaabada uu odaygu ku dhaqaaqay. Misana go’aanka isaga ayay u daayeen. Oo ay ka hareen. Odaygii wuxuu halkaas ku baajiyay dagaal iyo fitno sii faafto. Saa beeshii uu ka dhashay ninkii gabadha dilay ayaa odaygii u keenay labo boqol oo halaad oo mag iyo xaal-marin ah. Fariidka aan ka hadlayo waa odaygan oo kale. Fariidku waa midka badbaadiyo dhiigga dadkiisa, kana shaqeeyo nabaddooda, una diido inay barakacaan, beylahna noqdaan. Waana midka aad shacabyahow ka hiilliseen. Oo aad dhayalsateen.
Hadalkiyoo kooban, shacabyahow ii sii foosha wiilashii aan berrito dagaalka u kaxeyn lahaa. Ii sii dhisa guryihii aan madfaca la dhici lahaa. Ii sii shaqeeya lacagtii aan berrito idinka guran lahaa. Ii sii tiriya gabayadii aad berrito igu ammaani laheydeen. Ii sii baarbaara aayaddii iyo xaddiiskii aad qiilka iigu bixin laheydeen. Soo geesi idiinma ihi? Soo halyeyga reerka ma ihi? Hoggaamiyihiinna? Soo kii dantiinna aad ku aaminteen ma ihi? Miyaad iga maarantaan? La’aantey ma jiri kartaan?
Xaasha!
Rubuc qarni ayaan idinka soo lumiyay—haddii aan rubuc qarni kale idinka lumin karana diyaar baan u ahay. Masaakiin laheystayaal ah. Fariidkiinna waad fogeyseen. Aniga ayaad sokeeye iga dhigateen; aniguse shisheeye iigama sokeysaan—oo danteyda ayaan idinku fushadaa. Miskiin. Cidina idiinma maqna; ceelna idiinma qodna.

Dhammaad

Sheekooyinkii Ugu Wanaagsanaa

CabdiRisaaq Maxamed Cilmi “ina Warfaa”

Weli lama daabicin kitaabkan. Qof kasta ayaa xaq u leh inuu daabacdo kitaabkan oo ma dhowrsana.
La soo xiriirka qoraha ee ku saabsan kitaabka: Haddii aad xiiseyneysid kitaabkan oo aad dooneyid inaad ogaato sidii lagu heli lahaa, iyo haddii aad ku aragtid khaladaad, Eebbe kaliya ayaa dhamaystirane ha kaa abaalmariyo. Waxaad fadlan kala soo xiriiri kartaa qoraha kitaabkan cinwaanka bariidka xaasuubkiisa “e-mailkiisa” oo ah: ina_warfaa@hotmail.com.

Mahadnaq
Waxaan ugu horrayntii u mahadnaqayaa Eebbe, oo igu galadaystay nimcooyin tira badan oo aanan koobi karin. Ka dibna waxaan u mahadnaqayaa dhammaan dadkii igu caawiyey talo, fikrad iyo dhiiragalin waxaan idin leeyahay

Hordhaca Qoraha
Waxaan ku bilaabayaa magaca Eebbaha Naxariistaha guud Naxariistaha gaar.
Waxaa mahad iska leh Eebbe, naxariis iyo nabadgalyadiisana korkooda ha ahaato nebi Maxamed, reerkiisa iyo intii raacdey dhamaantood.
Kani waa sheekooyinkii ugu wanaagsanaa
ulajeedadaydu waxay tahay in aan ugu dhawaado Eebbe, aniga oo ugu qoraayo afka soomaaliga
sheekooyin islaami ah, dadka jecel rabana iney u sii gudbiyaan caruurtooda.
Waxaan ugu dambayntii Eebbe ka baryayaa in uu aniga “qoraaga” kitaabkan iyo intii i caawisayba
uu miisaanka wanaagyadeena noogu daro maalin aysan xoolo iyo caruur waxba tarayn.

Qoraha
Helsinki
Jimce, 16.12.1427 H. oo ku aaddan 5.1.2007 M.


Nebi Aadan
Nebi Aadan nabadgelyo korkiisa ha ahaatee Wuxuu ahaa aabihii dadka oo dhan, Eebbaa dhoobo ka abuuray una tujisiiyay malaaigtiisa, waxaan ka ahayn Sheydaan, oo diidey inuu u tukado nebi Aadan. Eebbana wuxuu ku yiri Sheydaankii maxaadan u sameyn waxaan ku faray, Sheydaankii oo islaweyni iyo xasad ka buuxo ayaa ku jawaabey: Aniga ayaa ka wanaagsan nebi Aadan, oo waxaad iga abuurtey dab, isagana waxaad ka abuurtey dhoobo.
Markaas baa Eebbe ku yiri Sheydaankii waxaa tahay mid laga fogeeyay naxariisteyda.
Sheydaankiina wuxuu Eebbe ka baryey inuu u kaadiyo inta laga gaarayo aakhiro, Eebbana wuu ka aqbalay. Kolkaas buu wuxuu doonay inuu aarguto, oo wuxuu yiri: Eebbow sharaftaadaan ku dhaartee dhamaantood “dadka” waan baadiyeen, waxaan ka ahayn adoomadaada daacadda kuu ah.
Eebbana wuxuu ku yiri Sheydaankii: Waxaan ka buuxin naarta Jahanamo adiga iyo wixii ku raacay dhamaantood. Eebbana wuxuu baray nebi Aadan magacyada. Wuxuuna u abuuray xaaskiisii Xaawo, dejiyeyna labadoodii janada, ugana digay ineysan u dhowaan geed ku yaalay jannada, hase ahaatee sheydaankii ayaa shaki ku abuurey oo wuxuu ku yiri: Ma idin tusaa geed haddaad cuntaan aydan weligiin dhimaneyn aadna heleysaan boqortooyo aan dhamaaneyn dabadeedna wey cuneen, ka dibna Eebbaa dhulka u soo dejiyey, waxayna weydiisteen dembidhaaf wuuna ka aqbalay. Eebbana wuxuu awoodsiiyey iney ku noolaadaan dhulka. Farayna iney isaga keligiis caabudaan kuna booriyey dadka taasi, kana yeelay rasuulkii Eebbe ee loo soo direy ilmihiisii, wuxuuna ahaa nebigii ugu horeeyey.

Nebi Idriis nabadgelyo korkiisa ha ahaatee
Nebi Idriis wuxuu ka mid yahay rususha sharafta leh ee Eebbe kitaabkiisa Qur’aanka sharafta leh noogu sheegay. Wuxuuna sidoo kale ka mid yahay rususha inaan rumeyno nala faray, oo Eebbaa noogu sheegay nebi Idriis Qur’aanka magaciisa iyo inuu ahaa nebi runlow ah.

Nebi Nuux
Nebi Nuux nabadgelyo korkiisa ha ahaatee wuxuu ahaa dhowrsane runlow ah, oo Eebbe u soo direy dadkiisa inuu hanuuniyo, ugana digo cadaabka aakhiro isagoo leh: Tolkeeyow, Eebbe caabuda mana lihidiin Eebbe isaga aan ahayn waxaan idinkaga cabsanayaa cadaab maalin weyn. Markaas bey waxay ugu jawaabeen: Runtii Nuuxow waad baadiyeysan tahay. Markaas buu wuxuu nebi Nuux ugu jawaabay: Tolkeeyow ma baadiyeysni ee hase ahaatee waxaan ahay rasuul Eebbe soo direy waxaan idin soo gaarsiinayaa risaalada Eebbehey waana idinla talin oo waxaan Eebbe ka ogahay waxaydaan ka ogeyn. Markuu nebi Nuux ogaadey iney rumeyn doonin intii horey u rumeysey mooyee. Ayuu wuxuu yiri Kii i barbaariyow dhulka ha uga tegin qof gaal ah. Oo wuxuu sii raaciyey haddaad qof gaal ah dhulka uga tegtid waxay baadiyeynayaan adoomadaada mana dhalayaan ku xun oo gaal ah mooyee. Ka dib baa Eebbe faray inuu markab sameeyo, oo uuna markabkaasi saaro lamaane kasta oo ku nool dhulka ay ka mid yihiin mu’miniintii rumeysey, hase ahaatee aysan ku jirin xaaskiisa iyo wiilkiisa oo iyagu waxay ahaayeen gaalo. Dabadeed baa waxaa yimid duufaan oo dadkii gaalada ahaa biyihii ku wada dhinteen.

Nebi Huud nabadgelyo korkiisa ha ahaatee
Nebi Huud wuxuu ka dhashay qabiil la yiraahdo Caad oo loo soo direy. Reer caad waxay ahaayeen dadka ugu dheer uguna xoog weyn xiligoodii, waxayna ku faani jireen xoogooda. Hase ahaatee waxay ahaayeen gaalo, oo waxay caabudi jireen sanamyada, weyna difaaci jireen, una dagaalami jireen sanamyadooda dartood. Nebigoodana wey beeniyeen, weyna ku jeesjeesi jireen. Waxay ahayd reer Huud maadaama ay is og yihiin iney ugu xoog weyn yihiin dadka, iney ogaadaan
Eebbihii iyaga abuuray inuu iyagana ka xoog badan yahay.
Nebi Huudna wuxuu ku oran jirey dadkiisa eraygii ay nebiyada oo dhan ku dhihi jireen dadkooda. Oo wuxuu ku dhihi jirey: Dadkeeyow Eebbe caabuda ma lihidiin Ilaah isaga aan ahayn ee miyeedan cabsanayn.
Ka dibna Eebbe ayaa ku laayey dabeel daran gaaladii reer Huud, kuna badbaadiyey Nebi Huud iyo dadkii rumeeyay.

Nebi Saalax nabadgelyo korkiisa ha ahaatee
Nebi Saalax wuxuu Eebbe u soo direy reer Samuud. Waxay ahaayeen dad abaaldaran, maxaa yeelay Eebbaa wuxuu siiyey xoolo fara badan, hase ahaatee Barbaariyahooda ma aysan rumeyn ee waxay caabudi jireen sanamyada ay kadhaxleen aabayaalkoodii. Reer Samuud waxay isugu faani jireen awoodooda. Dabadeed baa Eebbe u soo direy nebi Saalax inuu ugu bishaareeyo jano hadday rumeeyaan, ugana digo naar hadday rumeyn waayaan, hase ahaatee wey beeniyeen. Waxayna ka codsadeen inuu ula yimaado calaamad ay ku gartaan inuu nebi yahay si ay u rumeeyaan, wuxuuna ula yimid nebi Saalax hal. Wuxuuna faray reer Samuud ineysan dhibin, hase ahaatee waxay ku adkeysteen islaweynidoodii oo dabadeed waxay dileen hashii.
Eebbana wuxuu ku ciqaabay qeylo daran, markaas bey halkii ku dhinteen. Waxaana Eebbe halkii ku badbaadiyey nebi Saalax iyo intii rumeysey.

Nebi Ibraahin nabadgelyo korkiisa ha ahaatee
Nebi Ibraahin wuxuu ahaa saaxiibkii Eebbe, waana mid ka mida shanta rusul ee ugu wanaagsan Eebbe agtiisa, wuxuuna ka dhigey rasuul, wuxuuna ka doortey uun badan oo Eebbe abuuray. Nebi Ibraahin waxaa loo soo direy dad caabuda xidigaha oo uu la noolaa, wuxuuna dadkiisii ugu yeeri jirey iney Eebbe keligiis caabudaan, hase ahaatee wey beeniyeen. Waxayna isku dayeen iney gubaan, Eebbe ayaana ka badbaadiyey. Eebbana wuxuu wiilashiisii Ismaaciil iyo Isxaaq ka yeelay nebiyo.
Waxayna nebi Ibraahin iyo wiilkiisii nebi Ismaaciil wada dhiseen Kacbada.

Nebi Luud nabadgelyo korkiisa ha ahaatee
Eebbe wuxuu nebi Luud u soo direy dadkiisii, si uu u hanuuniyo uguna yeero iney caabudaan Eebbe. Waxayna ahaayeen dad xun oo sameeya xumaanta, kuna xadgudba martida. Waxayna ahaayeen rag ka raadiya xumaan ragga kale, oo markuu nebi Luud ugu yeeray iney xumaanta iska daayaan, waxay isku dayeen iney saaraan isaga.
Nebi Luud waxaa rumeeyay qaar ka mida reerkiisii, xaaskiisa iyadu ma rumeyn. Markuu nebi Luud ka quustey dadkiisii ayuu Eebbe wuxuu ka baryey in isaga iyo intii raacdey Eebbe badbaadiyo, laayana xumaan falayaashii. Waxaa dabadeed nebi Luud u yimid Malaaig, waxayna saareen nebi Luud iyo intii rumeysey, oo intii kale ee gaalada ahaa ku laayey dhagxaan sumadeysan.

Nebi Ismaaciil nabadgelyo korkiisa ha ahaatee
Nebi Ismaaciil wuxuu ahaa curadkii nebi Ibraahin iyo marwo Haajar. Wuxuu uga tegey nebi Ibraahin xaaskiisii Haajar iyo ilmaheedii nebi Ismaaciil goob ku taaley Makka, Eebbe oo sidaa faray darteed, iyagoo heysta biyo yar iyo timir.
Markuu ka dhamaadey wixii yaraa ee ay wateen, ayey marwo Haajar bilowdey iney warwareegato iyadoo wax la cabo ama la cuno baadi goobeyso, ilaa Eebbe uu ku toosiyo biyihii Samsamka.
Waxaana u imaan jirey dad badan oo socoto ah, goobtiina waxay noqotey meel dad dego, biyihii Samsamka ee halkaasi ka dilaacay dartiis. Oo ka dib wuxuu Eebbe faray nebi Ibraahin inuu dhiso Kacbada oo waxaana la dhisey wiilkiisii nebi Ismaaciil. Ka dibna wuxuu nebi Ibraahin riyo ku arkey isagoo Eebbe farayo inuu gowraco wiilkiisii, wuxuuna u sheegay wiilkiisii nebi Ismaaciil. Wuxuuna ugu jawaabey nebi Ismaaciil:
Aabaheygow samee wuxuu Eebbe ku faray waan dulqaadan hadduu Eebbe yiraahdee. Eebbana wuu ka badbaadiyey gowricii. Wuxuuna ahaa nebi Ismaaciil mid dulqaad badan, balan oofiya oo farana reerkiisa tukashada iyo wax bixinta.
Wuxuuna dadka fari jirey in Eebbe keligiis la caabudo.

Nebi Isxaaq nabadgelyo korkiisa ha ahaatee
Nebi Isxaaq wuxuu ahaa ina nebi Ibraahin iyo marwo Saara, wuxuuna dhashay walaalkiis nebi Ismaaciil ka dib, oo waxay ahaayeen ilmo aabe. Malaaigtii ayaana ugu bishaareysey nebi Ibraahin iyo marwo Saara dhalashadiisii, markii ay u socdeen halkii ay deganaayeen dadkii nebi Luud loo soo direy, si ay u laayaan gaaladii xumaanta sameyn jirey. Eebbana wuxuu Qur’aanka noogu sheegay nebi Isxaaq inuu ahaa mid aqoon badan.
Kana yeelay nebi dadka ku hanuuniya falalka wanaagsan. Nebi Isxaaqna wuxuu dhalay nebi Yacquub oo loo yaqaaney Israaiil.

Nebi Yacquub nabadgelyo korkiisa ha ahaatee
Nebi Yacquub waa ina nebi Isxaaq ina nebi Ibraahin, waxaana la oran jirey Israaiil: Waxaana loola jeedaa: Cabdullaahi. Wuxuuna ahaa nebi loo soo direy dadkiisii oo ah mid dhowrsan. Wuxuuna la dardaarmey caruurtiisii markuu dhimanayey oo wuxuu ku yiri: Maxaad caabudeysaan markaan dhinto ka dib? Markaas ayey yiraahdeen waxaan caabudeynaa Eebbahaaga, Eebbaha aabayaalkaa Ibraahin, Ismaaciil iyo Isxaaq, Eebbe keligiis, waxaanu ahaaneynaa muslimiin. Nebi Yacquubna wuxuu dhalay nebi Yuusuf.
Nebi Yuusuf nabadgelyo korkiisa ha ahaatee Nebi Yuusuf waa ina nebi Yacquub ina nebi Isxaaq ina nebi Ibraahin. Aabihiisna aad buu u jeclaa, waxaana la dhalatey kow iyo toban walaalo ah. Habeen habeenada ka mida ayuu wuxuu arkey kow iyo toban xiddig, qoraxda iyo dayaxa oo u tukanayaan. Nebi Yuusufna wuxuu u sheegay aabihiis wuxuu arkey, aabihiisna wuxuu ku yiri ha u sheegin walaalahaa. Hase ahaatee Sheydaankii ayaa ku abuurey maseyr walaalihiis, oo waxay isku raaceen iney ku ridaan ceel dheer guntiisa, oo waxay yiraahdeen waxaa cuntey yeey. Ka dib waxaa arkey dad reer miyi ah ceelkii ayeyna ka soo saareen, waxayna ku gateen lacag aad u yar. Waxaana ka gatey boqorkii Masar, xaaskiisii ayuuna farey iney korsadaan, hase ahaatee isagii ayey damacdey, markuu diideyna wey qiyaantey xabsi ayaana la geliyey. Ka dib baa Eebbe muujiyey inuu yahay dembilaawe, kana saarey xabsigii. Boqorkiina wuxuu madax uga dhigey arimihii dhaqaalaha, taasoo maamulkeeda si wanaagsan u hayey sanadihii abaarta. Ka dibna wuxuu u yeertay walaalihiis iyo waalidkiis, weyna u tukadeen “sharaf darteed”, halkaasna waxaa ku furantey riyadiisii.

Nebi Ayuub nabadgelyo korkiisa ha ahaatee
Nebi Ayuub wuxuu lahaa xoolo fara badan iyo caruur badan, hase ahaatee Eebbaa imtixaaney oo wuxuu ka qaadey xoolihii iyo caruurtiiba, sidoo kale wuxuu ku ridey xanuuno fara badan oo hayey muddo badan heer ay gaartey iney dadkii ka fogaadaan, waxaan ka aheyn xaaskiisii oo iyadu wey u dulqaadatey, ilaa Eebbe caafimaadkiisii, caruurtiisii iyo xoolihiisii dib ugu soo celiyey.
Kor ahaaye Eebbana wuxuu ku yiri Qur’aankiisii sharafta lahaa isagoo amaanaya addoonkiisii Ayuub: Wuxuu ahaa mid dulqaata addoon wanaagsan runtii Eebbe u soo noqda.

Nebi Zul-kifli nabadgelyo korkiisa ha ahaatee
Nebi Zul-kifli wuxuu ka mid ahaa nebiyaalkii suubbanaa ee dulqaadan jirey. Qur’aankana wax intaas dheer ka ma uusan sheegin.

Nebi Yoonis nabadgelyo korkiisa ha ahaatee
Nebi Yoonis wuxuu Eebbe u soo direy dadkii Niinawaa. Wuxuuna ugu yeeray iney caabudaan Eebbe keligiis, hase ahaatee wey diideen weyna isla weynaadeen markaas ayuu nebi Yoonis iskaga tegey. Wuxuuna u sheegay in la cadaabi doono muddo saddax habeen ka dib. Kolkaas ayey cabsadeen oo rumeeyeen, Eebbana ma uusan
cadaabin. Wuxuuse nebi Yoonis raacay doon, markaas ayey doontii degi gaartey baddii gudaheeda, oo waxay go’aansadeen iney qori tuur sameeyaan oo qofkii ay ku soo aaddo saddax jeer qori tuurkaas lagu tuuro badda. Waxayna ku soo aaddey nebi Yoonis oo dabadeed wuxuu isku tuurey baddii, isla markiiba waxaa liqey nibiri, nibirigiina ma cunin Eebbe dartiis. Markaas buu nebi Yoonis baryey Eebbihiis inuu ka saaro gudcurka, Eebbana wuu ka aqbaley. Dadkii loogu soo direy inuu gaarsiyo risaalada: wuxuu Eebbe soo faray, waxay gaarayeen boqol kun iyo ka badan.

Nebi Shuceyb nabadgelyo korkiisa ha ahaatee
Nebi Shuceyb wuxuu Eebbe u soo direy dadkii Madyan. Waxayna caabudi jireen geed. Markey wax miisaamayaana wey dhimi jireen. oo ma aysan siin jirin dadka waxay lahaayeen. Markaas buu nebi shuceyb wuxuu ugu yeeray iney Eebbe caabudaan, dadkana kula dhaqmaan si garsoor leh. Hase ahaatee wey diideen weyna isla weynaadeen. Waxayna ku yiraahdeen nebi Shuceyb dhagax ayaannu kugu dileynaa, waannu ku fogeyn. Waxayna ka codsadeen inuu gabal cirka ah ku soo kor rido. Markaas baa waxaa lagu laayey qeylo daran.

Nebiyadii loo soo direy tuulada nabadgelyo korkooda ha ahaatee
Eebbe baa labo Rasuul wuxuu u soo direy tuulo,
Markaas baa labadii Rasuul tuuladii rumeyn weysey. Kolkaas buu Eebbe u soo direy Rasuul saddaxaad tuuladii. Kor ahaaye Eebbe wuxuu
Qur’aankiisa noogu sheegay inuu rumeeyay nin, dadkiisiina ugu yeeray iney rumeeyaan rusushaas,
hase ahaatee wey dileen, oo dabadeed Eebbana geliyey janno.

Nebi Muuse nabadgelyo korkiisa ha ahaatee
Eebbe nebi Muuse wuxuu u soo direy Fircoon iyo dadkiisii. Wuxuuna siiyey labo mucjiso oo midkood ay aheyd ushii cuneysey masaska, tan kalena waa gacantiisii oo intuu geliyo jeebkiisa uu dabadeedna ka soo saarayey iyadoo cad. Nebi Muuse wuxuu Fircoon ugu yeeray inuu Eebbe keligiis caabudo. Fircoonna wuxuu la dagaalamay nebi Muuse, oo wuxuu isugu yeeray sixiroolayaashiisii ugu waaweynaa si uu nebi Muuse u qiyaamo, hase ahaatee nebi Muuse ayaa ka adkaadey sixiroolayaashii oo Eebbe ayaa u gargaarey. Dabadeed wuxuu Eebbe faray nebi Muuse isaga iyo intii raacdey iney ka baxaan Masar. Markaas baa waxaa soo daba galay Fircoon iyo ciidankiisii. Kolkii ay u soo dhawaadeen nebi Muuse iyo asxaabtiisii baddii oo ay is yiraahdeen ciidankii Fircoon waa idin soo gaareen ayuu Eebbe faray nebi Muuse inuu ku garaaco ushiisa badda si ay u badbaadaan, halkaasna uu ku dhinto Fircoon kaas oo Eebbe dadka uga dhigey waano.

Nebi Haaruun nabadgelyo korkiisa ha ahaatee
Nebi Haaruun wuxuu ahaa nebi Muuse walaalkiis iyo saaxiibkiis loo soo wada direy Fircoon inuu rumeeyo Eebbe, maxaa yeelay nebi Haaruun wuxuu ahaa codkar. Wuxuuna nebi Muuse madax uga dhigay walaalkiis nebi Haaruun dadkiisii, markuu aadey inuu Eebbe kula kulmo buurtii Duur korkeeda. Hase ahaatee waxaa dhacdey belaayadii Saamir, kaas oo reer Israaiil u sameeyay weyl “lo’ ka sameysan dahab si ay u caabudaan. Markaas buu nebi Haaruun ugu yeeray dadkii iney u soo noqdaan Eebbe caabudistiisa oo ay iska daayaan weyshan ay caabudayaan, hase ahaatee wey isla weynaadeen. Nebi Muuse markuu ku soo noqday dadkiisii oo uu arkey waxay caabudayaan buu wuxuu ku eedeeyay walaalkiis nebi Haaruun. Nebi Haaruunna wuxuu u sheegay walaalkiis nebi Muuse iney dili gaareen dadkii markuu isku dayey inuu ka hor tago waxay caabudayeen.

Nebi Daa’uud nabadgelyo korkiisa ha ahaatee
Eebbe wuxuu siiyey nebi Daa’uud aqoon iyo xikmad. Wuxuuna u fududeeyay markuu leeyahay Eebbow adigaa hufan iney la qaadaan buuraha iyo shimbiraha, waxaana loo jilciyey birta. Nebi Daa’uud wuxuu ahaa addoon Eebbe caabudistiisa daacad ugu ah una mahadnaqa. Wuxuu soomi jirey maalin, maalinna wuu afuri jirey, habeenkiinna wuxuu u istaagi jirey Eebbe caabudistiisa. Eebbana wuxuu ku soo dejiyey nebi Daa’uud kitaabkii Sabuur. Wuxuuna siiyey boqortooyo weyn farayna inuu ku maamulo si garsoor leh.

Nebi Saleebaan nabadgelyo korkiisa ha ahaatee
Nebi Saleebaan Eebbaa wuxuu siiyey aqoon iyo xikmad. Wuxuuna baray hadalka shimbiraha iyo xoolaha kale, wuxuuna u fududeeyay dabeysha iyo Jinka. Nebi Saleebaan wuxuu soo booqan jirey ciidankiisii mararka qarkood. Markaas buu wuxuu waayey shimbirkii Hudhudka ahaa maalin maalmaha ka mid ah, dabadeed baa waxaa yimid Hud-hudkii markuu maqnaa in muddo ah. Wuxuuna ku yiri nebi Saleebaan waxaan ka imid
Saba’, waxaana kaaga sidaa war run ah oo waxaan ku soo arkey goobtaasi naag boqorad ah oo la siiyey wax walba, waxayna caabudayeen iyada iyo dadkeedaba qoraxda. Markaas ka dib buu nebi Saleebaan wuxuu qorey warqad, wuxuuna faray Hudhudkii inuu u geeyo warqaddaasi boqoraddii Saba’. Hudhudkiina wuxuu u geeyay warqaddii Balqiisa, markii ay heshay warqaddii nebi Saleebaan uu ku lahaa ha isla key weynaanina ee ii imaada idinkoo muslimiin ah. Kolkaas ayey Balqiisa iyo madaxdeedii waaweynaa u tageen
nebi Saleebaan. Ka dib markii Balqiisa ay aragtey wuxuu Eebbe siiyey nebi Saleebaan ayey
muslintey iyada iyo dadkeediiba, nebi Saleebaan ayaana guursadey Balqiisa.

Nebi Ilyaas nabadgelyo korkiisa ha ahaatee
Nebi Ilyaas Eebbe ayaa wuxuu u soo direy reer Baclabak magaalo ku taala Lubnaan. Wuxuuna ugu yeeray iney caabudaan Eebbe, ee aysan caabudin sanamka la yiraahdo Bacla. Gaaladiina wey beeniyeen nebigoodii Ilyaas, Eebbana wuxuu ugu balanqaadey iney geli doonaan cadaabta.

Nebi Alyasca nabadgelyo korkiisa ha ahaatee
Nebi Alyasca wuxuu ka mid ahaa addoomadii wanwanaagsanaa. Waxaana lagu sheegay kitaabkii Towreed, Qur’aankana waxaa lagu sheegay labo jeer.

Nebi Cuseyr nabadgelyo korkiisa ha ahaatee
Nebi Cuseyr wuxuu ka mid ahaa nebiyadii reer Israaiil. Eebbe ayaa wuxuu nafta ka qaadey nebi Cuseyr dabadeedna boqol sano ka dib soo nooleysiiyey. Nebi Cuseyr wuxuu dib u baray reer Israaiil diintoodii oo wuxuu baray kitaabkii Towreed kolkii ay hilmaameen ka dib.

Nebi Sakariye – Nabadgelyo korkiisa ha ahaatee
Nebi Sakariye wuxuu ahaa addoon wanaagsan oo dhowrsan. Wuxuuna dadka ugu yeeri jirey diinta toosan. Wuxuuna soo korsadey Maryan “nebi Ciise hooyadiis”. Wuxuuna Eebbe ka baryey inuu siiyo ilmo wanaagsan, Eebbana wuu ka aqbalay oo wuxuu siiyey nebi Yaxye kaas oo dadka isna ugu yeeri jirey iney caabudaan Eebbe keligiis.

Nebi Yaxye – Nabadgelyo korkiisa ha ahaatee
Nebi Yaxye waa ina nebi Sakariye. Wuxuuna ku dhashay ducadii uu Eebbe ka aqbalay, markuu nebi Sakariye uu Eebbe ka baryey inuu siiyo ilmo wanaagsan. Wuxuuna Eebbe ugu yeelay aabihiis calaamad dhalashadii nebi Yaxye, in uusan nebi Sakariye la hadlin dadka saddax habeen oo toos ah. Nebi Yaxyena wuxuu ka mid ahaa nebiyaalkii suubbanaa. Wuxuuna ahaa sidoo kale baari, dhowrsan oo Eebbe ka cabsada tan iyo yaraantiisii.
Nebi Ciise nabadgelyo korkiisa ha ahaatee Nebi Ciise waa sidii nebi Aadan oo kale oo wuxuu Eebbe ka abuurey ciidda, wuxuuna ku yiri ahow wuuna ahaadey. Nebi Ciisena waa ina Maryan rasuulkii Eebbe, ereygiisii uu ku ridey Maryan. Waana nebigii horey u sii sheegay inuu nebi Maxamed imaan doono. Eebbana wuxuu siiyey xujooyin, wuxuuna ku xoojiyey Ruuxul-Qudsi. Nebi Ciisena waa mid ka mida shanta rusul ee ugu weyn, isaga oo aad u yar ayuu dadka la hadley, wuxuu ka sameeyay dhoobo qaab shimbir ayuu intuu afuufey dabadeed shimbir noqotey, wuxuuna daaweeyay cudurada aan laheyn daawada, wuxuuna soo nooleeyay qof dhintey, intaas oo dhan oo mucjiso ah Eebbe ayaa u fududeeyay. Wuxuuna nebi Ciise dadkiisii ugu yeeray iney Eebbe keligiis caabudaan, hase ahaatee wey diideen, weyna isla weynaadeen, weyna ka soo horjeesteen, mana rumeyn dad yar mooyee. Eebbe ayaana cirka u qaadey, wuxuuna dhulka u soo dejin doonaa markuu doono si uu dadka marqaaati uga noqdo.

Luqmaan – Nabadgelyo korkiisa ha ahaatee
Eebbe kor ahaaye wuxuu Qur’aankiisa ku yiri: Oo runtii waxaanu siinay Luqmaan xikmad.
Luqmaan nasabkiisa layskuma raacsano iyo goortuu noolaa. Sidoo kale layskuma raacsano ma wuxuu ahaa nebi mise nin suubban? hase ahaatee culumada badankood waxay leeyihiin wuxuu ahaa nin suubban. Xikmaddii Eebbe uu siiyeyna waxay ahayd fahamka diinta iyo caqliga.

