Biyahu waxay ka mid yihiin waxyaalaha qofka noloshiisa lagama maarmaanka u ah. Qofka waxaa ku kallifa inuu biyo cabbo waa harraadka oo ka imanaya jirka oo biyuhu ku yaraadeen. Taas micneheedu waxaa weeye in harraadka runta ahi uusan ahayn afka iyo dhuunta qallalaya markii qofku biyo ka raago ee uu yahay jirka oo aan helin intii biyo ahayd oo uu u baahnaa. Taas waxaa daliil u ah in qofka harraadku ka ba’ayo haddii xididka biyo looga shubo isagoo aan biyo cabbin. Afka iyo dhuunta qallalayaa, markii qofku harraado, shaqadoodu waa digniin sheegaysa in jirka biyihii ku yaraadeen. Haddii aan taasi dhici lahayn jirku waa qallali lahaa isagoo aan laga war helin.
Qiyaasta biyaha ah oo la sheego inay habboon tahay in qofku maalintii iyo habeenkii cabbo waa hal litir iyo bar. Waxaa dhici kara in qofku uusan intaasoo biyo ah wada cabbin ee uu qaarkood u qaato cabbitaanno kale, sida: caano, shaah, aranjaato, liimo, iwm. Qiyaasta biyaha ah oo maalintii la cabbayo waxyaalo badan baa saamayn kara, sida: xilliga, dhididka iyo shaqada qofka. Mar haddii xilligu kululyahay ama qofku aad u shaqeeyo, aadna u dhidido, biyo cabkiisu waa kordhayaa, sida haddii xilligu qabowyahay ama qofku uusan shaqo culus qabannin, uusan dhididinna, biyocabkiisu uu yaraanayo.
Biyaha la cabbaa waxay ahaan karaan kuwo roob, kuwo ceel, kuwo webi, kuwo gal iyo kuwo badeed oo cusbadii laga miiray. Biyaha roobka oo iyagoo aan dhulka soo gaarin weel loo dhigaa ma habboona maxaa yeelay waxaa ka maqan cusbood jirku u baahanyahay. Sidaasoo kale kuwa baddu haddii aan la miirin ma habboona maxaa yeelay waxaa ku badan cusboodka. Biyaha la cabbayaa waa inayan ur, dhadhan iyo midab toonna lahayn, ay jeermiga cudurrada keenana ka bannaan yihiin.Taas waxaa lagu gaari karaa in biyuhu dhuumo ku socdaan meeshay ka imanayaanna ayan uga sokayn musqul iyo buq wasakheed oo kale masaafo 20 mitir ka hoosaysa. Mar haddii uu jiro shaki dheehmid, biyaha waa in la karkariyaa intaan la cabbin ama lagu daraa jeermitirayaasha uu ka mid yahay Isteridoroolku.
LAYLIS:
1. Harraadka runta ahi muxuu ka yimaadaa?
2. Maxaa saamayn kara qofka biyocabkiisa?
3. Maxaan la doonayn in biyaha la cabbayaa leeyihiin?
4. Maxaa la rabaa inay ka fogyihiin meelaha biyaha la cabbayo laga keenayo?
All posts by mktbd
Nadaafadda Cunnada
Qofku si uu ku noolaado cunno ayuu u baahan yahay, hase ahaate cunnada uu cunayaa waa inay ahaataa mid habboon xagga nooca iyo xagga tiradaba, isla mar ahaantaasna nadiif ah. Tan ku saabsan haboonaanta cunnada meel kale oo buuggaan ka mid ah ayaa looga faallooday. Casharkaan danta laga leeyahay waa in wax tilmaan ah laga siiyo akhristayaasha sida loo ilaaliyo nadaafadda cunnada. Guud ahaan waa in cunnada laga ilaaliyo cayayaanka, xabaasha iyo ciidda. Cunnadu xagga diyaarinta waxay u qaybsantaa wax la bisleeyo, wax iyagoo aan la bislayn la cuno iyo wax labada siiyoodba lagu cuni karo. Kuwa hore waxaa ka mid ah hilibka, badarka, bariidka, baastada, iwm. Kuwaasi mar haddii ayan meel xun soo marin waxaa ina ka walwal tiri kara nadaafaddooda in si fiican loo bisleeyo, taasoo dilaysa wax alla wixii uuman cudur ahaa oo ku jirey. Laakiin waxa iyana fiiro u baahan in weelka wax lagu karinayaa uusan ka samaysnayn macdannada lisma markay kululaadaan oo intay cunnada ku dhiimaan markaas dadka sumeeya.
Waxa aan kariska u baahnayn waxaa ka mid ah qudaarta iyo cagaarka. Kuwaas waxaa lagu nadiifin karaa in si fiican loo mayro. Haddii shaki jiro in kuwaas jeermi ku dheehan yahay waxaa la yeeli karaa in lagu mayro jeermitireyaal, sida: Dettoolka iyo Isteridoraalka. Markaas kaddibna waxaa lagu miiraa liin dhanaan. Cunnada bisayl iyo bisayl la’aanta lagu cuni karo waxaa ka mid ah caanaha, ukunta, saliidda iwm. Kuwaas waxaa habboon in la karkariyo, siiba markii laga baqayo inay dheehan yihiin.
Fiiro gaar ah waxaa u baahan cunnada dhigaalka ah, sida: hilibka, caanaha iyo subagga gasaca lagu kaydiyo, maxaa yeelay waxay halis u yihiin in jeermi ku dhex beermo. Sidaas daraaddeed waa in marka loo diyaarinayo dhigidda la tarantiro (jeermiga laga idleeyo).
LAYLIS:
1. Cunnadu xagga diyaarinta meeqa qaybood bay u qaybsantaa?
2. Guud ahaan maxaa la doonayaa in cunnada laga ilaaliyo?
3. Cunnada dhigaalka ah maxaa loo baahanyahay in lagu sameeyo?
Nadaafadda Gacmaha
Hawlaheenna waxaannu ku qabsannaa gacmaheenna, intaannu hawlahaas wadnana waxaa gacmaheenna ku dhegdhega wasakh badan. Wasakhdaasi waa halis haddii aynaan iska mayrin markii aannu shaqooyinkeenna dhammaysanno.
