Maxkamaddaan Ku Diirsadaye

Gabaygaan gaaban waxa uu gabyaagu ugu tala galay in uu ku muujiyo taageerada uu u hayo maxkamad Islaami ah oo ka mid ahayd maxaakiimtii ay samayn jireen qabaa’ilka qaarkood gaar ahaan maxkamadda ay hormuud u ahaayeen beesha Saleebaan ee Habar-Gidir, taasoo ka jirtay magaalada Muqdisho lana sameeyey horraantii sannadkii 1998kii. Waxaan gabaygaan ka soo guuriyey wargayska Ayaamaha ee ka soo baxa magaalada Muqdisho bogga 4aad soona baxay Axad 21ka Juun 1998kii, wuxuuna ka bilowday sidatan:

Da’dii iga yareyday maxkamaddaan ku diirsadaye
Dulmi diidna waan kugu aqiin Daa’in abidkaaye
Halkaan laga dawoobayni waa damaca keygaaye
Degaan iyo dhalyaba waxaynu nahay duul allays badaye
Dulmi diidka iyo damacu waa dab iyo baasiine
Meeshay ka biyo daysay baan idin dareensiine
Dadka iskuma nebcine damaci baad diidey leedahaye
Markaasaan dacaayad iyo cay kugu daweeyaaye
Meeshay ka biyo daysay waan idin dareensiiyey
Ninkii dow kaleeto u hayaa ha ina deeqsiiyo
Oo deelaydu waa furan tahaye gabay ha soo duubo
Docda kalena duul wada dhashay hadal madaayaane
Doqonnimo Sulaymaan maxkamad looga dumin maayo
Dadkuna ways yaqaaniin tan iyo duudi nabi Aadam
Xagga deeqda kuma fiicnidiin dirirta mooyaane
Dar Ilaahay wixii loo baxshaa dib ugu aaydaaye
Maxkamaddaasiyey nooga dumin diiday shilinkayga
Diiwaanka aakhiro ku shuba dunida yeelkeede
Durba waxay ku naaxdaayi waa dagada maalkiina
Duntiinaa wanaagsane ayida diinta nuxurkeeda
Ducaan idinku taageerayaa Daa’in abidkeeye
Doc kaleey ku lumi xoolahaad diid is leedahaye
Dagaalada ahligaa wixii ku baxay tani ka doorroone
Dadweynihiyo shacabkaa amniga doonayoo raba e
Duf ku baxa wixii diiddanoow diinta Nabigeena!

Diidnay Doofaar

Sababta gabaygaan keentay waxay ahayd markii ay heshiiyeen taageerayaasha Janaraal Caydiid iyo kuwii Korneel Cabdullaahi Yuusuf, kana heshiiyeen degaannada Mudug, laakiin heshiiskaas ma noqon miduu jecleystay hoggaankii ciidamada Mareykanka ee hor kacayey halganka Yunisoom ee Soomaaliya ka waday, isaga oo Abshir arrintaa ka hadlaya taariikhdu markay aheyd 1993dii waxaa uu yiri:

Dadweynow su’aal diiran baan idin dareensiine
Gartii adiga kuu daadagtaa lagu dawoobaaye
Dadkuna kuma qancaan been cadoon mara ku daahneyne
Hadduuyan how dan gaara iyo wadan dabin inoo qoolan
Oo diinta iyo dhaqankayaga duullan ku ahaynin
Maxuu uga dagaalamahayaa dib u heshiisiinta?
Dayaaradaha Aay.Sii maxuu noogu dabandeebshey?
Maxaa raadiyaha loo dunshaye looga damagsiiyey!
Dukun daakun maxaa looga dhigay danihii Soomaali?
Maxaase Odaga kaligii ku direy waa dareen culuse
Danbigiisa maa nala tusiyo nooma daadegine
Inuu dib u xisaabtamay un bey ula dagaaleene
Anana diidnay doofaar inaan duqa ku siideyno
Alana diidyey inay nagu digtaan ducuful iimaanku
Sayid Muxamed baa nooga digay damaca gaalaade
Daruus iyo tusaaluu na faray dabac la’aaneede
Wuxuu yiri dalkayagay rabaan duumo laysaguye
Wuxuu yiri dagaal waxaan aheyn kuma dawoobaane
Wuxuu yiri markii loo dabcaba waa ka darayaane
Wuxuu yiri damiir laawayaalkay dugsanayaane
Ninka dib u xisaabtamahayana way dur jinayaane
Waxuu yiri nimaan diin laheyn dibi ka liiteeye
Waxuu yiri dir Soomaaliyeed gaala diid noqoye
Dabka u baxaya anigaa ifiya ina Daraawiishe
Anaa daarta aakhiro raboo waan dagaalamiye
Dabra weerarkaasaan ku jiri Daa’in abidkeeye
Inta ruuxu iga daynayana diiday baan orane
Muslimka iga danbeeyana kufriga wowga digayaaye.