Aasiyo – Eebbe ha ka raali noqdee
Boqoraddii mu’minadda ahayd…
Boqoraddu waxay ku kortay guri boqortooyo, waxayna ku nooleed nolosha boqorada, waxayna arki jirtey boqorka kibirkiisa iyo awoodiisa, iyo sida ay uga dambeeyaan dadka boqorka, sidaas ay tahayna iimaan ayaa qalbigeeda galay. Waxayna ka bariday Rabbigeed inuu ka badbaadiyo noloshan, wuuna ka aqbalay Rabbigeed ducadeedii, wuxuuna ugu yeelay tusaale dadkii mu’miniinta, oo wuxuu Eebbe kor ahaaye ku yiri Qur’aankiisii : ( Oo wuxuu Eebbe tusaale ugu soo qaadanayaa dadkii rumeeyey xaaskii Fircoon ”Aasiyo” mar ay tiri Rabbigeeyow iiga dhis agtaada qol jannada igana nabadgeli Fircoon iyo wuxuu sameeyo igana nabadgeli dadka gardaroolayaasha ah ). Suuradda at-taxriim: 11.
Rasuulkii Eebbana n.n.k. wuxuu yiri : ( Dumarka ugu wanaagsan ee reer jannaad waa : Khadiija ina Khuwaylid, Faadumo ina Maxamed, Maryan iyo Aasiyo ). Axmed. Iyadu waa Aasiyo ina Muzaaxim –xaaskii Fircoon – taasoo u ahayd tusaale uu waariyey Qur’aanka mu’minadda si run u rumeysay Rabbigeed, Waxay ahayd qoftii markii ay ogaatay jidka saxda ah raacday iyadoon ka cabsanayn xumaan, oo waa tii rumeysay Eebbe rumayn dhab ah. Hanjabaadii Fircoonna dheg jalaq uma aysan siin, kumana guuleysan inuu ka fogeeyo jidka toosan iyo hanuunka. Waxay ganacsi la gashay Eebbe, waa ayna ku faaidey ganacsigeedii, waxay ku gadatay magaceedii boqornimo, xoolaheedii iyo adeegayaasheedii qiimo qaali ah, oo ah qol ku yaala jannada iyo iney xaas rasuulka ugu noqoto ”aakhiro”.
Waxaa lagu sheegay marwo Aasiyo Eebbe ha ka raali noqdee sheekadii nebi Muuse n.k. markuu Eebbe u waxyooday nebi Muuse hooyadiis iney ku riddo nebi Muuse sanduuqa, sanduuqaasna ay ku riddo badda, uu ku jiro nebi Muuse, hirkuna wuxuu u wadi xagga xeebta uu ku yaallo madaxtooyada Fircoon; oo dabadeed waxaa soo qaaday gabdhihii, waxayna soo geliyeen madaxtooyadii, markay aragtay xaaskii Fircoon ilmahaasi ku jira sanduuqa; ayaa Eebbe aad u jecleesiiyey.
Oo Fircoon ayaa u yimid inuu dilo – siduu ku samayn jirey ilmihii kale ee ay dhaleen reer Israaiil – oo waxay ka codsatay inuusan dilin; si ay uga dhigato ilmo maadaama aysan dhalin ilmo.
Sidaas ayuuna Eebbe ku badbaadiyey nebi Muuse oo uu ku noolaado gurigii Fircoon, Eebbe kor ahaaye wuxuu yiri: (Oo waxaan u waxyoonnay Hooyadii ”nebi” Muuse iney nuujiso oo haddaad u cabsato ku rid badda oo ha ka cabsan oo ha murugoon waannu kuu soo celin oo waxaannu ka yeeli mid ka mid ah rususha. Oo waxaa soo qaatay reer Fircoon si uu ugu noqdo col iyo murug runtii Fircoon iyo Haamaan iyo labadooda ciidan waxay ahaayeen dembiilayaal. Waxay tiri xaaskii Fircoon ”Aasiyo” waa inoo indho qabowsi aniga iyo adiga ha dilin waxaa laga yaabaa inuu wax na taree ama aan ka dhigano ilmo. (iyagoon dareemeyn). Alqisas 7-9.
Marwo Aasiyo waxay ahayd garaadley, naxariisley, kumeyna raacin islaweynadii uu qabey ninkeeda, umana rumeyn ilaahnimadii uu sheeganayey iyo iney dhaleen ilaahyo.
Markuu korey nebi Muuse oo uu weynaaday wuxuu aaday Madyan, isagoo ka baxsanaya dhibkii Fircoon iyo ciidankiisii dabadeedna wuxuu ku noqday Masar mar kale markuu Eebbe rasuulnimo u soo diray – waxay ka mid ahayd xaaskii Fircoon dadkii ugu horeeyay ee rumeeya nebi Muuse. Ugamana cabsan Fircoon ninkeedii iney rumeysay Eebbe, markaasuu isla sii weynaaday, sidee ayey xaaskiisa nolosha ay wada qeybsadaan ku rumeysay, oo isaga ay ku rumeyn weysay. Oo wuxuu bilaabay inuu cadaabo si ay uga gaalowdo, oo wuxuu faray in loo cadaabo sida ugu daran; si gaalnimadii dib ugu noqoto, hase ahaatee isma bedelin oo waxay Rabbigeed ka bariday inuu ka nabadgelyo Fircoon iyo wuxuu sameeyo.
Eebbana wuu ka aqbalay ducadeedii, maxaa yeelay waxay rumeysay Rabbigeedii, waxayna u adkeysatey iimaankeedii darteed si kastoo loo cadaabo, ka dibna waxay istaahishay iney ka mid noqoto dumarkii jannada ku waarayey oo rasuulkii Eebbe run buu sheegay markuu yiri: (Waxaa la dhamaystiray niman badan, lamana dhamaystirin dumarka waxaan ka ahayn Aasiyo xaaskii Fircoon, Maryan ina Cimraan, runtiina wanaaga Caaisho dumarka ka wanaagsan tahay waa sida Sariidka ”cunto ka kooban rooti, hilib iyo maraq” uu uga wanaagsan yahay cuntooyinka kale ). Albukhaari, Muslim, At-tirmidi iyo ina Maajah.

Boqoraddii Balqiisa – Eebbe ha ka raali noqdee
Maalin maalmaha ka mid ah ayey ka kacday hurdadeedii goor aroor hore ah iyadoo isu diyaarineyso iney aadaan macbadka qoraxda iyada iyo dadkeedii reer Saba’ si ay u soo
caabudaan qoraxda. Isla xiligaas waxaa noolaa nebi Saleebaan n.k., isaga iyo ciidankiisana waxay caabudi jireen Eebbe. Eebbana wuxuu siiyey nebi Saleebaan boqortooyo weyn. Wuxuuna sameystay nebi Saleebaan ciidan weyn oo ka kooban dadka, jinka iyo shimbiraha. Nebi Saleebaan wuxuu soo booqan jirey ciidankiisii mararka qarkood.
Markaas buu wuxuu waayey shimbirkii Hudhudka ahaa maalin maalmaha ka mid ah, dabadeed baa waxaa yimid Hudhudkii markuu maqnaa in muddo ah. Wuxuuna ku yiri nebi Saleebaan waxaan ka imid Saba’, waxaana kaaga sidaa war run ah oo waxaan ku soo arkey goobtaasi naag boqorad ah oo la siiyey wax walba, waxayna caabudayeen iyada iyo dadkeedaba qoraxda.
Markaas ka dib buu nebi Saleebaan wuxuu qorey warqad, wuxuuna faray Hudhudkii inuu u geeyo warqaddaasi boqoraddii Saba’. Hudhudkiina wuxuu u geeyay warqaddii Balqiisa, waxayna isugu yeertay madaxdeedii si ay ula tashato, waxayna u sheegtay iney warqad ka heshay nebi Saleebaan kuna yiri ha isla key weynaanina iina imaada idinkoo muslimiin ah. Kolkaas ayey Balqiisa iyo madaxdeedii waaweynaa u tageen nebi Saleebaan. Ka dib markii Balqiisa ay aragtey wuxuu Eebbe siiyey nebi Saleebaan ayey muslintey iyada iyo dadkeediiba, waxaana guursadey nebi Saleebaan.

Marwo Maryan – Eebbe ha ka raali noqdee
Wuxuu Eebbe kor ahaaye Qur’aankiisa noogu sheegay iney Malaaigtii ku yiraahdeen Maryan “nebi Ciise hooyadiis” nabadgelyo korkooda ha ahaatee: (Markiina ay Malaaigtii ku yiraahdeen Maryameey Eebbe ayaa ku doortay qof suuban kaa dhigay kaana doortay dumarka adduunka oo dhan). Aali Cimraan: 42.
Rasuulkii Eebbana wuxuu ka yiri: (Dumarkii adduunka ugu wanaagsanaa waxay ahaayeen: Maryan, Aasiyo, Khadiijo iyo Faadumo). ina Xibbaan.
Waxaa jiri jirey nin la yiraahdo Cimraan ina Maataan iyo marwadiisa Xanna ina Faaquud, waxayna caabudi jireen Eebbe. Maalin maalmaha ka mid ah ayaa waxay ka bariday Eebbe inuu siiyo ilmo, Eebbana wuxuu siiyey gabar, waxayna u bixisay Maryan. Muddo yar ka dib waxaa geeriyooday aabbaheed iyadoo yar. Ka dibna waxaa la wareegay barbaarinteedii nebi Zakariye.
Maryan markii ay weynaatay ayaa Eebbe wuxuu u soo direy maalin ka mid ah maalmaha malag la yiraahdo Jibriil inuu u sheego iney dhali doonto Masiix “nebi Ciise” nabadgelyo korkooda ha ahaatee.

Dhalinyaradii godka – Eebbe ha ka raali noqdee
Sheekadan waxaa lagu sheegay Qur’aanka kariimka, suuradda al-kahaf, aayadaha 9-26.
Waa baa waxaa jirtey tuulo ay ku nool yihiin dad gaalo ah. Tuuladaasi boqorkeedii iyo dadkeediiba jidkii saxda ahaa way ka leexdeen. Waxayna Eebbe caabudistiisii la wadaajiyeen wax aan dhib u keeni karin waxna tari karin. Weyna iska caabudeen iyagoon u heysanin wax cad Eebbanimadooda. Sidaas ay tahayna way difaaci jireen Ilaahyadaas ay sheegayeen. Raali ugama aysan ahayn inuu qof xumaan ku sameeyo. Dhib ayey u geysan jireen qofkii aan rumeyn, oo aan caabudin.
Bulshadaasi xun, waxaa ka soo baxay koox dhalinyaro ah oo garaad leh. Koox yar oo ka shaqeysiisey garaadkoodii, oo diidey iney u tukadaan waxaan ahayn Abuurahoodii, Eebbaha ay ku jiraan gacantiisa wax waliba. Waxay ahaayeen dhalinyaro rumeeyay Eebbe, hanuunkiina u kordhiyey, uuna ku hagay jidkii hanuunka.
Ma aysan ahayn dhalinyaradaasi nebiyo iyo rasuul toona. Waajibna kuma ahayn sida rasuulada oo kale iney ugu yeeraan dadkooda risaalada. Ee waxay ahaayeen koox iimaan wanaagsan leh, uma aysan ogolaanin dadkoodii iney Eebbe caabudista wax la wadaajiyaan, waxayna dadkii ku yiraahdeen ma u heysaan caddeyn inuu jiro ilaahyo aan ahayn Eebbe.
Ka dibna waxay go’aansadeen iney ka tagaan tuuladii iyagoo aadaya meel ay ku badbaadayso diintoodii iyo naftoodii oo ay ku caabudaan Eebbe. Illeen tuuladu dadka ku nooli waxay ahaayeen dad xun oo baadi ah.
Dhalinyaradii waxay go’aansadeen iney ka baxaan tuuladii, iyagoo ku socda god cidlo’ ah si ay ugu badbaadaan. Waxay ka baxeen tuuladii balaarneed iyagoo la socdo eygoodii kuna socda god ciriiri ah. Waxay uga soo tageen guryahoodii raaxada badnaa, iney degaan god cidlo’ ah.
Waxay ka soo tageen qololkoodii, sariirahoodii, oo ay doorteen god ciriiri ah oo mugdi ah.
Taasi wax cusub ku noqon meyso qofka qalbigiisu iimaan ka buuxo. Qofka mu’minka ahi lama degaanka wuxuu u arkaa beer hadduu dareensan yahay inuu Eebbe la jiro. Wuxuuna u arkaa godka madaxtooyo, hadduu u doorto godkaasi Eebbe dartiis. Dhalinyaradaasi ugama aysan soo tegin tuuladoodii adduun raadis iyo xoolo, ee waxay uga soo tageen iyagoo doonaya Eebbe raalli ahaanshihiisa. Goob kasta oo ay ku caabudi karaan Eebbe oo ayna ku helayaan raalli ahaanshihiisa way uga wanaagsan tahay tuuladii ay ka yimaadeen.
Waxay dhalinyaradii seexdeen godkii, wuxuu fariistay eygoodii iriddii godka isagoo ilaalinaya.
Markaasi baa waxaa dhacday mucjiso Ilaahi ah, maxaa yeelay dhalinyaradii waxay seexdeen saddax boqol iyo sagaal sanadood. Intii u dhexeysey mudadaasi, qoraxdu waxay ka soo baxeysey dhinaca midig ee godkoodii waxayna u dheceysey dhinaciisa koonfureed, mana soo gaari jirin falaaraheeda maalinta gelinkeeda hore iyo gelinkeeda dambeba. Weyna is gedgedin jireen intey hurdayeen, si aaney jirkoodu wax u gaarin.
Qofkii arki lahaana wuu cabsan lahaa, maxaa yeelay wey hurdaan, hase ahaatee waa iyagii oo soojeeda marba siday dhinac isugu gedgedinayaan darteed.
Saddax boqol oo sanadood ka dib, Eebbe ayaa mar kale soo saaray. Waxay ka kaceen hurdadii dheereed, hase ahaatee ma aysan ogeyn intey hurdayeen. Waxaana ka muuqatay iney muddo dheer hurdayeen. Waxay is weydiiyeen: meeqa ayaanu hurdaynay?! markaasay isu jawaabeen: waxaanu hurdeyney maalin ama maalin barkeed. Waxay la soo baxeen lacagtii ay wateen, ka dibna mid iyaga ka mid ah ayey weydiisteen inuu magaalada aado si uu ugu soo gado lacagtii cunto wanaagsan, oo dabadeed si dhuumasho leh ugu soo noqdo iyadoon qofna dareemin, maxaa yeelay waxaa laga yaabaa iney ciqaabaan ciidanka boqorka ama kuwo kale oo xumaan falayaasha tuulada ka mid ah hadday ogaadaan arintooda. Oo waxaa dhacda in la yiraahdo kala doorta haddaad rabtaan inaad noolaataan waa inaad Eebbe caabudistiisa ilaahyo kale la wadaajisaan sidii hore oo kale, haddaad diiddaana waa la idin dhagaxeen intaad ka dhimaneysaan.
Ninkii mu’minkii ahaa wuxuu soo aaday tuuladii, hase yeeshee maba aha tuuladii uu yaqaanay.
Tuuladii dhismayaalkeedii iyo guryaheedii wey is bedeleen, sidoo kale waxaa is bedeley cuntadii iyo lacagtii, wuxuu la fajacay sidee iskugu bedeli kartaa tuuladii maalin iyo habeen gudaheed.
Dabcan dadkii tuulada degganaa iyagana waxay la yaabeen ninkii dharkiisa iyo lacagtii uu watey.
Tuuladii ay ka soo tageen dhalinyaradii muddo ka dib waxaa la halaagay boqorkii xumaa, waxaana boqor u noqday nin wanaagsan. Dadkii waxay noqdeen mu’miniin, dadkiina waxay u riyaaqeen dhalinyaradii mu’miniinta ahayd. Maxaa yeelay waxay ahaayeen dhalinyaradaasi mu’miniintii ugu horeysey ee tuuladaasi, oo waxay tuuladoodii uga tageen diintoodii darteed, waana kuwan dib ugu soo noqday tuuladoodii.
Ka dib markii ay u cadaatay mucjisadii dadkii tuulada deganaa dhalinyaradii dhintey ee la soo nooleeyey, oo ay ogaadeen inuu Eebbe awoodo inuu soo nooleeyo qofkii dhintey, oo ay ku arkeen indhahoodii, ayuu Eebbe naftii ka qaaday dhalinyaradii. Illeen waa inuu dhintaa qof kastaa mar uun.

Tixraac Qoraallo

Waxaa mahad iska leh Eebbe, kaasoo galaddiisu ku dhamaadaan wanaagyaalku…

Looma Dhamma

Cabdullaahi Janno
Febraayo 27, 2012

Abaaro. Colaado. Burcad-badeed. Xaalufin deegaan. Mooryaan-garreey. Gumeyste madow. Gumeyste cad. Dallaal sokeeye. Daneyste shisheeye. Waa nasiibka Soomaaliya iyo maanta.


Qeybta 1-aad
Xamar, Soomaaliya
Cawil waxa uu dhex joogaa biibito shaah iyo macmacaan fudud lagu iibiyo. Waxa uu dul fadhiyaa kombiyuutar. Oo wararkii dalka ka daalacanayaa.
Waxa maqalka biibitada taagnaa oday gadanayay baakad sigaar ah. Inta isagoo bakoorad cuskanayo soo dhutiyay ayuu soo aaday dhanka illinka laga baxo. Markii uu sii baxayay ayuu arkay Cawil oo cod la maqli karo ku akhrinayay dalal badan oo u soo gurmaday abaaraha Soomaaliya.
“Turkiga, Iiraan, Qatar,” ayuu Cawil lahaa. “Kuwayt, Sacuudiga, Jabuuti…maashaa Allaah!”
“War ma tahriib baad tahay?” ayuu yiri odaygii, “waa adigakan dalal kale afka ku hayee.”
Waxaa uu Cawil kor u jalleecay odaygii oo bakoorad ku tiirsan, laamo jaad ahna calalinaya.
“Mayee waa dalal gurmad ah,” ayuu yiri wiilkii oo muusoonaya, “oo abaaraha u soo gurmaday.”
Odaygii waxa uu afka gashtay xabbad sigaar ah.
“Nin wax ku siiyo badanaa,” ayuu yiri odaygii oo illinka ka sii baxaya, “nin wax kuu sheegase yaraa.”
Cawil waxa uu sii eegay odaygii oo sii dhutinaya. Siina haruufay.
“Marqaankaa ku saaqayaan u maleenaa?” ayuu Cawil ku qeyliyay.
Odaygii inta dib u soo eegay Cawil ayuu indhaha ku gubay. Waddadii ayuu gooyay isaga oo aan iska eegin. Saa waxaa odaygii hoon uu la sasay ku yeeriyay gaari xammuul ahaa oo xawaare ku socday. Inta gaarigii ku soo jeestayuu bakooraddii ka daba tuuray, oo isagana inta iscelin waayay ayuu dhulka dhinac dhinac ugu dhacay, oo sigaarkiina doc u faniinay. Cawil oo isha ku hayay ayaa ku soo orday—iyo dadkii ka ag-dhowaa odayga.
“Ha i qabanina,” ayuu odaygii ku yiri cod sare, “qaranka kiciya, isaga ayaa i kicin,e.”
Cawil waxa uu odaygii u keenay bakooraddii uu cuskanayay.
“Lafahaaga u tur,” ayuu yiri Cawil.
Odaygii inta indhaha ka eegay Cawil ayuu dhabarka u jeediyay. Wuu sii dhutiyay, xabado laamo jaad ahna kala soo baxay jeebka surwaal ku duugoobay.
“Laakiin maxaad u durtay dalalka soo gurmaday,” ayuu Cawil ku yiri odaygii oo sii socda, “oo u tiri nin wax ku siiyo badanaa, nin wax kuu sheegase yaraa?”
“Adeer maahmaahdaasi aniga ma oran,” ayuu yiri odaygii, “Soomaali ayaa leh. Yaraa wax daacad kuugu hiilliyo sida Jabuuti iyo Turkiga. Nin soor ku siiyay waa nin kaaga gargaaray baahi maalin taagan; nin talo ku siiyayna waa nin kaaga gargaaray baahi jiritaankaaga ku dhisan. Baahida ugu weyn ee ay Soomaaliya qabtana waa tu qarameed—oo in la badbaadiyo mudan.”
“Haa laakiin,” ayuu yiri Cawil, “nin bogga gaajo ku hayo hadal iyo talo maxay ugu fadhiyaan?”
“Adeer meeqo jir ayaad tahay?” ayuu yiri odaygii.
“Labaatan sano,” ayuu yiri Cawil.
“Qax-ku-kor,” ayuu yiri odaygii, “quud ma ahanee qaran kama maqna.”
“Macnahaa?” ayuu yiri Cawil.
“Qarankii Soomaaliyaba siduu u burburay,” ayuu yiri odaygii, “da’ yarta adigoo kale ah fikirkaa ka qalloocmay. Oo halkii qaran la sahmin lahaa, tahriib iyo caasimadaha adduunka ayaa la hadal-hayaa. Kii idinka weynaana dallaalnimo iyo qiyaano qaran ayuu sahansadaa—oo sidaas quud ku raadiyaa.”
“Quruxda hadalkaaga,” ayuu yiri Cawil oo muusoonaya, “iyo fool-xumada afkaaga waa kaaf iyo kala dheeri.”
“Nabad-gelyo,” ayuu yiri odaygii.
“Laakiin magacaaga weli iima aadan sheegin,” ayuu yiri Cawil, “aniga Cawilaa lay dhahaa.”
“Magac-laawe,” ayuu yiri odaygii oo sii dhutinaya isagoo bakooraddiisa cuksanaya, “magacaygu waa Magac-laawe.”

Qeybta 2-aad
Nayroobi, Keenya
Shir ah dib u heshiisiinta Soomaaliya ayaa loo fadhiyaa. Waxa marti-soor lagu yahay Kenya. Qol ballaaran ayaa lagu dhex shirayaa. Waxaa miis dheer oo wareegsan ku teedsan ergo hab qabiil ku socdo. Waxa shirka joogay goob-joogayaal caalami ah, hey’ado aan dawli aheyn, safiirrada IGAD, iyo madax ka socotay UN-ta.
“Shirka maanta waa isbarasho iyo isa soo dhaweyn,” ayuu yiri Ergeygii ay beesha caalamku u xilsaaratay inuu dhexdhexaadiyo Soomaalida goobta soo xaadirtay, “illaa labo todobaad ayaad marti inoo tihiin. Dal iyo dad ayaa idin dhowraya. Hadafka shirku waa inaad idinku noogu yaboohdaan xalkii waddanka—annaguna waxaad naga taqaaniin hiil iyo hoo wixii aad naga mudan tihiin. Xasuusnaada, xerada qaxootiga ee dunida ugu weyn waxa ku jira dadka aad matashaan ee Soomaaliyeed. Nin walbow xal-doonka ka hormari xil-doonka.”
Waxaa sacabbo loogu jiiday Ergeygii. Shirkiina muddo gaaban ka dib wuu xirmay. Waxaa ergeydii Soomaaliyeed loo sagootiyay hoteelkii loo ijaaray. Ballantuna waxay aheyd in subaxda xigto la isugu soo noqdo miiska wadahadalka.

Qeybta 3-aad
Waa siddeedii fiidnimo. Rag mugdiga habeennimo isku qarinayo ayaa u soo kala dhuumanayay Safaaradda Itoobiya ee Kenya. Waxay gooni gooni ula kala faqayeen xoghayaha safiirka Itoobiya. Saacado ka dib, raggii oo qosolkooda la maqli karo ayaa labo labo iyo saddex saddex u soo baxay. Mugdigii ayay ku dhex libdheen iyagoon la garan muuqooda—sida aan loo garanba wixii ka farxiyay ee ay la qoslayeen.

Qeybta 4-aad
Xamar, Soomaaliya
Islaan ayaa buul ku dhex karinayso shaah. Waxaa ay dadka ku soo jiidataa inay BBC uga shiddo raadiyo sameecado waaweyn leh.
Warkii BBC-da:
Wararka ka imanaya caasimadda magaalada Nairobi ee Kenya ayaa sheegaya in maanta uu si rasmi ah u furmay shirkii dib-u-heshiisiinta Soomaalida. Waxa shirka furay Ergeyga qaaska u ah arrimaha Soomaaliya kaasoo xasuusiyay ergada Soomaaliyeed in ay daacad ka noqdan geeddi-socodka nabadda. Waxaa sidoo kale madasha shirka talooyin iyo tusaale ka jeediyay abwaanno, oday dhaqameedyo, iyo madax ka socday beesha caalamka. Waxa berrito aroornimo lagu wadaa in uu furmo wejiga labaad ee shirka iyadoo lagu wado in uu shirku socdo labo todobaad. Wixii soo kordha waxaynu idinku soo tebin doonnaa barnaamijyada soo socdo.
“Allow hadal kheyr qaba,” ayay tiri islaantii oo shaah ku shubeyso koobab, “Allow hadal kheyr qaba ka soo yeersii.”

Qeybta 5-aad
Nayroobi, Keenya
Goobtii shirkii Nairobi ayaa la fadhiyaa. Muran baa socday.
“Ergeyga ayaa na kala sari doono,” ayay rag lahaayeen, “ha yimaado.”
“Bal ciddii idiinkaga liidato ha la arko,” ayay lahaayeen kuwo ka soo horjeeday, “yaad matashaan? Oo idin soo dirsaday?”
Iyadoo sidii loo murmayo ayaa waxaa bannaanka qolkii shirka ka soo muuqday gaari madow, kala jiidan, lehna muraayado madow. Waxaa gaarigii ka soo degtay Ergeygii daadihinayay shirka dib-u-heshiisiinta. Koox weriyayaal oo Soomaali u badan tahay ayaa ku soo yaacay—oo mid sawir ka qaado, mid filin ka duuba, iyo mid makarafoon caasha ka geliyay ayay noqdeen. Ergeygii oo aan cidina u jawaabin ayaa socod boobsiis ku galay qolkii shirka. Ciidan nabad-sugid ah ayaa isku soo laabay ilbaabadii qolka shirka—u diidayna in uu weriye galo.
“Shirku wuu furan yahay,” ayuu yiri Ergeygii oo isha la raacaya wejiyada cusub ee soo buuxiyay kuraas horay u bannaaneyd—yirina, “wejiyo cusub ayaa ii muuqda saakay.”
“Mudane waa rag qas iyo qalalaase doonaya,” ayuu yiri ergey Soomaaliyeed oo ka mid ah kuwii horey u joogay shirka.
“Mayee Mudanow raggaan meesha fadhiyo nama matalaan,” ayuu ku dooday mid ka socday raggii ku cusbaa qolka shirka.
“Looma dhamma!” ayuu cod gadaal ka soo yiri. “Shirka looma dhamma.”
Waxaa si maqsuud iyo farxadi ka muuqato u dhoollacaddeeyay xoghayihii safiirka Itoobiya.
Ergeygii inta il-biriqsiyo aamusay ayuu neef soo tufay.
“Haddaba ragga shirka ku soo biirow,” ayuu si dabcan u yiri Ergeygii, “sheegta: yaad matashaan?”
“Mudanow cidi ma matalaan,” ayuu cod meel gees ah ka yiri, “waa is qorqor.”
“I maqla,” ayuu yiri Ergeygii, “si xal loo helo, waa in shirka loo oggolaadaa dadka siyaasadda isku haya—oo ay taladu ka soo go’do.”
Waxaa is celin waayay xoghayihii safiirka Itoobiya, oo isku daray sacabbo-tumis iyo dhoollacaddeyn. Saa waxaa ku raacay oo sacaba-tumay ergedii dib ka timid shirka.
“Haddaba ragow yaad matashaan?” ayuu ku celiyay Ergeygii oo qalin dul dhigaya buug miiska u saarnaa.
Waxaa is eegay ergedii dib ka yimid shirka.
“Mudanow mid waan kuu hubnaa,” ayuu yiri mid iyaga ka mid ahaa, “annaga nama matalaan raggaan meesha shalay nooga soo hormaray; cidda aan matalnase waa laga tashan karaa, haba ugu horreeyaan reerkeenna—iyo wixii kale ee aynu ood-wadaag nahay, ee nagu hoos nool.”
Waxaa durbadiiba hadalka dafay xoghayihii safiirka Itoobiya.
“Mudanaha sharafta lahow,” ayuu yiri, “fadlan in yar hakad inoo geli shirka—oo fasax gaaban na sii.”

Qeybta 6-aad
Xamar, Soomaaliya
Waxaa uu Cawil saanta la sii qaaday odaygii dhutinayay.
“Su’aal ma ku weyddiin karaa?” ayuu yiri Cawil, “sidee buu kuugu baxay magacan ‘Magac-laawe’?”
Odaygii inta socodkii hakiyay ayuu eegay Cawil. Oo misana sii dhutiyay.
“Su’aal ma ku weyddiin karaana waad i leedahay,” ayuu yiri odaygii, “anigoon haa ama maya ku oranna waxaad i weyddiisay su’aashii.”
Waxaa qoslay Cawil. Odaygii socodkii ayuu sii watay.
“Wiilyahow ogow,” ayuu yiri odaygii oo ilkaha ku feenanaya laan jaad ah, “lix magac ma yeelato.”
Cawil waxa uu eegay odaygii—oo aamusan yahay.
“Qabri nin ka hoos maray,” ayuu odaygii hadalka ku billaabay, “qarankiisu nin uu burburay, qaxootinimo nin daa’imay, dalkiisa nin qoonsaday, dadkiisa nin quursaday, ama himmad hoose nin ku qancay.”
Odaygii waxa uu tufay taqsiin ku raagtay afkiisa—tu cusubna afka ku guray.
“Magacaygu wuxuu dhintay,” ayuu yiri odaygii, “maalinkii uu gabbalku u dhacay qarankii Soomaaliyeed.”
“Soomaalida,” ayuu yiri Cawil, “nimaan magac laheyn ma jiro, waddankana way u dhashteen.”
Odaygii inta si caro leh u tufay taqsiintii cusbeyd ayuu bakooraddii hawada ku laliyay sidii inuu ku halgaadayo wiilka.
“I maqal,” ayuu yiri odaygii oo ay mergiyadu soo baxeen, hadalkana qasab ku soo saaraya, “adeerow mar danbe ha i oran waddankan ayaa dad u dhashay.”
Cawil inta sasay ayuu dib u booday. Odaygii waxa uu weli kor u hayay bakooraddii. Oo inta neef weyn soo tufay ayuu sii dhutiyay. Cawilna wuu soo daba-galay.
“Oday nooc kale ahaad tahay,” ayuu yiri Cawil, “ma waalnid, mana fiyoobid.”
Waxa qosol ka soo fakaday odaygii—Cawilna waa u cammiray.
“Su’aal,” ayuu yiri odaygii.
“Jawaab,” ayuu la soo booday Cawil.
“Horta waddanka ma ku dhalashaa?” ayuu yiri odaygii, “mise waa u dhalasho?”