Waa in qofku ka caado yeeshaa inuu gacmihiisa biyo iyo saabbuun ku dhaqo mar walba oo ay u suurowdo, siiba mararkaan soo socda:
1. Marka uu qofku musqusha ka soo baxo;
2. Marka uu qofku rabo inuu cunnada cuno;
3. iyo marka uu cunnadaas idlaysto.
Si aannu nadaafadda gacmaha u dhammaystirro waxaa loo baahan yahay inaannu ciddiyaha iska jarro si aysan wasakhi gudahooda ugu dhuuman. Ciddiyaha jariddoodu waa lagama maarmaan si nadaafadda jirka guud ahaan loo ilaaliyo, gaar ahaanna nadaafadda gacmaha. Waxaa jira cudurro badan oo laga qaado gacmaha wasakhaysan, siiba ciddiyaha hoostooda wasakhda ku jirta. Cudurradaas waxaa ka mid ah Ameebaha oo lagu magacaabo ”cudurka gacmaha wasakhda ah”.
LAYLIS:
1. Goormay aad u habboon tahay in gacmaha layska mayro?
2. Maxaa dhici kara haddii gacmo aan la mayrin wax lagu cuno?
Nadaafadda Wajiga
Wajigu waxa uu ka koobmaa : foolka, indhaha, sanka, afka, dhegaha iyo xubno kale. Xubnaha aan kor ku soo sheegnay waa kuwo hawl weyn oogada u haya, sida: indhaha oo kale oo ka mid ah lixda lixaad.
Wajigu wuxuu u baahan yahay in aad loo ilaaliyo nadaafaddiisa, taasoo ku suurtoobi karta isagoo lagu mayro biyo iyo saabbuun dhowr goor maalintiiba dhididka iyo habaaskana laga tirtiro.
Haddii aan nadaafadda wajiga lagu dadaalin waxaa dhacaysa in duqsigu isagoo jeermi xambaarsan uu ku dego oo markaas cudurro halis ihi halkaas ka dhashaan. Cudurrada sidaas ku iman kara waxaa ka mid ah daafka iyo bakooraha, indhabbeelka keena.
Ilaalinta nadaafadda wajiga ayay ka mid tahay inaan faro iyo masar wasakh ah toonna wajiga la marin, sida dadka qaarki yeelo, maxaa yeelay dhaqanka noocaas ihi wuxuu sabab u noqon karaa dhibaatooyinkii aan horay u soo sheegnay. Waxaa iyana xusid mudan in wajiga waxtarkiisu uusan ku ekayn inay isaga ku yaalliin xubnihii aan soo sheegnay ee uu haddana yahay muraayaddii qofka, taasoo mar labaad ka dhigeysa nadaafaddiisa lagama maarmaan.
Nadaafadda Oogada iyo Dharka
Oogada qofka gaashaankeedu waa haragga ku gadfan. Gaashaankaasi hawl weyn buu jirka u qabtaa. Haragga kore hawlihiisa waxaa ka mid ah :
1. Waa gaashaan oogadu kaga gabbato wixii dhibaya oo dhan ee dibadda uga imaanaya, sida: cudurka, jugta iyo wixii la mid ah.
2. Kulka iyo qabowga ayuu oogada u qiyaasaa.
3. Oogada ayuu quxrurka u kaydiyaa oo siiyaa markii nacfigu ku yaraado.
Markii dhididku oogada ka soo baxo, haragga sare dushiisa ayuu ku qallalaa. Waxyaalo gufar ah oo qofka jirkiisu soo nacay ayaa dhididkaasi dibadda u soo saaraa. Hadduusan gufarku oogada ka soo bixin waxyeello ayuu u geysanayaa caafimaadkeeda. Oogada aan la mayrin waxaa ku dhasha jeermi ciiddaas ka badan oo habaaska iyo wasakhda kale oo qofka korkiisa ku taalla ku dhex noolaada.
Markii wasakhdaasi oogada ku badato ilihii dhididku ka soo baxayey baa gufeysma. Markaas waxaa joogsada dhididkii iyo wixii kale oo aan oogaadu u baahnayn ee ay dibadda u soo tufi lahayd.
Nidaamkii kulka iyo qabowga oogada u qiyaasayey isaguna waa doorsooma. lHaraggii oogada gaashaanka u ahaa oo la rabay inuu cudurka iyo dhibaha kaleba ka celiyo ayaa markaas shaqadiisii gudan waaya oo ay suurowdaa isaga laftiisu jirro imaatinkeed sabab u noqdo. Si oogadu fayoobi u hesho waa in tallaabooyinka soo socda la qaado:
1. In haragga oogada gaashaanka u ahi hufnaado weligii, taasoo lagu gaari karo in qofku qubayska badsado. Meelo gooni ah oo oogada ka mid ihi waxay u baahan yihiin nadaafad dheeri ah, meelahaasoo ay ka mid yihiin: wajiga, afka, gacmaha, cagaha iyo labada ibood.
2. In dharka hoose oo ay ka mid yihiin funaanadda iyo candhasaabka la mayro, dhaqsana laysaga beddelo, maxaa yeelay dhididka iyo wixii kale oo jirku soo nacay baa dharka hoose ku dhega oo wasakheeya. Cayayaanka, injirtu ka mid tahay, ayaa dabadeedna halkaas ka dhalan kara oo oogada qofku cudur u keeni kara. Haddii sidaas qofku nadaafaddiisa u ilaaliyo inuu fayoobi ku noolaado bay u badan tahay.
LAYLIS:
Ka sheekee haraggu wuxuu oogada u taro iyo haddii ilaha dhididku xirmaan dhibka ka iman kara?
