Guud ahaanba dadka Soomaalida farduhu waxay u lahaayeen qiimo weyn. Ninkii aan faras lahayni wuxuu ahaa nin aan tirsanayn. Gaar ahaan Daraawiishta waxayba la ahayd inay noloshooduba fardaha ku xiran tahay.

Sidaas daraadeed waxay aad ugu dadaali jireen, fardaha heliddooda iyo dhaqaalahooda. Marka isweydiin meyno wixii la jecel yahayba ammaantooda in lagu xeel dheeraado. Sayidku gabay iyo geeraarba fardaha aad buu ugu ammaanay, waxaa ka mid ahaa geeraarkan soo socda oo Sayidku ku ammaanayo faras la oron jiray Calanside. Wuxuuna Sayidku yiri:

Xay guduudan la moodyow, Xamar weeye korkiisu

Waa xiddaayad sideedee, ma xariir cusub baa?

Afku waa xolxolkaasoo, ilka loo xanafeeyuu

Xakamaa la dhacaayee, ma xandaad bir tumaa?

Bacaarka xolkiisiyo, sanka xiifta ka yeeri

Wiyil loo xanafeeyoo, xaryamaaya miyaa?

Hadduu qaylo xakaaraa, xaryankeeda dhegaysto

Dheguhuu xukinaayo, xawdh la taagay miyaa?

Surka xaafadda weynluu, xulkiyaa hojiyaa

Xaddii weeye dhexaade, xakab loola miyaa?

Geedku waa xaasoowgaasoo, waa xayaaba galbeedoo

Waa xareed midabkeede, xinni tay ah miyaa?

Dusha xaarad bannanoo, xasil loogu fariisto

Xagna looga dhacaynoo, xukumaysan miyaa?

Fanku waa xaraf weynoo, xawaal weeye korreysee

Gumburkii Xalimeed¹ iyo, Xaaridheer² miyaa?

Qanaantuu xarfinaayoo, xiisaddeeda lulaayo

Xin xabbaas ka karaayiyo, xusur dheehan miyaa?

Haddaan xeebta ka fuulo, Ximan³ reeraha yaal

Xigsintuu u tagaaye, xanfar duuli miyaa?

Anna lay xaradhaami, usna xerya ballaaran baa

Xariir loogu shubaaye, xilka-dhawrsi miyaa?

Haddaan qoofal xigoodaa, xaafidaad ugu dhaado

Xurguftuu dhutiyaayo, naafo xuurrin miyaa?

Haddii layga xubeero, xididdow bixin maayaan

Xabeebtiisa ku raagiye, xabbadkayga miyaa?

Xaya waaga salaadda, haddaan oodda ka xaydo

Xareedkuu gurxamaayo, ma Iiddoor xuja laa?

Haddaan guuro xabiirro, xawaadeenka dhacaayuu

Xijaab iiga dhigaaye, xuddur awdan miyaa?

Haddaan xuurto baqoollo, xor dallaala sideeduu

Xanfigiigga ceshaaye, xaaxi layra miyaa?

Xiito meelay ka fooftay, haddii weerar la xuubsho

Waa xufoo lama gaaree, ma dhashii Isxal⁴ baa?

Hadduu xoolo gelaayo, magaan waa xannibaado

Xarraan waa isxiraaye, xiddig duusha miyaa?

Taxaabaa ima xiisoo, dibna iima xabbaasoo

Horuu ii xorxoraayee, ma xayuunta baraa?

Goortuu soo xaryamaayo, xayigii daba jooguu

Xalqadeen ku dilaaye, ma wad loo xukumaa?

Hadduu soo xallinaayo, xiiso aan u qabnaa baan

Loogu xeebanayaaye, ma xays noo da’ay baa?

Waxaan ka qoray Aw-Cabdille lbraahim.

1.Xalin: Waa ceel biya badan oo Taleex geesta bari ka xiga.

2.Xeeridheere: Waa tog Xalin ka sarreeya oo buur dheer leh.

3.Ximan: Waa ceelal xiriirsan oo u dhexeeya Dhuusamarreeb iyo Gaalkacyo, waxaana ka mid ah: Cadaado, Mareergur, Gidhays iyo Godin-labe.

4.Isxal: Wuxuu ahaa faras qoor ah oo dhal wanaagsan, fardaha Daraawiisheedna kudi jiray, geenyadii dhashayna waxaa la oron jiray Boosakurus.

Nimanka taariikhda weriyaa say sheegeen Sayid Maxamad baa doonay Faaduma Islaan Aadan oo la dhalatay lslaan Faarax Islaan Aadan oo madaxda degmada Mudug ka mid ahaa. Sayidku xoolo badan oo geel iyo fardaba leh ayuu yarad uga bixiyey, xurmo iyo xididtinnimo wanaagsanna waa muujiyay. Hase yeeshee, dhugi geel dhaantay, dhex socotana dhul dhaantaye, hadallaa Sayidkii iyo Islaan Faarax loo kala geeyay.

Xididtinnimadaas Sayidka wuxuu uga jeeday inuu garab iyo gaashaanba Islaan Faarax iyo dadkiisa uga helo, si uu jihaadku u sii xoogoobo. Sida xeerka Soomaalidu u badan yahay ninkii gabar laga guursadaa wuxuun buu cubtamaa, Sayidkuna wuxuu gabay ku yiri:

Wax walba wow huraayaa ninkii ii walaal noqone.

Dabadeed Islaan Faarax wuxuu Sayidkii weydiistay faraskii la oron jiray Xiin Finiin, xaashi arrintaas ku saabsanna wuxuu u sii dhiibay Faarax-dhabansenge.

Daraawiishi farduhu qaali bay ku ahaayeen, gaar ahaan Xiin Faniin Sayidku aad buu u jeclaa, hase ahaatee. sidii loo yiri dhegtaa kaa war dheer, ishaaduna waa kula fil, xaashidii Islaanku soo diray hadday u tagtay Sayidka wuxuu guddoonsaday inuu faraska bixiyo si aan loo xaman. Dabadeedna isagoo xil iska reebaya, faraskana xarragadiisa u dhammeeyay. ayuu ninkii loo soo diray gacanta ka saaray, ka dib markii gabaygan soo socda la qabadsiiyey