Qeybta 7-aad
Islaantii waxa ay qaxminaysaa burjike. Jalmad biyo ugu jiraan ayaa dhinac taallay. Waxaa u shidnaa warkii BBC-da.
Warkii:
Golaha Ammaanka ee Qaramada Midoobay ayaa go’aan ku soo saaray in burcad-badeedda la iska caabbiyo oo lagu baacsado gudaha biyaha Soomaaliya. Sidoo kale dalka Boqortooyada Ingiriiska ayaa Golaha Ammaanka u gudbiyay nuqul uu ku qoran yahay in waddanka Soomaaliya la saaro cunaqabateyn adag maadaama ay ku guul-darreysteen in ay ka hor tagaan burcadbadeednimada korodhay. Dalal ay ka mid yihiin Mareykanka, Faransiiska, iyo Panama ayaa ugu baaqay Midowga Yurub, urur weynaha NATO, iyo dunida kale in si wadajir ah loogu soo wada jeesto oo hab militari lagu wajaho burcadbadeednimada si loo ilaaliyo gargaarka cunnada loo wado Soomaalida.
Dhanka kale dalka Ruushka ayaa dawladaha dunida ugu baaqay in denbi laga dhigo burcadbadeednimada iyo in la yagleelo maxkamado ilaa heer caalami ah oo dacwado ku soo ooga burcadbadeedda. Dalal ay ka mid yihiin Shiinaha, Hindiya, iyo Iiraan ayaa iyaguna la hadal hayaa in ay ku biiraan ololaha looga hortagayo burcadbadeedda.
Waxaase xusid mudan in maanta oo ay Golaha Ammaanku soo saareen go’aankan ay burcadbadeedda Soomaaliya af-duub ku qabsadeen afar doonyo oo laga kala leeyahay Shiinaha, Turkiga, Malaysiyo iyo weliba laash si gooni loo leeyahay.
Islaantii oo dhegta u raaricineysay warka ayaa yaabtay, afkana maroojisay.
“Xaggee jireen,” ayay tiri iyadoo isla hadleysa, “markii kalluunka baddeenna la bililiqeysanayay? Markii kalluumaysatadeenna laga baacsanayay baddooda? Markii sunta lagu aasayay baddeenna? Kuye gargaarka cunnada ayaa la ilaalin. Illeyn nin kaa xoog badan been waa u xarrago! Waxaasoo dhan waxa na baday waa raggeenna oo caqli iyo karti mooday in BBC-da laga dhaho ‘Looma dhamma.’ Gurigiin ba’.”

Qeybta 8-aad
Nayroobi, Keenya
Waxaa qol ku wada faqaya xoghayihii safiirka Itoobiya iyo ergedii dib ka timid shirka dib-u-heshiisiinta.
“Horta mid iska ilaaliya,” ayuu yiri xoghayihii, “ha u ekaanina dad aan aqoonin cidda ay matalayaan. Sheegta beesha aad ka timaaddeen. Iyo gobollada aad ka timaaddeen. Iyo meel aydaan ka imaanba. Xasuusnaada, shirkii Addis Ababa ee 1993 waxa ay dawladdeenna Itoobiya ku talisay in ay
Soomaalidu wax ku qeybsato goboleysi. Haddaba doorkiinna ciyaara—sidii aad haddaayay u tiraahdeenba looma dhamma. Waad iga farxiseen—Boqor Minilikna maanta wuu idin boqri lahaa. Siyaasadda xalay ayaad soo gasheen, waxaadse maanta u hadasheen sidii inaad tihiin quburo siyaasadeed.”
“Mudanow,” ayuu yiri nin ku jiray ergedii Soomaalida ahaa, “safiirka Itoobiya goormuu nala kulmayaa?”
“Safiirka wuxuu ka dhashay dad,” ayuu yiri xoghayihii, “iyaga ayuuna u shaqeeyaa, oo ku mashquulsan yahay.” Waxaa is eegay raggii.
“Oo xalay si kale ayaad u hadleysayee?” ayuu yiri mid, “waxaad tiri safiirka ayaad hadda ka dib si toos ah kala xiriiri doontaan wixii talo iyo hagis quseeya.”
“Soomaaliyeey i dhageysta,” ayuu yiri xoghayihii, “annagu sidiinnoo kale uma shaqeynno. Mowqifkeennu waa mid. Oo go’aankeennu waa hal laga soo billaabo Raysul wasaaraha illaa laga yimaado safiirrada illaa laga soo gaaro xoghaynta aniga oo kale ah. Marka wixii talo iyo hagis ah aniga ayay idiin soo mari doonaan hadda ka dib.”
“Laakiin…” ayuu yiri ergey kale.
“Aamus!” ayuu amar ku bixiyay xoghayihii oo ergeygii hadalka ku kala goonaya, “hawl baa idiin taallo. Ballanteennu waa wixii aynu xalay ku heshiinnay safaaradda iyo eraygii looma dhamma. Haddii kale waxba idiinma soconayaan. Ogaadana haddii ay dawlad Soomaaliyeed dhisanto, kulligiin denbi ayaad ka gasheen waddankiinna, oo maxkamad ayaa la idin soo taagi doonaa, xukunkiinuna wuxuu noqon doonaa dil toogasho. Marka waxaad ku badbaadi kartaan waa ereyga looma dhamma! Inta uu jiro ereygaas ayuu magaciinuna jiraa—iyo weliba xaafado ama deegaanno aad madax ka tihiin oo aad canshuur ka qaadataan.”
Ergeydii mid walba mid kale ayuu eegay. Oo ay aamuseen.

Qeybta 9-aad
Xamar, Soomaaliya
Cawil iyo odaygii waxa ay ka soo baxeen luuq. Oo waddo dheer cagta soo saareen.
“Ma aqaan,” ayuu yiri Cawil, “farqiga u dhexeeya waddanka oo lagu dhasho iyo waddanka oo loo dhasho.”
Odaygii wuu sii dhutiyay.
“Bal ii sharrax,” ayuu yiri Cawil.
Odaygii waxa uu ruugayay taqsiintii afka ugu jidhay—sida uu u ruugayayba wuxuu ugu jawaabi lahaa Cawil.
“Nin waddan u dhashay,” ayuu yiri odaygii oo bakooraddiisii ku dhutinaya, “waxaa lagu yaqaan inuu ku faano dalkiisa iyo dadkiisa—oo ma qoonsado, mana quursado. Waxaa lagu yaqaan inuu u danqado. La gaajoodo danyarta. La faqo bulshadiisa. Oo qarankiisa xume u diido. Inuu walaalkiis u oggolaado daadihinta siyaasadda dalka. Inuu yureeyo dallaalleyda sokeeye iyo daneystaha shisheeye. Oo uu calanka buluugga ah liicasho u diido. Kaasaa waddanka u dhashay—haba ka yimaado dibadda,e.”
Odaygii waxa uu afka ku guray laamihii u danbeeyay ee jeebka ugu jiray.
“Dhanka kale,” ayuu yiri odaygii “nin waddanka ku dhashay, waa mid un iskaga dhashay dhulka Soomaaliyeed. Hayeeshee aan weli gaarin dareen waddaninimo iyo qab Soomaalinimo. Qofkan oo kale waxa uu u dallici karaa waddani u hiilliya dalkiisa ama caada-qaate luggooyo dalkiisa iyo dadkiisa. Oo qalinka wax ku xado. Wax bililiqeysto. Gabdhihii faraxumeeyo. Nabadda hagaardaameeyo. Oo idaacadahana ka yiraahdaa ‘Looma dhamma.’ Wuxuu u hanqal-taagaa inuu qaxootinimo bilaa macno ah isaga noolaado. Oo aan waddankiisa waxba u soo kordhin. Wiilyahow, nin waddanka ku dhashay la mid ma ahan nin waddanka u dhashay—xag dareen iyo xag hiilba.”
Cawil waxaa uu dhuuxayay hadalkii odayga—oo dhinac socday.

Qeybta 10-aad
Addis Ababa, Itoobiya
Jewigu wuu degganaa. Bilicda magaaladu indho-qabad ayay laheyd. Nin risiq doon ah iyo nin dan kaleba lahaa waxay cammireen waddadii faras-magaalka. Baabuur rakaab iyo kuwo xammuulba laamiyada waaweyn ayay jiho walba u kala gooshayeen. Ciidanka taraafikada ee hagta baabuurta iyo kuwa nabad-sugiddaba waxa ay si teel teel ah ugu kala firirsanaayeen magaalada. Saro dhaadheer ayaa magaalada dhex qotomay—saro ay ka mid tahay xarunta Ururka Midowga Afrika. Meeshu waa Addis Ababa, caasimadda Itoobiya.
Qol lagu kulmo ayaa waxaa wada fadhiya rag iyo haweeney ka socday dawladda Itoobiya. Waxaa mid walba hor qotomay makarafoon. Waxaana dhinac yaallay cabitaan biyo cad ah. Waa shir ay albaabadu u xirnaayeen.
“Maanta waa kal-fadhigeennii lixdanaad ee rubac-sanadlaha,” ayuu yiri Wasiirka Arrimaha Dibedda ee Itoobiya, “oo ku aaddanaa arrimaha Soomaaliya iyo sidii laga yeeli lahaa haddii ay u bilato dawlad leh heybad iyo hannaan. Ogaada lixdii sano ee ugu danbeysay xaalku weji cusub ayuu la soo baxay—oo ah mid salka ku haya baraarugga shacabka oo ka daalay dagaal-ooge aan magaciisa saxiixi karin. Bal xoghaynta xafiiskeyga ka dhageysta warbixin kooban oo arrintaas quseysa.”
Waxaa makarafoonkiisa afka u dhaweeyay xoghayaha.
“Waad mahadsan tahay mudane,” ayuu yiri xoghayihii xafiiska arrimaha dibedda, “haddii aan dulmar kooban ku sameeyo meesha ay arrimaha Soomaaliya haatan marayaan, xaaladda Soomaaliya horta nabarkii aan la beegsannay waan la helnay. Weli iyaga ayaa isku sii jeedo. Jabkooda waa jiritaankeenna. Hayeeshee waxaa jira isbeddello soo guuxaya.
“Soomaalida waxay ka soo daali rabtaa colaadaha, oo waxa ay ku kaceen dagaal-oogayaashii. Oo kaaga daranee Somaliland iyo Puntland nabad iyo nidaam ayaa muddo ka jirtay. Meelihii uu dagaal-ooguhu ku harsanaa waad aragteen oo shacabka ayaa tashaday oo kacdoon isaga saaray dagaal-oogayaashii noo shaqeyn jiray. Cabsi ayay arrintan nagu heysaa.
“Cabsida ugu weyn waa Soomaaliya oo dib cagaheeda ugu istaagto, oo midowdo, qaasatan haddii ay dhadhamiyaan nabad iyo nidaam—oo ay rajo iyo nolol u soo noqoto. Arrinkaasi waa qatar. Waa jabkeenna. Waxay soo dedejinaysaa in mar labaad ay midoobaan Koofurta iyo Waqooyiga.”
“Intaas waan la soconnaa,” ayuu yiri gaashaanle Itoobiyaan ah oo hadalka ku kala gooynaya xoghayihii xafiiska arrimaha dibedda, “laakiin u gudub wixii talo-bixin ahee cusub ee xafiiskiinna ku soo kordhay.”
“Waa runtaa, Mudane,” ayuu yiri xoghayihii xafiiska arrimaha dibedda oo taaygii surka ugu xirnaa toosisanaya, “een, markii aan dhan walba ka eegnay arrimahan iyo halista ka iman karta, waxaynu isku raacnay dhowr qodob oo ka hor-tag ah illaa iyo xad.”
“Oo ah?” ayay tiri haweeney ka socotay xafiiska raysulwasaaraha Itoobiya.
“In labo arrin la kala saaro,” ayuu yiri xoghayihii xafiiska arrimaha dibedda, “oo si kala duwan loola dhaqmo.”
Raggii iyo haweenaydiiba waxa ay dhammaantood isha ku wada hayeen afka xoghayaha—oo sugayeen hadalka uu soo wado.
“Kow,” ayuu yiri xoghayihii oo hadalkiisa wato, “waa in la isku dheelli-tiraa awoodda xoogagga siyaasadda ku dagaallamaya. Tusaale ahaan, si aysan awoodda Shabaabku u wada guuleysan, waa in laga hor-keeno xoog hakiya—xoog ka soo dhex-baxa Soomaalida dhexdeeda. Si taas loo helo, Itoobiya waxa ay qaadday tallaabooyin wax ku ool ah sida abuurista iyo qalabeynta ciidamada wadaaddada Ahlu-Sunna. Sidoo kale waxaynu hub siinnaa miliishiyo aan hoos-tegin dawladda ku-meel-gaarka, oo annaga naga amar-qaato si loola dagaallamo Shabaab. Ogow, intaan oo ciidan ah keliya waxaa loogu tala-galay in ay hakiyaan faafidda Shabaab si ay Soomaalidu iyagu isugu mashquusho ebed. Marar badanna Itoobiya ahaan annaga ayaaba si toos ah u galno gudaha Soomaaliya si la isugu dheelli-tiro awoodda xoogagga hubeysan.”
Waxa madaxa luxay oo hadalkii la dhacay wasiirkii arrimaha dibedda.
“Haye,” ayuu yiri safiirka Itoobiya u fadhiya Qaramada Midoobay, “waa maxay arrinta labeysa middan koowaad ee ah isku dheelli-tirka awoodda kooxaha ku dagaallamaya Soomaaliya?”
“Midda labaad,” ayuu yiri xoghayihii xafiiska arrimaha dibedda, “waa in aan Soomaaliya laga qaadin cuna-qabeynta xagga hubka ah. Konton iyo sagaalkii kulan ee aynu isla qaadannayba Itoobiya waxay ku celcelisay qodobkan. Haddii xilligan ay Golaha Ammaanku oggolaadaan in Soomaaliya ay soo degsato hub ay u madax-bannaan yihiin, waxay taasi keenaysaa labo arrin midkood. Kow, waxa uu hubkaasi gacanta u galayaa Shabaabka—oo taa nooma roona. Ama labo, waxa qooqi doonto oo uu damac geli doonaa dawladda Soomaaliya oo weerar dhul-ballaarsi ah ku qaadi doonto deegaannada Soomaaliyeed ee hoos yimaada Itoobiya. Waa labo kala daran mid dooro.
“Marka waa in beesha caalamka laga dhaadhiciyo in aan Soomaaliya laga qaadin cuna-qabateynta hubka. Sababtu waxay tahay waxaa ku filan hubka AMISOM. Sidoo kalena waa in Ugaandha iyo Burundi la xasuusiyo in qandaraaska ciidamadooda uu ka joogsan doono haddii Soomaaliya loo oggolaado inay hub soo degsato oo ay isku filnaato. Kuna bishaareysta inta ay Soomaaliya
cunaqabateynta hubka saaran tahay, waxaa hirgelaya qorshaha ah isu-dheellitirka awoodda xoogagga ku dagaallamaya siyaasadda Soomaaliya.”
Waxa uu xoghayihii qurquriyay biyihii u saarnaa miiska.
“Raalli ahaada,” ayuu yiri isagii oo koobkii dul saaraya miiska, “qodobka saddexaad waa in la xoojiyo ciidamada AMISOM. Iyaga ha noqdaan cududdii dawladda Soomaaliya. Oo AMISOM ha la qalabeeyo. Ha la tababaro. Ha la nooleeyo. Oo ha la nafaqeeyo. Waa ciidan lagaga maarmi karo in ay Soomaaliya yeelato ciidan awood leh—oo qatarteeda leh.
“Qodobka afaraad waa in qurbaha laga keeno aqoonyahan Soomaaliyeed. Ogaada Soomaalidu way ka daashay dagaal-ooge aan magaciisa saxiixi karin. Marka waa in la keeno rag qurbo-joog ah, oo aqoonyahan ah, hayeeshee aan laheyn mabda’ Soomaalinimo—oo wax lala cuni karo, oo aan waxba dhaammin dagaal-oogaha xag hunguri-xumo. Shacabka Soomaalidana ha lagu maaweeliyo in ay heleen rag aqoonyahan ah—annagana danta noogu jirto waa iyaga oo aan ka dhammeysanno saxiixa ay magaca dawladeed ku saxiixayaan danaheenna dhow iyo kuwa mustaqbalkaba. Waa iga intaa tala-bixinta.”
Waxaa uu xoghayihii xafiiska arrimaha dibedda qurquriyay biyo u saarnaa miiska.
“Waad mahadsan tahay xoghayow,” ayay tiri haweeneydii ka socotay xafiiska raysulwasaaraha Itoobiya, “sidoo kale mahadsanid wasiirka arrimaha dibedda. Waqti iyo fikir dheer ayaad geliseen talo-bixintiinna. Laakiin talooyinkan waa kuwo ku taxalluqo waaqaca iyo isqabqabsiga maanta taagan—oo ah mustaqbalka dhow. Waa iga su’aalee, ma isla falanqeyseen oo ma heysaan talooyin ku aaddan mustaqbalka fog ee arrinta Soomaaliya?”
Waxaa qosol gaxgax leh ku dhuftay wasiirkii arrimaha dibedda.
“Qorshe iyo talo waynu heynaa,” ayuu cod deggan ku yiri, “qorshe u cuntamaya maslaxadda qaaska ah ee Itoobiya mustaqbalka fog.”
“Oo ah?” ayay tiri haweenaydii oo qalinka ku boobeysa buug hor fidsanaa.
“Kow, in Soomaaliya laga faramaroojiyo talada aayaheeda,” ayuu la soo booday wasiirkii arrimaha dibedda, “oo ay magan u noqoto talada IGAD labo dheh, inay daa’into u-gacan-hoorsiga UN-ta saddex dheh, iyo in dawlad-goboleedyo is ximanaaya loo sameeyo afar dheh.”
Waxaa qolkii saaqday aamusnaan kooban. Talooyinkan ayuu ruux walba ruugayay—iyo sidii loo meelmarin lahaa.
“Ma xuma,” ayay tiri haweenaydii ka socotay xafiiskii raysulwasaaraha, “waa talo aad looga soo fikiray. Kuwo kalena waa lagu sii dari karaa. Hayeeshee waa iga su’aalee waa tuma cidda dhaqan-gelinaysa taladan?”
Waxa ay dhammaantood u wada jeesteen miiskii uu fadhiyay wasiirkii arrimaha dibedda Itoobiya.
“Taa waa sahal,” ayuu yiri wasiirkii isaga oo afka u dhaweynaya mikarafoonka, “isla Soomaalida ayaa qorshahan dhaqan-gelinaysa.”
“Sidee?” ayay tiri haweenaydii.

Qeybta 11-aad
Nayroobi, Keenya
Waxaa gurigiisii soo galay Ergeygii Soomaaliya u qaabilsanaa beesha caalamka. Labo caruur oo uu dhalay ayaa ku soo orday. Inta jilib dhulka dhigay ayuu jilibka kalena cuskaday. Wuu dhunkaday. Oo ka qoslisiiyay. Oo laabta ku qabsaday sidii inuu qarniyo ka maqnaa.
“Waryaahadee ka leexda aabbe wuu daalan yahaye,” ayay tiri xaaskiisa, “caawo waxaan kariyay cashadii aad jeclayd. Isa soo diyaari.”
Ergeygii inta ku soo jeestay xaaskiisa ayuu dhabanka calaacasha ka mariyay.
“La’aantaada nolosha waa igu adkaan laheyd,” ayuu yiri isagoo muusoonaya, “abaal ayaan kaaga hayaa sida aad noo garab taagan tahay aniga iyo caruurta.”
“Safarkaaga Soomaaliya lama baajin karo miyaa?” ayay tiri xaaskiisa oo beddelaysa mowduuca, “waa halis. Noloshaada iyo mustaqbalka caruurtaada ayaad qatar gelinaysaa.”
Waxa uu Ergeygii u dhaqaaqay qolkii jiifka isagoo taaygii u xirnaa iska sii furaya.
“Horta markii aan Soomaaliya kaala hadlo maxaad ii inkirtaa?” ayay tiri xaaskiisa oo qolka ka sii daba-gashay, “ma hadalkeyga ayaa raqiis kula ah? Mise adiga ayaysan geeridu ku karin?”
“Boqol mar ayaan kuu sheegay,” ayuu yiri Ergeygu, “beenta ay idaacaduhu buunbuuniyaan ha dhegeysan—halista la sheegsheegayo waa buunbuunis.”
“Idaacadaha aad sheegaysid yaa u warrama oo uga sheekeeya arrimaha Soomaaliya?” ayay tiri xaaskiisii, “ma cid aan adiga aheyn ayay ka helaan wararka quseeya halista iyo halaagga ka socda Soomaaliya? Mise adigaa beenaale ah—oo u sheeko-xumeeyo idaacadaha?”
“Fadlan codkaaga hoos u dhig,” ayuu yiri Ergeygii, “Soomaaliya haddii aan tago dhib ima gaarayo. AMISOM ayaa joogta. Ilaalo Soomaali ah ayaa joogto. Waxba ima gaarayaan.”
“AMISOM iyo ilaalo kaleba maxay kaa celin karaan?” ayay la soo boodday xaaskiisa, “soo iyaga maalin walba meydkooda waddooyinka la soo waro?”
Markii ay intaasi tiri ayay is celin weysay—oo af labadii boohin furatay. Ergeygii inta dhinaceeda u soo jeestay ayuu u soo dhaqaaqay, habna siiyay, oo illinta ka tirtiray.
“Waxaan kuu ballan qaadayaa,” ayuu yiri, “inaysan waxba i gaari doonin. Mashruucan ay beesha caalamku ii wakiilatayna waa gabogabo. Markuu dhammaadana waxaan u guureynaa meeshaan doonno adduunka oo aan guryo iyo dhul ka gadaneynaa. Waxaa la ii ballan qaaday mag-dhow ku filan illaa todobo fac oo caruurteena iyo faracooda ah. Waxaa kaloo la ii ballan qaaday in caruurta la siin doono waxbarasho bilaash oo heer jaamacadeed ah. Marka fadlan igu garab istaag af iyo addinba sida aan mashruucan u dhammeystiri lahaa adigoo eegaya danteenna iyo tan caruurteennaba—haatanna waa gabogabo, oo mar dhow ayuu hirgeli doonaa, ciddii diidana waxaa naga kaafisa cududda militari ee AMISOM iyo cunaqabateynta beesha caalamka.”
Xaaskiisa iyadoon jawaabin ayay illintu ka dareeraysay. Saa kor ayay u soo eegtay ninkeeda.
“Horta waa iga su’aalee,” ayay tiri, “waa maxay mashruucan aad ku celcelineysid in laguu xil-saaray?”
“Arrintaasi waa sir culus,” ayuu yiri Ergeygii, “waa sir culus. Classified.”

Qeybta 12-aad
Xamar, Soomaaliya
Odaygii waxa uu buufta ku hayaa sigaar. Cawil ayaa garab socday.
“War heedhe maad iga hadhid,” ayuu yiri odaygii, “awalbay i cusleeyeen ciilka qaran la’aan iyo ceebta qaa’inul waddanka,e.”
Cawil wuu qoslayaa.
“Waxaa beryahakan nagu soo batay,” ayuu yiri odaygii, “rag af-Soomaaliga ku hadlo, hayeeshee aaminsan afkaaro shisheeye oo hagardaamo ku haya qarannimadii Soomaaliya.”
“Dadka ma iyagaa wada xun?” ayuu yiri Cawil, “oo wada daba-dhilif ah?”
“Anigu ma oran ereyga daba-dhilif,” ayuu yiri odaygii, “ogowse inta badan daba-dhilifyadu ma tiro badna—oo sidii la arki jiray waxay ku haraqmaan mowjadaha waddaniyiinta u heellan danaha dalka, dadka, iyo diinta.”
“Sida al-Shabaab oo kale maad ka waddaa?” ayuu la soo booday Cawil, “iyagaa u soo baxay shisheeyaha qasaya Soomaaliya.”
Waxaa qosol gaxgax leh ku dhuftay odaygii—oo socodkiisana sii watay.
“Su’aal?” ayuu yiri odaygii oo ku dhutinaya bakooraddiisii, “labo arrin haddii ay ku qabsato tee dooran laheyd?”
“Labo arrin oo see ah?” ayuu yiri Cawil.
“Wiilyahow ka soo qaad,” ayuu yiri odaygii, “waxaad tahay digaagad korsaneyso ilmaheedii ay dhashay. Waxaa digaagaddii u yimid labo col. Mid waa xoor, midka kalena waa mas. Xoorkii wuxuu yiri, ‘Digaagadyahey adiga ayaan ku cunayaa—oo haatan ayaan hilibkaaga miciyaha saarayaa.’ Maskii weynaana wuxuu yiri, ‘Digaagadyahey iska noolow. Iska cun, oo cab. Hayeeshee ogow dhashaada yar yar ayaan mid mid u liqayaa—oo halna kuuma hambeenayo.’”
Cawil wuu aamusan yahay.
“Haddii aan arrinkaasi ku xiro waaqaca maanta,” ayuu yiri odaygii, “kee baad dooran laheyd nin adiga ku yiri aan maanta dabka ku saarto, hilibkaagana dubto oo ku quuto; iyo nin ku yiri maanta iska noolow, laakiin berrito ii daa oo aan dabka saarto hilibkii caruurtaada?”
Waxaa aamusay Cawil.
“Kee dooran laheyd?” ayuu ku celiyay odaygii, “labadaa nin kee asxaan kuu sameeyay? Oo kuu sokeeyo?”

Qeybta 13-aad
Nayroobi, Keenya
Shirkii ayaa laga soo dareeray. Qolkii weynaa bannaankiisa ayaa la tuban yahay—oo fasax qado loo soo baxay.
Ergeygii daadihinayay shirka ayaa waxa dhexda gashtay weriyayaal Soomaali iyo ajnabi isugu jira.
“Shirka haatan waa gabogabo,” ayuu yiri Ergeygii, “meel fiicanna wuu marayaa, oo waxaa socdo wada hadal lagu qeybsanayo kuraasta. Oo loo qeybinayo qabiillada doorka weyn ka ciyaara siyaasadda Soomaaliya.”
“Mudane,” ayuu yiri weriye Soomaali ah, “ma dhab baa in ay jiraan qabiillo loo diiday madasha shirkan? Oo la ceyriyay?”
“Taasi waa been-abuur,” ayuu la soo booday Ergeygii, “cid walba oo door firfircoon ku leh siyaasadda Soomaaliyeed wuu u furan yahay shirka.”
“Marka aad leedahay door firfircoon ku leh siyaasadda Soomaaliya,” ayuu yiri weriyihii, “Mudane ma waxaad ka jeeddaa qabiillada hubka heysta—oo gacan-saar la leh Itoobiya?”
“I maqal,” ayuu yiri Ergeygii oo muusoonaya, “Soomaali shirkan way u dhan tahay qeybaheeda kala duwan. Cid gooni loo soo xushay ama cid gooni loo takooray midina ma jiraan.”
“Mudane ma laga yaabaa,” ayuu yiri weriye kale, “in maxkamad caalami ah la soo saaro shaqsiyaadkii ka danbeeyay burburka dalka iyo dadka?”
“Taa,” ayuu yiri Ergeygii, “waxay u taallaa Soomaalida. Laakiin ujeeddada miiskan wada-hadalka waa in la soo afjaro colaadda iyo dawlad la’aanta Soomaaliya.”
Weriye kale ayaa damcay inuu su’aalo weyddiiyo Ergeyga, hayeeshee waxaa u diiday nabad-sugiddii meesha joogtay, oo sii sagootisay Ergeygii.
Ergeydii Soomaaliyeed koox koox ayay isula faqayeen intii la sugayay qadada. Xoghayihii safiirka Itoobiya ayaa u yimaaday koox ergey ah oo meel tuban.
“Beesha caalamka,” ayuu yiri xoghayihii, “qorshe ayay u soo dhiibtay Ergeyga.”
Waxaa hal mar wada aamusay kooxdii uu u yimid.
“Qorshe noocma ah?” ayuu yiri mid iyaga ka mid ah.
“Qorshe ku aaddan sida loo dhisayo dawladda,” ayuu yiri xoghayihii, “oo meel waa kursiga madaxweynaha. Meel waa kan raysulwasaaraha. Meelna kan guddoomiyaha baarlamaanka. Taa waxaa garab-socota, qeybsashada kuraasta baarlamaanka oo uu guddoomiyuhu soo magacaabi doono iyo qaybsashada kuraasta wasiirrada oo uu raysulwasaaruhu soo magacaabi doono. Qabiillada siyaasadda isku hayana ay ku heshiiyaan kala qeybsashada tirada kuraasta—iyo in sidoo kalena qaar loo qoondeeyaa dumarka.”
“Mudanow,” ayuu yiri ergey Soomaaliyeed, “kursiga madaxweynaha annaga ayaa iska leh.”
Xoghayihii ayaa wejiga isku kaduuday—sidii qof aan fahmin hadalka.
“Sababka aan xaqa ugu yeelannay ma idiin sheegaa?” ayuu yiri ergeygii, “annagu hadafkeennu waa in la ciribtiro argagixisada, in Itoobiya loo saxiixo oo loo daayo dhulka ay xaqa u leedahay ee Soomaali Galbeed, in gobol walba oo Soomaaliya ka mid ah uu yeesho maamul ilaaliya danaha Itoobiya.”
Xoghayihii ilkaha ayuu qosol la caddeeyay—oo kala batbatay.
“Mudane intaas miyeysan ku deeqin?” ayuu yiri ergeygii, “annagu intaas aan sheegayba waynu fulineynaa—oo waxaan kaloon kuugu dareynaa hawlo kale. Sida in Itoobiya loo fasaxo inay canshuur la’aan isticmaasho dekedaha Soomaaliya; in la idiin soo musaafuriyo qolyaha nabadiidka ah ee waddankeenna ku dhex-dhuumanaya; iyo wixii kale ee aan isku af-garanno.”
Xoghayihii safiirka Itoobiya inta saacadda eegay ayuu muusooday.
“Beec raqiis ah ayaad heysaan,” ayuu yiri, “rag kale oo ka tirsan ergeyda ayaa ii yaboohay ballan-qaad ka fiican kiinna, oo iyaga xitaa si fiican iima sii qancinin. Waxaana dawladda loo caleemi-saari doonaa nin qanciya danaha Itoobiya oo beec fiican la soo shirtago. Iska sii qadeeya, waxaan sii raadinayaa cid kale oo ii yaboohda beec aan ku qanco—oo ay Itoobiya u aaydo.”
Raggii oo miiska qadada fadhiya ayuu xoghayihii ka dhaqaaqay isagoo xarragoonaya.