Kahortagidda Cudurrada
Kahortagidda cudurrada fidaa waa hawl looga dan leeyahay in lagu horjoogsado faafidda cudurrada lays qaadsiiyo taasoo ayan shardi u ahayn in cudurka markaas laga hor tegayo dad qabaa uu meeshaas joogo, ayse dhici karto in la filanayo. Taas waxaa laga garan karayaa in kahortegidda cudurradu tahay hawl had iyo goor loo baahan yahay. Hawshaas waxaa loola qasdi karaa in lagu nabadgeliyo qof keli ah sida markii qofkaasi uu la joogo qof cudur halis ah qaba; dad yar sida markii qoys meel deggan laga dhex helo qof qaba cudur halis ah; dad badan sida markii waddanka dhammaanti ama qaarkiis laga ilaalinayo cudurro daran oo dal qalaad ka yimid.
Siyaalaha cudurrada looga hortagaa waa badan yihiin. Waxaa ka mid ah: nadaafadda guud iyo tan gaar oo lagu dadaalo; qofkii cudur halis ah qaba oo la takooro; cayayaanka cudurrada qaada oo lala diriro; dheef habboon oo la cuno iyo tallaal. Intaas aan sheegnay oo dhan mid walba goonidiisaa loogu baahan yahay, inuu u leeyahay hab loo sameeyo iyo hub loogu isticmaalo.
Tallaalka haddaan ka soo qabanno waa hawl maalinka maanta ah kaalin weyn kaga jirta dagaalka lagu hayo cudurrada lays qaadsiiyo. Waxaa weli jira cudurro badan oo aan daawadoodi la helin oo markay qofka ku dhacaan aan waxba loo qaban karin, hase yeeshee looga hortegi karo tallaal. Kuwaas waxaa ka mid ah furuqa, dabaysha, qandhacagaarka, caradugaagga iyo huqdheerta. Waxaa iyana jira cudurro kale oo inkastoo daawadoodi la helay haddana ay kharash badan tahay sida: qaaxada iyo kojiyaha oo ay sidaas daraaddeed faa’iido badan tahay in talaal looga hortago. Awal baa horay loo yiri: “Cudurrada kahortegiddoodu ka wanaagsan iska daaweytooda.”
LAYLIS:
1. Maxaa looga dan leeyahay kahortegidda cudurrada lays qaadsiiyo?
2. Wax ka sheeg siyaalaha cudurrada looga hortago?
3. Maxaa ka mid ah cudurrada aan weli daawadoodii la helin oo tallaal keli ah wax looga qaban karo?
Aasaaska Aqoonta Caafimaadka
Waxaa Qoray:
Jaalle Dr. Yuusuf Xirsi Axmed
Jaalle Yuusuf Sh. Cali Samantar
Arar
Buuggaan Aasaaska Aqoonta Caafimaadka oo daba jooga buuggii uu horay Guddiga Af-Soomaaligu soo saaray ee ku saabsanaa caafimaadka, wuxuu ifka u soo baxayaa goor uu afkeennii hooyo dhaqan galay, aadna u hanaqaaday.
Danta laga lahaa buuggaan qoristiisu waxay ahayd in dadweynaha Soomaaliyeed ee bartay Af-Soomaaliga qoriddiisa la siiyo wax caafimaadka ku saabsan oo ay akhristaan. Qorayaasha buuggu waxay fiiro gaar ah siinayeen in casharrada buuggu ahaadaan kuwo cilmi ku dhisan isla mar ahaantaasna garashadoodu qof walba u sahlanaan karto.
Waxaa aad loogu raja weyn yahay in buuggaani noqdo ku laga faa’idaysto gogoldhigna u noqdo buugaag kale oo noocaas ah soo bixiddooda.
Qorayaashu waxay mahad u jeedinayaan Guddiga Af Soomaaliga oo hoostiisa buuggaan lagu diyaariyey. Waxaa kale oo iyagana mahad loo celinayaa Iaalle Iikar Haddaad oo masawirrada buugga sameeyey iyo Iaalle Axmed Faarax Cali ”Idaajaa” oo gacan ka geystay casharrada qaarkood qoriddooda.
Qoreyaal:
Jaalle Dr. Yuusuf Xirsi Axmed
Jaalle Yuusuf Sh. Cali Samatar
_______________________
TUSMO
QAYBTA KOOWAAD.
Nadaafadda oogada iyo dharka
Nadaafadda wajiga
Nadaafadda gacmaha
Nadaafadda cunnada
Nadaafadda biyaha
Nadaafadda guriga
Nadaafadda dhulka
QAYBTA LABAAD
Jeermiga
Cayayaanka
Diqsiga
Kaneecada
Xaakada
Cudurrada lays qaadsiiyo
Silsiladda faafidda cudurrada
Kahortegidda cudurrada
QAYBTA SADDEXAAD
Neecawda
Qorraxda
Cunnada habboon
Saxarada
Hurdada
Faa’iidada cayaaraha
Xanaannada dhallaanka
Waxaa lagu daabacay Wakaaladda Madbacadda Qaranka.
Xamar, 1974
Qeybta 50aad: Dhammaad
Ikhwaanii waxaan kala tagnay ayadoo meel walba nalagasoo galay. Waxay ahayd arrin Allaah ku kala saarayo mujaahidiintii dhabta ahaa iyo munaafiqiintii murjifiinta ahaa. Waxaa gaaladii haleelay ama raacay shayaadiintii ama jawaasiistii. Siyaabo kala gaddisan ayay gaaladu u wadatay jawaasiisteedii. Shariif oo ahaa hoggaankii ugu sarreeyay mujaahidiinta waxaa lagu qaatay diyaarad asaga oo ku sugan agagaarka Dhoobley.
Axmed Madoobe waxay qaateen asagoo dhaawac ah. Waxaa gaaray dhaawac culus. Dhaawucu wuxuu ugu dhacay si kama’ ah oo aan ula qasad ahayn. Maxaa yeelay asaga ayaa hagayey diyaaradaha iyo madaafiicda meelaha fogfog lagasoo ganayay, sida xogtu sheegtay. Madfacii loo waday mujaahidiinta ayaa ku habsaday jaasuuskii Axmed Madoobe iyo mujaahidiin kale.