Xayow Faaraxow¹ hadal rag waa, loo xutubiyaaye

Nin xishood leh baan ahay haddaan, lay xistiyahayne

Xabiib baan ahaa jeer kufriga, laygu xaasidaye

Adna xaashi baad iila timid, xaakin soo diraye

Xaddigii adduunyada, haddaad xoola iga dooni

Marna anigu kaama xistiyeen, xaalaad leedahaye

Inaan kuu xaf gooyaan jeclaa, geel xawaar badane

Kumanyaal xawaadaan lahaa, xawd u sii mariye

Markaad Xiin Finiin² damacday baan, kaa xanuunsadaye

Walaalow xirgiga qaarkii waa, lagu xujoobaaye

Waxaan kugu xutubiyaaba waa, xuuradaan nahaye

Nin kalaan xafiidaba adaan, xaaydda kaa rogaye

Xigto iyo qaraabiyo hadduu, xidid i weydiisto

Xayow iyo Qayumay haddii, la igu xoodaansho

Xubbigayga kuma hayn inaan, xiisoow bixiyaaye

Xamar weeye oo midab fardood, kala xiriir roone

Xawaariyo kabtiyo raaxo iyo, xawli iyo jeefag

Xaggii loo eryaba waa, gammaan xulashadiisiye

Xubno toosanlow neefku waa, xaalad gooniya e

Goortaan xusuus ula noqdaa, xiiso ii qabane

Waxaan xarafka diimeed ahayn, igaga xeel dheere

Xarbaddiyo jihaadkaan lahaa, xoogsi ugu fuule

Usagaan xatooyada lahaa, xuurta ugu looge

Xiniinyaha ku goo baan lahaa, gaalka xaylka lehe

Xayskaa da’ayaan lahaa, Xalin ka doodeeye

Xaqaygii maqnaa baan lahaa, xag ugu raacdeeye

Meesha iyo xeebtaan lahaa, xiito ka eryoode

Xujeeyreebta reer Hagar anaan, xubashyadii ruubin

Xinjoortoda dhiigga leh haddaan, lagu xaraaraysan

Xaqaamaquuqiyo haddaan, xaaluf lagu yeelin

Xiddaysane ma dhiibeen anaan, xaaladday bogane

Xaaraami uun baa arlada, xula abiidkiise

Wuxuun bay xushleeyaan sidii, xabashi Iiddoore

Aniguna xogtaydaan ka baqi, inay xumeeyaane

Xaashaallillaahive nin goba, xamasho waw ceebe

Goorteer anoo xaajiyaan, xinif awoodayne

lntii aniga lay xaman lahaa, xil iga soo meerye

Aduu galabta kuu xoolo yahay, xamarkii dheeraaye

Waa Xiin Finiin neefka aad, xarigga haysaaye

Xayawaanka oo idil naftay, kala xeraadaane

Mar hadduu suldaan³ igu xil lihi, igaga xayddaantay

Xariggiisa qabo aadmi kale, kuma xurmeeyeene.

Waxaan ka qoray Cabdi Cali Guuleed, Cabdi-Yaar, sannadkii 1955kii.

1.Faarax: Faarax-dhabansenge, waa ninkii Xiin Finiin Sayidku Islaan Faarax ugu sii dhiibay.

2.Xiin Finiin: Waa faraskii Islaan Faarax Islaan Aadan, Sayidka weydiistay, hooyadiisna waxaa la oron jiray Finiin.

3.Suldaan: lslaan Faarax Islaan Aadan

Daraawiishi waxay ahaayeen habeen iyo maalin niman dagaal iyo jahaad u taagan oo qarfaafo iyo qalalaasana ku jira. Quraanka iyo caqiidada sida loo barto iyo dhigashadoodiina waxay u baahan tahay fadhi iyo degganaan, maxaa yeelay waxay ku qoran yihiin af carabi adag. Sidaas daraaddeed ayaa Sayidku caqiidadii af Soomaali ugu beddelay si ay dadka waxbarashadu ugu fududaato. Kolkaas caqiidadii oo af Soomaali ah oo lagu marinayo jiibka la yiraahdo jiifto waa tan, dadkiina si dhib yar ayuu u bartay. Wuxuu yiri:

Ilaaheennii jaliilka ahaa labaatan sifaa, u waajibtayoo

Inuu jiro baa u waajibtayoo, hadduusan jirin ma joogneen

Hadduu ina joojiyaad aragtaan, inuusan jirin ma suurowdo

Inuu jiri jiraa u waajibtayoo, haddii kale yaa jirreysiiyoo

Inuu jiri doonaa u waajibtayoo, haddii kale yeyna jaaseynoo

Jinni iyo insiba waa khilaafsanyahoo, haddii kale waaba jayshkoodoo

Sidii dadka jiir iyo dhiig ma lehoo, sidii axad meel ma joogsado

Jinaad iyo feero dhinaciyo, calool iyo bariyo joof ma lahoo

Janbeyn iyo koriyo hoos ma lehoo, jaliil jaah horiyo dabi ma leh

Ilaah jismigeenna haw dayinoo, haddii kale laysku jaangooyoo

Jaliil kelinnimaa u waajibtey, ninkii jigtayow jaxiima galey

Ninkii laba jago jeclaysanayey, jifeeyaay waa junuun falan

Hadday jiniin wada abuurayaan, alley jilicanaa Ilaahyadu

Jamaalka Ilaah ninkii qaybshow, Allow jahanama ha kaa deyn

Ninkii bir jarbarid u waajibiyow jiriid kuus, jaawa geel waa waayoo

Jaahaa gubayey jalleeca xumow, allow yaa qool ku jiqilleyoo

Ninkii jaxarnimo sifuu baadiyow, jar dheer baa Eebbe kaa ridi

Nolol jiridaa inuu leeyahay, wallaahu waygu jaamaca

Haddii kale waa jamaad ruuxlee, nuxuu jilahoo cid tarayaa

Wuxuu jiriyo waa awoodaayoo, hadii kale yow jiriirixin

Ninkii jebin kara anow fasaxaye, ninnaa jeefaafo haw gelin

Ninkii xarbad jilibka ugu dhigayow, jiilaajilo badan usoo guro

Jaliil qudra ma leh jikraar weeyee, dadow jamacoo bal jiir uun

Haddaad jigateen jid roon qaadoo, jaahilyow Eebbahaa baro

Haddii kale anigu kaa jeestaye, baluun juuq gabana iga maqal

Jinnigii isha caddaa iyo, aabbow jifiliille kuu tali

llaaheen lama jikraarayoo, wuxuu doonuu jiteystaa

Haddaan xukunkiis sidii jibin dhicin, jabaabiraduusan laayeen

Waxaan jaad samayn Ilaahay ma amree, Allow aan helo na jeefagan

Haddii uu jirimo kula doonana, jidka rillo kuma ibaaxayn

Wixii uurka laga jeclaysanayiyo, llaah Jowrka waa arkaayaa

Wixii bad moolkeed ku juluq yiri iyo, wixii jiifa waa ogsoon yahay

Wixii jira waa arkaayaayoo, wixii joogana waa arkaayaa

Wixii jurmaliyo wixii sowd leba. jamiicinimo waw arkaayaa

Haddii kale jiita oo dhuuntoo, ku jawjawleeya Eebbehayoo

Wixii juuq yiri Ilaah maqalyoo, waxaan juuq oronna waa la midoo

Haddii aan jubuq Ilaah maqli karin, muxuu baryada uga jawaabaa?

Wixii dhulka hoose jeeb ku leh iyo, wixii jiriba waa ogsoon yahay

Haddaan been lagu jalbeebanahayn, waxaan jirinna waa ogsoon yahay

Ninkaan hadalkayga juqihaynow, haddaan lagu jirin ku jaangoosoo

Ninkii janna doonayow joogsoo, kalaakalkaygaa ha jaaxidin

Ninkii muuminnimo u jeelqabow, xayaadkayga u jimiimica

Sidii jaan karuur u fiiqsada oo, sidii ramag jaar ka buuxsada

Sidii jookhiyo xariir u jantoo, sidii jirka dhacay u jalalaba

Sidii jirka roob anow u da’yee, Allow yaa xamasha iga jaqa

Allow yaan gaal la jaal noqonoo, Allow yaan diin jaadixinoo

Allow kuwa nalalku soo jaadiyo, Allow jaajuuska yaa jara oo

Allow wixii lagu jihaadaayaba, Allow yaa jiira oo mara oo

Allow markii sumucu jow leeyahay, Allow baqe jaanta yaan warin

Allow girligaanku waa johorade, Allow yaa jiita oo hela oo

Allow jirrabbada adduunkaa iyo, Allow naar nooga jeer dhaafoo

Allow jid siraad na dhaafsiiyoo, Allow jaarkaaga naga yeel.

Waxaan ka qoray Xaaji Jaamac Ismaaciil Dhoon.