Aqoonyahanka

Gabaygaan waxaa laga tiriyey dadka aqoonyahanka ah oo kaalintooda waddanimo aan ka soo bixin, balse qabiil dhinac ka raacey:

Danta guud anoo ka hadlayoon doc isku buuseynin
Aqoonyahanka doorkooda gabay waa u digayaaye
Doqonnimo faan iyo dirsooc wayna daashadaye
Isku duubnidiyo wadajirkii dib ugu soo laabta
Oo jaahil yuu idin dirsane diida hadalkiisa
Jiilaalku goortuu durkoo doogga la idleysto
Oo ceesha lagu dowdamoo lagu dekeynaayo
Darkoo maran haddii deeqo iyo sulub la soo daayo
Dacda kama cabtee waa inay kugu dul meertaaye
Danbarkeeda kii maali jiray waw danqanayaaye
Wadaamaha markaan doojinoo dowliga u qabano
Dabcigeenu waa xarig markoo lagu dagaalaaye
Mase naqaano xeer dowladeed dirira mooyaane
Daftarka iyo qalimada kuwaan ugu dadaaleenay
Danbiilahana lagu soo korshiyo kimista duuduuban
Kuma diirsan daynkina ma gudin duuma laysaguye
Oo dib u heshiisiinta qaran uma dadaalaane!

Danta Guud

Gabaygaani waxaa uu ka mid yahay gabayada ka hadlaaya dib u heshiisiinta Ummadda Soomaaliyeed kaddib markii ay ku habsatay musiibo iyaga ay gacmahooda ku keensadeen, waxaana uu Abshir mariyey bilowgii 1992kii.