Mar hadduu jaasuusnimo iyo gaalnimo aqbalay awalna khayr ma lahayn. Alla ha dulleeyo. Waxay qaateen dhaawiciisii markaasay Adis Ababa ku daawaysteen markuu biskoodayna waa kuwii kusoo celiyay mujaahidiintii oo baraarugay. Doqon.
Waxaa la yiri been waa lagu cabbaa laakiin laguma rakaato. Waxay kusoo celiyeen Xamar asagoo u dallacay xilmadhibaan kana tirsan kooxda riddowday ee Shariif madaxda u yahay.
Waxaa kala siibsiibtay wixii ku haray mujaahidiinta dhexdeeda oo jawaasiis ahaa. Waxaa Ilaahay faraj u furay oo ka badbaaday cadawgii dhiigga u oomanaa mujaahidiin aan badnayn. Waxay guda galeen mujaahidiintii inay israadsadaan illeen waxay ku kala firireen dhulkii hawdka ahaa. Waxaa is helay rag aan badnayn. Waxaa la galay abaabul iyo in mar labaad boorka la iska jafo illeen gobi waa liicdaa ee ma jabto. Muslimku waa gob hadduu Alle talosaarto.
Mujaahidiintu waxay soo mareen marxalado kala gaddisan oo loogu gaystay dhibaato ayaga iyo camalkii ay wadeen (jihaadkii). Waxaan soo marnay Ictisaam oo loo aaminay inay noqdaan hoggaanka mujaahidiinta. Waxay khiyaameeyeen mujaahidiintii aakhirkiina Ilaahay waa fashiliyay oo waatay mujaahidiintu ka taxafudeen (maamul gooni ah).
Mujaahidiintu waxay haddana aamineen culumo kale oo ay is lahaayeen sidii daahirkooda ka muuqatay waa rag fiican (Shariif, Janaqow iyo saaxiibbadood). Waad ogaydeen dhibaataday sameeyeen oo magaaladii mujaahidiintu qabsadaanba waxay u dhiibi jireen mooryaan ka liidata kuwii laga qaaday (qabiil iyo jihaad-diid miiran).
Maantay waxaan maraynaa khayaamadii ugu foosha xumayd uguna khasaaraha badnayd oo mujaahidiinta loo gaystay. Gaaladii markii laga adkaaday ayay munaafiqiintii waxay dhabarjabiyeen mujaahidiintii si gaaladu fursad ugu hesho inay mar labaad soo qaaddo dagaal rogaalcelis ah oo ay mujaahidiinta ku dabargooyso. Waxaa falkaas sameeyay Shariif, Indhacadde, Axmed Madoobe iyo ciidammadii la shaqaynayay oo munaafiqiintaas ama jawaasiistaas aan kor kusoo sheegnay hoos imaanayay ama ka amar qaadanayay.
Mujaahidiintu waa dahab ceeriin ah. Dahabku markuu ceeriin yahay wuxuu wataa qashin iyo daxal korka ka saaran. Waxaa lagu dhalaaliyaa dab aad u kulul. Waxaa mar labaad lagu celiyaa dabkii si loo helo dahab nadiif ah. Mar saddexaad waxaa lagu xaqiijiyaa dab intii hore oo dhan ka kulul si loo hubiyo inuu dahab xaqiiqo ah yahay. Markaasaa waxaa lagu fiiriyaa qalab muujinaya bidhaanta dahabka dhabta ah. Intaas oo marxaladood markuu soo maro dahabku ayaa suuqa la keenaa si aan ceebi usoo gaarin sumcadda ganacsadaha.
Haddaad akhridaan Suuratu Tawbah waxaad ogaanaysaan in Allaah uu mujaahidiinta ugu baaqay inay naftooda uga gataan Janno. Waxaan soo aragnay suuqii makhluuqa ama banii-Aadamka oo badeecaday gaynayeen suuqa ka taxaddaraya si aysan ceeb u yeelan ama sumcaddiisa ganacsi aysan hoos ugu dhicin wuxuu suuqa gaynayo. Miyaysan habboonayn badeecada Khaaliqa Jannada looga gadanayo in laga taxaddaro?
Jihaadku waa camal aad u dhib badan aadna u ajar badan. Jihaadka Ilaahay ayaa isku laasimiyey inuu kala saaro kuwa dhabta uu ka yahay iyo qolada beenta sheegaysa. Qur’aanku wuxuu leeyahay qayba dhan oo jihaadka ka warramaya. Haddaad akhrido Suuratu Fatxi oo ku tadabburto waad ogaan waxa jira. Akhri Anfaal, Aala Cimraan, Baqara, Axzaab, Muxamed iyo Kaafiruun. Ha akhrin oo kaliya ee macnaha u dhagraarici. Dhagayso oo dhuux oo ku dhaqan.
Walaalayaal maalinkii Ilaahay mujaahidiinta ka dhex saaray jawaasiistii inteedii badnayd sida Shariif, Axmed Madoobe iyo Indhacadde, waxaa kor u kacay oo barakoobay camalkii mujaahidiintu waday, xagga ciidanka, xagga siyaasadda iyo xagga dacwada iyo waxbarashada. Waxaa yaraaday xogtii gaaladu helaysay oo joogtada ahayd. Waxaa meesha ka baxay dacaayaddii shacabka loogu sheekayn jiray oo ahayd mujaahidiintu waa shisheeye, waa diinlaawayaal, waa dilaayaal oo dadkay iska dilaan, waa dhalinyaro aan caqli lahayn oo sufaho ah. Warkii Ictisaam!
Waxay galeen dagaallo waawayn. Waxay furteen buldaan ama magalooyin badan. Waxay isfahmeen shacabkii. Waxay la dagaallameen shirkigii iyo ehelkiisii. Waxaa nadiif noqotay sufuuftii jawaasiistu ka buuxday iyo murjifiintu. Waxay yeesheen hoggaan xalaal ah oo Ilaahay ku xiran ee aan gaalo ku xirnayn. Waxaa usoo laabatay haybaddoodii. Waxay noqdeen mujaahidiin laga haybaysto. Shacabkii raaci jiray hadba qolada adkaata hadda wuxuu la safan yahay ama raacaa hadba ninkii xaqqa ku taagan. Arrintaas waxaa libinteeda leh Ilaahayga waafajiyay xaqqa shacabka thumma mujaahidiinta oo waqti dheer ku bixiyay inay shacabka ka dhaadhiciyaan dhagarta shisheeyaha iyo dhuuniqaate.