Qeybta 14-aad
Xamar, Soomaaliya
Cawil iyo odaygii way isla lugeynayaan.
“Su’aashaadu waa su’aal adag,” ayuu yiri Cawil oo lugta ku laadaya kubbad ka soo baxsatay dhallinyaro ku ciyaareysay waddada geeskeeda, “bal adigaan kugu soo xawilay, oo wax ka dheh.”
Odaygii waxaa uu tufay laamo jaad ah.
“Su’aalaha na horyaalla,” ayuu yiri odaygii, “waxay dhaafeen kuwo wax laga dhaho. Waxay gaareen kuwo laga aamuso—shib. Juuqna.”
Cawil waxa uu eegayaa dhulka, sidii ruux wax ka baaranaya. Odaygiina waxa uu afka ku gurayaa laamihii ugu danbeeyay ee jeebka ugu jiray.
“Adeer ogow,” ayuu yiri odaygii, “arrinku waa isma dhaanto iyo dhasheeda. Al-Shabaab sidii xoorka ayay maanta kuu dileysaa oo aysan waxna ula harin qarankii la oran jiray Soomaaliya iyo shacabkiiba. Oo ay soo dhaweysteen shisheeye, sokeeyihii Soomaaligii ahaana gowrac iyo barakicin ayay isugu dareen. Sidoo kale dallaalleyda haatan hor-boodaya dawladda iyo maamul goboleedyadana waxay sidii maskii sun culus la beegteen dhaxalkii jiilka soo socda, oo ay ka dallaalleen jiritaankii qaranka iyo kheyraadkiisaba.
“Haba fureen iskoollo. Haba fureen cisbitaallo. Haba fureen xafiisyo maamul. Haba fureen idaacado. Haba dhiseen meelo cusub. Mar haddii uu hoggaamiye walba talada uga danbeeyo Itoobiya iyo Kenya; mar haddii uu hoggaamiye walba ku hayo gobolkeygaay! gobolkeygaay! halkii uu oran lahaa qarankeygow! qarankeygow!; mar haddii goortii rajo soo iftiintaba uu mid caadaqaate la soo boodayo ereyga ah looma dhamma si uu dan qaas ah u gaaro; mar haddii hoggaamiye walba ay calooshu soo kuusan tahay halka dadkii ay mas’uulka ka ahaayeen ay hoostooda gaajo iyo harraad la dhimanayaan; mar haddii uu hoggaamiye walba u tartamayo u adeegista dano shisheeye iyo ku tumashada danaha iyo damiirka Soomaaliyeed; mar haddii uu hoggaamiyihii talada dalka hoos geeyay gumeyste cusub oo caddaan iyo madowba leh; mar haddii…mar haddii…iga daa, dhiigga ha igu karin,e. Qarankii Soomaaliya labadaas qolo ayuu ku maqan yahay.”
Cawil waxa uu eegayay odaygii. Wuxuu arkay illin ku soo istaagtay odayga.
“Soomaalida maanta joogta,” ayuu si dabacsan u yiri Cawil, “ma jirtaa wax ay u dhan tahay oo ay ku mideysan yihiin?”

Qeybta 15-aad
Addis Ababa, Itoobiya
Waxa ay haweenaydii ka socotay xafiiska raysulwasaaraha Itoobiya eegaysay wasiirka arrimaha dibedda—oo ay jawaab ka filaneysay.
“Qorshahaan waxaa meel-marinaya isla Soomaalida,” ayuu yiri, “waxaan hadalka ku wareejinayaa gaashaanlaha. Isaga ayaa hawlahaasi noo xilsaaran.”
Waxaa makarafoonka afka u soo dhaweeyay gaashaanlihii.
“Mahadsanid, jaalle wasiir,” ayuu yiri gaashaanlihii, “talada Soomaaliya annaga ayay maanta gacanta noogu jirtaa. Waxa diyaar noo ah rag Soomaali ah oo ciiddaas la tiro eg, oo noo shaqeeya, na maqla, na aaminsan. Dagaal-ooge ha dhihin. Maamul goboleed mid ka socda ha dhihin. Mid qandaraas kale wata ha dhihin.
“Marka su’aashu yeysan noqon yaa hirgelinaya qorshahan ee su’aashu ha noqoto taageero ma ka heli karnaa xafiiska raysulwasaaraha, midka IGAD, Golaha Ammaanka, iyo beesha caalamkaba? Taageero ah xag dhaqaale iyo xag siyaasadeedba? Aniguna waxa aan idiin ballan-qaadayaa in markii ay Soomaali heshiin rabtaba aan BBC-da soo fadhiisiyo mid ka mid ah raggaas inoogu jiro qaanadaha, oo aan afkiisa ka keeno inuu yiraahdo ‘looma dhamma’. Inta ay ‘looma dhamma’ ku hayaan waa inta ay ku sii raagi doonaan dawlad la’aan, goboleysi, colaado, abaaro, qaxootinimo iyo gacan-hoorsi joogto ah. Ka dibna waxaa noo fuli doono danaheenna mustaqbalka.”
Waxaa qolkii saaqay farxad iyo reynreyn.
Gaashaanlihii waa uu dhoollacaddeynayaa.
“Raggaan waa Soomaaliyee sidee ku aamini karnaa?” ayay tiri haweenaydii.
“Sahal,” ayuu yiri gaashaanlihii, “oo raysulwasaaruhuba wuxuu caalim ku yahay jawaabta su’aashaada.”
“Intaad iga dhaaftid waxa uu raysulwasuuruhu og yahay,” ayay tiri haweenaydii, “maad adiga i maqashiisid jawaabtaada?”
Gaashaanlihii dhoollacaddeyn been ah ayuu isku qasbay.
“Een…waa runtaa, marwo,” ayuu yiri, “haddii aan ku maqashiiyo jawaabta, Soomaalida hal mabda’ ayay ka siman tahay. Mabda’ ah in loo weyraxo, loo walaaco, la isku weheshado wixii quseeya qabyaalad iyo nin-xigsasho. Waxay ugu neceb yihiin ninkii kala hadlo danta guud. Waxay fogeeyaan, yasaan, doqon ku tilmaamaan, haddii ay rabaanna dilaan, ninkii kala hadla qaranimo iyo Soomaalinimo. Geesi waxay u yaqaaniin ninkii difaaco qabiilkooda. Indheergarad waa kii difaaca danta qabiilka. Abwaan waa kii gabay ku ammaano dagaalyahanka qabiilka. Wadaadkooda loogu jecel yahay waa midka qabiilka ugu nacamleeyo dulmiga, una fatwooda inay xaq ku taagan yihiin oo ay jannada geli doonaan ciddii ka dhimata. Iyaga Soomaalida ah ayaa horay isugu maahmaahay fiqi tolkii kama janno-tago.
“Saas ay tahayna, bin’aadan wanaag kama dhammaadee waxaa jiro hal hal dhif ah, oo daacad ah, karti iyo waxtarba leh. Laakiin isagana nasiib-darrada heysata waxay tahay waxaa harqiyay mowjado isasaaran—mowjado colaadeed, mowjado jahli, mowjado gaajo, mowjado madow oo mugdi ah. Nasiib-wanaag, isagoo kale waxaa fudud dilkiisa. Oo cid difaacaneysa ma heysto. Dadkiisu waxay difaacaan oo ay geesi u yaqaanaan ninka la dagaallama qabiillada kale—ninka hubka sita, oo wax burburiya, oo wax soo bililiqeysta, oo been iyo huuhaa ku hoggaamiyo.
“Dhanka kale, haddii uu midka daacadda ah ka badbaado dilka dadkiisa, waxaa nasiib kale ah in uusan ka badbaadi karin dilka shabaabka iyagoo lafahooda uga cabsanaya. Haddii uu shabaabka ka badbaadana waxaa uusan ka badbaadi karin sirdoonkeenna gudaha ugu jira Soomaaliya. Macnaha, sirdoonkeenna toos uma dilaanee waxa ay u wakiishaan mid ka mid ah raggaas qaanadaha noogu jira—oo iyagaa fagaare bannaan ah madaxa ka toogta. War qosol leh ma kuu sheegaa, marwooy?!”
Haweenaydii waxa ay madaxa kor uga soo qaadday qoraalkii ay ku boobaysay buugga.
“War see ah?” ayay tiri.
“Kaasoo kale,” ayuu yiri gaashaanlihii, “waxay Soomaalidu u taqaannaa ‘Looma ooyaan’!”
Hal mar ayay haweenaydii ku dhufatay qosol ay la muuqdeen lakabyadii hoose ee ilkaheeda. Raggii kalena qaar qosolkii ayay ku saxdeen, qufacna la dhiman gaareen.
“Oo kaaga daranee,” ayuu yiri gaashaanlihii oo qosol la fiqfiqleynaya, “cid uu u dhashay iyo cid uu ka dhashay ma jirto. Xitaa xigtadiisa soke ayaa iska fogeysa—oo yasto, haruufto, durto, docodeyso, sirta beesha ka qarsato, dilkiisana aan ka nixin. Gunaanadku waa: qorshahan waxa meel-marinayo isla Soomaalidee yaa ii ballan-qaadaya taageero? Xag dhaqaale iyo xag siyaasadeedba? Gudaha iyo dibeddaba?”
“Horta mid ku bishaareyso,” ayuu yiri wasiirkii arrimaha dibedda, “IGAD aniga ayaa mashruucan ka gadaya, oo ka dhaadhicinaya. Beesha caalamkana waxaa arrinkan ka dhaadhicin doono raysulwasaaraha. Golaha Ammaanka ee Qaramada Midoobayna waxaa noo jooga safiirkan—oo ka dhaadhicin doona. Gaashaanlow adiguna waxaad u xilsaaran tahay wixii quseeya hubeynta dagaal-oogayaasha, dhisidda xarumo sirdoonkeennu ka hawlgalo, iyo kaalmeynta ragga Soomaaliyeed ee doonaya in ay dhistaan maamul-goboleedyo naga amar-qaato.”
“Mudanow,” ayuu yiri gaashaanlihii, “waxaa igu ballan ah in aad aragtid Soomaaliya oo u jarjaran maamul-goboleedyo—oo qabiil qabiil, jilib jilib, ilmo-adeer ka ilmo-adeer, iyo xitaa labadii walaalaha aheydba aan u kala jebiyo maamulo danaheena noo fuliyo.”
“Kulligiin mahadsanidiin,” ayay tiri haweenaydii ka socotay xafiiskii raysulwasaaraha Itoobiya, “waxaan talooyinkiinna u gudbin doonaa raysulwasaaraha—oo isaga ayaa tallaabo habboon ka qaadi doono arrimahan. Arrinta uu gaashaanlaha ka dhawaajiyay ee ah taageero gudaha iyo dibeddaba, ha welwelin gaashaanlow. Sida aan u hubo wadkeyga ayaan u hubaa in badi beesha caalamku ay saxiixi doonto taladii dhankeenna ka timaadda ee Soomaaliya ku aaddan. Shirku wuu xiran yahay.”
Waxa ay raggii iyo haweenaydii shirayay uruursadeen xaashiyihii iyo qalimadii miiska u daadsanaa, oo ku riteen boorsooyinkoodii. Qolkii shirka ayay hal mar ka wada dareereen.

Qeybta 16-aad
Islaantii waxa ay shubeysay dhowr koob oo shaah ah. BBC-da ayaa ka shidneyd buulkeeda.
Warkii:
Waxa heshiis kama danbeys ah laga gaaray shirkii dib-u-heshiisiinta ee muddooyinkan danbe ka socday xarunta magaalada Nairobi ee dalka Keenya. Waxaa la soo dhisay dawlad cusub oo ku-meel-gaar ah. Hayeeshee waxaa natiijadii ka soo baxday shirkaasi isla markiiba qaaddacay rag ka dhex muuqda siyaasadda Soomaaliya—kuwaas oo ku dooday in si xaq-darro ah loo qeybsaday kuraasta, yirina looma dhamma awood-qeybsiga.
Islaantii inta ku faraxday qeybta hore ee warka ayay misana niyad-jab ka muujisay markii ay maqashay qeybtii danbe. Rag meesha ka ag-dhawaa ayaa u riyaaqay warkii, kuna farxay in la mucaaraday natiijadii shirka.
“Ragannimo iga dheh,” ayuu yiri mid buulka ka shaaheynayay.
Islaantii inta eegtay ninkii oo farxad la weyraxsan ayay billowday in ay kirligeedii babisato.
“Dad aan mabda’ qaran laheyn,” ayay tiri iyadii oo isla hadleyso, “dal uma daneeyaan, dadkooda uma diir-naxaan, shisheeyahana isu dulleeyaan. Tolow duulkan Soomaaliyeed goormay ka xoroobi doonaan ereyga ‘looma dhamma’?”

Qeybta 17-aad
Waxaa isla caweynaya safiirka Itoobiya ee Kenya iyo xoghayihiisii. Labo dhalo oo qamri ah ayaa miiska u saaran—iyo koobab dhalo ah oo gudaha wax lagu shubto ay kor u kacsan tahay, lehna meel gacanta lagu qabsado oo sidii usha u dhuuban iyo sal wareegsan oo miiska qabsanaya.
“Horta mid xasuuso,” ayuu yiri safiirkii, “xukuumaddii Soomaaliyeed ee dadka cabburin jirtay waxay si kama’ ah inoo sameysay asxaan weyn.”
“Asxaan noocma ah?” ayuu yiri xoghayihii oo sigaar afuufaya.
“Soomaalida waxaa cilmi-nafsi ahaan ka dhaadhacsan,” ayuu yiri safiirkii, “in madaxa looga taagnaa, oo la cabburin jiray. Taa waxay dhalisay in Soomaaliga maanta jooga uu ka aamin-baxo Soomaaliga kale—lama tashado, la lamana tashado. Taa waxaa u sii dheer, kii is-bidaya tol iyo deegaanba waxaa ku qafilan madax noqo oo mar danbe yaan lagu cabburin.”
Waxaa si yasid leh carab-jilqin u sameeyay xoghayihii.
“Isku soo duub,” ayuu yiri safiirkii, “fikirka noocaas ah oo salka ku haya cabburintii xukuumaddii hore ayaa waxay maanta annaga Itoobiya ahaan fursad inoo siisay in uu Soomaaligu nagu kalsoonaado—oo talada naga qaato, talada walaalkiisana ka aamin-baxo, kuna gacan-seero.”
“Waa arrin soo daahday,” ayuu yiri xoghayihii, “waa riyadii Boqor Menelik in ka badan qarni iyo bar ka hor—laakiin annaga ayaa sharaftaasi helnay.”
“Adiga mid aan ku xasuusiyo,” ayuu yiri safiirkii, “Boqor Menelik iyo cid kale sheekada ka weyn—Soomaalidu ma ahan dad sahal lagu geli karo. Hayeeshee qilaafka dhexdooda yaalla ayaa boqonaha gooyay. Inta ay iyagu isku sii jeedaanna waxaa nooga hirgalay mashaariic faa’iido badan leh.”
Waxa ay safiirka Itoobiya iyo xoghayihiisaba isla dhaceen koobabkii qamrigu ugu jiray—qosol iyo isu hambalyeyn galeen.
“Hambalyo Itoobiya!” ayuu yiri safiirkii, “bal eeg faa’iidada koowaad, ma jirto cid hadalhaysa dhulka Soomaali Galbeed.”
“Hambalyo, Itoobiya!” ayuu yiri xoghayihii.
“Faa’iidada labaad,” ayuu yiri safiirkii, “in yar oo welwel ah naguma heyso deked la’aanta na haysata—oo maanta dekedaha Soomaaliya ayay badeecaddu nooga soo degataa. Haatanna Jabuuti ayaaba noo oggolaatay in la dhiso waddo tareen oo isku xira labada dal si rarka badeecaddu inoogu soo maro.”
“Hambalyo, Itoobiya!” ayuu yiri xoghayihii oo dhaladii qamriga kor u qaadaya.
“Faa’iidada saddexaad,” ayuu yiri safiirkii, “waa sirdoonkeenna oo gudaha ugu jira ubucda Soomaaliya, oo daqiiqad daqiiqad noogu soo tebiyo wixii xog ee muhiim ah.”
“Hambalyo, Itoobiya!” ayuu la soo booday xoghayihii.
“Faa’iidada afaraad,” ayuu yiri safiirkii, “waa adduunka oo nooga danbeeya talada xal-u-helidda
Soomaaliya—oo cid aan uga heybaysaneyno ma jirto arrimaha Soomaaliya.”
“Hambalyo, Itoobiya!” ayuu yiri xoghayihii.
“Faa’iido shanaad,” ayuu yiri safiirkii, “oo aan ku qabno burburka Soomaaliya waa in aan ku guuleysannay dhisitaanka maamul-goboleedyo ku mashquulay sare-u-qaadidda calanka dawlad-goboleedkooda halkii ay ku mashquuli lahaayeen calankii qarankooda Soomaaliyeed.”
“Hambalyo, Itoobiya!” ayuu yiri xoghayihii.
“Faa’iidada lixaad,” ayuu yiri safiirkii, “waa hoggaamiyaasha Soomaalida oo kalsoonida ka luntay—oo taageeradeenna ku tiirsan xag siyaasad iyo xag cudud militariba.”
“Hambalyo, Itoobiya!” ayuu yiri xoghayihii.
Safiirkii ayaa aamusay, oo qamri ka shubtay dhalo.
“Ma intaas bay kaaga eg tahay?” ayuu yiri xoghayihii.
“Bal ii kaadi,” ayuu yiri safiirkii oo qurqurinaya qamrigii, “dhuunta ayaa i qallashayee.”
“Warkaasaa i gala,” ayuu yiri xoghayihii, “lix faa’iido keliya ma iyadaa nagu filan? Waaba qasaaro oo kalee!”
“Mid ogow,” ayuu yiri safiirkii, “arrintan yeysan kaa farxin—wuxu waa adduun,e.”
“Macnahaa?” ayuu yiri xoghayihii oo yaabban.
“Quwadaha hadda nagu daneysanayo,” ayuu yiri safiirkii, “sida ay maanta Soomaaliya u galayaan ayay annagana nagu sameyn karaan berrito. Marka wax la kala har. Laga yaabaa in ay Soomaaliya berrito hoggaamiso qaddiyadda Afrika oo dhan—oo aan mudanno.”
Waxaa qosol yasid ah ku dhuftay xoghayihii illaa ay ka timid illin.
“Weli dhallinyaro ayaad tahay,” ayuu yiri safiirkii, “aan afartanka gaarin.”
“Mudanow maad ii waddid,” ayuu yiri xoghayihii oo qoslaya, illintana iska tiraya, “guusha iyo faa’iidooyinka Itoobiya u soo hoyatay, aniguna aan hambalyada soo diree?!”
“Faa’iidada todobaad,” ayuu yiri safiirkii oo la yaabban dhoohanaanta xoghayihiisa, “waa Soomaaliga oo aan maanta u danqaneyn ciddii ay ciidamadeennu disho gar iyo gar-darro.”
“Hambalyo, Itoobiya!” ayuu yiri xoghayihii.
“Faa’iidada siddeedaad,” ayuu yiri safiirkii oo afuufaya qaac sigaar, “waa jiilka soo koraya ee Soomaalida oo ku indho-qaaday dawlad la’aan iyo qaxootinimo. Waxaa ku adkaaneyso inay fahmaan in uu ka maqan yahay dal la oran jiray Soomaaliya.”
“Hambalyo, Itoobiya!” ayuu yiri xoghayihii oo jidbeysan, oo misana ku celiyay, “Hambalyo!”
“Faa’iidada sagaalaad,” ayuu yiri safiirkii, “waa….”
Safiirkii oo hadalkii wada ayaa waxaa soo dhacay telefoonkiisii gacanta. Waxaa u soo qormay magaca ICG Secretary—oo ah ururweynaha International Crisis Group.
“Tolow maantana maxay rabaan?” ayuu yiri safiirkii oo eegaya telefoonka.
“Yaa waaye?” ayuu yiri xoghayihii.
“Waa gumeystihii shalay,” ayuu yiri safiirkii, “daneystaha maanta, iyo jirjirroolihii berrito.”
“Maxaa ka macno leh,” ayuu yiri xoghayihii oo sigaar shidanaya, “haddii uu dal berrito isbeddelo, quwadaha soo kacaya ayaan xiriir iskaashi la sameynaynaa sida Shiinaha iyo Hindiya.”
“Dhallinyaro,” ayuu yiri safiirkii oo telefoonka la sii dhaqaaqaya, “noloshu waa u rajo iyo riyo.”
Xoghayihii waxa uu dhaladii qamriga ka gororsaday intii ugu danbeysay, safiirkiina waxa uu taagnaa meel duruqsan isagoo ku hadlayay telefoonkiisii.

Qeybta 18-aad
Cawil iyo odaygii waxa ay ku soo leexdeen buulkii yaraa ee ay islaantu shaaha ku iibin jirtay.
“Anigu halkan ayaan nafta ku nasinayaa,” ayuu yiri odaygii oo fadhiisanaya, “oo gabadhan baan Soomaali iska fahannaa ee wiilyahow nabad iyo warsan.”
Cawil inta qoslayuu u sii gudbay biibitadii dhinaca ku heysay buulkii islaanta.
“Sheekaa iigu kaa harsan,” ayuu yiri Cawil, “waxaan isha soo marinayaa wixii warar ahee lagu soo qoray shabakadaha Soomaalida. Waanse kuu soo noqon, oo ka sii feker su’aashayda.”
Islaantii waxay shaah u soo shubtay odaygii.
“Su’aal noocma ah?” ayay tiri iyadoo shaahii siineyso odaygii.
“Mayee wuxuu rabaa,” ayuu yiri odaygii, “inuu ogaado haddii jirto wax ay Soomaali u dhan tahay oo ay ka mideysan tahay.”
Cawil waxa uu dul fadhiistay kombiyuutarka—warkii dalkana daalacanayay. Isagoo akhrinaya warkii ayuu maqlay buuq iyo bulaan ka dhacayay bannaanka. Dheg jalaq uma uusan siinin. Oo sii watay akhrintii wararka iyo faallooyinka siyaasadeed.
Buulkii habarta ayuu Cawil soo maray—oo ku soo noqday odaygii. Mise odaygii ha sheegin, oo ma joogin.
“Eeddo aaway odaygii?” ayuu ku yiri islaantii buulka laheyd.
“Miyaadan ogeyn waxa ku dhacay odaygii?” ayay tiri islaantii oo wiilka ku eegaysa weji murugeysan.
Cawil hadalkii ayaa ku dhegay. Afka ayaa kala tagay. Oo garaaca wadnihiisaa kordhay.
“Odaygii istaagga ayuu ka dhacay,” ayay tiri islaantii, “oo uu miyir beelay. Gaari-gacan ayaa lagula cararay oo cisbitaalkaa loo qaaday.”
Cawil wuu dhaqaaqi la’ yahay—oo sidii in dhulka lagu nabay ayay cagihii buur kala cuslaadeen. Inta awood iska baaray, oo dhabarka jeediyay, ayuu hal mar buulkii uga baxay sidii leeb la genay. Islaantii waxay u soo jeesatay barrnaamij gaar ah oo ka socday BBC-da.
Warkii:
Intaasi waxaa ku dhan wararkii naga soo gaaray dunida. Haatanna aan u leexanno barnaamij qaas ah oo ku saabsan waxyaalaha ku soo kordhay dalka Soomaaliya. Dhageystayaal tan iyo intii ay socdeen dagaallada sokeeye, sirdoonka adduunka raad muuqda kuma aysan laheyn arrimaha Soomaaliya. Beryahakanse waxaa soo if-baxaya kaalinta muuqata ee ay sirdoonku ku leeyihiin geyiga Soomaaliya. Sirdoonka la sheego in ay Soomaaliya ka shaqeyso waa CIA-da Mareykanka, Scotland Yard, sirdoonka Itoobiya, kuwa al-Qaacida, kuwa al-Shabaab, kuwa NSS ee dawladda ku-meel-gaarka ah. Waxaa iyana sirdoon leh maamul-goboleedyada sida PISTA uu ka hawl-gasha Puntland iyo sirdoonka Somaliland. Dhawaan ayay aheyd markii ay Kenya u qeylo-dhaansatay dawladda Israa’iil inay ka caawiso qatarta kaga iman karta Shabaabka.
Haddaba dhageystayaal waa maxay dareenkiinna ku aaddan arrimahan isgarab-ordaya ee haatan ku soo kordhay xaaladda dalka Soomaaliya?
Waxaa yeeray telefoonkii BBC-da.
“Halow, waa BBC-da. Qadka ayaad ku jirtaa—fikirkaaga dhiibo adduunweynaha ayaa lagaa wada dhageysanayaa.”
Islaantii waxa ay demisay BBC-da, dhabannadana gacmaha saaratay.
“Dad kala dan ah,” ayay tiri islaantii, “waxay u nuglaadaan duullaan shisheeye. ‘Looma dhamma’ sidaan ugu jirnay ayaan noqonnay bahalo-galeen—oo waa kaa jaajuus nooc walba leh inoo yimid. Waa yaabka yaabkiise, halka ay Soomaalidu u kala daadatay ereyga ‘looma dhamma’ ayuu adduunkuna ku midoobay isla ereygaasi oo maalin walba dawlad cusub ayaa middiyaha u soo soofeysata hilibka bisil ee Soomaaliya sidii iyagoo uurka ka leh, ‘Looma dhamma ku-lug-lahaanshaha arrimaha Soomaaliya. Bal yaynaan annaguna ka qadin qeyraadka dalkan baylahda ah.’ Allow dalkeenna samatabixi looma kala harin,e.”

Qeybta 19-aad
New York, Mareykanka
Waxa uu sarkaal ka tirsan Golaha Ammaanka akhrinayay go’aanno ka soo baxay shirkii IGAD.
“Ku: Golaha Ammaanka, Midowga Yurub, Midowga Afrika, Beesha Caalamka
Ka: IGAD
Haddii aynu nahay IGAD waxa aynu ku talinaynaa qodobadan soo socda si xal loogu helo arrimaha Soomaaliya.
Kow, waa in ay beesha caalamku isku meel uga soo jeesataa argagixisada ka faa’iideysanaysa dawlad la’aanta Soomaaliya.
Labo, waa in la xoojiyo ciidamada nabad-ilaalinta ee AMISOM xag dhaqaale, xag siyaasad, xag qalabeyn, iyo xag niyadba.
Saddex, waa in Golaha Ammaanka uusan dabcin cunaqabeynta hubka ee Soomaaliya saaran. Haddii kale waxa halis gelaya amniga geeska Afrika iyo danaha beesha caalamka maadaama uu hubkaasi gacanta u geli karo argagixisada caalamka ee ka hawl-gasha Soomaaliya.
Afar, waa in la dhiirro-geliyo ololaha NATO iyo beesha caalamka ay kula dagaalamayaan burcadbadeedda qatarta ku ah ganacsiga iyo isdhexgalka adduunweynaha.
“Mudanayaal iyo marwooyin,” ayuu yiri sarkaalkii shir-guddoominayay kulankii Golaha Ammaanka, “maxaa talo ah? Oo aad ka oraneysaan qodobadan?”
“Waa qodobo caqli-gal ah,” ayay tiri sarkaalad ku jirtay shirka.
“Waan ku raacsanahay,” ayuu yiri sarkaal dhinaceeda fadhiyay.
“Aniguna sidoo kale,” ayuu yiri sarkaal kale oo gadaal fadhiyay.
“Haddaba,” ayuu yiri sarkaalkii shir-guddoominayay shirka, “gacanta ha taagto ciddii dooneysa in qodobadan la ansixiyo.”
Marka laga reebo labo dawladood oo ka aamusay, saddex iyo tobanka kale ee xubnaha Golaha Ammaanka waxay isku raaceen in la ansixiyo qodobadii go’aankii IGAD. Shirkii si rasmi ah ayuu u xirmay, oo lagu kala dareeray.
Waxaa si gooni isu soo raacay labo ka tirsaneyd saraakiishii shirka joogtay. Waxay u dhasheen mid ka mid ah shanta dawladood ee xubinta joogtada ah ka ah Golaha Ammaanka. Elafeetar ayay hoos u raaceen.
“Waa ii farxad,” ayuu yiri mid, “in la isku raacay qodobadaan. Shirkadda walaalkeyga ayaa waxay qandaraas ku heysataa hawlo xasaasi ah oo Soomaaliya ka socdo.”
“Aniga xitaa,” ayuu yiri kii kale, “oday soddog ii ah ayaa qandaraas la galay Qaramada Midoobay. Oo wuxuu Soomaaliya ka wadaa hawlo lacag ba’an ku baxdo—oo wuu ka taajiray.”
“Sax waaye,” ayuu yiri kii koowaad, “Darwin xikmaddii laga dhaxlay ayaa aheyd survival of the fittest.”
“Waa run,” ayuu yiri kii labaad oo u riyaaqaya, “ninkii awood leh ayaa nolosha ku waara.”
“Kuwo badanna oo Soomaalida ka mid ah,” ayuu yiri sarkaalkii koowaad oo qoslaya, “waxay ku qanceen in ay qurbaha ceyr ka qaataan—shirkadaheenana waxay ku xisaabtamayaan in saacaddii ay Soomaaliya ka faa’iidaan malyuumaad doollar.”
Waxa qosol isku cammiray labadii sarkaal ee ka soo baxay shirkii Golaha Ammaanka.
“Talada dalka,” ayuu yiri sarkaalkii labaad, “haddii ay Soomaalida u wareegto, way na af-qaban doonaan, oo shirkadaheenna cubta gelin doonaan.”
“Talo iyo Soomaali?” ayuu yiri sarkaalkii koowaad, “hal qarni ayaa ka xigto inay Soomaali baraarugto.”
“Hal qarni kama xigtee,” ayuu yiri sarkaalkii labaad, “waxaa ka xigo iyaga oo isku helo rag hunguri ka sooman; qabyaalad ka xoroobay; faragelin shisheeye iskala weyn; madaxtinimo ka himmad weyn; kuna baraarugsan waaqaca qarnigan cusub; isku kalsoon oo oggol in la dhaliilo haddii ay qaldamaan; oo ka faana inay xoog iyo qori caariddiis wax ku maquuniyaan—oggolna in ay u dhintaan qaddiyad Soomaalinimo.”
“Qaddiyad noocma ah?” ayuu yiri sarkaalkii koowaad, “ma middii Shabaabka oo kale?”
“Soomaaliduba way ogtahay,” ayuu yiri sarkaalkii labaad, “in aysan Shabaab laheyn qaddiyad Soomaalinimo—oo ay yihiin maafiyadii diinta iyo dalka.”
“Haddaba waayahaye,” ayuu yiri sarkaalkii koowaad, “qaddiyad noocma ah?”
“Ma aqaan,” ayuu yiri sarkaalkii labaad, “waa arrin u taalla Soomaalida inay abuuraan qaddiyad Soomaalinimo—annagu hawsha noo taallo waa in aynu ka hortagnaa oo fashilino ciddii isku daydo inay abuurto qaddiyad Soomaalinimo.”
“Ka hortaggu wuu badan yahaye,” ayuu yiri sarkaalkii koowaad, “noocee ka waddaa? Ma ciidan Qaramada Midoobay baa loo dirayaa? Mise NATO ayaa sidii Liibiya ku duuleyso? Mise hab kale ayaad og tahay?”
Waxaa qoslay sarkaalkii labaad.
“Isdeji,” ayuu yiri, “labo siyaabo ayaa looga hortagayaa. Kow, waxaa arrimahaas naga kaafisa Itoobiya oo xubin firfircoon ka ah IGAD—deetana waxay la kaashaneysaa Midowga Afrika.”
“Warkaasaa i gala,” ayuu yiri kii koowaad, “bal habka labaadna soo daa.”
“Haddii uu nin waddanka jecel noo soo dhuuntana,” ayuu yiri ninkii labaad, “waxaa lagu sasabaa oo loo ballan-qaadaa jago ama hunguri.”
Labadii sarkaal iyaga oo sidii u sheekeysanaya ayay ka soo degteen elafeetarkii, kana baxeen sartii weynayd ee ay ku shirayeen.