Deeleyda maansada markey damacdo laabtaadu
Dembi inaysan kaa raacin baa lagu dadaalaaye
Diiwaanka waxad geysataad dib ugu aaydaaye
Muslim laysku diro duul horaa naar ku daakhilaye
Dibnahaaga lama baro midaan lagu dawoobeyne
Dabna laguma sii shido inaa damiso mooyaane
Ninkaanse dhiigga daadanahayaa damaqin yeelkiisa
Oon labada daarood tan hore derejo moodaaya
Gubey kaga daydeen oo dulmi bey derejo moodeene
Rabbi hibadu ugu deeqay bay dacarku beereene
Waana inagu kala dilahayaan tan iyo deeleeye
Waa loo darsadey odayga wey nagu diraayeene
Duqii lagama reysane afkaa diidayoo nacaye
Ciilkii nadaa lamase helin dux iyo iidaane
Dibse wexey ka noqon moogiyoo Daa’inkaa garane
Dad weynow su’aal diiran baan idin dareensiine
Gartii adiga kuu daadegtaa lagu dawoobaaye
Dadkuna kuma qancaan been cadoon maro ku daahneyne
Duqii hore maxaa loo eryoon kula dagaaleyney
Dalkii iyo dadkiyo diinti buu dumiyey sow maaha!
Digtatoornimuu keenay iyo dulun cad sow maaha!
Ka daroo dibi dhalbaan aragnay iyo furuqyo daacuune
Nin walbow walaalkaa dad qala how durbaan tumine
Yaan laydin dabargoyn qabiil dowlad noqon waaye
Gobtaan didiney nabad uma deganin daharo hoodiiye
Daliil kalana waa dood yaroon idin dareensiiyey
Dadku inuyan kala maarmi karin dib u xasuusnaada
Qolona qolo ma dabargoyn kadhee weysku daganteene
Inaan dagaalkii wiil noogu dhalan dib u xasuusnaada!
Dabley dooxataa iyo Qabiil laysku dabar gooyo
Daryeel li’ida maatida dayacan lana duqeynaayo
Denbi nimaan leheynoo sidii deero lagu tuujo
Ayax bililiqoo nagu degoo diirtay beledkeena
Dagaalaan dhammaan waxaa ka roon dowlad jaa’irahe
Duqii doona ducana ugu dara waadna dilateene
Ama dowladnimo muujiyoo qurunka daaweeya
Kala doorta labadaasi waa kama danbeystiiye
Dal shisheeye duulkii mutaa dowlad wuu tabiye
Duruufihii na soo marey qalbiga waa damqinayaane
Allow yaa inoo diga markaan duqa ku yaaceyney
Allow yaa inoo diga markaan deriska riixeyney
Allow yaa inoo diga markaan ugu darraaneyney
Allow yaa inoo diga markaan dacarta beereyney
Allow yaa dersiga naga khaldamey diirad ku iftiinsha
Allow yaa dabaadiga hariyo degelka noo ceynsha
Allow yaa dabkoo idil ku rida dowlad gacanteeda
Allow yaa ninkii madax dalbada duco u raacsiiya
Allow yaa dagaalada ahliga dib uga waantooba
Allow yaa dadkii wada dhashoo laysku dacareeyey
Allow yaan mar kale daawadaa deris wanaagooda
Allow yaa dalkoo nabadgalyaa diinta ku hoggaansha
Allow yaa dersiga muqadaska ah dib ugu soo laabta
Allow yaa difaaciyo amniga dhidibadu u duuga
Allow yaa daroogiyo qabiil inaga daaweeya
Allow yaa dakanadiyo fidnada deli ka tuuryeeya
Allow yaa duruufahan ad-adag deben ka sheekeeya
Allow yaa dariis ciidan iyo dowlad mar u jeeda
Dib wax ugama sheegeen askari daa’in abidkeeye
Mana dicaayadeeyeen mas’uul qaranku doorteene
Afartaa qabiil nimuu dishoo dudaya how sheegin
Danta guud nimaan eeginoo doqona how sheegin
Dalka nimaan u dhalan kuma duxdee duulow ha u sheegin
Dad-qal dib u heshiisiinta neceb dulucda haw sheegin
Nimaan diin laheyn iyo dabley dirirsan how sheegin
Murti nimaan da’deed gaariniyo ducufo how sheegin
Afar jeeble dayn hore cunoo dabacsan how sheegin
Digtatoor dan gooniya watoo durugsan how sheegin
Nimaan dhiigga daadanahayaa damaqin how sheegin
Danbarkeeda nimaan maali jirin dowlad ha u sheegin
Dufna ku baxa wixii diidanow dib u heshiisiinta!

Waa Kugu Dakano

Gabaygaan waxaa uu Abshir Bacadle ku cabbirayaa ereyadii uu isaga ku yiri nin la yiraahdo Cabdi Qanje oo ay qaraabo ahaayeen, markii laga soo daayey Abshir xabsi uu ku xirnaa muddo lix bilood iyo toddoba casho, sanadkii 1988kii 1dii bishii 10aad, loona xiray diinta uu ugu gargaarayey hibadiisa Alle ku manneystey, waxaana u sabab ahaa xarigaas qaar ka mid ah qaraabadiisa isaga xigtey, sidaa darteed Cabdi Qanje oo arrintaa ka xun ayaa waxaa uu uga tacsiyeeyey Abshir arrintaa, taana waxay ku reebtey gabyaaga raad fiican oo caadifo iyo naxariis leh, isagoo arrintaa tusaaleynayana wuxuu yiri:

Wiilyahow warkaa daahan baan kuu dul marayaaye
Duruufaha adduunkiyo waqtigu dan iyo yeelkoode
Ducaan kugu hubnaa oo walley kugu duxaysaaye
Nabi Muuse waa tuu ka digay doqon abaalkeede
Waa tuu darteed uga baxsadey degaladiisiiye
Waa tuu dalaaboo ka baxay duhur dharaareede
Dad ha moodin reer Ciise waan kaaga digayaaye
Marka duul yar laga reebo oo doqon mataaneeyey
Dadka waa u hooseyn jireen daa’in abidkoode
Dabkow baxaya reer Cali Cabdaa looga diirsadaye
Carrabeyga ugu diinta xumi doqon ka kheyroone
Midaad diin u sheegtiyo midaad wax ugu deeqdaaba
Adduun bow damqanayee wanaag uma dareemaane
Waa kugu dicaayeynayaan daa’in abidkoode
Waa kugu dakano kaad mar qura wax ugu deeqdaaye
Is dalluuca waa lagu yiqiin doqon walaalkaaya
Wadaadkii dibbirayoo sidii dahabada u naaxay
Dulmiguu ku beeray dhammaan kuugu dudayaane
Dohda Gaalkacyo u muuqatiyo deexi kala dheere
Dushii dhagaxa dooxiyo Cadduun dibiryo Ceel guula
Diraacaha xiriirsadey markii roobku di’i waayey
Dalku badane dowgaab wax baa Daa’inkey badaye
Dushuu saarey aw Muxamed neef doon ahoo jabane
Daraawiishtu waagey jabtaye cadowgu daaneeyey
Sow gabayga Cali Dhuux diraye digashadaa maarag
Wadaadkii darmaan qalay wuxuu duunyo foofsadaba
Daasado ku shubey Fuud intuu meel dalooshadaye
Waa lagu digtaa ruux hadduu kuu darraan jiraye
Duuflaalka aw Maxamed helay waan ku diirsadaye
Bal dayaay wadaadkii hadduu sii dabeshadaye!

Doqoni Calaf Ma Leh

Waxaa uu Abshir ka tiriyey gabaygaan soo socda markii ay dowladdii Soomaaliyeed dhacday 1991kii oo haamihii keydka batroolka ay mooryaan iyo kuwa wax-ma-garatada ah ay bililiqeysteen, wixii soo haray iyo haamihii ay ku jireenna xabbado ku toogteen, dabadeedna ay gubeen, iyagoo u muuqday inay waddan shisheeye qabsadeen, mar dhowna ka bixi doona, arrintaa oo uu marna maleysaneynin gabayaaga markii uu arkey waxaa uu ka yiri:

Dantey badiye gabay kuma degdego Maxamed Deeqoowe
Warkase xalayto soo duulay weli wey danqinayaaye
Ma dalooshadeen haamihii deeqda lagu kaydshey
Dab miyey sureen waa dulli aan xuma ka daaleyne
Dusha aadmigey shaabahaan ficilna duur joogta
Deggani iyo khayr lama tusoo way ka diriraane
Dabciga riibigey leeyihiin mana dareemaane
Dadna uma oggola caanahana kama dur duurtaane
Illeyn doqoni calaf ma leh waxay dumiso mooyaane
Maraakiibta iyo doonyihii didiye sow maaha
Diyaaraadku soo degi mayaan dalakan sow maaha
Dab bey sura hayaan meel kastoo dahaba sow maaha
Dad iyo duunyo dabar gooya iyo dirira sow maaha
Durba wexey ilowdaa ummuli dihashadeediiye
Dalka Afweyne inuu leeyahay qalin ku duugeene
Siyaadow na daadihidi bey dib ugu xiiseene
Dirkoodaan malaha dowladnimo daa’inba u qorine
Warkii loogu duur xuli jirana waa ku soo duxaye
Alleylehe gunnimo daahirsade marag ma doon taaye
Markey deeqa noo curatayoon dararka dhowreyney
Oo doobigii culanay bey daqay wareemeene
Dugaag hilib bartoo waxeyna helay dacay ku dhiiglaahe
Afartaba dab bey kaga qabteen kuna daloolsheene
Dambarkeeda nimaan maali jirin dowlad ha usheegin
Ha dibaaxinina caano waa idinku deeqdaaye!