Waxay heleen mujaahidiintu hub casri ah. Waxay heleen dhaqaale ku filan. Waxay heleen culumo dhufayska kula jirta oo xabbadda wax ka ridaysa cilmigiina laga qaadanayo. Allaahu Akbar wa lillaahil xamdu. Waxay fahmeen muddo dheer kadib qaabka loola dagaallamo gaalada iyo gaalaraacyada. Waxay barteen maamulkii dawladnimada. Waxay fahmeen siyaasaddii ama maaraynta hor-u-socodka bulshada.
Waxay fuliyeen xuduuddii Ilaahay oo aan waligeed Soomaaliya laga fulin. Dadkii bay ku dhiirrigaliyeen inay yihiin gob aan laga sarrayn (Muslim). Waxay kala dagaallameen gacma-hoorsigii shisheeyaha diintoodii ka fitnaynayay waxna aan u qabanayn (hay’adihii).
Waxaa ka heybaystay oo ogaaday gaaladii indhala’aanta kusoo gashay Soomaaliya. Adduunwaynuhu wuxuu xaqiiqsaday in Soomaaliya ay joogaan dhalinyaro awoodda inay caalamka oo dhan la wareegaan muddo gaaban kuna xukumaan shareecada Islaamka. Waxaa maalin walba looga hadlaa Golaha Amaandarrida ee Maraykanku samaystay, guriga Ban Kii Muun. Waxaa masayr la waashay culumadii Soomaaliyeed oo 50 sano soo waday dacwada, dhiil dhacdayna toosin waayay! Jugjug meeshaada joog (Ictisaam).
Cadawga Ilaahay intii uu islahaa mujaahidiinta Soomaaliya inta aysan xoogaysan ayuu caalamka oo dhan baray ama tusay inuu Soomaaliya jihaad ka socdo. Waxaa meel walba jooga rag jecel inay Ilaahay naftooda ka iibsadaan kuna jihaadaan gaalada iyo kuwa camiilka u ah (jaasuus). Waxaa soo buuxdhaafiyay saaxadii jihaadka ee Soomaaliya dhalinyaro ka timid daafaha adduunka. Waxay soo mareen badda, berriga, hawada, dhulka hoostiisa korkiisa iyo meelo aan laga malaysan karin. Maxaad ka taqaan ciidammada Ilaahay? Reer Xamarku waxay dhahaan “Sakiin liq!”
Mujaahidiintu uma baahna xayeysiis iyo halagaa sheego midna. Waxay qabteen waxay u qabteen Alle dartii. Waxay kaloo u istaageen shacabkooda dhibaataysan inay dhibaatada la qaybsadaan xalna u raadiyaan ay mushkiladdaan uga baxaan.
Waxay xasiliyeen oo nabad kusoo dabaaleen shareecadii Islaamkana ku xukumaan qiyaastii 11 gobol oo Soomaaliya kamid ah ama koonfurta Soomaaliya oo dhan.
Waa la yaqaannaa Soomaaliya gobolladeedii iyo magacyadii la oran jiray. Waxaa ka dhiman dhulka ay haystaan mujaahidiintu dhawr gobol sida Waqooyi Galbeed, Togdheer, Awdal, Bari, Sool, Sanaag iyo Nugaal. Waaba intaas haddaanan khaldanayn. Waxaa soo raaci lahayd Galgaduud iyo Mudug ayagana waa la isku haystaa. Mujaahidiintu dhinac dhan ayay haystaan. Intii kasoo hartay gobolladaas mujaahidiinta ayaa haysta oo shareecada Islaamka ku xukuma. Mujaahidiintu waxay yeesheen cadaw farabadan oo dibad iyo daakhilba leh.
Waxaa samaysmay xuduuddo u baahan ilaalin iyo difaacid sida Keenya, Itoobiya iyo kuwa murtaddiintu xukumaan ama Karazaayadu oo maalin walba lagusoo hubeeyo imaaradaas Islaamiga ah inay carqaladeeyaan. Waxaa hadda mujaahidiinta garabtaagan shacabkii ama bulshadii Soomaaliyeed oo kulligood isku duuban, dhalinyaro, odayaal iyo haweenba. Waxaa muuqatay guul wayn oo aan shisheeye kusoo degdegi karin, maxaa yeelay waxaa hadda difaaca utaagan waa shacabkii, shacabna lagama adkaan karo inshaa Allaahu. Waxaa isku duuban mujaahidiinta iyo shacabka. Allaahu Akbar.
Akhristayaalow waxaan qormadaan u billaabay in la ila arko mujaahidiintaan dhibaatadii loo gaystay, marxaladihii ay soo martay, siyaabihii looga badbaaday iyo meesha ay hadda wax marayaan. Ma siin karo mujaahidiinta xaqooda iyo waxay mudan yihiin inaan ku cabbiro qormo yar iyo wax la mida. Waxaan is leeyahay dadka kugu dhaama diwaangalinta ama xaqsiinta mujaahidiinta u bidhaami waddo ay ku dhiirradaan waxna uga qoraan inshaa Allaahu. Wixii aan xumeeyay waxaan rajaynayaa in la heli doono cid saxda.
Dhammaan akhristayaashii qormadaan la socday waxaan ku wargalinayaa inaan soo gaarnay biyodhicii ama ujeeddadii qormada. Qormadaan waxaan ula jeeday saddex arrimood:
- Taariikhdii ay soo martay Xarakada Shabaabul Mujaahidiin iyo himilladoodii (Islaam)
- In mujaahidiintu ku cibraqaataan waxay soo mareen kana digtoonadaan khiyaamo dambe
- In mujaahidiinta la garab istaago mar haddaad ogaateen dagaalka ay ku jiraan inuu yahay jihaad xaq ah. Waxaad kaloo ogaateen inta khiyaamo loo gaystay oo ay kusoo sabrayeen. Waxaad ogaateen inay been tahay aan sal iyo raad lahayn dacaayaddii ahayd, “Culumadii ayay warkoodii maqli waayeen. Shisheeyaa hoggaamiya. Waa wax-ma-garato,” iyo wixi la mida. Ma garanayo meel dambe oo dacaayad looga raadin doono mujaahidiinta (been-abuur).