Markay taariikhdu ahayd 1913kii ayey Daraawiishi ku duushay Ingiriis iyo cawaankiis iyo kuwii miirida u ahaa. Weerar lixaadle ayey ku ballaariyeen degmo ku tiil Burco iyo agagaarkeeda. Maal waxay lahaayeenna gacantay ku dhigeen. Nimankii xoolahaa la dhacay lahaa iyo Ingiriis oo isa soo biirsaday ayaa raacdo u soo birmaday.

Gaal la oron jiray Richard Corfield, oo ka mid ahaa madaxdii ciidamada Ingiriiska dalka Soomaaliya u fadhiday, madaxna ka ahaa rukuubleyda Ingiriis (Camel Corps), ciidankiisii iyo raggii xoolaha laga dhacay ayaa raacdo u soo gurmaday. Xoolihii oo galabtii “Beer” meel la yiraahdo maraya bay garab mareen oo waxay u fariisteen buurta “Dulmadoobe” salkeeda.

Waagu hadduu dillaacay ayaa Daraawiishi xoolihii oo duuban caasha u soo saareen iyagoo aan caad iska saarayn. Markay kaabiga u jireen meeshii colka gaaladu joogey ayay xoolihii hojiyeen, dagaalna ugu hub qaadeen. Dhawr tacshiiradood haddii lays dhaafsaday Corfield, oo colka gaalada madax u ahaa baa la dilay, raggiisiina waa la jebiyey. Madaxii Koofil iyo Gacantiisii midig baa Taleex la keenay si loo rumaysto geerida gaalka. Waxaa la yaab leh nin la oran jirey Ina-Weesaxume oo aan Daraawiish ahayn ayaa Koofil xoolo ka dhacay, dadkiisiina si xun ayuu u galay dagaalkaas ka hor. Dabadeedna ninkaasi wuxuu tirshay gabay kuhaan ah oo uu Koofil ku habaarayo. Waxaa gabaygiisii ka mid ahaa:

Sayidkoo wax galay raacdadoo, la isku soo gaaray

Adiga iyo qubniga aad waddaa, gobootaal noqo e

Ciirligaanku ka joogsay oo, guuxa kaa damiye

Ku googooste nimankii kufriga, gaajaduu qabaye

Afkuna gow ku yiri xaajadaad, gees u badisaaye

Guga ha gaarin adigaa tolkay, gaajadaas badaye.

Dabadeed siduu ninkaasi Koofil u ya’day baa loo dilay.

Jihaadkii markii laga soo noqday ayaa Sayid Maxamad ku yiri Ismaaciil Mire: Xarunta uga warran jihaadkii, ambabixiinnii, weerarkii, dagaalkii, gebagabadiinnii iyo xoolihii saamigaad ka heshay, dabadeedna Ismaaciil Mire wuxuu mariyey gabay, oo wuxuu yiri:

(X)

Annagoo Taleex¹ naal jahaad taladi soo qaadnay

Toddobaatan boqol oo Darwiish toogatay neefdoora

Sayidkeennu tii uu na yiri torog ku heensaynay

Shekadaa intuu noo tebbeday noogu tacab qeybi

Ilaahay ha tabantaabiyee ducada noo tuumi

Wareegada rag baa waxay tewali yaan wax kaa tegine

Annana towlka qaalmaha nin iyo tulud u soo saarray

Sibraar caana geel loo tabcaday talax ku sii maallay

Tiirkii Rasuulkiyo sharciga toog ku wada fuullay

Galabtaa taxaabiyo kadlaba toobiyaha raacnay

Habeenkii fardaha waw turaye taag ku sii mirannay

Tun biciida lagu qoofalyow xamashka loo taabey

Talaaduhu markii ay dheceen talalay oo reemay

Tixda gabay markii aan akhriyey toose niman jiifay

Tiraabkaygu meeshuu ka baxay la isku soo tuumi

Salaaddii markii aan tukaday yaarka kaga taagnay

Togga Ulasameed dooyadii horay u tuuryeynay

Intay timacad noo soo arkeen marada noo taage

Annaguna jahaad kama tagnee tiimbad ugu roorray

Sengeyaal tabaadiyo gool weerarka u tooxnay

Tiiraanyo ololkii dhulkii Taani naga qaadday

Tallaala’aydii qaylada Berbera tahan la weydaari

Taambuuglayaashiyo kuway tebeysey soo gaare

Teysaha gugii oo hanqaray tinigtii yeedhay

Talaxumada awrkuu u xiray baqe taraarsiinnay

Girligaanka meeshuu turqaday lagu tunsii geela

Tirsan maayo uunkii tirmiyo tulushle Iiddoore

Gaaladu waxay tacab lahayd taabnay galabtaase

Maadhiin turaabkaa ka badan tuurla kaga qaadnay

Tukihii intaan niman u waray tobanle soo qaatay

Gebagaba u tooxnoo kufriga maarre kaga teednay

Tafwareeman maynine intaan tubay ku aynshaaday

Galabtaa carraabaada ku timi turugga Buuhoodle

Habeenkaa ninkii tabar lahaa tarantarree gaarka

Habeen kalena tuuraha Cadduur toolin kaga maallay

Habeen kale Tagaabeeye iyo tu’innay Haylaawe

Habeen kale Dariiqada tubnoo toosan lagu qaybsay

Tobon gool tabaadiga dhigiyo tobon unuun gooyo

Iyo toban tiftii hore rimoo taani lagu qooqshay

Iyo toban abeer tawllanoo tixinka qaalmoodo

Iyo toban irmaanoo aniga la igu taageeray

Iyo taan eryoon jiray markay tubatahee joogto

Been laguma tookhiyo afaan taabud noqonayne

Intaa xarunta waa tubay xaq waa lagu tanaadaaye

Warka Tuurre² waa laga hayaa tan iyo Iimeeye

Waa Xamar tarrara oo misana taab ku sii daraye

Taltallaabsigiyo kabtiga tabo kolow dheere

Anigana tis bay galay intaan col ugu taagnaaye

Tuludna uma godlaan reeruhu tawl ka saanyade

Tafantoofka gaalkuu u dilay waa tixgaliyaaye

Suldaan Ruunna loo tebi inuu tuuladii gubaye

Tima soohanloow Eebbahay kuma tabaaleeyo.

Waxaan ka qoray Cabdi Cali Guulecd (Yaar)

1.Taleex: Waa xaruntii Daraawiisheed, waxayna ku taal bartamaha Nugaalced, dhinaca waqooyi. Waxaa la dhisay 1909-1910.

2.Tuurre: Waa faras uu Ismaaciil Mire lahaa.

Markaa ka dib Sayidka ayaa tiriyay gabayga soo socda oo uu Koofil ku hal qabsaday. Wuxuuna Sayidku yiri:

Adaa Koofiloow¹ jiitayaan, dunada joogayne

Adigaa jidkii lagugu wadi, jimic la’aaneede

Jahannama la geeyoow haddaad, aakhiruu jahato

Nimankii jannow kacay war hay, jirin inshaalleye

Jameecooyinkii iyo haddaad, jowhartii aragto

Sida Eebbahay kuu jirrabay, mari jawaabteeda

Daraawiish jikaar nagama deyn, tan iyo jeerkii dheh

Ingiriis jabyoo waxaa ku dhacay, jab iyo baaruud dheh

Waxay noo janjuunteenba waa, jibashadiinnii dheh

Jigta weerar bay goor barqaa, nagu jiteeyeen dheh

Anigana Jikrey² ila helaan, shalay jihaadkii dheh

Jeeniga hortiisay rasaas, igaga joojeen dheh

Jiiraayaday ila dhacecn, jilic afkoodii dheh

Siday kuugu jeexeen magliga, jararacdii sheego

Billaawuhu siduu kuu jarjaray, jiirarka u muuji

Nafjecleysigii baan u iri, jaallow iga daa dheh

Jaljalleecadii baa wadnaha, jeeb ka soo ruqay dheh

Jeedaalladii baa indhuhu, kor u jillaadmeen dheh

Jimic kagama helin luugmadaan, jirixey ruuxuu dheh

Markaan juuq iraahdaba afkay, iga jifeeyeen dheh

Dhaaxaan jalaacaye dheg baan, jalaq la ii siin dheh

Goortaan jarreerana gefoo, nolol ka jaan qaaday

Sida janannadii horaa tashigu, igu jaguugnaa dheh

Taladii jinnigu ii hormaray, jaasadeed helay dheh

Jiidaha xanuunka leh markii, la igu jeeraarshay

Jibaadka iga soo baxay dadkii, jiifka qaban waa dheh

Markay, rubaddu jaw tiri or bay, iga ag jiibsheen dheh

Jidhkaygii bahal baa cunoo, jiitay hilibkii dheh

Jurmidiyo baruurtii dhurwaa, jugux ka siiyaa dheh

Jiljilladiyo seedaha tukay, igaga jaadeen dheh

Haddaan lays jikaarayn, tolkay laga jil roonaa dheh

Weligood waxaa lagu jaraa, jilibdhig duullaan dheh

Daraawiishi waa jibindhowga iyo, jowga soo bixi dheh.

1. Richard Corfield: Gaal ka mid ahaa madaxda ciidamada Ingiriiska u fadhiyey dalka Soomaaliya. Waxaa laga soo wareejiyey Naayjeeriya, wuxuuna madax u ahaa rukuubleyda (Camel Corps). Koofil waxaa lagu dilay dagaalkii Ruuga (Dulmadoobe) ee Ingiriiska iyo Daraawiishta dhex maray 1913kii.

2.Waa qori faransiisku sameeyey oo Daraawiishu haysatay.

Jiinley

Dagaalladii waaweynaa ee Daraawiish iyo Ingiriis dhex maray  iyo goobihii ba’naa ee laysku helay oo ay ka mid ahaayeen Afbakayle, Caanaxarigle, Oodagooye, Fardhiddin, Beerdhiga, Cagaarweyne iyo Daratoole markay dhaceen, intaas oo gooboodna ay Daraawiishi ku wada lib heshay, xaruntuna markaa taallay Wardheer  iyo Walwaal, Ingiriis, Talyaani iyo xabashina dagaalka Daraawiisheed u heshiiyeen nin kastaba itaal meeshuu ku gaaro, dagaal iyo dirirna loo guddoonsaday, ayaa Sayidku u yeeray nimankii qusuusidda ahaa oo uu la tashan jiray. Wuxuu u jeediyay talo oo wuxuu yiri:

Xoolaha aynu haysanno waxaa u foolaada fardo iyo geel, dalka aynu joognana waa oomane haddii go’aan biyaha Wardheer iyo Walwaal inakuma filla, cadowgeeniina koo ma ahee waa kan, ee maxaynu yeellaa?

Taladii haddii la falanqeeyey ninkii tiisa loo guuxay wuxuu yiri: “Dad cadaabeed, dal cadaabeed baa laga galaa.” Hadalna wuxuu ugu ku iblabeelay in ergo loo diro boqor Cismaan, xaashi afdheerna loo sii dhiibo, lagana afdhowro, waxaana ka sii horraysay in Sayidku xoolo badan u diray boqorka, gabarna ka doonay.

Dhowr toddobaad ka dib ayaa ergadii soo noqotay iyagoo boqorkii ka sida xaashi uu ku leeyahay: “Soo guura garab iyo gaashaanba wayga helaysaane, saddex hal oo Bari leeyahayna ugu soo guura:

1. Buur dagaalka looga gabbado.
2. Biyo maatada iyo xoolaha kuugu noolaadaan.
3. Bad, dab, hub iyo xoolaba laga helo.”

Daraawiish haddii warkaasu soo gaaray, rarkii caykay hoosta ka geliyeen Bari iyo boqor bayna foolka saareen. Inkastoo ay Daraawiishi dhexda kala kulantay weerarro aan la filayn oo xagga Ingiriiska ka yimid, hayaan, harraad iyo kulaylna wax gaarsiiyeen, waxay tageen Nugaal.

Ingiriisku markuu taa maqlay ergo ayuu u diray Boqorkii wuxuuna ku yiri: “Haddii aad Daraawiish wax la qabsato ama taageerto, baddana waannu kaa xiri, dagaalkana adiga iyo iyaguba isku mid baad tihiin, dhulkaaga in lagu dagaallamana kuuma roona”. Taasi Boqorkii cabsi bay galisay sidaas daraadeed Daraawiish waa ku ballan furay, colna waa ka hor geeyay. Dabadeed Daraawiishi dhinaca koonfur bay u leexdeen iyagoo hal daan dheera iyo faras qoore-gooye ah ama geenyo ruqa ah mooyee xoole kale ka, ayay waxay ka tageen Ayl iyo afaafka Nugaaleed meel la yiraahdo Gelingaalle. Sayidku isagoo ka faallanaya rafaadkii gaaray yo dhibihii lasoo maray iyo ballanfurkii Boqor iyo duunyadii ka luntay ayuu gabay mariyey. Wuxuuna yiri:

Xuseenow jikraar lama hadlee, jaalkay baad tahaye

Adaan iga jadeer wicin, markuu jaahilkii didaye

Jahnoo adaan qaban markuu, jiitay gacalkaaye

Raggaan gaalo jeefaafi waa, ehel jaxiimaade

Jahannama inay galeyaan, weygu jaamaca e

Adaa jamalka soo raray markay, janan u guureene

Junna weeye ruuxaan ahayn, jaadka aad tahaye

Dadka kale ka jeestaye, adaan jaarri kuu ahaye

Waxaan kaa jarreereynhayaa, sanada jiilaale

Sagal jiidan caad jilicsan iyo, jarar hillaacaaya

Onkad jow leh, daad soo jimray, jahada oo khiintay

Jowjowlihii xalay sidii, jibin u guuxaayey

Jirka da’ay jalleysaha gugii, hara jidhaamowday

Jidhimaha afkaa marahayiyo, jababka ceegaaga

Jaqaqarida geedaha noqdiyo, xamashka oo jiiqle

Sidii jaawo dhane loo shubaan, jeelka kaa bi’ine

Waxaan kugu jalbeebinahayaa, jowhartii gabaye

Jawiskayga maqal caawa, waan jalalabayaaye

Jundigii xigaaliyo anoo, jooga gurigeyga

Anigaan jareexiyo iyo xumaan, juuq la ii orannin

Anigaan rag ii soo jifraday, jil iga qaadeynin

Anigoo jalaalada dhigtoo, diinta jibanaaya

Anigoo jameecada galoo, jaaruun xarunteyda

Anigoo wixii aan jantaba, jimic la ii siiyo

Jamradii adduunyada anoo, jimicnimaw haysta

Karuur jagagaclayn iyo anoo, jaanaka fuudahaya

Anigaan jarraysimo hunguri, la iga jeeqaanin

Jaanjaanni baa iga khatalay, johoraddeydiiye

Hawo nimaan ka jigan baan ahoo, jira dheer koriye

Waxaan ahay nimaan jare aqoon, sida jaguug awre

Jawaawida Majeerteen hadday, Jalawdi ii yeedhay

Inaan       joro kusii dhaho hadday, igaga jeebnaatay

Jiidaha Ilaahay haddii, la igu jeeraadshay

Xagar jiqa, jaleefan iyo qurac, jinow wax heeraaya

Jiqtoolaha galooliyo samraan, jarafku xiimaayo

Jimbac surad leh, jiiqa isku baxay, jiica siiqda

Jillab xanafle jowdheer qallalan, jabi xanuun weyn leh

Jirma qodax leh jiiqjiiq wax mudi, jeerin iyo yooco

Jirda badan jiroon iyo qaroon, jaaful iyo seeri

Jifka hawdka guurha waxaan, jar iska xooraayey

Wuxuu jeeni calaflow libaax, igu jiibaadaayey

Raadkaan ku jiillaa wuxuu, daba jadeemaayey

Jaldhaftiisa qoobka ah waxaan, dib u jalleecaayey

Jaajuusku geesaha wuxuu, jirayey ruuxayga

Waxaan jaamagaarkii cabsida, jimanka buuraayey

Wiyil joof leh iyo yey waxaan, jirif ku keynaanshay

Jinni qabe shabeel ihi wuxuu, igu jalaacaayey

Juq waxaan u soo iri dugaag, jalabutaynaaya

Wixii gaade jimic soola xuli, juhunkii ii muuqday

Jititaha hortayda waxaan, jaaha kala leexday

Wuxuu jiinka ii maray Midgaan, jilibka tooxaaya

Kobaan jeesna ooliyo waxaan, jarar ku aynfaaday

Jawo lagu harraadiyo waxaan, omos jibaaxaayey

Jugley igu dhawaaqdiyo wuxuu, galowgu jiiqleeyey

Jid abaara oo kulul waxaan, hilin ku jeellaaday

Juunaha xagaagii wuxuu, jaaha iga leefay

Jeedaaladii wuxuu indhaha, jiitay araggoodu

Jarmaadiyo carrababa waxaan, bari u sii jeeday

Xagla jalaqle laafyaha waxaan, jagac ka siinaayey

Jiitada masaafada waxaan, jimiyey tooxeeda

Jildhiskeyga saydhuhu waxay, jac iga siineysey

Jiriiricada oogada waxaan, jararacoonaayey

Cagta jeerarkeediyo waxaan, boqonta jeeraarshay

Jalfiska iyo qonofkii waxaan, jag isa siinaayey

Jiljilladiyo seedaha waxaan, jaaifo u geystay

Jirridkii xabaallaa wuxuu, jebiyey suulkayga

Jirriqaa abeeriyo waxaan, gocondho jeexaayey

Janqaraaro socodkii waxaan, jaynaf macaluulay

Jidaashaan u yeellaa wuxuu, jiirku iga suumay

Jilbis balaqa iyo good waxaan, jaanta kala boodey

Wixii aan ku joogsaday abees, jalafle oo duuban

Maska jiririqleeyaa wuxuu, jiiris igu dhaafay

Jambareera dhiciddii waxaan, jiifka qabam waayey

Hadba jimicsi iyo taah waxaan, jalaqa soo laabay

Jidiindhowga qabatoon waxaan, jiilka rogi waayey

Waxaan jiidha waaberi kacoo, jalafsadoo luuday

Jurmaadada aroortii waxaan, juhul madoobaaday

Waxaan dhagaha jawgii ka baxay, jibindhow moodaayey

Wixii aan jaruur galay waxaan, jowray badankeyga

Rabbi baygu jeefagay waxaan, jululay ruuxayga

Jaldhanka baahida waxaan, jalaqa heemaarshay

Haddaan Boqor jawaab iiga iman, bad uma jeeleene

Jirku ima xanuuneen hadduu, jog I leeyahayee

Jeclaantaan u qabay baan u tagay, jaankii badihiiye

Jeer baa Ilaah ii qaddaray, jiirahaan maraye

Jiidaha in meel loogu wado, jaahil baan garane

Waxse igu jirrabay waa, ninkii jookha ii lulaye

Cayuun jalalowleyn iyo raggaan, jeer fardaha siiyey

Jaamus lo’aad iyo raggaan, jimir aruu dhiibay

Amaan lacag jiriidaa furoo, jeebka uga buuxshay

Waxaan gool jinaad weyn qaloo, joome uga gooyey

Xeeraha jiriidhaa waxaan, jaari ugu qaaday

Waxaan ramag jimiimici murkaha, uga jufsiinaayey

Waxaan ilaxir jeexya leh aroos, jalalamluu hooyey

Jirjir malaba iyo foon waxaan, jil uga yeelaayey

Waxaan jaawiduu shiday intaan, jalamadduu shaahshay

Nimankaan jalbeebtooda gole, jurux ka dhowraayey

Inay jarax abaala iiga dhigi, laabtu jirin meyne

Jisadeyda Eebbaan ka heli, talaba waa jeere.

Waxaan ka qoray Cabdi Cali Guuleed, Cabdi-Yaar. Waxay isku ujeeddo yihiin gabayga 95.

Guyaashi Daraawiishi qalcadda “Jiidali” ka dhisatay ka dib ayay madaxdoodii waxay la ahaatay dalkii Ceerigaabo ee buurta iyo bannaanka isugu jiraa inuu ka fiican yahay dalka Nugaaleed xagga dagaalka iyo daaqaba. Dabadeed, waxaa guddoonkii ku go’ayin xarunta loo raro Jiidali oo Ceerigaabo 25 mayl dhinaca bari ka xigta.

Haddaba Sayid Maxamad isagoo u warramayey madaxdii degmada dalkaa fadhida u talinaysay si ay Daraawiishi gacan iyo gargaar uga hesho, nabadgeliyo iyo walaaltinimana loogu wada noolaado, ayuu geeraar toban qodob ka kooban u diray intaan la guurin. Wuxuuna Sayidku yiri:

Tuurwaayow¹ toban hal oo, ta’da looxa ku taal baan,
La tawaawacayaayee, bal tixdayda dhegaysta

Jannadii aan tagnoo, cadaab yuunna taaban,
Tubtu baan oran maanta, toobad mayla gashaan?

Tub dheer baan ku socdaayo, tababaalaa i wadda oo
Ciddaan soo temedshay, tol ma ii noqotaan?

Shisheeyaan ku tallaalmayoo, tasow baan ku maqnaa
Haddaan tuurtay dushiinna, xaggaan awrta tu’shaa?

Muslin weys temmedshaayoo, ninkay towsi ka laacdo
Turuggaa la qabtaaye, tiir ma ii noqotaan?

Abaal waa la tabcaayee, haddaan teeyada geela
Tammin weyn idin siiyo, wax ma lay tarayaa?

Turufleyda amxaariyo, nimaan ii turahayn iyo
Tiirri baanu collownaye, taag maxay hidisaan?

Haddii ay taladeenniyo, tofiiqdeennu heshiiso
An tabays ma aqaanne, adna taar ha waddayn

Tumbuujooyinka hoosiyo, tahluukooyin qarsooniyo
Tuugo aan damihayn iyo, talo baas naga daaya.

*Waxaan ka qoray Aw Cabdulle Ibraahim, tirada gabaygana laba tuduc baa ka maqan.