Dacar iyo Dhuunkaal

Tixdan gabayga ah waa mid aad u gaaban oo uu ka tiriyey gabyaagu dadka masaakiinta ah oo la boobayo oo qoriga lagu maquuninayo, waxayna ku dhalatey sannadku markuu ahaa 1992kii, kaddib markii uu arkey wiil yar oo labadii indhood ka soo jeedo bani Aadmi inuu yahayna aad si xil leh ku garaneysid oo daasad wata, waqti subax ah dabadeed markii uu wax siiyey ayuu yiri:

Wiilyahow dagaallada kuwii idinku daanneeyey
Ama deeqda ladiin dawaray qori ku duudsiiyey
Dad may dhicine meyd hilibki bey dalaq ka siiyeene
Oo dhiig duqsiyo malax leh bay dalamsanaayaane
Dibnahooda waxay marinayaan dacarya dhuunkaale
Adigaana dheefkaga danbeyn duugna waad heliye.

Dahabka Maaroobey

Gabeygaan waxaa uu ka midyahay maansooyinka Bacadle uu curiyey oo uu ku lafa gurayo waxa uu u arko bidcada iyo shirkiga ay ku dhaqmaan qaar ka mid ah niman ay qaraabo yihiin ee deggen degaano ka mid ah gobolka Mudug:

Wadaadyahow dagaalsani horaa layga kaa digaye
Inaad diinta jeceshahey anaan kugula doodayne
Dariiqeedibaa kaa lumiyo dawga loo maro’e
Markaasey isaga kaa darmeen caado iyo diine
Dabaadiga Alkaaf iyo Tansiil kuuma daadegine
Mana dafeemin Huud iyo Ancaam waa laguu digaye
Halkuu cudurku kaa daaraybaan kuu dulmarayaaye
Nin dariiqa sheegtaa Fusilat waa u dudayaaye
Haddey doorin karayaan Makiga weysku deyayaane
Inuu gaal ku soo wada degay nagula doodaane
Alla doori towxiidki bey noogu dudayaane
Rabbibaa ka diidaye waxbey damac sanaayeene
Qaranrow markaan degi jirriyo dibiryo ceel guula
Amaan Sugule1 daantiisa golol uga dabqaadayney
Waxaa diinta noogu holnncyd soomanoo2 duqahe
Waatey salaad ina dujidey duhur dharaareede
Dandaradiyo hooggaa markaan duurka ku abaadney
Ragbaa Xaramka daadihinayoo diinta soo wadaye
Halkii nabiga lagu duugayoo daa’in barakeeyey
Shuhadada Xamsa u dooran yahay meeshi lagu duugey
Waxar iyo digaag laguma qalo geel iskaba daaye
Haddey diintu noo saamaxdana lagama daayeene
Adna meel wadaad derin dhigtoo horey u duuduubtey
Ayaad dhiigga kaga daadisaa duunyo fara weyne
Ninkaan soo dabbaal deginna waad ugu dudaysaaye
Haddaad lagu raqsiyo4 doorateen diidey qararoowe
Kuwii Xaramka daadihin jiraan uga dambeeyaaye
Diiwaanka waxaad geysatiin dan iyo yeelkiina
Wallee ima dagtiin saa Allaa iiga kiin digaye
Dadse weyga haysaa kolaan kaa dareersadaba
Insha Allaahu waan kaa dulkicin toban kan dayroode
Wadaad dowlad hoos roorayoo Diinta lacageeyey
Ma darcemin dceqdooda iney naari dabataaie
Amaan kuu digaa naar jannaan kaaga doorbidaye
Dib u laabo Shaydaanku yuu daaqad kaa ridine
Ama diid shaqaawadu nimey deli1 ka tuurtaaye
Ilaahey halkuu kula damcay derintu kuu taale
Diiwaanka waxaad geysatana dan iyo yeelkaaga
Dawarsiga tujaartiyo shacbiga diinta lagu quuto
Wax daliila uma haysatiin kamana daysaane
Abuur duban dadaalaa la biday soona duxi waaye
Haku daalin ow Muxamadow dahabka maaroobay
Nin dib jirey dabna an shidan markaad hilibka doonaysid
Dan yaraa ugeysaye ilmuhu kuma dulbooyeene
Adna daaro inaad leedahaan kuu daninayaaye
Wejigaagu inuu diirmayaan Diinta ku hayaaye
Allana diidyey diin baraxle inuu deeq ku bixiyaaye
Haku daalin Aw Muxamadow dahabka maaroobey!