Qeybta 20-aad
Wuxuu Cawil orod ku soo galay cisbitaalkii—oo isagoo hinraagayana isdhex-taagay qolkii uu odaygu jiifay. Mise waxa lagu qabtay qoryo AK-47.
“Istaag!” ayaa cod qeylo dheer ah yiri. “Istaag! Ha nuuxsan!”
Qolka waxa dhex joogay toboneeyo Ciidanka Xoogga Dalka Soomaaliyeed ah iyo sarkaalkii iyaga watay. Cawil sas iyo filanwaa ayuu isha ula raaci waayay wejiyada ciidankii qoriga ku qabtay. Oo rag baa garba-duub isla durbadiiba u xirxiray, dhulkana seexiyay. Saa waxaa sariirta korkeeda ka soo jalleecay odaygii oo huwan go’ shaal ah. Wuxuu la sheekeysanayay sarkaalkii watay ciidanka oo ku fadhiyay sariirta geeskeeda.
“War raggu geesisanaa,” ayuu ku kaftamay odaygii oo dhoollacaddeynaya, “war adeerayaalow wiilka ka leexda.”
Askartii waxay qoriga ka dul qaadeen Cawil oo dhulka warnaa.
Odaygii waxa uu isha la wada raacay askartii oo u badneyd dhallinyaro.
“Waryaada,” ayuu yiri sarkaalkii watay ciidanka, “ma maqasheen ninkii ku jiray Naafada Ciidanka Xoogga Dalka ee diiday in loo qoro mushaar?”
Ciidankii la socday sarkaalka waxay si fiican u eegeen odaygii. Cawilna isha ayuu la raacay.
“Waa kan hortiinna jiifo,” ayuu yiri sarkaalkii, “idiinma dhinna. Magaciisu waa Korneyl Xiddig.”
Waxaa indhaha taagay Cawil—kuna baraarugay cidda uu dhab ahaan u yahay odaygu.
“Adduunow xaalkaa ba’,” ayuu yiri odaygii, “markii aan idinka idinla ekaa, toban nin oo feero waaweyn oo hubeysan ayaan laad iyo looto kaga qaadi jiray hubkooda. Idinkana wiil dacas go’an oo aan hub sidan ayaad toban qori ku fooririneysaan. Cajiib.”
“Korneylow,” ayuu yiri sarkaalkii watay ciidanka, “adiga waxaa Ruushka kuu dirsaday qaran Soomaaliyeed oo lagu soo siiyay tababar komaandoosnimo; wiilashanna waxaa laga soo qortay xerooyinka qaxootiga, oo taangiyada AMISOM ayay magan u yihiin.”
“Sidaasaa u danbeysay dalkayagii,” ayuu cod qushuucsan ku yiri odaygii, “sidaasaa u danbeysay dalkayagii.”
Waxa uu odaygii gacanta salaam ugu taagay Cawil oo weli wejigiisa laga dheehan karay sas, anfariir, farxad, amakaag, iyo shucuur is wada qilaafsan.
“Korneyl Xiddigow martina way kuu joogtaa,” ayuu yiri sarkaalkii, “bal Allaha ku caafiyo waan kaa soo war dooni doonaaye.”
Waxaa sare u kacay sarkaalkii, oo madaxa saartay koofiyad.
“Maandhow,” ayuu yiri odaygii, “hal mid asxaan iigu samee.”
“Korneyl Xiddig,” ayuu yiri sarkaalkii, “haddii aad i tiraahdo ilaaladaada iiga tag, waan kaa tegayaa. Haddii aad i tiraahdo madaxweynaha iigu keen cisbitaalka, waan kuugu keenayaa. Haddii aad i tiraahdid waardiye qaas ah caawo iga naqo, waan kaa noqonayaa shaqsi ahaan. Wax sheego, geesiga dalkow!”
Cawil waxaa wejigiisa ka muuqday dheeh farxadeed. Oo wuxuu isku cabburinayay dhoolla-caddeyn.
“Codsigeygu waa sahal,” ayuu yiri odaygii oo muusoonaya. “Mar danbe qolkayga ha la soo gelin ciidan ilaalo ah.”
“Waa ballan,” ayuu yiri sarkaalkii, “sidoo kalena haddii uu kuu soo galo qof jilbaab iyo indho-shareer xiran waa aniga ee i ogow.”
“Maxaa?” ayuu yiri odaygii oo yaabban.
“Hee ilaalo la’aan,” ayuu yiri sarkaalkii, “yaa iga qarinaya kuwii habaaranaa ee Shabaabka?”
Waxaa hal mar wada qoslay odaygii iyo ciidankii la socday sarkaalka. Cawil indho-taag ayaa ka soo haray.
“Ku talagal,” ayuu yiri odaygii, “sir kuuma qarsoona,e. Askartaadiina ku maqashay; wiilkan aniga ii yimidna ku maqal.” Waxaa wada qoslay ilaaladii sarkaalka—iyo Cawil.
“Nabadey, Korneyl Xiddig,” ayuu yiri sarkaalkii, “Allaha ku caafiyo.”
“Aamiin,” ayuu yiri odaygii, “aamiin.”
Waxa qolkii cisbitaalka ka baxay sarkaalkii iyo ilaaladiisii.
Cawil waxa uu sugay illaa ay ka baxayeen ciidankii.
“Magac-laawe, yaah,” ayuu yiri Cawil oo muusoonaya, “waad ii dhuummatayee.”
“Weli magacaygu waa sidaa,” ayuu yiri odaygii, “weli waxaan ahay Magac-laawe.”
Waxaa qoslay Cawil, oo madaxa luxay.
“Soo fadhiiso,” ayuu yiri odaygii.
Cawil waxa uu salka dhigay meeshii uu ka kacay sarkaalkii.
“Sidee dareemaysaa,” ayuu yiri Cawil, “maxayna kugu sheegeen?”
“Waan fiicnahay,” ayuu yiri odaygii, “dhiigga ayaa kugu kacay ayay igu yiraahdeen.”
“Ma su’aalaheyga,” ayuu yiri Cawil oo qoslaya, “baa kugu kiciyay dhiigga?”
Odaygii wuu muusooday.
“Allaha ku caafiyo,” ayuu yiri Cawil, “waan ogaa inaad aheyd oday nooc kale ah.”
Waxaa ilbaabka soo garaacday kalkaaliso da’ yar.
“Adeer is diyaari,” ayay tiri, “shaybaarka ayaa laguu kaxeynayaa mar dhow.”
Cawil waxa uu eegay gabadhii—illaa ay ka sii libdheysay.
“Maad guursatid?” ayuu yiri odaygii oo eegaya Cawil.
“Oo haddaba ma adigaa og,” ayuu yiri Cawil, “inaan xaas leeyahay?”
“Kor waayeel waa wada indho,” ayuu yiri odaygii, “indhahaaga ayaa marqaati ka ah doobnimadaada.” Waxaa qoslay Cawil.
“Adeerow,” ayuu yiri Cawil, “bal intaanan shaybaarka laguu kaxeynin, su’aashaydii iiga jawaab.”
“Oo aheyd?” ayuu yiri odaygii.
“Soomaalida maanta joogta,” ayuu yiri Cawil, “wax ay u dhan tahay oo ay ku mideysan yihiin ma jirtaa?”
Odaygii kor ayuu u soo hinqaday, oo jiifka ka soo fadhiistay.
“Nasiib-darro,” ayuu yiri odaygii, “Soomaalida maanta waxa ay u dhan tahay ereyga ah ‘looma dhamma’.”
Waxaa qolkii ku soo noqotay kalkaalisadii. Oo ay sheybaarka u kaxeysay odaygii oo cuksanaya garabkii Cawil.
~Dhammaad~

Qoraaga kala xiriir:
claahijanno@gmail.com ama
facebook.com/Qalinmaal

Hadimo Jacayl

Waa sheekho aad u xiiso badan oo ka warramaysa dhibka, rafaadka, iyo hadimooyinka ay dadka dibadda ka yimadaan ku hayaan dhalinyarada is jecel ee dalka iyo siday ugu nugul yihiin waalidku dadka dibadda ka yimaada ee aan loo tix galin jacaylka lamaanaha ee wiilka iyo gabadha iyo guusha uu ku danbeeyo jacaylka runta ahi.

Waxaa qoray Mukhtaar Cabdi Sheekh (Bulshaawi)
mukho4me@hotmail.com
mukhinho@gmail.com

Sheekadani waxaa ay ka hadlaysaa wanaagga jacaylka marka labada qof raalida isku yihiin iyo sidayna waalidku u ixtiraamin jacaylka hablaha ee loogu qasbo nin aanay garanayn oo lagu siinayo dibadda ayuu ka yimid ama waa lacaglay ee aan loo meel dayn mustaqbalka inanta kuna kalifaysa wiilkay is jeclaayeen inuu dalkii iskaga tago oo uu badda u galo si isna barri loo yidhaa dibada ayuu ka yimid oo waa lacaglay…
Waa sheeko aad ka dheehan karto qoraal xeel dheer oo u socota iskugunadaba xidhiidhsan sidii filim oo kale ayna tafatireen qoraayada Soomaalida kuwooda ugu caansani kuna dheehan tahay jacayl iyo murti badani, waxaanay ku bilaabantay sidan.


Waxay ahayd goor casar gaaban ah abaaro shantii galabnimo, cadceeduna sii dhacayso, dhulkuna uu helay roob shuux ah, dhirtuna u badan tahay akhtar ka dharagtay roobkii guga, dadkuna wada qurux badan yihiin aad moodidna inay jawiga wanaagsan iyo dadku is heleen.
Waxaa magaalada Hargeysa ka caan ah in ay galabtii dhalinyaradu u soo dhaadhacaan suuqa, Mustafena waxa uu kala mid yahay dhalinyarada magaalada. Wuu soo kacay, maydhay, labbisna kiisii ugu qurx badnaa soo xidhay. Waxaa uu u soo dhaqaaqay goobtii
uu ka raaci lahaa baska, goobta oo aad u dad badan dadka xaafaduna ay inta badan ka raacaan baska, iyo basaska oo buuxa ayaa u sahlay in dhalinyaro iyo wayeel ay isku soo gaadhaan. Cabbaar marki uu soo socday, waxaa uu soo gaadhay goobtii baska, markii uu in dhoor ah taagnaa ayaa waxa uu isha la helay gabadh Ilaahay qurux u dhameeyay, caddaan xigta, dhuubnayn aan buurnayna, gaabnayn aan dheerayna habka labbiskana aad u qurux badan yahay labbis isku eeg oo basali iftiimaya ah, wali kama uu jeedsan Maryan, laakiin Maryan ayaa dareentay oo yara dhaqaaq joogsatay. Mustafe wali wuu ku maqan yahay oo waxa uu jecel yahay in ay is bartaan waayo waxaa uu ogyahay in aanay magaalada cidna iska garanayan oo uu dhawaan ka imid magaalada Burco. Waxay halkii baska in dhoor ah taagnaayeen jeclaana inuu barto inanta laakiin uu ku dhiiran waayay inuu la hadlo ayuu yimid baskii oo ay raacday Maryan, kana buuxsamay Mustafe dadka oo dumar u badnaa awgii.
Mustafe aad ayuu uga niyad jabay iyaga oon is baran inay halkaa ku kala tagaan, baskii labaad ayuu iska raacay isaga oo niyad jabsan, hawshii suuqa uu u tagay oo ahayd inuu abtigii la kulmona soo dhamaystay, isla markiiba wuu isa soo rogay oo xaafaddii ayuu ku soo noqday, ma uu baydhbaydhin ee waxaa uu toos u galay qolkiisii, markii uu sariirtii ku jiibsadayna waxaa maskaxdiisa ka dhexguuxayay kuna sawirnaa gabadhii uu maanta soo arkay. Mustafe daqiiqado yar ayuu isku badalay kuna noqday qof jacayl la il daran, dareenkiisii iyo ruuxdisii oo dhamina raacday Maryan.
“Ballan maaha jacaylku bandhig laysugu baaqee, waa ishaa biligtaada wax boggaaga ku beerma!”
Isagoo sidii ah ayuu waagii u baryay.
Mustafe waxaa uu dhigtaa iskuulka Faarax Cumar. Markii uu u bohoolay jihadi iskuulku ka xigay ayuu goobtii safka iskuulka lagu galayay ku arkay gabadhii uu shalay arkay. Mustafe arrin kaga sii daran intii hore oo waxaa uu baahi wayn u qabaa inuu helo cid uu lawadaago jacaylkan ku kaliyaystay…
Markii uu arkay iyana garatay inuu inankii shalay yahay indhahooduna si toos ah ayay iskugu dhaceen.
Maryan waa fasalka kowaad ee dugsiga sare, Mustafena laba fasal ayuu ka sarreeyaa oo waa ka saddexaad.
Maalintaas markiii uu galay fasalkii waxa uu bilaabmay warwar iyo fakir aad u xeeldheer oo ku salaysan jacayl uu Maryan u qaaday, cidna aanay u ogayn waxa uu ku tiraabayay erayo jacayl ah:
Dumar ugu filrooneey,
dayax shan iyo tobanaay,
dahab lagu masaalaay,
dawadii naftaydaay daryeel naftan
damqashada dhibaysana
dareenkaga mooye mid kale maya…

Maalintaas oo dhan muu dhigan iskuul ee waxa dhamaan jidhkiisa iyo maskaxdiisaba saaqay jacayl ku kaliyaystay, kuna hamiyay inay mar uun is calman donaan.
Markiii uu xaafaddii tagay, uuna qadeeyay, ayaa haddana uu halkii ka billaabay lakiin imika waxa uu ku fikirayaa sidii uu ku heli lahaa Maryan ama meel uu kala xidhiidho, meel dheerna ka ma uu doonan ee waxaa uu la xidhiidhay inan ay saaxiib yihiin oo la yidhaa Faysal oo ay iskuulkana isku fasal yihiin xaafaddana wada daggan yihiin.
Faysal waa wiil aad u furfuran oo dhamaan dhalinyarada xaafaddana ay is yaqaanaan, wiilal iyo gabdhaba.
Markii uu iskuulkii usoo baxay ayay Faysal dariiqa ku kulmeen laysna salaamay, kadib in dhoor ah markii ay kala aamusnaayeen ayuu Mustafe calool adaygay, kuna dhiiraday inuu waydiiyo wax cinwaan ah hadduu ka hayo Maryan, maadaama uu isagu uga war roon yahay, Faysalna u ballan qaaday inuu siin doono marka la rawaxaayo, kana cudur daartay inaanu imika hayn. Mustafe waxa gashay yididiilo inuu helayo Maryan, helayana cid la wadaagta jacaylka ku kaliyaystay.

Rawaxaadii goor ay tahay ayuu Mustafe soo hor istaagay iskuulka oo uu dagdag uga soo baxay sii uu faysal u arko marka uu soo baxo, se waxa uu arkay maryan oo ku dhexjirta hablo badan lays eeg laysna garay lakiin wax wada hadal ahi majiraan inyar kadib ayuu soo baxay Faysal, waxay wada qadeen dariiqa dheer ee loo maro xafadooda, kaftan badan iyo sheeko aad u macaan oo aywada wateen ayaa waxa ka soo gaadhay xafadahoodi markii ay sii kala hadhayeen ayuu Faysal Mustafe ku yidhi,
“Saxiib waxaad iga sugaysay numbarkii Maryan.”
Uguna jawaabay, “Haa…”
“Saxiib waa kan ee qoro.”
“Waayahay,”
“Waad mahadsan tahay. Waxaan abaalkaaga ku gudana garan mayo.”
“Maya saaxiib intaas iyo in kabadanba waa laysku leeyahay.”
“Waayahay saaxiib ee waa inoo barri inshaa Allaah.”
Farxad aan waayadaa lagu arag ayaad ka dheehan karaysay wajigiisa Mustafe, waxaana uu la dhacsanaa sida yar ee uu ku soo ¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬helay nambarka Maryan ileen qofay wax ka awood wayni wataan meel walba uu la galaye waxa uu u samray inuu heli doono.
Kadib markii uu gurigii tagay ayuu qadeeyay isagoo faraxsan aad moodidna gabadhuu u bahnaa inay is heleen ayuu waxa uu tagay sariirtiisii waxaana uu billaabay fakir uu siduu ula xidhiidhi lahaa ka fikiraayo iyo siduu iskugu sheegi lahaa aakhirkiina waxa uu go’aansaday inuu u qoro farriin kuna sheegto baahidiisa, waxa uu qoray farriintii oo uu aad uga shaqeeyay kuna sheeganaayo jacaylkiisa kana codsaday inay la qabato ee aanay ku diidin.
Markii uu diray farriintii waxa maskaxdiisa ka bixi wayday bila ay la socotaa qof kale amaba aanay adiga kuugu qanacsanayn waxa uu fikiraba waxa uu habeenkaas seexday isagoo aad moodid inay ku tidhi kuma rabo amaba kula ma qaban karaayo jacaylkaan.
Maryan waxa ay heshay fariintii uga timid Mustafe, garatay markay akhriday cidda uu yahay wiilka u soo qoray fariintan lakiin aanay u lahayn aqoon durugsan wiilkan soo calmaday fikir dheer dabadii waxay nafteeda ku qancisay inay farriin u qorto ay ugu jawaabayso.
Walal waan ku salaamay waanan helay farriintaad ii soo dirtay ujeeddadeedina waan fahmay, laakiin adoon walaal wax kale u qaadanayn aan ka soo fikiro maalinta arbacadana aan kuugu soo war celiyo… ok bye…
Mustafe wali waxa uu la ildaran yahay jacayl ku kaliyaystay isagoo aad u fikirayay ayuu niyadda iska yidhi,
“Alla dhib badanaa marka uu jacaylku kuugu kaliyaysto.”
Jacaylku waa wax jiray, jira, jiridoonana ilaa inta ay aduunyadu ka dhamaanayso, laakiin dadka ku kala duwan yihiin siyaabaha uu u galo iyo sida loo wadaago, runtiina haddaan jacayl jirin aduunyaduba ma joogteen.
Goor ay fiid tahay ayuu Mustafe helay farriintii Maryan, akhriyay fahana waxa ay uga jeeddo kalmada waan ka soo fikirayaa. Markiiiba waxa uu is waydiiyay in ay Maryan cid kale xidhidh la leedahay jacaylki ula ildarnaana uu kusii kaliyaystay waanu kaga sii daray inti hore waayo rajo ayuu qabay markii hore ilaa imikana mid aan dheearayn ayuu qabaa balse waxa uu aad uga fikiray kalmada waan ka soo fikiri doonaa. Habeenkiiyo dhan muu seexan, warwarka iyo walaaca iyo walbahaarka jacaylku baday ayuu la ildaran yahay wuxuu habeenkiiyo dhan kolba dhinac isku rogo ayuu waagii u baryay isagoon wax niyadda u hayn ayuu iskuulkii tagay.
Cidda aragtaa waxay ka garaanaysay meel dheer inuu is baddalay waayo fikirka faraha badani dadka wax ayuu yeelaa jidh ahaan iyo maskax ahaanba.
Wuxuu sidii uga fikiraba waxa uu naftiisa ku qanciyay in uu sugo waxa ay barri Arbacada ula timaaddo.
Waxa la gaadhay maalintii Arbacada Mustafena wax jawaab ah wali ma hayo, galabtii markii la gaadhay ayuu taleefonkiisii eegay lakiin wali wax farriin ah ma hayo.
Waayaha aduunyadu fara badanaa imisaa wiil dhalinyaro ah jecel gabadh, gabadhuna wiil kale wiilkuna gabadh kale, aduunyada dhamaanteed ayaa ah iskadaba wareeg jacaylkuna waa shay ka qiimo iyo qaayoba badan in lays khiyaameyo ama been laysku maaweeliyo, jacaylka runta ahna sida lagu helaa way adagtahay waayo mar walba qof ayuu ku soo horeeyaa lakiin kii la jeclaaday sida lagu helo ayaa adkaata.

Mustafe wuu isbadalay misaankii dhamayska tirnaana wuu yaraaday waxaa ka soo dhaadhacay fikirkii faraha badanaa iyo jacaylkii uu la daala dhacayay goor ay fiid tahay ayay Maryan oo ilaa shalay ka warawasanayd waxay ugu jawaabi lahayd soo qaaday telephone keedii waxayna u qortay fariin dreenka ay ka qabo ugu gudbijnayso waxaanay ku bilawday,
Walal Mustafe waan ku salaamay igana raali ahow hadaan kaala ragay jawaabta lakiin waxan filayaa inaad ku qanci doontid, walal amaba gacaliye silamida sida dareenka jacayl aad iigu qaaday ayaan ana kuugu qaaday ,runtiina aragtidaada wan ku qancay una bogay waxaanan ku han wayanahay inay inoo bilaabanto nolol cusub oo ilaa heer mustaqbal ah kana dheer maaweelo iyo wakhti lumis .
Aniguna waaxaan ku balan qaadaya in aan inta noloshayda ka hadhay aan adiga nolosha kula qaybsado.
Jacaylku waa dareen xoogan oo qofka bini aadmig ah ka xoog wayn inuu kaan taroolo, ama lado hurdo qofka uu jantay la, aantis ama uu farxo farxad niyada qofka uu jantay la,aantis.
Waa dareen dhib badan oo qofka warwar iyo walaac faro badan ku abuura kuna mutaysto dhibaato hadii uu waayo ruuxa uu jeclaaday kuna kalifaysa xataa dhimasho iyo inuu iska naco aduunyada ,qofka uu jacaylka dhabta ahi hayo uu ka sooma farxada ama cuntada kaliya waxa u muuqda waa ruuxa uujantay ,farwal oo uu dhaqaajiyana waxa uga dhex muuqda ruxaas .
Mustafe wuxuu malintiiyo dhan sugaba goor ay fiid dandeed tahay ayuu halay fariintii maryan ,garay ,dadag inta uu ula orday ayuuu qolkiii la tagay si aad u taxadar badana u akhriyay,markii uu soo gaadhay walal amaba gacaliye ayay neef badan ka soo booday isla makiiba waxa galay fifircooni aan wayadaa lagu arag waxa uu imika u diyaar garoobay inuu la hadalo oo ay Telephone ka shekaystaan madaama imika ay labadooduba raali isku yihiiin habeenkaasna umay suuro galin inay wada hadlaan lakiin habeenkaas waxa uu seexday Mustafe hurdo aanu waayowayo seexan farxad badanina ku dhehan tahay aroortina waxa uu kacay isaga oo aan dhinacna isku rogin habeenkaas.
Goor ay casar tahay ayuu telephonekii soo qaatay oo hawlihisii oo dhana uu soo dhamaystay isaga oo aad uga warwar san waxa ay kuwad hadli donan iyo sida ay u soo dhawayn doonto marayan ayuu qaday telkiii kadibna garaacay nuberkii marayan ,una dhac qadar yar dabadii waxa ka qabatay Marayan garatay inuu Mustafe yahay ,
“Halow,” ayay tidhi.
Markaasu ugu jawaabay, “Halow. Walaal Maryan miyaa?”
“Haa,”
“Ii waran walal xaladaada cafimaad iyo wayahagaba.
“Aad baan u ficanahay macaan, adiguna?”
“Aad iyo aad alxamdulilaah.”
Markii ay intaas is waydarsadeen ayuu Mustafe hadalkii qaatay oo yidhi, “Maryan waad ka warhaysaa arinkayga runtiina waxaad tahay qof aan u bogay, aadna waan kuu jecelahay taas oo ay tahay had iyo jeer naftayduna jeceshahay in aad i dhinac joogtid runtiina Maryan isagoo cod hoose ku hadlaaya ayuu yidhi, “I love you, Maryan.”
Maryan way yaabtay jacaylka intan gaadhsiisan ee mustafe ku kaliyaystay mudada waxay ugu jawaabato ayay garan wayday iyadoo hadalki ku dhagdhagaayo ayay tidhi,
Een…een… Mustafe sida aad iii jeceshahay iyo sii kasii wanaagsan ayaan kuu jecelahay
Markuuu intaas maqalay ayay neef uu hiin raagay ka soo booday isagoo hadalkii sii watana waxa uu yidhi, “Macaan Maryaneey anigu waxaan doonayaa inaan kula samaysto nolol heer mustaqbal ah markaa waxan kaa codsan laha haday jiraan wax anan ogayn in aad imika ii sheegto inta ay goori goor tahay.
Maya gacaliye anigu cidkale oo ay wax naga dhexeyaan ma jirto aan adiga ahayn waxanan kuu balan qadayaa inaan inta noloshayda ka hadhay aan agtaada ku dhamasto.
Mustafe waxa gashay yididiilo aad u xeeldheer oo jacayl dhab ah.
Markii ay intaas Maryan tidhi ayuu hadalkiii ku soo noqday,
Xabibi malaha inbadan ayaynu wada hadlaynay ee goorma ayaynu ka dhiganaa balankeena kowaad
Maryan oo aad marakan moodid in ay jacaylkii u soo dadagtay ayaa qabatay balankiii oo tidhi,
Macaan mustafow Bari shanta galabnimo maxaad ka qabtaa
Waxba ee halkee ayaynu iskugu nimaadnaa
Huteel Barwaaqo qaybtiisa danbe ee beerta,
Waayahay gacaliso aad baan ku jecelahay.”
Waayahay gacaliye ana sidoo kale aad baan kuu jecelahay
Jawigu qurux badanaa roob ayaa qaaday in yar ka hore dadka badan kiisu waxay u badan yihiin dad ku la bisan dhar wada qurux badan iyo cadceeda oo faladho dhadheer oo casaan xiga bixinaysa qofka midabkiisana ka dhigaysa mid aad u nuuraya huteelka ay ku balameena waa mid wada dhir akhtar ahi ku taal mutulo lagu cunteyaana ka buxaan waxay Maryan oo aad moodid in aanay waxba la hadhin sidii ay u raali galin lahayd jacaylkeeda ayaa soo horeysay dharna kii ugu quruxda badnaa soo xidhatay cadarka ka soo uraayana ud goonkiisa ay dadka agmarayaa oo dhan ayuu saaaqay quruxdeedana malintaas qof arkay ayuun baa ka warami karaaya xiisaha ay u hayso jacaylkeeda ayaa aad ugu dheer iyo waxay uga sheekayn doonto ayay ka sii fikiraysaa iyadoo kolba isha ka khawisaysa saacada ayuu Mustafe ka soo galay albaabka danbe ee huteelka markiiba indhahooda ayaa is qabtay intii uu soo socday ayay niyada iska tidhi
Alla wiilku qurux badanaa
Mustafe malinkaas qofkii arkaa waxa uu modayay inuu caawa arooos yahay, dhisnida jidhkiisa iyo labiska oo is helay dartiis markii uu soo dul istaagay ayay salaan aad iyo aad u kalgacal badan oo laba is jecel is waydarsadaan dhab isku siyeen markiibana wada fadhisteen siday u shekaysanayeen waxaad moodaysay qaar ilaa waligood is yaaqaanay lakiin waa kulankoodii kowaad mustafe oo aftahanimada u dhashay ayaa sheekada furfurayay oo Maryan in yar oo xishood ah ayaa ku jiray dadka ag Maryana waxay arkayeen oo kaliya labada qof ee qoslaaya waxay sidii u shekaysataan ba waxay malinkaasi uu ahaa malin ay beerta midhaha ku gurteen si ay ugala baxaan markay bisladaan jacaylkunaa wanaagsanaa raaxo badanaa lagu dagi ogaa marka labada qof raalida isku yihiin mustafe waxa uu dhibkii ka soo gadhay jacaylkii ku kaliyaysaty ku ilaaway kulankan faraxadii iyo kalsoonidi ay u muujisay Maryan
Maryan oo madaxa hoos u dhigaysa xishood jacayl dartiis ayaa heestan ku heestay waliba ku luuqaynaysa,
Galgacaylku waa qani caashaqa ka qaro wayn
Quruxiyo wanaag badan
Waana shay ku qaaliya qimaynta aadmiga
Labadaysla qaatan qalibigooda Kama ba’o