Waxaa la dagaallamaya oo isu kaashaday dhammaan gaalo meel ay joogtayba. Ma aha wax ku cusub in gaalo iyo Muslim dagaal dhexmaro oo waa arrin soo-jireen ah. Marna Muslimiintaa guushu raacdaa marna gaalada (wadaamaysi). Jihaadka ka dhexeeya Muslimiinta iyo gaalada Muslimiinta wuxuu u yahay cizzi iyo sharaf. Gaaladana wuxuu u yahay badbaado iyo naxariis!
Haddaad tiraahdo waan garannay inuu Muslimiinta cizzi iyo sharaf u yahay ee see buu gaalada ugu yahay badbaado iyo naxariis? Wuxuu ugu yahay badbaado: Gaalada wixii dhintay ayagoo gaalo ah waxay galayaan Jahannamo. Qofkii ka shakiyaana asagaa gaal ah. Kuwa la qabto ama isasoo dhiiba waxaa loo bandhigayaa Islaamka markaasay Islaamka aqbalayaan. Kii Islaamkiisu wanaagsanaado kuna dhinta Islaamnimadiisa Jannuu galayaa inshaa Allaahu. Soo naxariis ma ahan iyo badbaado Ilaahay sabab uga dhigay jihaadka? Waxaa kaloo naxariis u ah ifsaadkii uu dhulka ku hayay oo laga badbaadiyay dad badanna ay dambigooda qaadan lahaayeen Naarna ku gali lahaayeen.
Mujaahidiinta waxaa siyaasad foolxun oo waali ay ka muuqato kula dagaallamay culumadii Ictisaam. Dhibaatada ay ku hayaan mujaahidiinta waxay ka daran tahay dagaalka gaalada. Sababtu waxaa weeye ninkaanu waa nin Muslim ah. Waa nin ay ka muuqato haybad culumanimo. Dadku warkiisa way aaminayaan (juhalada iyo munaafiqiinta). Waxay jihaadkii ku sheegeen fitno. Fitno maxay tahay ama dagaal fitno ah? Dagaalka fitnada ah waxaa la yiraahdaa: Dagaal ka dhexeeya labo qolo. Waxaad kala garan wayday qolada xaqa ku taagan. Waxaa waajib kugu ah inaad bannaanka ka marto oo aadan qolana u hiilin. Ictisaam hadday dagaalka fitno u arkaan maxay ula safan yihiin gaalada iyo gaalaraacyada? Waa been cad waxay ku andacoonayan ee waxay xaq u arkaan lana safan yihiin Bahuuke iyo iimaanlaawayaasha uu wato, Xaad iyo Axmed.
Dagaalkii ka dhexeeyay Amxaarada oo kaashanaysa Cabdillaahi Yuusuf iyo mujaahidiinta ma fitnuu ahaa oo waxaa la kala garan waayay kii xaq ku socday? Mise waadix buu ahaa oo waa lagu jihaaday gaaladii iyo gaalaraacyadii? Dagaalka ka dhexeeya gaalada madow oo kaashanaysa Shariif iyo mujaahidiintu ma fitnaa oo waxaa lakala garan la’ yahay cidda xaqa ku socota? Mise waa lagu jihaaday gaaladii iyo gaalaraacyadii? Maxaa is baddalay?
Culumadu ma idin la fayow yihiin? Maxaa la cabsiiyay Ictisaam? Shalay waxay ka qayb qaadanayeen jihaadkii lagula jiray Amxaarada iyo Cabdullaahi Yuusuf oo waxay ku jireen safka mujaahidiinta ayagaana hoggaaminayay dagaalka. Markii Xabashi Ilaahay jabiyay oo gacmaha mujaahidiinta sabab looga dhigay ayaa waxaa furintii ay ka bexeen soo buuxiyay gaalo ka liidata ayagii: Burundi, Ugaandha iyo Amxaaradii lafteedii oo aan maalin qur ah ka faaruqin xasuuqa Muslimiinta. Maxaa khaldan?
Wadaaddadii waxay la safteen gaaladii madoobayd. Waxay fitno ku sheegeen jihaadkii ay shalay wadeen, waxay shisheeye ku sheegeen dhalinyaradii ay dhaleen. See wax ka yihiin culumada Ictisaam? Masayr baa indhatiray xaqqiina ka daboolay! Oo raggu ma masayraa? Masayrka waxaa lagu yaqaannay haweenka. Haa way masayraan.
Sheeko Gaaban
Nin masayrow ah ayaa habeen seexday. Waa masayarka sharcigu caayay. Shaki ayuu ku seexday asaga oo ay xaaskiisii ag jiifto. Waxaa la galay hurdo dheer. Habeenkii ayuu indhaha kala qaaday asagoo taxaddaraya. Intii uusan seexan wuxuu soo diyaarsaday mindi af badan. Guriga la jiifaa malahan nal oo waa mugdi. Waxaa jira xoogaa iftiin ah. Ninku wuxuu u jiifay gadicad ama dhabarka. Luguhu way usoo laabnaayeen. Markuu indhaha kala furay waxay ishiisii ku dhacday lowgiisii oo ula ekaaday nin naagtiisii ku fadhiya.
Wuxuu yaqiinsaday meesha in hawli ka socoto waxaan u muuqdana uu nin yahay. Wuxuu isu diyaariyay sidii uu u dili lahaa ninkaan u gacan dhaafay xaaskiisa. Mindidii afka badnayd ayuu tartiib u qaatay. Intuu isla baaciyay ayuu lowgiisii ku dhiftay oo dhinaca kale uga bixiyay. Kuma uusan baraarugin wuxuu toorayda ku dhiftay inay tahay cad asaga kamid ah ama lugtiisii. Waxaa ka qaalib noqotay masayrkii hayay. Lowgii oo mindidii ku jirto ayuu isku duubay oo qaylo afka ku dhiftay. Qayladu ma ahan inuu dareemay xanuun. Wuxuu u qaylinayaa dariskii oo waxay la tahay inuu hayo ninkii reerka kusoo xadgudbay.