Weyga Degi Waayey

Gabaygaan waxaa uu abwaanku ka cabanayaa tafaruqa kooxaha muslimiinta gaar ahaan waxaa uu farta ku fiiqayaa qolooyinka Suufiyadda kuwooda bidcada ku dhaqma.

Todobaatan labo lagu daroo Diinta wada sheegtay
Oo qolaba qolo diidan tahay doodna ka horgeysey
Dal daloolka meeshaas ku jira weyga degi waayey
Maraan iri ma diintaa qabtoo waadan dib u fiirin
Maraan iri ma dano gaara baa culimadii doorshey
Maraan iri dadkoo idil maxaa dacarta qaadsiiyey
Maraan iri allaha dooriyee Duruqdu waa Shiico
Maraan iri salaad lala dukadey Daa’in ma ajiibin
Maraan iri ka deeyoo sunnaha dacalna how dhaafin
Deb intaad ka roortaad mid kale dalaq tiraahdaahe
Maraan iri degaan kale ilmaha diinta ugu eexi
Waa laga durkaa meel shirkigu Diin latoo yahaye!

Duduble iyo Murursade

Waxaa uu Abshir gabaygaan u direy meel lagu heshiisiinayo labo heelood oo la kala yiraahdo Duduble iyo Murursade, si uu door ugu (jaato, nabadeenta qabaa ’ilka diriraya sida caadadda abwaaniintii hore qaarkood aheyd, kuna caan baxey Abshir. Ereyadiisana waa kuwan:

Duduble iyo Murusade haddaan dib uga faaleeyo
Dabci adegii lagu sheegi jiray waa ku soo duxaye
Dersi uu ibliis ku akhriyaa degay calooshooda
Waa yaan lagugu diganine dagaal daa’in abidkaaga
Aakhirana hadalkeed daa dan iyo yeelkeede
Waxaa kaaga daran nimankanoo idin duleystaaye
Waa kaa dersiga labada qolo degay calooshooda
Waxaana u dawo ah diinta oo lagu dabiibaaye
Duf ku baxa intii diidaney dib u heshiisiinta;
Degdegna ugu dhaca dabin qarsoon waadna dilateene
Intase nabadda dooneysa oo daacadda u jeeda
Rabbigay ha darajeeyo waa naga duceysteene
Duduble iyo Murursade waxay nabad ku daaqaanba
Dalka meesha ugu ladan waxay darar ku maalaanba
Waxay deris wanaag iyo kalgacal daban ku ceyshaanba
Dabbaa laga dhex shiday oo ku fiday degaladoodiiye
Deegaankooda kama dhalan fidnadu duul kalaa wadaye
Mana dareemayaan oo dheguhu uma daloolaane
Dhaaxaan u digay oon u digay igase diideene
Dabci adegii lagu sheegi jirey waa kusoo duxaye
An uun baa u danqanayee iyagu diiri mahayaane
Daneysiga siyaasaduhu waa nin iyo dooqiise
Dagaalse lama jeclen iyo iney dib isu laayaane
Qalbigoodii baa kala durkaye diidey nabadiiye
Ilaahow dawiyo nabad ku beer deriskan eedoobey
Ilaahow kalkacal daa’imiyo daacad ku hanuuni
Dufna ku baxa kuwii diidanoow dib u heshiisiinta
Deg degna ugu dhaca debin qarsoon waadna dilateene
Intase nabadda dooneysa oo daacadda u jeeda
Ilaahey ha darajeeyo waa naga duceysteene!