1. Tuurwaa: Muuse Turwaa, Cismaan Turwaa, Jibriil Turwaa.

Gabaygan ta’da ah gugii la mariyey iyo ujeeddadii loo mariyey midna wax si fiican noogu tafaftira Daraawiish kama helin, wuxuuse na tusaaleynaayaa in Taleex lagu tiriyey, ujeeddadiisuna ahayd faallada adduunka iyo dadku wuxuu ku kacaayey markaas. Waxaa laga garanaayaa tiiraanyo, caloolxumo iyo tahara ceeriin oo Sayidka kaga yimid xagga Soomaalida. Mana dhamma sida gaadaalkiisa dambe laga garan karo. Wuxuuna Sayidku yiri:

Xuseenow tabtaan ahay haddaad, tu iga weydiisay

Tiiraanyadeydaa ku dili, tabada’eediiye

Maandhow wax lama taaqsade, toobso hadalkayga

Tixdoo keliya talo looma filo, taawada adduune

Tammadkii wax lagu iibadaan, taabud noqonayne

Tumun ribixa adigoo helaa, tiilku kaa dhiciye

Tabaalaha adduun baa ka badan, timaha xaadeede

Toogada dhibaatee laga qabo, tarabka weeyaane

Ragba towsta waa kula qabaa, taaha urugeede

Wax la taabay tacab baaqday waa, tarantar seeraare

Taageerka sicir baa ku iman, teelgaraafyada e

Waxa taarka lagu soo waddayn, wa tis kuu qorone

Tu’i weeye aan jirin hawada, tararaxeediiye

In kastaad arlada taakisoo, tahan fogeysiiso

Tubtii Eebbahay kugu wadaan, tigin ku dhaafayne

Turgi xoog leh adigoo ah bay, tahartu heedhaaye

Tayrshuhu mar buu reydabaa, taagabtuu yahaye

Maruun baa tijaaltii lugtii, turunturrootaaye

Taysuhu mar buu kaa guraa, teelka caanuuye

Tuurimaha geela mar baad, tuludna weydaaye

Maruun baad tirsaaskii hunguri, tigidhku rooraayee

Liishaanka toogta ah marbaad, tumul la weydaaye

Tuuryadu marbay leexataa, taakaleel tahaye

Maruun baa tumaatiga warmuhu, turuqa seegaane

Geesigii tilmaanna mar baa, fulay u tookhaaye

Nin tabiinno kuu guri jiraa, kuu taltaal noqone

Nimaan adiga kugu toosin baa, kuu takhaashamiye

Tafantoofka cayreed mar baa, laga tanaadaaye

Towqad xumo mar baa laga baxaa, talo Ilaahaye

Tarood xoolo laga buuxiyoo, taajiraa badane

Tusmadhigidda hodontooyo waa, tarar dabayleede

Waa tiix qayood maray markuu, tegayo miiskiiye

Maruun baa tar kaa noqonahayaa, tulushle meertaaye

      