Bisaylka ay jacaylka u bisladeen ayaaa kulanka laga dhadhan sanayay layskuna balan qaad in aan wad mooye wax kale kala kaxayn mustafe oo gabogabadii kulankaas la hadalayay Maryan ayaa yidhi, “Maryaneey noloshayda inta ka hadhay lagama yaabo in aan meel kale kaaga baydho lakiin wax walba adigaaa ayaa iga samayasan karaya oo ishaad ii mujisid ayaan kula nolaanayaa waligayna waan ku jeclaan doonaa
Hadalka Mustafe oo u badanaa afeef dhigasho iyo dardaaaran ayaay Maryan oo taxadraysaa kaaga jawaabatay, “Naftayda waxaad ku abuurtay dareen jacayl oo aanay waligeed arag marwalbana xagaga ayan ahay kuna balan qadayaa runtiina waan ku jecelahay
Goor ay tahay fiid cawl ayay kala tageen iyagooo gacmaha is haysta kalgacayl badana isku muujinya.
Xiisuhu inta uu cusub yahay labada qof ee is jeceli waxa caado ah in ay soo ban dhigaan dabeecado aad u wanaagsan iyo hab dhaqameed laysku raali galinaayo Mustafe iyo Maryana kamay madhnayn habdhaqameedkaa nololeed ee cadada u ah bani aadmiga.
Kulan koodaasna waxa uu samayn wayn ku yeeshay Marayn oo sheekadoodii macaanayd iyo kaftanki Mustafe ilaawi wayday habeenkaas oo dhana cajaladeeda xusuta ayay ku soo celceshaynaysay faraxdii kulankaas ka dhacday marwalbana waxay ahayd mid ka fikirta oo jeclayd in ay is ag jogaan daqiiqad walba.
Jacaylku waa dhibaato badan yahay marwalbana sida uu dadka ku galo lama yaqaano oo waxa la arkaa uun isagoo qofku la iladaaran jacayl Maryana sidaas ayay ahayd goorta uu Mustafe u soo bandhigay jacaylkisa iyo siday raalida ugu noqotay ee ay jacayl ad u xoog wayn u qaaday may garanayn waxaanay marwalaba ka caban jiratay kulan kooda oo yaraa awaadii Mustafe taasi waxay ku noqotay laf dhuun gashay oo waxa uu ahaa mid marwalba isku daya inuu raali galiyo gacalisadiisa waxaana la gadhay kulankoodi labaad waxay ku balameen guri ay inan maryan asxaab dhaw yihiin oo hinda layidhaa dagan tahay waxaanay kul meen habeenkaas iyagoo aad moodid in ay isku soo halilayaan xiisaha jacaylka dartiis
Mustafe waxa uu garaacay gurigii waxaana si dagdag ah uga furtay Maryan oo ka garatay shan qadh yaraan tiisa inuu isagii yahay markiibana salaan aad u kalgacal badan ayay kula booday waxaanay soo dhawayn diiran kadib fadhisteen qolka fadhigaa oo habeenkaas u eeka inuu yahay qol loogu talo galay laba is jecel waxa wada cas ee yaal awgii
Waxay habeenkiiyo dhan sheekaystaan waxa sharaab albaabka kala soo gashay
Hinda oo aad u xishoonaysa waxaanay ku bilowday
Salaamu calaykum walal
Wacalaykuma salaam
Maryan oo ka faaidaysanaysa salaanta wanaagsan ee Hinda ayaa tidhi
Wow! Salaam qurux badanidaa kaalay aan iskiin baro hadabee wiilkan kolay warkiisa waad haysaaye
Hayga khajilsiin ee iga daa Maryan.”
Wiilkan waxa layidhaa Mustafe wana kaanu nolosha waadigi doono hadii alle isku kayo simo
Marki ay intaas tidhi Maryan ayay Hindi iska baxaday waxaana hadalkii la wareegay mustafe oo yidhi, “Inantii waad ka xishood siisay.”
“Maya ee waan is kiin barayay oo kaliya, macaaan.”
Wayahay inta uuu yidhi ayuu ku yidhi; “Hadaaan caawa ku yidhaa ii cadee inaad I jeceshahay maxaad iigu cadayn lahayd
Inta ay cabaar fikirtay ayay ku tidhi; “Indha isku qabo anaa kuu cadaynaaya jacaylku halka uu iga gaadhsisan yahaye
Mustafena isku qabtay ayay dhunkasho aad u naxariis badan ka dhunkatay labada dhaban iyo sujuuda marakasay ku tidhi kala fur indhaha hadaba si aad iigu sheegtid intaa aan ku jecelahay ileen adaa cabirayaye, inta uu aad eegay indha Maryan ayuu heestan isagoo ku lu qaynaya ku yidhi;
Damiir hal adeegnimiyo
quruxda lagu daahayee
darandar indhii arkaan
marnaba daymada kadaaline
timaha kala degay dusheediyo oo
ilkaha dabarkaley dilee
waxaan dumar daydayoon
mid iidana raadiyaba
hadaan taan doonayee illaahay
kaducaysan jiray
anagu dejiyeyshelnee
rabbow isu kaaya daaa
www.saakow.com
dadnimo dhaqankeeda iyo
quruxda lagu deyrayee
dadkaba ruuxaysbartaan
kolnaba diiqad aanan gelininee
degeni socodkeeda iyooooo oooooooo
dibnaha madowgaleey dileeeee
waxaan dumar daydayoon
mid iidana raadiyaba
hadaan taan doonayee ilaahay
kaducaysan jiray
anagu dejiyeyshelnee
rabbow isu kaaya daaaa
Jacaylkaagu waxa uu ila mid yahay si aanan qiyaasi karayn hadaan ku idhaa waxanku qiyaaso ma garanayo maad ila yaabi macaan runtiina waxan ahay mid daradaa la il daran jacayl aan jacelaahay inuu midha dhalo.
Xiisaha jacaylka ee dhex maray kadib waxa ay dib u bilawdeen sheeko aad iyo aad u xiiso badan, xiisaha jacaylku ayaa laga dheehan karayay labadoodaba habeenkaas marwalbana waxa ahayeen qaar isku niyad san oo aan hadalka lakala khajilayn dareenkooduna uu isku mid ahaa raalina kuwad ah in ay nolosha wadagaan ilaa ay ka gaadhsinayaan heer mustaqbal oo intifaac leh iyo nolol wanagsan leh
Kulankan oo jawi Dagan ugu dhamaday oo aad iyo aad u heer sareeya kan xiisoo iyo xamaasadd badnaa kuwoodi hore waxay sidii ahaataba waxa Maryan iy Mustafe jacaylkoodi ogaaday dhamaan dadki xaafada iyo dhalinyaradiiiba waxaanay noqden dad lagu sheekaysto marwalaba oo la soo hadal qado midkood waxay sidaa ahdaana waxa ogaaday akhirkii xaafada Maryan oo ah dad lacag lay ah kana xumaa in inantooda lagu arko inan yar oo aan waxba haysan si ay taas uga hortagaana waxay Maryan u sameyeen wakhti cayiman oo aanay dhinacna u dhaafi Karin lakiiin laba is jecel isku raali ah dadkoo dhana iska xushay ma wayaan si ay ku kulmaan waxay kulmi jireen malin walba marka nusasacaha iskuulka la gaadho jacaylkooduna waxa uu ahaa mid sii xogaysta ee aan waxba u noqon turturo walba oo loo dhigo kuna qanac sanayeen in ay dhib iyo dheefba wadagaan ilaa inta ay ka midho dhalinayaan Maryana waxay ahayd mid marwalba telephonka kala soo hadasha Mustafe iyadoo ka cabanaysa sida loogu didaayo inay guriga ka soo baxdo waxaanay marwalba ku oo dhan jirtay, “Marwalaba ka fikirkaaga ayaan la ildaranahay iyo sidaan kula kulmaayo waxaan jecelahay in aan kula kulmo malin walba iyo xili walba macaan.”
Waxay saamyan wayn ku yealaatay hadalkaasi dabecadihii Mustafe iyo dhaqankiisii iyo fikirkiisiiba waayo waxa la qayb satay maryan su’aalaha marwalaban maskaxdiisa ka dhex guuxayay waxay ahayeen qaar ku salaysan mustaqbalaka iyo nolosha ay wadaagi donan Maryan waxaanu ku tirabi jiray heeso jacayl ah
Gabadh yahay kalgacalbaad
goortaan ku eegoba
qalbigayga gelisaa
waxse aanan garanayn
ii gunuday caashaqe
halka aad i gaadhsiin
Arin wuxuu sidii ahadaba waxaa lagaadhay fasaxi iskuulka Mustafena waxa uu u sheegay Maryan inuu doonayo inuu booqdo xafadodii kana soo war helo markii uu intas maryan telephone uga sheegay ayay ku balameen inay caawa is arkaan si ay isku sii maca salameyaan goor ay tahay 9 habeenimo ayay ku kulmeen meel aan sidaa uga durug sanayan guriga Maryanyo waxaanay fadhisteen meel aan laga arki karayn waxaana u bilaabantay sheeko ku salaysan jacayl ay doonayaaan inay ka midho dhaliyaan iyo dardaran mid walbaa kan kale la si dardaarmayo inta lakala maqan yahay afka Maryana waxa ka soo baxayay habeenkaas erayo jacayl oo aad u xiiso badan ku jecliyaa dadkana kugu jecliyaa runtiina waxan ka warwarayaa sidaan u nolaan doono adiga la’aanta marwalbana waxan ahaan doona mid adiga uun kaa fikirta runtiina waan ku jecelahay Mustafe oo aad u dareemay siday gacalisadiisu uga xun tahay tagitaankiisa ayaa yidhi, jacaylkaaga iyo lajoogaguba waxay nafatayda u yihiin farxad aan la soo koobi karayn marwalban markaan ku arko ayaan dagaa oo ay naftaydu kugu xasishaa lakiin runtii intaa aan maqanahay u malayn mayo inan nolol dagan ku nolaan doono waxanan kugu la dardarmayaa inaad jacaylka halkaaga ka sii xejiso dhib wal oo uu kugu qaatona aad u samirtid waayo samraa ayaa sadkii hela ,dartaa waxan ahay mid aan garanayn waxan adiga ahayn naftayda jacaylkaagu waxa uu ka dhigay mid aan jiif iyo joogba aan xamilayn cuntana aan cuni Karin talaabo wal oo aan qaadana adigaa ayaa iiga dhex muuqda markaa waxan macaan kaa codsan lahaa in aan soo noqdo jacaylkeena oo halkiisiya aadna waan kuu jecelahay’
Maryan oo ahayd dhagayste fariin jacayl iyo waano iyada ku soco ta ayaa aad daremaysay ilmada indhaheeda ku soo taagnayd ayay tidhi; gacaliye balan daro waa diin daro aniguna waxan kuu balan qadayaa inaad igu soo noqoto anigoo wali sidaa kuu ah kuna jecel waligayna ku maan hamiyin nin aan adiga ahayn inan nolosha la wadaago una malayn maayo inuu I calman doono qof aan adiga ahayn inshaa allah waxan kuu rajayanayaa inaad soo noqoto adigoo nabada reerkina kaga soo waranto nabad qab badan iyo barwaaqo marwalban anigu waxan ahaan donaa mid adiga ku sugta
Kadib wedhahaas jacaylka iyo balanta isugu jiray waxay ku balameen inay aroorta ugu timaado istaanka laga raaco babuurka.
Habeenkaas waxa uu ahaa habeen ay wadageen jacayl aad u xeeldheer oo mid waliba intii uu jeclaa kan kale libin laabkiis ay is sii jecladeen runtiina aad modaysid inay jacayl dartiis habeenkaas isku dul ooyayeen sida ay iskugu niyad samayeen waagii markiii uu baryay Mustafe waxa uu u xamaan uruursaday dhinacaa iyo istaankii maryana goor horeba way soo jarmaaday waxaanay ku kulmeen istaankii markiibana gaadhi dhaqaqaya aayuu helay inta uu shandadii soo dhigtay gadhigii ayuu maryan u soo noqday markaasu ku yidhi isagoo Maryan ku bilaabay waano kana cabsi qabay in jacaylkiisu ka baydho tubtii saxda ahayd waayo sida lagu helo ayaa aadag jacayl kan oo kale ah oo raali laysku yahay dhib iyo dheef la waadaago marwalba lawada faraxsan yahay waxanu hadal kiisu u badnaa waano iyo dardaran jacayl waxaana hadaladiisi ka mid ahaa:
“Runtii waxan jeclahay in aan nolosha wadaagno kana midha dhalino riyadeena ah in aynu nolosha wadaagno iskuna noqono xaaji iyo oridiis markan soo noqdana waaxan kuu balan qadayaa in aan hore u sii socono waxanan kaaga tagayaa xubidaydaay amaano jacayl oo aan wada beeranay kuna soo noqdo adigoo nabad iyo caano ah isagoo hadalkii wada ayuu gadhigi hoonkii u tumay is maca salameyeen iyadoon Maryan walilahadlin jecelna inay la hadasho oo ay kal sooni badan oo jacayl sii gashato waxaanay halkii tagnayd ilaa intii uu gadhigii ka sii qarsoomayay iyadoo kolba u gacan hadinaysa isna uu daqada uga soo gacan hadinya isagoo ku daraya in uu gacantiisa dhunkado hawadana u soo raaciyo iyaduna sidoo kale waxaanay halkii ka soo dhaqaaqday Maryan iyadoo aad modid in ay tabcaan tahay oo aan dhaqaqi karayn waxaanay malintaasi u ahayd malin ay aad u murugaysnayd kuna hamiyaysay jacaylka curdinka ah inay gaadhsiso heer ay wadagaan nolosha dhamanteed balse ay kari kari wayday, wayadaas oo dhana may ahayn mid si wanaaagsan u seexta oo waxay ka fikiri jirtay uun Mustafe iyo goorta uu soo noqon doono waxay ahayd mid marwalba dhawrta jacaylkii ay Mustafe u haysay .