Wuxuu rabaa inuu dadka ku fashiliyo ama ku ceebeeyo ninkaan uu naagtiisii uga maaro waayay. Dad baa qayladii kusoo baxay. Waxaa loo yimid ninkii oo dhiig baxaya mindidiina wali ku jirto. Markii ay dadkii u yimaadeen ayuu qayliyey oo yiri, “War tuugga ila qabta waxaan qabtay asagoo naagtaydii ku fadhiya.” Waxaa la yiri, “War Hooge meesha nin ma joogo. Waxaad toorayda galisay waa lowgaagii.” Markaas ayuu baraarugay xanuunkiina dareemay. Soo isuma eka masayrka haya Ictisaam iyo kan ninkaan ku habsaday?
Diintoodii ayay ka been sheegeen masayr daraaddii, carruurtoodii ayay inkireen masayr daraaddii, gaalay gacal moodeen masayr daraaddii, xaqqii iyo baadilkii ayay isku qaseen masayr daraaddii, kutubtii caqiidada ahayd oo al-Walaa wal-Baraa laga faa’iidaysan jiray ayay qariyeen masayr daraaddii, qaylay afka ku dhifteen oo waxay gaaladii ku dheheen noo kaalaya waxaan haynaa niman waddammadoodii soo gubay oo aan isaga maaro la’nahay masayr daraaddii. Waa carruurtoodii waxay garan la’yihiin oo ay u qabaan cadawga. Ictisaam waxay mindida galiyeen oo haddana dadka ugu yeerayaan cad ayaga kamid ah (raggay soo saareen). Masayr ayaase ka qaalib noqday wayna dhiigbaxayaan.
Sheekadaas aniga oo yar ayaan maqlay mase ogi inay run tahay iyo in kale. Laakiiin waxaan u keenay: Waxay iila egtahay masayrka ku dhacay culumadii Ictisaam iyo siduu u ool xun yahay. Maqribkii jihaadkii ay ku jireen ayay Cishihii waxay ku sheegeen inuu fitno yahay. Wiilashoodii ay dhaleen ayay ku sheegeen shisheeye aan la aqoon. Kutubtii ay dadka u akhrin jireen ayay qariyeen ama ka ceeb sheegeen. Gaaladii muxaaribiinta ahayd ayay isu dhiibeen oo ka wali dhigteen. Muslimiintii walaalahood ahayd ayay beri ka noqdeen oo ka haajireen ama ka hijroodeen meelihii ay nabadeeyeen!
Qormadaan waxaan kusoo gabagabaynayaa xadiith ka sugnaaday Nebiga (sallallaahu calayhi wasallam):
(عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَسْعُودٍ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم: (إِنَّ الإِسْلاَمَ بَدَأَ غَرِيبًا وَسَيَعُودُ غَرِيبًا كَمَا بَدَأَ فَطُوبَى لِلْغُرَبَاءِ
جامع الترمذي ٢٦٢٩
Ikhwaanii maantay Islaamku waa qariib oo qofkii yiraahda waxaan rabaa ku-dhaqanka shareecada Islaamka waa lala yaabayaa. Waxaa lala yaabay oo qariib noqday ninkii sarwaalka gaabsada iyo gabadhii xijaab qaadata. Waxaa lala yaabay qofkii laga maqlo gaaladu cadaw ayey u tahay Islaamka. Waxaa la qariibsaday jihaadkii.
Gabagabada iyo gunaanadka qormadan waxaan mahad dhammaanteed u celinayaa Allihii ii fududeeyay qormadaan. Waxaan Ilaahay dambidhaaf u waydiinayaa walaalihii igu dhiirrigaliyey inaan billaabo qormadaan si fiicanna iigala qaybqaatay. Waxaan sidoo kale u mahadcelinayaa akhristayaashii ama dadkii ku taxnaa qormadaan una taagnaa sixitaankayga iyo dhiirrigalintii ay ila garab taagnaayeen. Dadkii ku taxnaa qormadaan waxay sabab u ahaayeen inaan dhammaystiro markaan arkay siday u danaynayaan iyo dhiirrigalintoodii ay mar walba lahaayeen, “Ha daalin ee gaar yoolkaaga.”
جزاهم الله خيراً وغفر الله ذنوبهم
أخوكم في الله
أبو إبراهيم
Abuu Ibraahiim
Qeybta 49aad
Ikhwaanii waxaan kala tagnay ayadoo la sugayo in xabbaddu billaabato. Xabaddii waa billaabatay oo fooddaa la isku dhiftay. Waxaa jabay oo laga adkaaday gaaladiii isasoo bahaysatay iyo iimaanlaawayaashii ay ku shaqaysanayeen (murtaddiintii).
Walaalayaal waxaan soo marnay dhismihii imaaradaan Islaamiga ahayd inay Madaxwayne iyo Wasiirka Gaashaandhigga ka ahaayeen Shariif iyo Indhacadde. Labaduba waxay ahaayeen jawaasiis gaalada u shaqaynaya. Wax war ah lagama hayn oo waxaa loo qabay wadaaddo mujaahidiin ah. Waxaa lagu aaminay daahirkooda inay u ekaayeen Muslimiin mujaahdiin ah. Qalbigooda wixii ku jiray annaga nalooma dirin inaan ogaanno (nifaaq iyo jaasuusnimo). Allaa ogaa kana abaalmarindoona.
Mujaahidiintu dawladday samaysteen ama maamulkii imaarada waxaa Madaxwayne ka ahaa jaasuus. Waxaa Wasiir Gaashaandhig ka ahaa jaasuus. Maxaad u malaynaysaa inta ciidammada mujaahidiinta ku dhex jirtay jawaasiis? Aad ayay u badnaayeen. Mujaahidiinta waxaa isugu darmatay saddex dhibaato:
- Dagaal saf balaaran ah oo gaalo oo dhan ay isu kaalmaysatay.