Toddob da’ay tigaaddoo baxdoo, talaxu dheeraaday

Tasaq xamada geeda istacoo, tal iyo laashuusha

Tobbog faraq leh teysali curjina, tiico iyo laamo

Takhwad sano ah tuutiga cayada, tuducyadii saarka

Tax caleen leh tiirsiyo dherjiyo, tooska iyo fookha

Tarrax ubaha tay iyo caleen, taliya cawlcawllan

Tarrar layra laama istabacoo, turuqu xiimaayo

Tab cambuula taambuli lohloha, takhad waliilaaya

Tureed khalada taarma isqabsaday, takhas cagaaraaya

Tumbuc bacada tamuux jilicsanoo, lagu tardhabaayo

Tirintiga turuubta iskuleged, doc isu tuureenka

Takardhabadka rays tamashadiyo, tacab-ku-raaxayska

Tagsan garaba toolmoon aroos, tuujin iyo qaab leh

Taltallaabsi toos ugu adeeg, tabaradii qoyska

Taf-ku-jiidka mara taabsashada, toosintiyo hooda

Shir tawalay tol soo wada kulmoo, amar la tookhaaya

Taxaashaynta toobeyn xarrago, tamashlihii geedka

Tartan beder darmaan tooxanoo, talow u soo boodi

Col tamuumay torog laysu guray, toga ku saanyoodka

Hor weyn tiro leh rimay tiirsanoo, togoxu weynaaday

Tajal awra qaalmaha tofrimay, korommo taambuuga

Tebis goola awr toban jiroo, dhebi ku teesaaqday

Togoyada maqaar loo sidoo, kuray ku tookhaayo

Barqa tu’iska toobkaha xumbada, toolinkiyo xoorka

Timir dhalay tanaagtiyo qumbaha, loo tigtiginaayo

Tirsiis ido ah sumal looga tegay, wanan tabaadaaya

Riyo toolin laga soo lisoo, tiriyo dheeraada

Tabiin badan qaraabooyin tuban, tuurcaddaha wiila

Haddii lagugu taakulo intaan, tiriyey oo sheegay

Waxaan adiga kugu taawilleyn, kuma taseecaane

Tufna kuma lilleeyaan waxaan, kugu tadcaareyne

Tunni kuu caddaawa ah mar baad, tabaro mooddaaye

Nin tusaaledage ahaa baa, kaa tawaan cuniye

Waa tacab-khasaar gaal ninkii, toobaddu wacaye

Adigoo tacliiminahayuu, kaa tartariyaaye

Goortii la taa’ibi jiraa, balo taltaashaaye

Tortooraha uraayey sidii, ey u taabiciye

Talgalkii xumaa baa futada, lagu tarraajaaye

Wax takoorimada loogu xiray, tarash najaaseede

Waxay kheyrka uga tooban, waa tootir iyo naafe

Ibleyskii ku tabantaabiyaa, taw dhe soo orone

Wax taggooda laga yeelayaa, tooci iyo naare

Tan baaruuda un bay ka qubi, tooxda badanaade

Teygari Caleed bay ka ridi, tooda nololeede

Tixintiga wiriiriga ah bay, tabaxsanayaane

Tallal’ay waxaan hurin ninkii, gun u tawaabayne

Nin ragaa ku tabantaabiyee, tuug abaal ma lehe

Goortuu tabiinada cunuu kaa, tubbanayaaye

Soomaali¹ anigaa tamminay, tiilka ay tahaye

Anigaa tafniday meesha iyo, toban jirkeygiiye

Anuu iga ta’wiishaa ninkaan, tooda garaneyne

Waa wada tukiye fule hadday,rag isu tookhaane

Goortii la taabtamo dagaal, kama tix qaataane

Markii tooratooruhu kacay, sii tubbanayaane

Turufleyda gaalaad xarbada, uguma tookhaane

Goortuu kufrigu soo timley, sii tawalayaane

Waxsey sii tawaawici intaan, taabka loo imane

Tagooggood wuxuu jabay markuu, taabo xoolaha e

Taraaraha ku yaal oogadaa, lagu tibaaxaaye

Tiiriga sidii loola dhacay, talal ma daayaane

Waa tarikiin aan salaad, taqabbaleyneyne

Tukashada Fircoon baa ansixi, waa tu aan jirine

Towxiidka Eebbiyo sharciga, wayan taalihine

Talaabuucsanoow ferenjigey, talo ku raaceene

Waxay uga tabaabulahayaan, inuu taxuubshaaye

Sidii nirig tushuumaaya bay, daba tushleeyaane

Tacaddiga Islaameed ka jecel, timirtii doocaane

Daraawiishta teedahan ka neceb, tiirridoo idile

Intii ay tafriid uga dileen, toban lag weeyaane

Tif karaamo awgii lahaa, uma taxniigane

Ninkii ayan tooda uga biqin,uma turaayaane

Culimada tuxfaha yeerin waa, ugu tiraayaane

Sheydaan ninkuu taba baraa, malaha towfiiqe

Ka tasoobe dowgii jannoo, toobiga ahaaye

Waa wada tijaal looga tegay, togaggii naareede

Tuxle iyo gaadmo iyo khaatirnimo, taraddan weeyaane

Tax hilibo ah tebbada dhaansan bay, turugga saaraane

Muskuun bay tafaayaan intay, tafaha xaytaane

Wuxuun bay tafaafuli sidii, yibir sin taareede

Tuur talaadiyo dug bay, turub ku jeexdaane

Tamiin min iyo faal bay tusbaxa, tororogleeyaane

Tumaalliyo talaamiid ka siman, tololoh beenaade

Haddaad kula tacaashana run baan, laga taxniigayne

In kastay tallaahida maraan, waa tu’ aan jirine

Naagaha tigaaddii la furay, kama tegaayaane

Qiil tahanti uma saarsadaan, tiirisboodhaduye

Waxay kula tacaalaanba waa, tu’is qaxaabeede

Tiglawiligta sacab bay kurtood, tar u qalaadaane

Tuulada wax laga yeerin waa, toolin dhooblaha e

Taraawiixda soonka ah waxay, tumaan ciyaaraaye

Waa xaasid kuugu taamayoo, tiimbad kuu qoodiye

Sidii kadafka talantoola bay, foolka kuu tubiye

Waxaan kugu tilmaannaynna waa, kugu tasheegaane

Tiih iyo wareer bay qabaan, togagga rooraane

Taraar bay u jeexaan birtii, wada talfiiqnayde

Wax tafiqay qalbiga waa khamrada, taxarrankeediiye

Waa wada tin doofaar haddaad, soo tawaajihiye

Toojana uma dhiijaan martiga, soo tarbiicsadaye

Tumunna uma quuraan miskiin, soo tawaawacaye

Waa niman tijaaro ugu kici, tooskii Cadameede

Tuurtiyo tubtaa feerahaa, laga tantoobaaye

Waa niman tammaaniin caddada, laga ta’kiishaaye

Tewin cudur tukubo ciirad bay, tananahayaane

Waa niman talooboo wadnaha, tooba weligoode

Tabbaas guryaha taandhada xafiis, taagiddiyo nooda

Turjubaanka iyo daararkaa, taabtan loo yahaye

Waa niman taraajada afkii, toxobbo fuushaaye

Sagaarka iyo caanaddey, togog la meeraane

Ugaadhaa takhtiga Hawd jirtay, teedinahayaane

Iyagaa tan iyo aamanuu, tolonku saarraane

*Waxaan ka qoray Xaaji Cabdiraxmaan Sayid iyo Xaaji Daahir Seed.

1. Wuxuu Soomaalida halakan ula jeedaa intii aan Daraawiishta ahayn.

Xarunta Daraawiishta oo ku taal dooxada la yiraahdo Cadadheero, geeli iyo xoolihiina Nugaal gudaheeda fadhiyaan oo ay Daraawiishina ku xeeran tahay ayaa col xooladdoon ah Bile Samatar Cismaanna madax u yahay, kana soo duulay Bari iyo boqor Cismaan soo kor fariisteen. Dabadeed niman korjooge ahaa oo Daraawiisha ayaa colkii arkay, markiisna ka soo digey. Subixii dambe Daraawiish oo ciidansatay iyo colkii oo weerar ah ayaa is helay, halkaas waxaa lagu wiiqay ciidankii Bile, isagiina waa la qabtay. Sayidku gabay gaaban oo uu arrintaas ka mariyey, wuxuuna ku yiri:

Inaan Bile¹ tagoogaha ka xiray, tebiya oo geeya

Inuu xaarka taallada ka dhigay, tebiya oo geeya

Inaad gaalo taag daran tihiin, tebiya oo geeya

Labamaarre² inuu tiirsan yahay, tebiya oo geeya

Shanle-Dheere³ inuusan wax tarayn, tebiya oo geeya

Cabdirixiin inuusan tol helin, tebiya oo geeya

Daraawiishi inaysan turayn, tebiya oo geeya

In Astaadku tiir dhaaban yahay, tebiya oo geeya

*Wuxuu ahaa bawsi.

1. Bile: Bile Samatar Cismaan lama dilin waase al xiray.

2. Labamaarre: Waa buntuq yeer weyn oo Daraawiishi aad u haystay.

3. Shanla-Dheere: Waa buntuq shan xabbadoole ah oo Talyaanigu boqor Cismaan hadiyad ugu keenay si uu Daraawiish isaga celiyo.

Nimankii taariikhda Daraawiisheed aqoonta dheer u lahaa waxay sheegeen, in 1905tii intii ka dambaysay, Daraawiishi dad iyo duunyaba sare u kacday, oo barwaaqo iyo baraare, baydi iyo raaxo heleen. Hase yeeshee niman la oron jiray Ararsame oo Hawd    galbeed fadhiyey ayaa Daraawiish far dheeraatay ku noqday Gabayo iyo geeraaro adiyad iyo aflagaaddo ah ayay ka deyn waayeen, dhac iyo duullaanna waa ugu dareen. Sayidku usagoo Daraawiish tusaaleynaaya nimankaa talada uu ka qabo, xikmad iyo murtina faallaynaaya ayuu gabaygaan mariyey, wuxuuna yiri:

Sange buuran oo baddalliyoo, gaadda balaxoobey

Oo aan biyiyo raaxo iyo, banaha caws waayin

Oo subag baqbeenaa la siin, bilaha jiilaalka

Meeshiyo baraarnimo hadduu, baadka miranaayo

Barwaaqadiyo geedaha hadduu, badhi ku laaqaayo

Baldhoolaha cagaarka leh hadduu, buro ku daaqaayo

Bus-ku-erida raacdada hadduu, buufis geli waayo

Sidii bagagi doora leh hadduu, bigigifluu rooro

Inaan bahalka laga soo xireyn, ba’a ee yow sheega?

Basar iyo wanaag haybadliyo, booddo iyo fuulmo

Beded iyo kebtityo raaxo iyo, buubsi iyo weerar

Inaan baqal fardaha gaarayn, ba’a ee yow sheega?

Hadday baatir geel kuu dhashoo, baaqimaad noqoto

Barooddada big caanood haddii, biidna laga waayo

In billaawe lagu soo xafsiin, ba’a ee yow sheega?

Lo’da beydideed waa hadday, baraq u joogtaaye

Barqamaha gugii baa xumbada, laga bursiiyaaye

Buqbuqoodka iyo ciirtu waa, beri samaagiiye

Boggan wuxuu insaarixin intuu, baarta cunayaaye

Jiilaal barraahsaday sacii, balafyey weyshiiye

Ninkii baqar lahaa waa hungee, ba’a ee yow sheega?

Dameer laba buqlood lagu raree, lagu baqoolsiiyay

Bukuuraha xun buu moodayaa, buur inuu silo ee

Inaan bacadle awr lala simayn, ba’a ee yow sheega?

Bakhaylkaan biriir yaabahayn, waa bakhtoo kale e

Marna haddaanu beydkiis nin yimid, barax u dhiibaynin

Buuryaqabka inaan loo tegayn, ba’a ee yow sheega?

Bahdii nimaan wax siinayn, hadday baahi kula roorto

Barakadiyo xoolaha haddii, beri la dhaafsiiyo

Inaan baraxna loo taagihayn, ba’a ee yow sheega?

Naagtii basariyaan Ilaah, barin wax xoogaana

In kastoo baftiyo khayli iyo, boqorro loo iibsho

Baalidu sidii habas hadday, boor ka kici weydo

Marna inaanay bilic yeelaneyn, ba’a ee yow sheega?

Culimada sidii baaniyaal, beledka gaalo joogta

Baabkii Allaa laga akhriyay, inay baloobeene

Inay balalka naartii ku kici, ba’a ee yow sheega?

Ninkii bala’da lagu yeeriyee, bayraq lagu duubay

Marna haddaanu bara aamin iyo, baahi geys noqonnin

Inaan boqorka loo deynahayn, ba’a ee yow sheega?