Qaybtii Labaad
Sanad walba xiliga xagaga waxaa magaalada ku soo xagaa baxa dadka ka yimaada Yurub iyo America inta badana goobaha waxbarashadu waa fasax xiligaa, sidaas darted magaaladu waxay ciriciraysaa dad oo waxa buux dhafiyay dadkii soo xagaa baxay iyo ku wii waxbarashda fasaxa ka ahaa.
Siciid waa wiilka yimid cariga ingiriiska waxaanu joogay magaalada mudo week ah waa lacag lay wakhtigiisa oo dhan ku qaata iska meermeer iyo ku raaxaysiga lacagta uu kala yimid qurbaha,
Aroor arooraha kamida isagoo wata babuurkisa ayuu soo hormaray guriga Maryanyo waxa uu isha qalac ku siyay Maryan oo biyo ku dadinayasa dibada gurigooda aadna aan u asturnayn oo shaqo ayay ka haysay guriga ,markay aragtay ninka ku soo maqan ayay dagdag intay biyihii u dadisay guriga u gashay siciid oo iska tamashlayn ku joogay waxa u ka helay Maryan iyo quruxda ALLE u dhameyay markiibana waxa uu ku dadaalay cid uu kala xidhidho waxa uu helay inan ay saxiibo yihiin oo gala guriga Maryanyo ka soo horjeeda oo layidhaa Deeq markiiban uu telephone u diray isaga oo leh, “Saxiib waan kuu bahanaahay ee goorama ayaynu is araganaa
“Ma wax cusub ayaa soo kordhay Siciiid
“Maya ee arin yar ayaan kaaga bahanaa markaa goorma ayaan kuu imadaa
Caawa waxan iskugu imanynaa suuqa
Wayahay saxiib ee 7 haynoo ahaato
Ok
Kadib habeenaimadiiba waxay ku kulmeen goob ay dhaliyaradu ku badan tahay markiibana waxay iskula baxeen meel gaar ah oo aanay cid maqalayn waxay ku shekaysanayaan waxaana hadalkii bilaabay siciiid oo yidhi; “Saxiib Deeq waxaa maaanta iga ka soo gashay arin ee maad ii fulin ka raysaa haddaad kartoo;
Haa maxaa dhacay manan saxiibkaa ahayn maxaad sidaa u leedhaay ii sheeg
Saxiib waxan manta arkay inaanta gasha guriga kaa soo horjeeda markaa waxan doonayaa inaad ii soo gacan galiso saxiib ama aad ii qabato waxii karaankaaga ah
Kadib markii uu intaas yidhi ayuuu Deeq gartay inanta uu ka hadlaayo Siciid waxaanu ku yidhi;
Saxiib Siciidow inantaa soo xero galintedu way adagtay maxaa yeelay saxiib waxay wada socdaan wiil Mustafe layidhaa oo dadka oo dhan ayaa isku og markaa saxiib inan telephonekeda ku siiyo mooye wax kale kuuma qaban kaaraayo
Markii uu intaas yidhi ayuu siciid oo ka xun in ay wiil la socoto Maryan ayuu yidhi;
Saxiib waad mahadsan tahay sida wanaagsan ee aad wax iigu sheegtay markaa saxiib waxan ku sheegayaa anigu arin aan guur ahayn Kama lihi ee kaliya waxan doonayaa inaan guursado gabadhaasi saxiiib
Deeq oo ku dhirigalinaya arinka guurka ayaa isagoo og in aanay Maryan yeelayn ayuu ku yidhi, “Saxiib u malayn mayo hadaad iyada ula tagto arinkaas inay kaa yeelayso lakiiin saaxiib xaga walidkeed ka wareeg waayo adigu waxaad tahay nin dibada ka yimid dad ka dibada kayimadana halkan aad ayaa looga qadariyaa.
Siicid isla markiiba yididiilo ayaa gashay waxaanu yidhi, “Wayahaya saxiib ee hawshaas ayaan gudo galayaa wanad mahadsan tahay aynu iska war haynona
Kadib markii uu siciid warbixin dhamaystiran ka helay Maryan ayuu isku dayay inuu kala hadlo mobile keeda lakiin waxay ahayd mid ku jarta ama aan ka dhagaysan waxa uu leyahay dhibaato ayaanu kala kulmay oo xataa fariimaha uu ugu diro smska kama ay so jawaabi jirin waayo waxay ogayd balankii iyo dardarankii adkaa ee mustafe marwalbana waxay ahayd mid la il daran jacaylka mustafe oo aan qaadi karayn qofkale iyo jacaylkale toona samraana sadkii wuu helaa Maryan habeena kumay seexan in loo aqal gayn doono nin aan ahayn mustafe lakiin Siciid markii uu Maryan dhinacna uu qadi wayay waxa uu ka wareegay xagii uu saxiibkii u sheegay ee ahayd inuuu xaga walidkeed ka wareego waxaanu durbadiiba u sheegay abihii in uu doonayo in uu guursado inanta Xaaji Ibraahim ee Maryan layidhaa, markibana aabihiii uu soo dhaweyaya kuna faraxay arinkaas waayo Siciid muu ahayn nin laga filayay guur iyo wax u dhow toona maxaa yelay dhawr xagaayoo hor ayaa lagala quustay,abihiii maxamuud cali waxa uuu markiiba bilaabay in uu la xidhidho cida ugu dhow ee arinkan ka cawin karaysa iskuna wanaagasan yihiin Xaaji ibrahim waxaanu helay oday cali oo ay asxaab dhaw yihiin Maryan abaheed una sheeg arinkii waxaanu ka codsaday in uu arinka dadajiyo oo caawaba uuu xaajiga u ban dhigo balan uga soo qabto in malinta khamiista ah ay inanta soo donayaan hadii ay raali ku yihiin, isla habeenkaasba waxa uu Oday Ismaciil u tagay Maryan abaheed kadib ayuuu Xaaji Ibraahim yidhi, “Waar xiligan maad socon jirine caawa maxaa jiray
“Waxba ee arin yar ayaa soo kordhay oon kula imid
“Bal ii sheeg
Illahow dhibaato ha ka yelin ayu ku ducaystay
“Manta waxaa halkii shaqada iigu imid Maxamuud Cali oo iga codsaday in aan arinka uu ka lahaa u galo markaa horta sidaasan kugu yimid arinkuna waxa weeyan inankiisii dibada ka yimid ayuu u doonayaa inantada Maryan markaa malinata khamiista ah ayay doonayaan in arinku dhacoo.
Xaaji ibraahim mayaba kama uu soo celin ee waxa uu yidhi Waa sax waana arin wanaagsan ee sidaa hayno ahaato.
Maryan wali waxay la ildaran tahay jacayl uu ka maqan yahay aktarkii la jilayay waxayna wakhtigeeda badankiisa ku qadataa qolkeeda iyo fikirka iyo aramida jacayl ee soo ridatay ayay la kici kari laadahay ilaahayow qof aan waxab ogayn ha cadaabin ,halkan guurigooda dhexdiidsana waxaa lagu bixinayaa iyada,iyadoon waxba laga waydiin ayuu abaheed iyo hoyadeed isku raceen in la siiyo wiil aanay is garanayn xaataa anay isku dabeecad wada noolanshiyo dhex mari Karin waayo waxa uu ku barbaaray Siciid wadanka uk inta badan halkan waxan dhawr usbuuc ahayn muu iman jirin halkan
Waxa soo dhawaatay malintii balantu ahayd waxaanu abahed u sheegay Maryan hoyadeed cawo inay inta ka horaysa khamiista ka dhadhiciso inanta guurka oo ay ka sii ogalaysiiso lakiin war uma hayo inay la sooco to mid hadii raga oo dhan lasoo safo ay isaga uun qadan lahayd waxwal oo uu yahayba Maryan hooyadeed oo sidii loo shegay yeelaysa ayaa ugu tagtay qolkeedi iyada oo iska dhex fadhida waxaanay ku tidhi;
Maxaa ku helay eed lajiiftaa uun horta
Waxba, waxba hooyo!
Soo kac oo igu kaalay fadhiga soona dhakso arimo ayaa ii yaale
Marki ay intaas tidhi aayay dagdag u saro kacday ugana dabatagtay maryan niyadeeda marna may soo gashan guur iyo wax lamida toona lakiin maskaxdeeda waxa ka dhex guuxayay Mustafe iyo siday ugu bahan tahay qadar yar dabadiina waxay ka daba tagtay hooyadeed intii anay fadhiisan ayay markiiba tidhi Hooyo maxaa cusub ee aan kuu qabtaa
Waxba ee soo fadhiiso arin baan kuu hayaaye
Wayaahay ee maxaa jira hooyo
Hooyo Maryaneey waxa lagaadhay xiligiii aanu ka fikiri lahayn mustaqbalkaaga iyo ciddad la waadaagi doonto markaa hooyo aniga iyo aaboba waxaanu kula jeclaanay wiil uu dhalay oday Maxamuud Cali oo dibada ka yimid markaa hooyo khamiista ayuu ku soo donayaa ee sidaa ula soco hana nagu didin hooyo oo duco naga shaqayso
Markii ay intaas tidhi ayay Maryan qaracantay oo ay hadli Kari wayday iyadoo aad modid in ay beerka ka naxaday sida ay u hadli Kari layd ayaa tidhi
Maa nigaa la isoo donayaa…!
Haa ee hanagu didin hooyo
Maya maya maya!! Anigu Nin anan garanayn wax uu yahay ma guursanaayo aniguna ma joogo xiligiilay doori lahaa qofka aanu nolosha wadagayno hooyo ee iga daaya ma doonaye;
Maryan hooyadeed oo hadalka ku kulaylinaysa ayaa tidhi
Nayaa waan garanayaa waxa aad doonaysid inan yar oon nafitiisaba ku filnayn ayaad doonaysaa inaad raacdo ma abahaa iyo familgina ayaad doonaysaa inaad sharaftooda meel kaga dhacdo taasi suuro gal maaha,
Maryan oo naxsan ayaa tidhi, “Hooyo sharaftiina meel kagama dhaacayo inan nooleeyo mooye lakiin hooyo hadaan anigu raali ku ahay in aan nolosha la qaybsado wiil aan aqaan wuxuu gudi karo iyo wuxuu fali karaba maxaa ii didaaya ee I raacinaya nin anan garanayn wax alle wax uu yahay hooyo lacag iyo dibadba waa laheelaa lakiin sida lagu helo ayaa adag laba qof oo raali isku ah jecelna inay nolosha wada wadagaan
Markii ay intaas tidhi ayay Maryan hooyadeed ka cadhootay sida Maryan aanay u qarsanayn jacaylka Mustafe ee ay raalida ku tahay waxaanay ku tidhi
Anigu kuma garanaayo halkaad ku socoto ee caawa abahaa ha yimaado!!
Maryan talaa ku cadaatay waxaanay aad u ixtiraamtaa abaheed mana jecla in ay hadalka ku celiso lakiin waxa kaga sii daran in uu abaheed arinkaa ula yimaado iyo siday uga bixi lahayd waxaana la gaadhay habeenkii markii uu abaheed soo hoyday ayay hooyadeed u sheegtay waxay maryan kala kulantay isagoon dhincna eegin ayuu Maryan oo qolkii ku dhex akhrisanaysa buug jacayl ah inta uu ka gundhiyay gidaarka ka jaray kuna yidhi isagoo si adag ula hadlaaya Waan hayaa warkaaga inaad doonayso inaad sharaftayda dhulka la gasho oo aad raacdid wiil aan waxba haysan oo aan naftiisaba ku filnayn oo aad diiday waxan aniga iyo hooyadaa kuu soo goynay imikana waxan kuu sheegayaa inaad soo kala doorato duco waalid iyo habaar waalid
Maryan oo aan aabaheed waligeed hadal ku celin ixtiraam dartiis ayaa ku tidhi
Aabo maan aaniga waxba layga waydinayn guurkayga lakiin sideed iigu quudhaysaan Nin aanan garanayn wax uu yahay wax naga dhexeyaana aanay jirin
Iyadoo hadalkii wadata ayuuu ka dhex galay abaheed markaasu yidhi
Hadii aad dhago leedahay anigu khamiista waan ku bixinayaa hadii aad diidana gurigana ii dhaaf cidaad jeceshayna raac waligana habaar waalid ayaan kugu ogahay.
Qofna ma jecla inuu qof aanu nolosha lawaadagi Karin uu la nolaado qof wal oo bini aadmi ahina waa u xor cida uu la wadaagayo nolosha oo waxaan u doori Karin walaa waliid walaa cid kale lakin waxa lagu leyahay talo iyo in la waaniyo.
Maryan oohini way u dhamaatay habeenkaas oo dhana iska daa inay hurdo seexato ee waxa indhaheeda ka qubanaysay ilmo aad moodid in uu dhiig ku jiro wajigeedana barar dartiis uu la buurnaaday kana luntay quruxdii sariirtii uu abaheed kaga dul tagay ayay wali ku jiiftaa sidii baanu waagii ugu barayay iyadoon afka markaliya isku qaban beerkana ka oyaysa iyo siday wax ugu sheegi doonto marka uu Mustafe yimaado waxana maskaxdeda ka dhadhici la sida dad cidii ugu dhawayd ee ahaa abaheed iyo hooyadeed ugu qudheen in ay nolosheda la qaybsato cid aanay garanayn .malintii la soo doonayay waxa ka hadhay barii oo kaliya dhamaan dadki xafaduna way ogadeen oo waxay la yaban yihiin guurka aanay inantu raalida ka ahayn ee hadana lagu khasbaayo lakiin waa wax ka dhaca inta badan dhulka soomalida oo hablaha la siiyo wilal aanay garnayn oo lagu siinayo dibada ayuu ka yimid iyo lacag ayuu leyahay aan loo meel dayan waxa hadhow ka dhalan karaya malintaas oo dhan muuroogo iyo ciil dartiiis ayay hadli kari la’ad waxaanay ahayd mid siidii sakaraatul mawt hayo hadal daysay oo yaalinku dul ah sarrirta ,xafadoodana waxaa ka socotay hawl adag oo loogu diyaar garoobayo bixinteeda,hooyaded waxay u yeedhatay xigtadii oo dhan iyo dumarkii ay iskugu dhawayeen abaheedana aderadeed iyo abtiyasheed ayuu u yedhay sii ay goob joog ugu ahadaan bixinta inanta waxa lasii xamaan uruursadaba waxa la gaadhay malintii arbacada arin oo dhamina waa u diyaar reerka inanta iyo reerka inankaba.
Manta waxaa bil laga jogaa mailntii iskuulka la fasaxay ee uu mustafe tagay reerkoodii waxaanu soo noqday isaga oo aad u sii quruxaystay dhulka oo barwaaqo ahaa daratiis soona caano dhamay waxa uu magaalada soo galay abaaro 9 subaxnimo isaga oo dalana dartiis markiba waa uu iska seexday qadadii markii uu u kacay qadeeyayna ayuu la hadlay maryn sidii cadada u ahayd awalba maryan markay aragaty numbarkii mustafe ayay isla markiiiba garatay inuu yimid iyadoo aad u naxsan dhinacna ka faraxsan ayay tidhi
Hallo
Hallo Maryan maa ii fican taahay macaan
Haa aad baan kuugu fiicanahay ee ii ga waranxaladaada iyo sidii lagu ahaa reerkiiiba
Aad baa gacaliso loogu ficnaa ee adna ii waran bal side ayad tahay iyo noloshahdaba
Macaan anigu waan wacanahay arina sidad ku ogayd wuu iska badalay ee telephone kaagama sheegi karayo ee caawa iigu kaalay gurigii Hindiyo
Waayahay ee ma wax dhibaato ah ayaa soo korodhay
Maya gacaliye anigu sidaan waligay kuu jeclaa ayaan maantana kuu jecalahay kuna jeclaan doona ee caawa soo dhokhso
Wayahay macaan aniga waxaa aan la ladi layahay amaba hurdo ii diiday waa jacaylkaaga marwlbana waxan ka fikiraa sidii aan nolosha kula qaybsan lahaa adiga macaan aad baan kuu jecelahay ee waa inoo caawa
Markii ay intaas is waydarsadeen ayuu Mustafe dib u fikiray waxaanu gar waaqsaday inuu arin cusubi soo kordhay.
jacayl dartiis waxa uu ahaa malintaas mid ay ku dheertay wakhtigii balantu oo wakhtiga u arkayay mid aan dhaqaqaynba intay wakhtigii balantu gaadhaysay ayaa kaga badatay buur waxa lagaadhay wakhtigii balantu ahayd Maryana goor horeba waxay sii tagtay gurigii hindiyo Mustafena wakhtigii balanata ayuu ku soo beegay kadib gurigi markii uu garaacay ayay ka furaty Maryan iyagoon wax hadal ah is waydaarsan ayay isku dhageen salaam kal iyo lab ah una badan arami jacayl oo wada jir u haysa waxaanay sidii ahayeen mudo kadib ayay qolkii fadhiga fadhisteen iyagoo wali sidii isku haysta xiiso badanaa kulanka jacaylka ahi marka ay labada qof raalida isku yihiin waxaanay sidi ahadaanba waxay bilabeen sheeko dhadhan jacayl leh layskana waaraysanaayo waxawalba waxaanay aryan mudo ka waraysanaysay reerkii iyo sida lagu ahaa markii uu mustafe nabad qab badan ku sheegay ayuu ku yidhi
Maryan maxaa cusbaa ee soo kordhay
Inta iyadoo gacmaha gacmihiisa kula jirta ay siyar oo ayar aayar aah ugala baxaday ayay hoos u fooorasatay iyado garan la si ay wax ugu sheegto mustafe iyo halka ay ka bilaabayso; waxana arkay Mustafe oo ku celiyay hadalkii lakiin inta ay wax ay ugu jawaabto garan wayday aayay iyadoo ilamadu indhaheeda qubanayso tidhi;
Macaan Mustafow waligay waan ku jeclaa jacaylkaga dartiis na waxaan u huray nafatayda sidii aan kuu raali galin lahaa marwal iyo daqiiqad walba waxan ku rajo waynaa inan inta noloshayda ka hadhay in aan adiga nolosh kula wadaago lakiin arin waxa uu xumaaday marki ay aabahay iyo hooyaday ay isiyeen nin aanan garaanayn wax aalale wax uu yahay.
Mustafe talo ayaa ku cadaatay hal ilibidhqsina kumuu fikirin arinka ay Maryan u sheegtay ee waxa uu filaayay arimo kale markiiban isagoo aad moodid inuu naxsan yahay ayuu ku yidhi
Goorma ayaa lagu bixinayaa
Bari 9 subaxnimo
Ma baridan dhow
Haa gacaliye lakiin anigu raali kuma yihi waxan u sheegay xafadayada lakiin cid wax iga dhagaysataba waan wayay waxaanay ii sheegeen in aan kala doorto duco waalid iyo habaar waalid lakiin anigu waxan lajiraa adiga naftaduna adigay raali kaa tahay kumana qasbi karaaayo nin aanay raali ku aahayn inay nolosha la wadaagto markaa anigu adiga madaxagga ayaan ahay ee I meelee runtiina waan ku jecelahay waxa ilmada indhayga ka shubayana maaha wax sahlan ee waa jacaylkaa aad igu beertay
Mustafe waxa uu la yaabay sida adag ee ay ula hadashay maryan wax uu kumeel gaystona mahayo isago aad uga xun siday wax u dhaceen ayuu yidhi Maya sidaa ha u hadlin aniguba waan ku jeclaa ee kalidaa imaad jeclayn waxaanaynu ahayn qar nolosha ku qanacsan inay wadagaan lakin hadii u arni sidaa noqda walal waxaan kaa codsan lahaa inaad habaar waalid waligaa ka dheerato inta karaankaaga ah raacdan siday walidkaa kula jecaladeen inakuna hadii ILLAHAY isku keen qoray is waayi mayno
Maryan way yaabatay sida uu ula hadalay Mustafe lakiin waxayna ogayn in aanu jeebkiisa waxba ku hayn waxayna tidhi
Marna kamaan filayn in aad sidan ila hadli doontid wax walbana anigaa kugu jecel ee adigu igu raac oo kaliya
Mustafe isagoo u caqli celinaya Maryan ayuu ku yidhi wax wal oo aduunkan ka dhacaa xaga ALLE ayay ka qoran yihiin in sidani dhacdana way qornayd markaa ku samir yeelna siday reerkiinu kuugu taliyeen waayo anigu hadaan maanta ku kaxaysan lahaa meel aan ku geeyo ma haysto lakiin hadaan xataa ku ka xaysto abahaa iyo reerkina kama amaan helayo markaa fadlan hadad maanta in uun I jeceshahay sidaan ku idhi yeel malin manta ka wanaagsan ayaynu is heli hadii ALLE isku keen qoraye
Maryan talaa ku cadaatay ilmada indhaheeda dareeraysaa waxay qoysay wajigeeda waxay sidii u doodaanba waxa uu akhirkii Mustafe ku qanciyay in ay yeesho sida ay walidkeed la jeclaadeen maryan oo oohin darted aan hadal ka so baxayn ayaa iyadoo aad moodid inay naftu ka gurmayso tidhi hadal Mustafe aad u taabtay ilaa malinkaan ku jeclaaday ilaa manata habeena ma seexan hurdo la’aantaa marwalbana waxaad ahayd mid naftayd ku dheer oo dareenkaygu la jiro hadii aan is idhaa shay qabana adigaan kaa dhex arki jiray iyo wanaagaad ii samayn jirtay daradana waxaan ahaa mid nafateeda u huraty sidii ay jacaylkaeeda u haqab tiri lahayd waxay nafataydu adiga dartaa igu qasbi jirtay in aan sameeyo wax wal oo suuro gal ah maantana adigaa igu qancinaaaya in aan raaco qofkale oo aan oogahay in anan nolosha la wadaagi karayn ogow waxaad naftayda ku qasabtay go’aan aanay waligeed yeeli lahayn adiga dartaana waan u yeelay manta; waxanan ahaan doona mid waralba ku xusta kuna xusuusan doonta waan ku jeclahay ilaa waligayna waan ku jeclaan donaa Mustafe laftiisu waxa ku soo istaagatay ilmo waxanu marwalba faraha kula jiray indhihiisa wuxuu sidii ahadaba akhirkii waxay ku kala tageen in ay yeesho sidaas madama ay dantu kaliftay waxaanay ku balameen inay soo wada xidhidhaan oo anay sidaa ku kala hadhin.
Markii ay intas is waydarsadeen ayay kala taageeen iyago aad modiid in mid walba
Kan kale geeridisiii loo soo sheegay.
Mustafe waxa uu gurigoodi tagay isagoo uu kaga horeeyo Maryan abaheed waxanay ku kulmeen isagoo albaabka ka soo baxaya waxaanay is waydarsadeen weedhaahan
Imika ayaad inantaydii ka timid sow mahaa waxan kuu shegayaa hadad guurka caqabad ku noqoto in aad noloshada oo dhan waayi doontid
Mustafe oo habka hadalka u dhashay ixtiraam waalidna ku daraya ayaa yidhi
Adeer inantadiii waan kuu dayay ee ma wax kale ayaad igu haystaa
Isagoon u jawaabin ayaa ay habaryartii soo boday inta ay ka xanaaqady sida adage ee uu mustafe ula hadalay ku tidhi
Hadii inan taadi laguu dayay orod oo Na dhaaf ogowna in aan jacayl laheli Karin lakiin lacag la heli karo
Markii ay intaas tidhi ayuu Maryan abaheed ka tagay
Maryan loo sheeg in abahaeed daydayay oo uu Mustafe gurigoodi tagay markiibana yaabtay iyadoo is garan la waxay samyso iyo dhibka ay u soo jiiday
Mustafe ayay qolkeedi hoosta iskaga soo xidhay markiibna waxa yimid abaheed oo aad u cadhaysan wuxuuna ku garaacay albaabkii isagoo u hanjabaya
Iga fur
Inta ay ka furtay ayay iyadoo hoos eegaysa ku fadhiisatay sariirta konahedii markasu ku yidhi isagoo aad u qaylinaaya
Hadii aad diido guurka waxa aad doonayso waanku ogahay labadabana waad seegi oo halkaas aayaad maxbuus igu ahaan markaa anigu bari waan ku sinayaa inankaa iga kaa soo doontay ee dibada ka yimid lacag ku filana haysta ee ma yeeli karo in aad inan yar oo kale ila hoos cararto sidaana ku diyaar garow.
Mustafe waligii marna niyada soo muu gashan in uu Maryan wayayo lakiin wayaha aduun waxwalba way kenan waxanu ku sigtay in ay maskaxdiisu is dhaafto oo uu maryan darted ku sigtay dhimasho waxaana ka war helay abtiyayashii oo isku dayay inay uguriyaan lakiin uuka diiday inan aan Maryan ahayn akhirkina ay kula taliyeen inuu noloshisii cadiga ahayd iskaga soo noqdo oo uu iskulkiisa dhamaysto shaqaystana aanu is raacin aduunyada iyo waxa ka dhacayaba.
Maryan waxa la siyay nin aanay raali ka ahayn laguna siyay dibada ayuu ka yimid ee aan loo meel dayin hadhow iyo waxa ka iman kara guurkaas Siciid oo ahaa wiilkii la siyay Maryan maarkii u u laaawareegayba waxa u ka dareemay sidaanay raalida uga ahayn iiyo sidaanu raaxada uu guurku lahaa uga helayn waayo naftu waxay ku xasishaa guurka raalida laysku yahay lakiiin guurka labada qof laysugu geeyo dan waalid iyo mid lamida toona ayahiisa ayaa iska yaraada Maryan iyo Siciid waxay sidi u wada jogaan iyagoo dhib mooye aan dheef guur isku qabin ayuu siciid fasaxii ka dhamaaday waxaanu u bohlyoobay carigii England ee uu markii horeba ka yimid markii uu maqnaa mudo sannado ah ee ay wax war ah ka wayday laguna soo sheegay balwado badan oo uu lahaa marki horeba ayaa ay Maryan reerkoodii u tageen reerki inanka waxaana ay ku wargaliyeen in ay inantii so fasaxaan hadii kale ay la wareegan markiba waxa laga war doonay Siciid oo telephone ka lagula xidhidhay isagoon ka warwareeginba waxa uu si toos ah u soo diray warqadii maryan reerkoodiina yaab waxa helay inankiii lakiin waxa la dhadhacay balwadihiisii iyo noloshiii uu ku nolaa oo ka fogayd xaqiiqada kuna salaysnayd khiyaali badan oo ahaa madhalays aan isaga iyo ayihiisa danbeba aan u ficnayn Maryan arinkaa way ku faraxday imikana waxay joogtaa gurigooda waxaany wakhtigeeda ku qadataa inta badan cibadada ALLE iyo guriga oo ay joogto inta badan waayo iskuulkii waa laga saaray wixii looga saaray ee aha guurkana may raali ka ahayn ee waxa uu ahaa guur lagu siyay dibada ayuu ka yimid iyo lacag ayuu leyahay jacaylkeedina way ku wayday nolosha dhamaanteedna wax micno ah ugu ma fadhido waxaanay tahay qof iska nool oo wax walba oo ay noqon lahaydba ay walidiinteed seejiyeen .
Mustafe malintuu imitixaankii form four ka baxay waxa uu qabsaday jidka dheer ee loo maro libya ma haysto wax kharash ah oo uu ku tago haduu haystana ma aha mid Ethiopia dhaafina cadhadii uu ka qaaday nolosha uu soo maray iyo gacalisadiisii sida khaldan lagaga qaaday ayaa ku kaliftay inuu u tahriibo qaarada yurub si uu isna u helo darajada dadka xuquudooda lagu luminaayo ee ah dibada ayuu ka yimid. silic iyo saxariir ayuu ku tagay sudan waxaanu ka noqday kirishbooy mudo markii u ka ahaa waxa uu lacagtii uu ka shaqaystay ugu amababxay saxaraha dheer ee libya loo maro,Mustafe kama maqna dhibta uu leyahay saxarahasi oo warkiisa u hayaa lakiin waxa wata wax ka awood wayn oo aanu iska celin ka rayn oo ah nolosha uu cuqdada ka qaaaday dhamaanteed waxaaanu ku nolaa nolol aanu dhimashadeeda iyo dhayaheeda kala jeclayn waayo waxa uu ka xumaday gabadha uu jeeclaa ee lagaga qaaday walaaga lacag badan yahay iyo dibada ayaa laga yimid oo xataa gabadha labixinayaa aanay raali ka ahayn mustafe waxa uu aaminay weedha ah “jacaylka iyo lacagta lacagta ayaa power wayn” waxaa uu dhib, oon, gaajo,rafaaad iyo dhibaato aduun ku mutay siduu saxaraha aadka udheer uu uga gudbi lahaa aakhirkiina waxaa uu gaadhay libiya waxay ku qaadataba
Mustafe qofka arkaa ee markii hore yaqaanay wuu iska agmarayaa diifta iyo daranyada ka muuqata awgeed iskadaa in lagartee xataa kuma soo suurayn karaysid waayo marwalba waxaa uu ahaa mid ku adag in uu dhib iyo dheefba cagaha soo saaro meesha noloshiisii oo dhan lumisay wuxuu libiya joogoba mudo bilo ah wuxuu bilaabay siduu u baadi goobi lahaa lacag uu doonta kuraaco aakhirkiina waxaa uu shaqo ka helay beeralayda liibiya. Markii uu laba bilood sidaas kushaqaysanayay waxaa u dhamaystirantay lacagtii uu doonta kuraaci lahaa waxaa uuna udhaqaaqay dhinacaa iyo bada isagoo aad uuga warhaya dhibaatada lagala kulmo bada iyo safarka dheer ee ilaa Talyaaniga lagu tago oo aano qof caqli saliima lihi naftiisa uquudheen Laakiin caqliga fayoobi waxa uu kujiraa jidhka fayow meel uu dhul iyo cir maraayo ma oga waxa uu cadna waa inuu nolosha haalkaas taal iyo dibadaa noloshiisii dhantaashay soo arko aakhirkiina waxaa uu doon karaacay xeebaha wadanka Liibiya markay laba maalmood iyo laba habeen bada kujireen ayuu Mustafe xanuunsaday doontiina xumaatay waa badwayn dhexdeed ILLAHAY mooye ee bani aadmi umaqan hadalkiisa daa waxaanu bada kusii dhexjiray afar caano maal oo danbe doontana wuxuu kudul ahaa qof aan nafi kasarayn oo doonta iska dhexyaal aakhirkii waxay badwaynta kudhex silcaanba waxaa badbaadiyey ILAAHAY kasokow markab lagalahaa jasiirada Malta oo Mustafana uqaaday cisbitaal isaga iyo intii ildarnayd dadkii kalena xero qoxoonti.
Markii mudo lagu baxnaninayay cibisbitaalkii ee uu ka soo reeyay kuna soo noqday inuu noloshii caadiga ahayd waxa uu halkiisii ka sii waday socodkisii isagoo gaadhay wadanka ingiriiska oo uu iska dhiibay waxaanu markii uu isdhibayba ku dadaalay sidii uu noloshiisa isbadal ugu samayn lahaa waxaanu ahaa mid qabanayay shaqo wal oo uu ku muytaysan karayay shaqo waaxaanu akhirkii ahaa mid si wanaagsan ula qabasaday noloshii cusbayd lakiin muu ahayn marwalba mid kamadhan jacaylki iyo noloshii u la wadaagi jiray maryan waxanu noqday nin reerkoodi oo dhami ku tirsan yahay isla mudo yar gudaheedan waxa uu reerkoodii u soo raray magalada hargeisa oo uu uga dhisay guri waxaanu ku daadaalay inuu reerkooda u so ka xaysto dalka England markii uu mudo usoo dodayna waa uu kaxaystay abihii oo diday moyee reerkoodii oo dhamina waxay u boholeen cariga UK Mustafe dadaalka adage ee uu noloshiisa u soo galay waxay gayaysisay in dad badan oo aan markii hore u soo jogasan jirin ay imika u soo jogsadaan kana dalbadaan wax wal o ay uga bahdaan Maryan kama war la nolosha cusub ee uu Mustafe ku nool yahay Kaman rajo qabta in noloshii ay waayo wadaagi jireen ay u soo noqoto lakiin Mustafena Maryan xagiisa waxay ka tahay mid wali ah xaas oo saygeeda la joogta waxaanu ahaa mid marwalba niyada ka jecel Maryan markii uu maqnaa muddo sannado ah waxaa uu akhirkii go’aan saday inuu soo xagaa baxo markibana waxa uu dagay gurigii cusbaa ee uu u soo dhisay reerkoda isaga iyo abihii oo hore u sii daganaa .
Markii u yimid ba waxa uu booqday gurigii uu ku soo koray ee habaryartii hadayado badan oo uu u siday ka dib waxa uu si kaftan ah ugu yidhi Maryan iiga waran ileen waxay ahayeen isaga iyoo habaryartii will iyo walidkii oo iska warqaba markiibana garatay ujeedadiisa markasay ku tidhi iyadoo aad modid inay kaftamayso
Orod oo imikaba guurso inan taasi way madax banan tahaye!!
Habo malaha waaad igu ciyarysaa inankii lasiyay ee dibad ka yimid maxa helay
Markuu intaas yidhi ayay habaryartii uga dhacday sheekadu siday u dhacday iyo waxay kal kulantay guurkaas khasabka ahaa waxaanay iyadoo ku dhiri galinaysa ku tidhi
Hooyo wal oo jecel inay inankeda u guuriso waxay la jeceshaahay in ay inankeeda u dhisto maryan wanaageeda awgeed iyo dhagankeeda dinteeda iyo asluub wanaaga ay inaan taasi leedahay habo aniguna waxan ku odhan lahaa kulana jecelahay in aad inantaas guursato
Markii ay intaas tidhi ayuu Mustafe ku yidhi isagoo dhoola cadaynaaya
Marki horeba waxan ku jeclaaday wanagaas lagu wada arkay ayuun buu ahaa ilaa malinkaa ilaa mantana malina kamaan saarin maskaxdayda iyo qalbigaygaba toona.
Markii ay intaas is waydarsadeen ayuu u balan qaaday inuu hawsha Maryan gali doono Lana xidhidhi doono iyada
Mustafe habeenkaas oo dhan waxa uu ahaa mid ka fikira maryan iyo sidii uu mar labaad nolol xeel dheer ula wadaagi lahaa habenkiiyo dhana kamuu seexan waxanu ahaa mid la iladaran jacaylkii Maryan ee ku soo laba kacleyay markii uu waagi u baray isagoo sidii ah ayuu goor ay tahay barqo la hadlay Maryan waxaan dhex martay shekadan
Hallo!
Hallo! Maryan miyaa walal
Inta ay yara garatay ayaya hadana shaki ka galay ileen waa jacayl ka baadaye
Waa nigan kula hadlaaya ee waa kuma
Isagoo la kaftaamaya ayuu hadana ku celiyay oo yidhi
Ima garanaysid miyaa
Haa walal ee isku kay sheeg
Inta uu cabaar fikiray ayuu garan wayay wax uu ku yidhaa marka suu soo xasuustay hadal hayskoodii ahaa
Maryan waan ku jecelahay waligayna waan ku jeclaa kuna jeclaan donaa
Markiiba garatay qofka lahadlayaaa cida uu yahay mise waa Mustafe oo aanay meeshaba ka filanayn iyadoo yaaban maskaxdeedana ka dhadhici la ayay ku tidhi
Anaa kaa daran in aan la qiyasi karayn
Markiiba waa lays gartay laysna waraystay mid aad u qoto dheer oo uu jacayl ku dhehan yahay.
Kadib waraysigaas iyo wayahii dhacay inta badan wakhtigii ay kala maqnayeen ayay iska xog waraysteen waxanay akhirkii ku balameen guriga Mustafe reerkooda isagoo lahadlaayaana waxa uu yidhi
Gacaliso Bari aynu isku nimaadno adiguna kaalay xafadii saxibadaa hinda aniga ayaa ka soo doonaya ee sidaa haynoo ahaato macaaan
Wayahay gacaliye
Waxaa soo nolaaday jacayl ay wada jilayeen laba isku rali ah oo ay dhan taleen lacag, waalid, dibad iyo wayaha aduunka oo iska badan waxa aanad ka dareemaysay in uu jacaylkii soo laba kacleyay uu maraayo heer uu midho dhalo
Mustafe waaxa uu u diyaariyay gurigoodii isagoo Maryana ugu talo galay soo dhawyn tii ugu wanagsanayd ee intay wadda socdeen kal mutaystaan mustafe waxa uu u soo ababaxay gurii Hindiyo, Maryana gor horeba way soo diyaar garowday iyadoo aad u labisan markii uu soo hor istaagay gurigi ayuu hoonka u garacay
Maryan isla markiiba way garatay waxaanay u soo baxaday dagdag iyadoo aad mudid xuural cayn quruuxdeeda ayay soo baxaday markiba Mustafa markuu arkay ayuu gadhigii uga soo dagay isagoo aad modii inuu la indho daradaray quruxda gacalisadiisa iyo sida aanay wayadaa iyo sannado badan isku arag ayuu ku soo orday iyana sidoo kale soo oroday markii ay isa soo hor istageen ayay iyakoon wada hadal isku dhageen ileen waa kalgacyl kala raagaye ay dhunkasho laba is jecel oo kal raagay is dhunkadan isa siyeen markii ay mudo tagnayeen ayay iyakoo gacmaha is haysta fuleen gadhigii markiibana waxay tageen gurigii Mustafiyo, alabaabka markay ka galeen ayay Maryan si wanaagsan u garwaaqsatay sida wanaagsan ee uu gacaliyaheedu u soo tabcaday waxay fadhisteen beer yar oo guriga xagiisa danbe ah oo uu Mustafe u sii diyariyay waxayna ahayeen qaar aad modid inay nolosha wadageen oo ralii isku ah siday isku ag fadhiyeen iskuguna faraxsanayeen waxanay dib u bilabeen jacayl qotodheer oo ay ka soo bilabeen ilaa yarantoodii
Waxaanay wadagayeen sheeko dheer oo is waayo waraysi ah kadib Mustafe waxa uu u soo dadagay arinkii ay habaryartii ku dhiri galinaysay ee ahaa guurka Maryan isagoo usoo bandhigayana waxa uu yidhi
Jacayl mudo dheer aynu soo wadaagaynay ayaa inaga dhexayay dhibaato wal oo uu soo marana manta waynu wada jognaa ILLAHAY mahadii markaa macaan u malayn mayo inaad igu didayso ee waxan jeclaystay in aan kamidha dhalino jacaylkeeni una badalno heer uu lamaanobo oo aynu isku noqono xaaji iyo oridiis
Maryan marna kamay filayn maskaxdeedana may soo galin in uu guur ula iman doono mustafe waayo waxay ogayd waxay reerkoodu badeen ayay iyadoo dhinacna ka faraxsaan yara xishoonaysana tidhi
Macaan mustafow anigaba waxa ishaa ii yeelay jacaylkaaga ayuu ahaa aniguna waxan raali kugu ahay sidaad raalida iigu tahay arina gacantaada ayuu ku jiraa Mustafe oo aan sannadaha arag jacaylka maryan iyo hadalkeedii wanagsanaa dhaqankeedii iyo asluub wanagedii ayuu yidhi
Macaan waxan doonayaa in aan is guursano kuna soo gogol fadhiisto arinkana aan dadajino oo aan walidiinteen u sheegno
Wayahay gacaliye ee anuu caawa ayaan reerka u sheegayaa markaa goorma ayaynu balanta ka dhiganaa
Waxa aan doonayaa in aan malinta isniinta ah ka dhigano doonista isla jimcahana aan aqal galno
Wayahay gacaliye runtiina manta maalin iiga farxad badan isoo maraimayso maarkiba waxa lagalay hawshii oo Maryan habeenimadiiba markii ay tagtay gurigoodi waxa ay u sheegtay hoyadeed kadibna intuuna abaheed iman ayay iska seexatay markii uu abaheed yimidna waxa u sheegtay hoyadeed oo uga warantay siday wax u jiraan markiiban odaygii u yaabay sida ay wax u dhacayaan iyo inuu inantiisa ka soo doonay wiilku malintii sida arxandarada ula hadlayay markii waagi baryayna waxa uu u yeedhay maryan oo uu ka waraystay siday wax u jiraan waxanu hadalkeeda ka dhadhansaday sida ay raalida ugu tahay guurkan,
Tababushihii hawsha ayuu galay Maryan abaheed waxaanu iskugu yeedhay adeeradeed iyo abtiyayasheed una bandhigay siday wax u jireen isagoo hadalki watana waxaa ka Ag kacay maryan Adeerkeed Axmed oo aad u kacasan isagoo hadal adag ku hadalaaya si uu hadalkisu u socdo ayuu yidhi, “Walaal Maxamuudow gobanimadu sida ku jirtaa dhaqankeenuna dhigayaa waa walal inankaa inanta inaga soo doonay in aynu inantaa siino inakoon ka qaadayn wax allele wixii laga qadi jiray wiil gabadh soo doonay inakoo og sidaynu markii horeba ka yeelanay uguna darno duco badan”
Maryan adeerkeed Axmed marki horeba guurkii Maryan ee hore kamuu raali ahayn waxaanu ahaa mid la dhagaysan wayay gartisii lakiin manta fursad u haysta in tiisa la raaco mudo yar gudaheedna waxa laysku raacay hadalkisii oo aan wax dood ah laga kenin.
Malintii isniintii marki la gadhay ayaa laysugu yimid huteelkii balantu ahayd markiibna layswada salamay laawda fadhiisatay ayuu maryan adeerkeed ka kacay goobtii bixinta isagoo hadlayana waxa uu yidhi, “Marka hore in taan waxba laysa siin aynu is cafino oo aan isa saamaxno madama aynu noqonayno laba reer oo xidid ah
Sidii ayaa layeelay oo waa laysawada gacan qaday Maryan abaheed iyo Mustafena waxay is gacan qadeeen iyakoo ay iskugu danbaysay malintuu gurigooda ugu hanjabay lakiin aad markan modid inay isku yihiin wiil iyo aabo is dhalay
Kadib waxa hadalkii ku noqday Adeero Axmed oo yidhi
“Maanta waxaanu idin siinaynaa inantayada Maryan iyadoon inanka Mustafena la waydiinayn wax walba oo inan laga bixin jiray, waxaannu inanta ugu daraynaa duco badan iyo inay noqdaan labadii gurigoodu jiro ee ubad khayr qaba kala hela.” Markii uu intaas yidhi waxaa la soo xidhay xafladdii oo aanay dood badan oolin kadibna waxa loo diyaar garoobay arooskii Maryan iyo Mustafe, waxaanay aqal galeen habeen Jimce ah. Waxay wadaageen jacayl iyo nolol aan nooceda hore loo arag. Waxay ka midho dhaliyeen jacayl ay sannado badan soo jilayeen, noloshu raaxo badanaa, macaanaa, wanaagsanaa, kalgacayl badanaa, marka raalida laysku yahay, qurux iyo wanaag badanaa marka wax walba la wadaagayo.
Mustafe iyo Maryan maanta waxay dagan yihiin magaalada Hargeysa iyagoo isku leh laba wiil iyo gabadh.

Qays iyo Leyla

Layla iyo Qays, waa sheeko jacayl ah oo ka mida sheekooyinka ugu caansan bariga dhexe, sheekadan waxay taariikhdeedu u noqoneysaa ilaa qarnigii 7aad, Layla iyo Qeys waa sheeko sida oo kale ku faaftay Waqooyiga Afrika iyo Hindiya, hadaba Layla iyo Qeys maxay ahaayeen? Sheekadoodu sidayse u dhacday?
Nin la odhan jiray Majnuun (ninkii waalnaa) oo magaciisa caadiga ahi uu ahaa Qays ayaa Layla kula kulmay si kedis ah meel ay dumar xaflad ku lahaayeen dabadeed wuxuu bilaabay inuu geeliisii gawraco munaasibadaa haweenka awgeed, haweenkan waxaa ku jirtay Layla, Layla waxay jacayl u qaaday Qays isna mid kii la mida ayuu u qaaday, si dhakhso ah ayaa Qays u doonay Layla in uu u geed fadhiisto oo uu weydiisto aabaheed, balse nasiib daro Layla aabaheed hore ayuu nin kale ugu balan qaaday inuu inantiisa siinayo, Qays arrintaasi waa u cuntami weyday wuxuuna ku adkeystay in Layla la siiyo, halka Layla aabeheedna ku adkeystay in inantiisa uu nin kale ugu balan qaaday, Qays wuxuu noqday nin jacayl qaaday laakin inantii uu u qaaday ku hunguubay.
Qays oo jacaylka Layla uu ku dheeraa ayaa ka samri waayey dabadeed wuxuu bilaabay inuu dugaaga weheshado oo uu duurjoogta u tago.
Qays aabihii ayaa isku deyey inuu ilawsiiyo inankiisa jacaylkan haleelay balse Qays xanuunkiisii waa ka sii daray oo wuxuu noqday nin waalan oo xiskiisii ayaa raacay Layla.
Qays wuxuu u tiriyey Layla gabay badan oo uu mar ku amaanaayo, marna ku calaacalaayo, marna uu ku muujinaayo marxaladan cusub ee la soo deristay.
Gabayada Qays uu u tiriyey Layla waxay qayb ka noqdeen suugaanta Faaris iyagoo u isticmaali jiray siyaabo kala duwan, waxaa la sheegaa mararka qaar inay u isticmaali jireen hees hawleedyo.
Isla marka uu Qays ku sugnaa xaaladaas Layla waxay joogtay gurigooda oo lagu ilaalinaayey iyada oo gabayada uu tirinaayo Qays ay ka dhigeen Layla mawduuca qudha oo lagu sheekeysto iyo xanta dadka. Layla aabeheed wuxuu balan ku galay inuu Qays ka ilaaliyo Layla, qiimaha ay doonto ha ugu kacdee, waxaa la sheegaa in nin la yidhaa Ibnu Salaam u weydiistay Layla aabbeheed inuu siiyo laakin Layla aabbeheed wuxuu ninkaa u sheegay in inantiisu weli yar tahay oo uu sugo ilaa dhowr sano si ay ugu soo korto.
Qays wuxuu galay nolol adag oo silic leh, sheekadii Qays waxay gaadhay nin la odhan jiray Nezamis oo ahaa nin deeqsi ah oo sida la sheegay boqor ka ahaa dhulkii Faaris ee hada loo yaqaan Iiraan, ninkaas oo isku deyey inuu Qays la taliyo laakin markii uu kala quustay waano iyo talo ayaa la sheegaa in boqorkaa ay ka gaadhay in uu weerar ku qaado Layla reerkii ay ka dhalatay isagoo ka doonayo reerkaas in Layla iyo Qays laysa siiyo hadii kale dhiig daadan doono.
Inkastoo dagaalkii dhacay oo la jebiyey Layla qabiilkoodii hadana aabaheed wuxuu ku adkeystay in aanu marnaba Layla siin doonin Qays isagoo ku dooday in Qays dhulka dhigay oo burburiyey sharaftii Layla, wuxuuna odhan jiray dabeyl kasta oo soo dhacdaa waxay sidaa magicii inanteyda, isagoo sheegay in Layla oo uu Qays siiyaa uu ka dooranayo inuu dilo oo qudha ka jaro Layla.
Boqorkii wuxuu ogaaday in aanu ku guuleysaneyn inuu Layla aabbeheed ku qanciyo in uu isa siiyo lamaanahan isku dhibaateysan faraha ayuuna ka qaaday arrintii Layla iyo Qays, ninkii Layla loogu balan qaaday ayaa doonay inuu ka faa’ideysto jaaniskaa isagoo u yimid Layla aabaheed mar labaad, balse markan si dhib yar ayaaba Layla loo siiyey, wuxuuna Layla u kaxaystay gurigiisii. Qays markii uu maqlay in Layla nin la siiyey ayuu kasii daray wuxuuna wehel cusub ku sii yeeshay keyntii uu markii horeba dugaaga la joogay.
Qays aabihii wuxuu la dhintay murugadii iyo uur xumadii uu ka qaaday noloshii uu la dersay inankiisu isagoo Qays ahaa inanka keliya ee uu lahaa, uuna u jeclaa si aad ah. Qays markii uu maqlay in aabihii hoos maray ayuu xalkiisii ka sii xumaaday intii hore. Balse nin qoyani biyo iskama dhowro. Isaga ayaaba tisii la il daran, wuxuuna aabo ka sii dhigtay oo booskii aabihii u sii buuxshay habardugaagii uu la noolaa.
inkastoo Layla la guursaday hadana ma ay ilaawin jaceylkii Qays waxaana ku sii siyaaday jaceylkii ay Qays u haysay. Layla waxay warqad u dirtay Qays iyadoo uga tacsiyadeyneysa geerida ku timid aabihii waxaanay u sheegtay in ninkeedu ogyahay in ay Qays jeceshahay oo aanu weligeed qalbigeeda ka baxayn.
Mudo ka dib waxaaba dhimatay Qays hooyadii, Laylana waxay fariin u soo dirtay Qays iyadoo u soo dirtay nin waayeel ah una sheegay in Layla ay dooneyso in ay kulmaan. Qays waa raacay ninkii waxaana mar labaad kulmay lamaane is jeclaaday oo dhib aduunyo muquuray, Layla ninkii la siiyey wuxuu ogaa inaanu marna qalbiga Layla ka saari karin Qays.
Balse Layla ninkii la siiyey waa xanuunsaday waana dhintay. Sida dadkaa dhaqanka u ahayd gabadha carmalka ah ee laga dhintaa 2 sanno ayey ahayd inay ku jirto guriga oo aanay mudadaa rag la kulmin.
Layla iyada uma dulqaadan karto mudadaas dheer ee aanay Qays is arkeyn waanay xanuunsatay waanay dhimatay. War xumi dugsi ma fadhiistee Qays markii uu maqlay in Layla ay dhimatay oo dhulka hoos martay ayuu aad uga xumaaday wuxuuna booqday xabaasheedii, halkaasna waxaa ku soo af-jarmay noloshi Qays waxaana uu ka daba tegay Layla oo isna waa dhintay.
Inkasta oo sheekada jaceylka ah ee Layla iyo Qays ay adag tahay in si dhab ah loo helo waayo waxay dhacday qarni aad u fog haddana sidaan ayaa ugu dhow sida maanta loo weriyo.