Bushimo aamusaa waxay helaan, inay bedbaadaane

Rag balaayo iyo ceeb ninkii, igula baayooda

Inaan baxarka moolkaa ku ridi, ba’a ee yow sheega?

Baalxaafka waxaa loo sitaa, beylah kaa maqane

Ninkii loo bukaan qabay hadduu, beeg uu dili waayo

Birtiisu ha jabtee inaan la rabin, ba’a ee yow sheega?

Runna nimaan ka beyreyn iblays, barale weeyaane

Buusuhu belaayiyo hadduu, been ka tegi waayo

Inaan dhagaha loo balalinayn, ba’a ee yow sheega?

Bogga laga mudyow fuluhu waa, baydada hayaaye

Goortuu bidhaan cadow arkuu, balow yiraahdaaye

Inaan melegga laga baajinayn, ba’a ee yow sheega?

Geesiga bacood lagu dhintaa, bili ka raacaaye

Abidkiisba baashuu ka galo, looga kala bayrye

Usaguna buruu leeyahaye, ba’a ee yow sheega?

Burgahaan wax tarahayn haddii, belelku qiiqaabo

Aan bayaadxumo deynahayn, baaqulliyo ceebta

Baasaha dagaal inuu ku lumi, ba’a ee yow sheega?

Ragii baadda loo gurahaye, boqolka loo keenay

Beejimada naagaha raggii, beydka loo geliyey

Baarada adduunkaa raggii, baqaska loo dhaanshay

Baashida raggii laga dhigee, beyda taagahayey

Big hadday yiraahdaan kuwii, sedada beegaayey

Ballankii Ilaah inuu ku dhici, ba’a ee yow sheega?

Ararsame bullada haygu tumo, baanisaha geede

Intuu burunjideydii la tago, hayska baar lulo e

Buluxiska iyo faanka waa, buli ishaalleeyee

Burjin xabaga oo geed ku yaal, baacu waw tegine

Biciidkii bulshada ay ka gala, beydaraa heliye

Inaan beylah laga waayahayn, ba’a ee yow sheega?

Haddeeyaan sidii beela raran, Xarunta soo buuxin

Ama aanay xaqay naga buleen, bixinnin oo keenin

Ama aanay Bangaal¹ iyo Hindiya², beled kaluu dhoofin

Baaruud³ la fuuliyo intaan, bulay taxaabaayo

Barakada Ilaahay haddaan, badi u noolaado

Inaan baarax nabadeed jireyn, ba’a ee yow sheega?

*Waxaan ka qoray Xaaji Jaamac Ismaaciil Dhoon iyo Faarax Baqardhe.

1. Bangaal: Waa gobol Hindiya geesteed ku yaal ama waa gobolkii Bakistaan ka go’ay ee la baxay Bangaaladesh.

2. Hindiya: Wuxuu u jeedaa dalka Hindiya oo ay Soomaalidu waagii hore aad ugu dhoofi jirtey.

3. Baaruud: Waa faras magacii.

Niman badan oo Warsangeli ah oo Maxamuud Cali Shire madax u yahay ayaa Sayidku siiyey xoolo fara badan oo isugu jiray geel, fardo iyo ari, dabadeed is-afgaranwaa ayaa ka dhex dhacay oo waa ay kala boodeen. Dareenna waa kala galay. Dabadeed degmadii Maxamuud Cali Shire madaxa u ahaa habeen madow bay xaruntii ka guureen, waxayna tageen buuraha Calmadow oo Daraawiish waa ka ufoodeen, wax badan baa aftin iyo ergo loo diray, qaabulse lagama helin.

Daraawiish waxay guddoonsatay mar hadday ka tageen inay dadkii iyo duunyaday la tageen ka soo ceshadaan. Waxse isku gudbay oo fardihi u mari waayeen buurihii Caleed iyo togag aan laga tallaabi karin.

Daraawiishi waxay qabeen geela iyo fardaha ninna inaanu yeelan karin ee ay rag oo dhan ka dhexeeyaan, hase yeeshee xilligii gu’ga markay ahayd oo ay degmadii soo fedda-baxday ayaa Daraawiishi geeli gacanta ku dhigtay. Dabadeed ku digasho awgeed ayaa Sayidku gabaygan u mariyey, oo wuxuu yiri:

Bogadaawad waataan lahaa, bari ka soo dhiibe

Waataan bidhaan quruxsanay, soo hojooy iriye

Waataan baadi celiyoy lahaa, yeeyan baylihine

Barbar uga du’ waataan lahaa, buurta yey korine

Waataan banuu diid lahaa, yeeyan baalidine

Waataan bad kuma caymatee, soo barrooy idhiye

Boholyowga Hawd¹ bay durduro, budulka raacdaye

Baliishii² kaliileed tagataa, biliqda dayreede

Kobta ariga beeduhu degay, kor uga baadaaye

Banka waa ka carartaa sidii, gan iyo buubaale

Boqoolaa hadhkii bay sidii, badali roortaaye

Biciidkay ku darantaa sidii, bahal ugaareede

Bilcil faraq ku yaal bay tiqiin, baariga u saare

Hareeriga ka baxay foocyadey, baaca gelisaaye

Sida geriga beryaha ah bay, bucusha laacdaaye

Bilbilaha mareedh caraaley, baraqda daaqdaaye

Barqamaaga geryaha baxay, belegta gooysaaye

Caleen baacday tuurfaahistay, bulush cantuugtaaye

Bisiq hamasha buuniga dharjada, udug buuracowga

Burdad ubax leh baar iyo uneex, baqas ku fuuraaga

Buta waran barraajistay, balala qaaddaaye

Bakadaha iyo xiitoolahay, banan u raacdaaye

Burca toon leh bacad ciidle bay, bara hoyaaddaaye

Intaasay ku baayiri jirtoo, baashi ku ahayde

Baran mayso meeshaa degtaan, boqol alluu-naarye

Bog qalluudan beer godani waa, ba’iyo hoggeede

Ka soo bixiya waataan lahaa, balcaddii gubane

Jiilaal barraahsaday hadday, bila ku soo oonto

Badowlahada waataan lahaa, baara haw horine

Balxis geeya waataan lahaa, wey baduuxsamiye

Bilcataabihii iga xadaan, uga baqayaaye

Waataan baatriteedii lahaa, buurka yey tebine

Hal ma beddelo waataan lahaa, beeya-gurihiiye

Waataan ku iri hayga bixin, baarqab baa dhalaye

Ka bariiya waataan lahaa, baydda yuu jarine

Bushuma aan run lagu oron waa, lagu beloobaaye

Waataan bahdaa yey ku lumin, kuula baashiraye

Waataan bad baan kugula dhici, baane ku iriye

Bih-ina-Faatax biixida jabtaan, baani kabihayne

Awal bay badaawidu galeen, bohol Walwaaleede³

Macayeedna buufaamahay, badaha raaceene

Adigana baroor bay indhuhu, kula basaaseene

Bulxankeeda olol baa ka roon, adiyo beeggaaye

Haddaad haatan biixida wadheen, bag iyo haankiina.

*Waxaan ka soo guuriyey Soofe Durraan iyo Xaaji Maxamed Cawl Ileeye.

1. Hawd: Waa dhul dhir badan oo u dhaxeeya Ciid iyo Nugaal.

2. Ballishiil: Waa balli  Hawd dhexdii ah oo Buuhoodle koonfur-galbeed kaga toosan.

3. Walwaal: Waa ceel toddobada ceel ee Doollo laysku yiraahdo bari u xiga, wuxuuna u dhexeeyaa Wardheer iyo Haraxagarrey. Waana ceelka ugu dawlis dheer dalka Soomaalida.