Libaaxii Indhaha Guduudnaa

Aamina Shirdoon

Bari hore, ayaa waxaa jiray tuulo yar oo ku taalla Soomaaliya, bariga Afrika. Cidhifka tuulada waxaa jiray dhulbeereed hodan ah meeshaas oo ay dadku ka beertaan dalaggooda ooyna ku raacdaan idahooda. Tuuladu aad ayay u qurux badnayd laakiin sidoo kale waxay ahayd mid khatar badan, mararka qaarna waxaa adkayd in laga ilaaliyo dalagga iyo idaha tuulooyinka dariska ah ama tuugta khatarta ah. Xataa waxaa jira sheeko ku saabsan jin kaasoo soo baxa habeynkii oo guba dalagga oo cuna dhamaan adhiga.
Si looga difaaco khataraha, dadka tuulada waxay korsadeen libaaxyo marka ay dhasheen kuwaasoo ka dib noqday ilaaliyayaasha dhulka. Libaaxyadu way xoog badnaayeen waana lagu nastay waxayna ilaaliyaan dalagga iyo xayawaanka waxayna ka dhigeen tuulada amaan. Waxay isku ahaayeen daacad waxayna u dagaalamayaan inay naftooda huraan haddii looga baahdo.
Laakiin maalin, libaax yar ayaa dhashay kaasoo ka duwan kuwa kale, aan lahayn sharafta raxanta kale, libaaxan waxuu ku dhashay indho guduudan kuwaas oo u ifaya sida dabka. Libaaxyada kale way dhibsadeen waxayna sidaa darteed oogu magacaabeen libaaxii qalaadaa Bahdoon taasoo micnaheedu yahay wax meel qalaad ku dhashay. Waxay u bixiyeen libaaxa yar Bahdoon sababtoo ah waxay ka naxsanaayeen sida haddii uuna u raacin tuulada.
Bahdoon noolashu ooma sahlanayn, waxaa loola dhaqmay si xun abidna looma oggolaan inuu la ciyaaro libaaxyada yaryar ee kale. Waxuu u koray si kalinima ah waxuuna badanaa xasuusna in uu qalaad yahay. Indhihiisa guduudan waxay ka saartay raxanta kale libaaxyada yaryar ee xaasidiinta ahna waxay badanaa oogu yeedhaan magacyo wayna ku jeesjeesaan.
Oogu danbeyntii waxaa la go’aamiyay in Bahdoon ay tahay in laga masaafuriyo raxanta, sidaa darteedna waxaa loo sheegay inuu ka tago tuulada oona waligii ku soo noqon.
Maskiin Bahdoon waxuu galay hawdka si uu ubillaabo noolashiisa cusub ee kalinimada ah. Aad ayuu u murugooday, badanaana aad buu u cidloodaa, laakiin oogu yaraan lama joogaan libaaxyadii kale kuwaasoo badanaa ku maadsan jiray indhihiisa guduudan oo badanaa xasuusin jiray in uu ka duwan yahay.
Sanado ayaa la dhaafay Bahdoona wuu weynaaday, waxuu noqday libaax xoogan. Waxuu yaqaanaa ugaadhsiga waxuuna naftiisa ooga sameeyay noolal hawdka dhexdiisa. Laakiin badanaa waxuu ahaa kali waxuuna badanaa tagi jiray cidhifka hawdka habeenkii si uu u soo eego tuuladiisii hore.
Waxuu ku farxaa libaaxyada geesiyiinta ah ee ilaalada ka haya xayawaanka iyo dalagga, waxuuna aad u jeclaaday in uu ku soo biiro oo dib loo oggolaado ka mid noqoshada raxanta.
Waxay ahayd habeyn uun in uu markii oogu horraysay Bahdoon arkay jin daran oo ka soo daganayaa cirkaa oo madaw oo weeraraya tuulada, ku gubaya guryaha iyo dalagga olal ka soo baxaya afkiisa, oo ka dafaya idaha dhulka ciddiyihiisa fiiqan inta uuna bixin habeenku.
Libaaxyadu waxay sameeyeen dadaalkooda oogu wanaagsan si ay u difaacaan tuulada, laakiin jinku waxuu ahaa mid aad u dhakhso badan oo aad u awood badan. Libaaxyo badan waa la dilay habeenkii koobaad Bahdoon waxuu ka daawaday hawdka asagoon waxba caawinaynin.
Jinku waxuu soo weeraray mar kale habeenkii xigay, waxuu soo weeraray marar badan, ilaa ay dadka tuuladu ay aad ooga cabsadeen inay ka soo baxaan guryahooda. Xayawaan badan way tageen, libaaxyadiina si weyn ayay u wax yeeloobeen ayagoo isku dayaya inay difaacaan tuulada; intoodii badneyd waa la dilay inta hadhayna si xun ayaa loo dhaawacay. Tuuladu kama badbaadin weeraro badan oo uu ku soo qaaday jinka daran, qaar dadka tuulada ahna xataa waxay xidhxidheen alaabadooda waxayna u qaxeen hawdka si ay u badbaadaan.
Maalintii shanaad, Bahdoon wuu u adkeysan kari waayay inuu arko waxyeelada tuuladiisii hore marnaba, sidaa darteedna libaaxa geesiga ah waxuu naftiisa oogu dhaartay in uu difaaci doono dadkiisa iyo raxantiisa dhibna ma lahan khaladkii ay horay ooga galeen.
Habeenkaas, Bahdoon waxuu u soo gurguurtay meel ku dhaw tuulada ooy qariyeen geedo dheer dheer kuwaas oo ku safan cidhifka hawdka. Waxuu ku ilaaliyay hal il ah cirka madaw xilliga oo dhan waxuuna dhagaystay shanqadha baalasha jinka ee dhexmaraya hawada. Wuu xooganaa wuuna go’aansaday waxuuna u sheegay naftiisa in uu caawa burburin doono jinka daran oo uu ku soo dabaali doono nabad tuuladiisa uu jecel yahay markale.
Si dhakhsa ah, Bahdoon waxuu maqlay shanqadha baalasha xagga sare.
Waxuu kor u eegay cirka madaw waxuuna arkay humaagta jinka daran ee u soo daganaya jihada tuulada: ciddiyihiisa dheer dheer waxay u iftiimayeen caddaan dhalaalaya sida dayaxa, indhihiisa waxay ka baadhayaan dhulka wax cusub oo la cuno, wuu gaajoonayaa wuuna cabsi galinayaa.
Haddaba Bahdoon waxuu isku geystay dhamaan awoodiisa, dhamaan geesinimadiisa iyo go’aankiisa. Mar alaale marka uu jinku ku soo dagtay tuulada dusheeda, Bahdoon waxuu weerar ka soo qaaday hawdka wuuna hinraagay asagoo wata dhamaan calool adeeggiisa. Jinku waa fajacay wuuna baqay inuu arko labo indhood oo olal ah oo ka soo baxaya hawdka, iyo hiinraaga libaaxa geesiga ah ayaa cabsi ku riday calool jileeciisa.
Bahdoon wuxuu u booday hawada waxuuna ku duubay cidiyiihiisa xoogga badan seynta jinka waxuuna ku soo tuuray bahalka dhulka. Libaaxa geesiga ah iyo jinka shaydaanka ah ee daran waxay galeen dagaal, laakiin si dhakhsa ah jinka waxaa ka tagtay awooddiisii markii uu ka hor yimid dagaalyahan xirfad leh.
Bahdoon wuu ka xoogbatay wuuna ka geesisanaa jinka kaasoon loo isticmaalin ka hor imaad sidan oo kale ah. Indhaha gaduudan ee Bahdoon waxuu ifiyaa habeenka si uu oogula dagaalamo jinka, waxayna si dhakhsa ah dadka tuulada ooga soo baxeen guryahooda waxayna billaabeen inay ku farxaan Bahdoon kaasoo sameeyay dagaalka geesinimada libaaxa tan xataa oogu adag.
Oogu danbeyntii, Bahdoon waxuu ku guuleystay dagaalka waxuuna dilay jinkii.
Sidoo kale xoogaw libaaxya ah oo hadhay waxay ku farxeen geesinimada Bahdoon dhamaantoodna waxay u dabaal dageen guushiisa uu ka guuleystay bahalka. Tuuladu waxay noqotay amaan markale kuwii u qaxay hawdkana waxay ku soo noqon karaan guryahooda oogu danbeyntii waxayna bilaabi dib u beeridda dalaggooda iyo u korinta baraar iyo waxarro inay noqdaan adhi sidaa darteed waxay haysan karaan markale caano iyo burcad ay cunaan.
Bahdoon waxaa dib loogu soo dhaweeyay raxanta waxuuna noqday dagaalyahanka loo dabaaldago ee tuulada. Libaaxyadu aad ayay ooga xumaadeen in ay u diraan hawdka, ka dibna waxayna garawsadeen maadaama uu ka duwanyahay inayna ahayn in loola dhaqmo si duwan.
Oogu danbeyntii, libaaxa geesiga ah waxaa loo oggolaaday raxanta waxayna ahayd markii koobaad ee noolashiisa uu dareemay inuu xigto leeyahay. Bahdoon waxuu ku soo noqday wadanka.

Qeybta 30aad

Dhimashadii Amusis kolkiiba lama ogaan mugdigii iyo qaskii awgeed. Jetro baase u qayliyey colkiisii oo ku amray in ay weerarka joojiyaan. Dabadeedna wuxuu askartii boqorka ka codsaday in ay dhigaan hubka. “Boqorkiina wuu dhintay,” ayuu Jetro ku baaqay, “Amuba ha noolaado, boqorka xaqa ah ee dadka reer Reebu.” Askartii Amusis sidii bay oggolaadeen waayo giddigood way necbaayeen Amusis. Jetrona hadalkii buu sii waday oo wuxuu yidhi, “Ma habboona in aynu gudaheenna ka dagaalno. Cadawga kali ah ee aynnu leenahay waa Masaarida. Waxaan filayaa in qaarkiin i garanayo, waxaan ahay Jetro. Isoo raaca aan Masaarida dalkeenna ka xorraynee. Imikada aan joognana Boqorkeennii yaraa ayaa ku sii socdaa oo weeraraya xeradooda.”

Shaw ragga Amusis baqdin uun baa daba waddaye wax kalgacalba uma ay hayn. Hadduu Jetro hadalkii dhameeyeyba qaylada ayaa gees ka gees is jiibisay, “Ha noolaado Amuba, Boqorka Reebu.”

“Madaxdiina soo dabagala oo isoo raaca,” ayuu ku amray Jetro. Intaanu eraygiiba dhammaynna askartii Amusis ayaa ku soo darsantay kooxdii Jetro. Markiibana waxa gucle weerar lagu qaaday xeradii Masaarida iyo halkuu ka dagaallamayey Amuba. Markuu Jetro soo gaadhay derbigii xerada Masaarida ayaa wuxuu arkay in Amuba mar horeba jiidhay oo uu ilaa seddex guri oo xigayna qabsaday. Halkaase ay dhaafi kari waayeen sababta oo ah colka Masaarida markii hore qaflad ayaa lagu qabtay laakiinse markiiba hab difaac ayey isku nidaamiyeen oo fallaadho ayey ku hakiyeen weerarkii reer Reebu.

“Wax walba si fiican ayey u dhaceen,” ayuu ku yidhi Amuba. “Guryihii reer boqor gacanta ayaanu ku dhignay Amusisna dhegtaannu dhiigga u darnay. Caawana waxay ila tahay in aynnu dagaalka halkaa ku joojinno. Masaaridu labanlaab ayey innaga badan yihiin, marnabana dagaal badheedh ah iskagama xajin karno, sidaa darteed waxaan damcay in aan farriin u diro odayaasha magaalooyinka innagu dhaw; uguna warramo in Amusiskii la necbaa la dilay. Markay maqlaan in aad adigu hadda Boqorka tahay, ciidankii Masaaridana aynnu go’doon ka dhignay, waxaan filayaa in ninkii hub qaadi karayaaba xaggeenna u soo gurman doono. Saddex maalmood waxaan gaadhinna aynnu ilaa labaatan kun oo nin isu gayn doonno. Ciidanka Masaaridana waxay khasab ku noqonaysaa markaa in ay isdhiibaan.”

Subaxnimadli danbe ayuu Amuba amar ku bixiyey in laamo qoyan lala fuulo darbiyada dushooda. Masaaridii markay arkeen calamadii ayey fallaadhii ay soo ridayeen joojiyeen; Deetana Jetro ayaa derbiga guudkiisa fuulay. Wax yar ka danbawna abbaanduulihii ciidanka Masaarida ayaa isna derbigii kale soo fuulay; waxaana fajac ku noqotay markuu maqlay Jetro oo af Masaari kula hadlaya. Wuxuu yidhi Jetro, “Aniga oo ku hadlaya magaca Boqor Amuba, taliyaha xaqa ah ee dadka reer Reebu, waxaan idin leeyahay hubka dhiga. Waxaan idiin sheegayaa in Amusis dhintay, dadkii waddankuna idinku kacsan yahay; ciidankayaguna kiinna laba jibbaar ka badan yahay. Waxaa kale oon digniin ahaan idinku sheegayaa in haddii damac idinka hayo in aad nala dagaalantaan, in taa macnaheedu tahay geeri sugan oo qoorta la idinka wada jaro. Haddaan doonno waxa noo furan in aanaan idin lala diririn ee aannu gaajo idinku dillo.”

“Maxaa yeelay jidadkii wax idiin soo mari lahaayeen oo dhan annaga ayaa haysanna. Meel kaalmo idinka soo gaadhi kartaana ma jirto,” ayuu hadalkii ku sii watey, “meel aad ka qaylo dirataanna ma jiro; kaaga darane, gargaarka idiinku sokeeyaa wuxuu idiin jiraa boqolaal mayl. Waxaa intaa ii raaca, waxaan idiin sheegayaa in Boqorkayagu dalkiinna muddo ku noolaa oo uu og yahay weynida iyo xoogga ay leedahay ummaddiinu. Waxaannu jecelnahay in aynnu heshiis ku wada noolaanno. Sidaa darteed waxa uu idiin oggol yahay inaad si sharaf leh iskaga ambabaxdaan. Haddaan soo qaado lacagtii cashuurta ahayd ee Boqorkiinnu nagu khasbay in aannu sanad walba bixinno, waxaan ogaysiinayaa in lacagtaasi aad noogu badan tahay oo aanaan bixin karayn. Arrintaa ilaa berri aroorta ka soo tashada. Haddaad diiddaanna waxa idinku dhaca kuma jirno.”
Duhurkii ayaa ciidankii Reebu soo batay. Kooxihiiba iyaga oo si habsan u socda ayey soo galeen. Beeraleydii, kalluumaysatadii. iyo xooli-jirkiina iyaga oo si habsan oo mid ama laba isku daba guclaynaya ayey isasoo shubeen; qorraxdiiba intaanay dhicin ayaa waxa ku soo kordhay ilaa toban kun oo nin. Masaaridii maalintaas oo dhan way xasiloonaayeen; Amubana aad buu ugu rajo weynaa in ay yeeli doonaan taladiisii, ha yeeshee habeenkaas oo dhan ciidankiisii heeggan bay u ahaayeen weerar lama filaan ah.

Subaxnimadii ayey Amuba iyo Jetro wada fuuleen derbigii maalintii hore Jetro ka hadlay. Wax yar kadibna abbaanduulihii Masaarida oo dhawr sarkaal la socota ayaa iyana derbigoodii soo fuulay.

“Kani waa Boqor Amuba,” ayuu yidhi Jetro isaga oo ku hadlaya cod uu dadka oo dhan wada maqashiinayo, “waxanu sugayaa jawaabtiinnii.”

“Waxaannu ku goosannay in aannu dalkiinna ka baxno,” ayuu yidhi abbaanduulihii ciidanka Masaaridu, “annaga oo hubkii sidanna, waxase aannu doonaynaa in aannu si sharaf leh u baxno oo aanaa u ekaan ciidan la qabsaday. Waannu dagaalami karnaa hadday sidaasi khasab noqoto oo sharaftayadu halis gasho.” “Sidaa kula gudboon waad yeeli kartaa,” ayuu yidhi Amuba (Taasoo ka yaabisay abbaanduulihii markuu maqlay Boqorkii oo isna af Masri ku hadlaya), “waana laga yaabaa in aad geesi sharaftiisa u dhinta tahay; waxaanse kuu sheegayaa in maanta si walba lagaaga xoog weyn yahay; ta kaliya ee kuu furanina ay tahay in aad qumaati u ambabaxdo, adiga sharaftaadiina wata.”

Muddo hal saac ku siman ayey ciidankii Masar kaga baxeen magaaladii iyaga oo nin walba sahay toddoba maalmood ku filan sito. Amubana wuxuu u ballamiyey in wixii ay u baahdaan laga siiyo meelaha ay ku sii hakanayaan ilaa inta ay dalkooda ka baxayaan.
Hadday Masaaridii libidhay waaba magaaladii oo farxad iyo riyaaq la kala dillaacday.

Amuba isagu intuu maamulkii magaalada kaga tegay Jetro, ayuu Jebron kaxaystay oo u baxay magaaladii yarayd ee ay gabdhaha geeyeen, isaga oo markan si boqornimo oo sharafle u socdaalaya, watana goosan ciidan ah oo fardoolay ah iyo labaataan gaadhifaras.

Magaaladii yarayd markay soo galeen ayaa dadkii si farxad iyo riyaaq ah u soo dhaweeyeen. Kadibna waxay tageen gurigii gabdhuhu joogeen. Wax yar haddii la wada fadhiistay oo inantii Maysa ka yaabban tahay isbeddelka ku dhacay Amuba ayaa labada gees u wada faqday. Go’aankii wuxuu u noqday in Amuba iyo Maysa, Jebron iyo Ruut is guursadeen.

Sidaasaa leebkii bisaddii Bubaysta ku dhacay ayaan wacan ugu dhalay dhallintii.

Qeybta 29aad

Intii ay ilaa Mo’aab gaadhayeen, safarkoodii wuxuu ahaa mid aan shiddo lahayn. Markay Mo’aab yimaadeenna raggii ilaallada ahaa ayaa halkaa kaga hadhay, Jetro wuxuu nimankii mid walba siiyey hadiyad fiican iyaga islamarahaantaa qaadanayaa lacagtii kirada markay ku noqdaan Elana. Markay Mo’aab ka gudbeen qoladeennii waxay foodda saareen daw lamadegaanka woqooyi bari badhtanka ku dhufta. Waxay sii mareen Balmira ilaa ay ku baxeen webiga la yidhaa Furaat ee mara dalalka hadda loo yaqaan Suuriya iyo Ciraaq; waxayna halkaasi qiyaastii noqonaysaa dhulkii beryahaa Asiiriya la isku odhan jiray. Waxay gawda hayaanba waxay ku soo baxeen buuraha u dhexeeya Asiiriya iyo badda Kasbiyan.

Shilal dhawr ah ayaa dawga ku helay, waxayse ugu dambeystii galeen dhulka la odhan jiray Meediya ka dib markay qiyaastil ilaa lix bilood ka sokeeyeen Elana. Dadka Meediya ku dhaqnaa waxay ahaayeen dad guuraa ah oo xagga midabka reer Reebu ay isku dhawaayeen; nabadina ka dhexaysay.

Jetro iyo Amuba hadda waxaa galay dareen nabadeed iyo xiise; waxayse ku tashadeen in ay iska hubsadaan oo ay horta inta ay ogaanayaan waxa dalkoodii ka dhacay labiskii ganacsatada ee ay xidhaayeen sii gashanaadaan. Qummaati ayey deeto woqooyi ugu baxeen oo waxay kolba si fiican u sii nastaanba waxay galeen tuuladii ugu horreysay ee reer Reebu.

In badan ayey ka sii xaajoodeen waxa ay yeeli doonaan kolkay dhukooda galaan. Jetro isagu marka u horraysayba wuu isku sheegi lahaa dadka cidduu yahay; dadkuna hubaal aad bay u soo dhawayn lahaayeen, uguna farxi lahaayeen nasiibka uu kaga soo fakaday Masaaridii qafaashtay. Amubaase isbandhigga dhakhsa ihi ay ku ahayd halis weyn ilaa inta ay ogaanayaan cidda dhulka xukunta. Sidaa ahaan Amuba wax damac ihi kama hayn in uu jagadii aabbihii qabsado oo uu boqor noqdo; waxanu iskaba jeclaa in uu nabadgalyo iyo xasilooni iskaga noolaa dalkiisa.

Warkii u horreeyey ee dhulka ku saabsanaa ee ay heleen wuxuu noqday: in guuto ciidankii Masar ihi magaalo weynta joogaan; dadkuna cashuur aad u badan siiyaan Masar sanad walba. Waxa kale oo ay ogaadeen in Amusis boqornimadii isa siiyey kadib markii ciidanweynihii Masar dhulka ka baxay. Waxanu la heshiiyey saraakiishii ciidanka Masar, sidaa darteedna dadkii uu aad u nacay; isna waxa alla wixii ay boqorkii dhintay qaraabo ahaayeen oo dhan ayuu wada laayey, si aan cid madaxnimada ugula dooddaba aanay meelahaa uga dhawaan.

Amuba iyo Jetro dhawr goor ayey aad u falanqeeyeen waxa Amuba la gudboon in uu ku dhaqaaqo mar haddii ay ogaadeen in boqorka waddanku yahay nin aan bixinayn.
“Laakinse aniga inna damac igama hayo in aan boqor noqdo,” ayuu ku dooday Amuba.
“Waad u dhalatay boqornimada, Amuba,” ayuu ku dhiirriyey Jetro, “Mana aha wax aad adigu maanta dooranayso. Waa danta dadkeenna midda khasab ka dhigaysa in Amusis meesha laga tuuro adiga oo boqorkii xaqa ahaana lagu saaro.” Deeto intuu yara ilkacaddeeyey ayuu raaciyey, “Ilama aha adoo waxaas oo dhib iyo halis ah la soo maray Maysa, haddana doonayso in aad faraha ka qaaddo. Waxaan cindigayga gashaday, haddaan ku fiirinayey lixdii bilood ee ugu danbaysay in aad kollayba waxyaalo badan damacsan tahay.”

“Waa runtaa, Jetro,” ayuu yidhi Amuba ka dib markii cabbaar aamusnaa. “Waana waajib i saaran in aan madaxnimada gacanta ku dhigo oo aan dalka iyo dadkaba ka xoreeyo. Maxayse kula tahay tallaabada ugu habboon ee aynnu qaadi karnaa?”

“Horta waxaynnu socon doonnaa ilaa magaalo yar oo badda ku taalla. Halkaasaynnu guri nin ganacsada ah oo saaxiibkay ihi leeyahay gayn doonaa gabdhaha. Ka dib markaasaynnu, dhulka mari doonnaa waxanaynnu raadsan odayaasha magaalooyinka iyo tuulooyinka dalka oo dhan iyo wax alla wixii kale ee neceb kuwa dhulka xukuma. Kollay waxaynnu la kulmaynaa saaxiibadeen wixii ka nool. Lagamana yaabo in aynnu la dhib mudanno ururinta col innagu filan oo aynu si qaflad ah magaalada ugu weerarro.”

Markay dalkoodii dhex qaadeen ayuu Jetro dadkii isku sheegay; ugana sheekeeyey siday isaga iyo Amuba uga soo baxsadeen addoonsigii Masar, iyo waxa ay hadda ku talo jiraan. Dadka badidiisu isaga aad bay u yaqaaneen oo kolkiiba way rumaysteen. Amubase way garan waayeen; waxanu deeto qanciyey in Amuba hadda meel kale joogo oo uu sugayo kaliya in dadkiisu u yeedhaan oo boqornimada siiyaan. Warkaa isaga ah dadkii meel kasta ha joogaane, aad bay ugu riyaaqeen.

“Waxaan damacsannahay,” ayuu ku yidhi Jetro dadkii, “inaan ciidan xoog leh ururiyo oo aan ka tuuro Amusis meesha. Markaa waxaa innoo hadhay waa Masaarida oo aynnu iyana dhulkeena ka xorrayno.”

Meeshay tagaanba dabadeed, dhallinyar oo dhan ayaa ku tabarrucday in ay ciidankiisa galaan. Wuxuuse digniin ku bixiyey in ay si qarsoodi ah isu urursadaan, una hubsamaystaan ilaa inta ay isaga war ka helayaan, meesha iyo goorta ay kulmi doonaan. Lix toddobaad intaanay dhammaanba wuxuu isku keenay ciidan lixaad leh. Dabadeed wuxuu magacaabay maalinta lagu kulmi doono buuraha magaalada u dhaw. Koox kastana marka ay yimaaddaan ayuu intuu iskudubbarido uu u yeelayey nin madax u ah.

Dhawr cisho dabadeed ayuu goor habeen ah ciidankii oo dhan meela saldhig ah iskugu keenay. Markuu arkay in ay diyaar yihiin oo ay hubkoodii u dhan yahay ayuu Amuba oo uu taanbuug ku qarinayey soo saaray oo ciidankii oo saf u taagan horkeenay. Hadduu magaciisilba sheegay baa raggii Amuba jac ku soo siiyeen oo hortiisii dhulka isdaadiyeen iyaga oo leh: “Boqorkayagiyow! Ballan waxaannu kuugu qaadaynaa in aannu kula dagaal galno.”

Toddobaad gudihiisa ayaa qabanqaabadii iyo isdiyaarintii lagu dhameeyey. Waxaa lagu heshiiyey in Jetro iyo laba boqol oo nin oo uu xushay magaalada galaan maalinnimada. Qaarna ay xagga badda ka yimaaddaan. Dar kale oo seddexaadna ay mid mid uga galaan irdaha waaweyn ee magaalada; habeenbadhkana ay giddigood bannaanka weyn ee magaalada ku yaalla yimaaddaan. Amuba iyo ciidanka intiisa kale iyaga waxaa lagula ballamay in ay cawaysinka horyimaaddaan irridaha magaalada ee waaweyn mid ka mid ah.

“Marnaba waxa dhici doona kuma talogali kartid,” ayuu ku yidhi Amuba, “waxaan rumaysanhay in raggii innoo wada daacad yahay, hase yeeshee kollayba nin xun lama waayo, markaa sidaa darteed ayaan qaarba qaar inay ilaaliyaan ugu ballamiyey.”

Wax walba sidii loogu talo galay ayey u dhaceen. Raggiina magaaladii ayey galeen iyada oon cidina ka shakiyin. Kuwii xagga badda soo maray oo ahaa kalluumaysato iyagu waxay soo galeen magaalada qaybta badda xigta. Giddigood, mid rnid ama laba labo, ayey iyaga oo seefahoodiina hoosta ugu qarsoon yihiin, magaaladii iska dhex mushaaxayeen. Kuwii magaalada cid ka yaqaanayna guryihii saaxiibbadood ayey iska aadeen.

Jetro markuu magaaladii soo galay wuxuu u tegay nin ay saaxiibbo anaayeen gurigiisa, kaasoo uu farriin u sii diray. Halkaasuu deeto marba marka ka dambaysa kala socday wararka.

Waxaa markiiba soo gaadhay in arrimihii si habsan u socdaan waa mide: ninkii Amusis markuu maqlay imaatinka Amuba ayaa baqdin dhulkii qaadi waayey. Isla aroornimadaana argaagaxii ayuu dhawr nin oo odayaal ah oo uu ka shaki qabay inay isku dhadhawaayeen boqorkii dhintay ayuu xabsiga ku tuuray.

Guutooyin dhoor ah oo ciidamadiisii ka mid ahna dhulka ayuu ku firdhiyey si ay u baadigoobaan Amuba. Waxay ciidamadaasi fatash kula kaceen meelihii Amuba lagu tuhmayey oo dhan. Taasi waxay noqotay war uu aad ugu riyaaqay Jetro, maxaa yeelay wuxuu halkaa ka gartay in aan Amusis cabsiba u qabin nabadgalyada magaalada isla mar ahaantaa waxa yaraatay tiradii askarta magaalada joogtay, oo aan markaan hadda ah kuwiisa waxba ka badnayn.

Jetro wuxuu intii qorraxdu soo jeedday gurigii saaxiibkii ku gabbadaba, kolkuu dhulkii madoobaaday, ayuu magaaladii u soo baxay. Wuxuu markiiba arkay isbeddelka weyn ee magaaladii ku dhacay. Gees dhan ayaa carshaantii laga baabi’iyey oo halkoodii Masaaridii ayaa guryo waaweyn oo dhagax ah ka dhistay. Guryahaas oo ay dayr weyn oo iyaga iyo magaalada inta kale kala ooda ay ku soo wareejiyeen.

Jetro waxa uu warka ku qaatay markay Masaaridu xeradaa dhisteen in ay magaalada inteeda kale ilaalinteedii faraha ka qaadeen. Hase yeeshee irridda weynee xeradooda laga galo ayey dhawr askari dhigeen. Caweysin danbe hadday tahay ayuu Jetro farriin u diray Amuba. Farriintaas oo uu ugu sheegayo in uu irridda weyn ee magaalada ee aan la ilaalinayn ka soo galiyo ciidankiisa, marka ay isaga amar ka helaanna uu weerarro iridda Masaarida.

Xilligii lagu ballamay hadday tahay ayuu Jetro u kacay xaggii irriddii Amuba iyo ciidankiisu ka soo gali lahaa. Ugu horayntiiba sanqadhoodii ayaa u baxday. wax yar ka dibna saf dheer oo iswada daba gambinaya; Amubana madaxooda socdo ayaa irriddii isasoo taagay. Jetro baa dabadeed Amuba ugu warramay xeeladda uu damacsan yahay. Markii la isla oggolaaday ayey Amuba iyo ciidankiisa ku dhaqaaqeen xaggii xerada Masaarida, Jetrona magaalada badhtankeedii oo durba kooxdiisii in door ihi isugu timid ayuu ukacay. Iyagoo sanqadha ilaalinaya ayey ku baxeen banaankii ka sokeeyey guriga reer boqor; dabadeed Jetro ayaa dhawaaqi ay ku ballameen ku dhuftay; isla gacdiibana kooxdiisii intii hadhay ayaa gig soo tidhi oo iyaga oo faashash waaweyn ku gaadhan agtiisi isasoo tubay markiiba irridii guriga boqortooyada ayey faashashkii la dhaceen,. Sanqadhii yeedhay baa habeenkii xasilloonaa meel kasta ka baxday. Durba guriga gudihiisa ayaa qaylo iyo sawaxan fajac iyo baqdin ah la iska daray oo askartii boqorka ayaa darbiga soo boobtay,. Jetro iyo saaxiibadiina falaadha ayaa sida roobka ugu soo dhacday hase yeeshee isla mar ahaantaa ayey jabiyeen irriddii oo isku shubeen gurigii.

Amusis iyo askartiisii gudaha ku jirtay ayaa isku dayday in ay is hor taagaan, nasiibdarrose qafladdii lagu weeraray iyo iyaga oo aan diyaar ahayn awgeed waxba way iska dhicin kari waayeen. Jetro isagu intuu waydaartay raggii foodda iskula jiray ayuu isku aaddiyay Amusis. kan kalana isaga oo cadho iyo farkanax la asqaysan ayuu jilibdhig qaabdaran kolba gees u booday; hase yeeshee girifgiriftiisaba waxaa jiqjiqa u gooyey faashkii weynaa ee Jetro sitay oo markiiba madaxiisii ayaa gees u duulay.