- Bulshada Soomaaliyeed oo mujaahidiintu ka dhex dagaallamayeen oo aan caqiido adag lahayn oo markii gaalku guulaystana gaalka u mashxaradaya markii mujaahidiintu guulaystaanna mujaahidiinta u mashxaradaya.
- Mujaahidiinta oo hoggaankoodu ahaa jawaasiis ciidankana ay ka buuxeen kuwo farabadan oo gaalada hoosta kala xiriira oo soo gudbinaya hadba meesha mujaahidiintu ka jilicsan yihiin. Waxaa kaloo jiray kuwo qaabilsanaa inay mujaahidiinta khalkhal ku ridaan oo ciidanka ku dhex jiray (murjifiin).
Waxaa intaas weheliyay ciidamo aad u hubaysan oo wata magac Muslim ama magac wadaaddo oo loo diyaariyay marka loo baahdo inay safka soo galaan (qabuuriyiin Suufiyo). Waxaa intaas barbar socday culumo shalay mujaahidiin ahaa oo maantay ku biiray safkii cadawga oo shacabkii awalba aan lahayn caqiido adag shaki ka galiyay jahaadka loogasoo horjeedo gaalada. Waxay dheheen, “Jihaad ma ahan ee waa fitno.” Waxay dheheen, “Qofkii dagaalkaas gala oo ku dhinta waa ehlu Naar!” Waa culumadii Ictisaam.
Qolooyinka aan arkayno inay mujaahidiinta hagardaamaynayaan maxaa ku kallifay arrintaas ama mawqifkaas xun oo gaalnimadu ka muuqato?
- Culumada Ictisaam waxaa geeyay mawqifkaas xasad, fiqi yari xagga jihaadka ah iyo masayr ay ka masayreen dhalinyarada guulaha waawayn gaaray muddo yar (Shabaab).
- Suufiyo intaan dagaalku billaaban ayay ahaayeen mushrikiin qabuuro-caabud ah. Waxay isku dhawyihiin xagga caqiidada gaalada aan waxba aaminsanayn ama mushrikiinta ah (wathaniyiin).
- Shacabku ma lahan aqoon ay ku kala saaraan xaqqa iyo baadilka. Waxaa aqoon u ah wadaaddaha duubka wayn ee Soomaaliyeed. Hadduu yiraahdo wadaadku ama Ictisaam ay tiraahdo, “Waxa meesha ka socdaa jihaad ma ahan ee ha u dhawaanina,” sidii bay yeeleen. “Waa xaaraan ee ha u dhawaan waxaas!” Shacabku sidaasuu diin u haystaa. Hadduu yiraahdo, “Waa xalaal ee soo dhawow,” sidaasuu diin uhaystaa. Mar haddii ay yihiin culumadii aqoonta diineed loo tiirinayay.
Ikhwaanii yaanan ka warwareegin jabkii loo gaystay mujaahidiintii tirada yarayd laakiin tayada badnayd jazaahumu-llaahu khayral jazaa’. Walaaleheen waxay guteen waajibaadkoodii. Waxay la yimaadeen karti iyo sugnaan ay kala hortageen cadawgii isasoo bahaystay. Waxay fureen waddo ku cusub bulshada Soomaaliyeed oo afka ka sheegta inay Muslimiin yihiin. Bulshada Soomaaliyeed iyo culumadeeda waligood masoo marin laba arrimood oo mujaahidiintu ka dhaqan-galiyeen Soomaaliya:
- In loo jihaado kitaabka Alle inuu kor noqdo dhiiggaaga iyo maalkaagana aad u bixiso.
- In shareecada Ilaahay loo xukuntago oo ayada laga dhigto qaanuunka lagu kala baxo.
Walaalihii mujaahidiinta ahaa oo gaaladii inta gumaaday sii baacsanaya ayaa sufuuftoodii waxaa ka dhex dillaacay khalal iyo balbalo. Waxaa la waayay ciidammo dhan oo furinta ku jiray ama ciidankii gaalada dhuunta kaga jiray. Waxay banneeyeen aagag dhan. Waxaa ku dhex orday ciidankii Muslimiinta ahaa oo guul ku fadhiya gaalana jabtay jawaasiistii.
Waxay kor ugu qayliyeen war meel hebla la qabsay oo meel hebla la qabsay annagana waxaan ku jirnaa khatar haddaanaan meesha ka cararin (murjifiin). Waxaa run u maleeyay warka munaafiqiinta ama murjifiinta ducafadii awalba aan caqiido adag ku dagaallamayn. Waxaa kusoo dhiirraday shacabkii sheedda ka eeganayay dagaalka oo sugayay cidda laga awood roonaado. Shacabku waagaas (2006dii) wuxuu la jiray ciddii adkaata. Sabab? Hadda (2011) mujaahidiintay la jiraan. Sabab? Waxaa soo laabtay gaaladii carartay markay ogaatay in mujaahidiinta sufuuftoodii jilicday. Jawaasiistii ayaa gudbisay khabarkaas markaasaa gaaladii soo rogaalcelisay.
Waxaa gaaladii safka lasoo galay mushrikiintii qabuuriyiinta ahaa (Suufiyo). Waxyaabaha cajiibka ah oo Suufiyadu samaysay waxaa kamid ah: Gaaladii ayay dheheen, “Isu imaada oo meel isugu taga adinka iyo gaadiidkiinna. Waxaan idinku akhrinaynaa Qur’aan oo waan idiin xirsi xiraynaa si aad uga adkaataan nimankaan mujaahidiinta sheeganaya ama raba inay shareeco Islaam nagu xukumaan. Waxay rabaan inay dadka gacmaha iyo lugaha gooyaan dhagaxna ku dilaan. Yeeli mayno arrinkaas oo dhimashaan ka xignaa iyo inaan gaalada kaalmaysanno ayagana (Shabaab) aan dabargoyno.”
Mujaahidiintii waa la isu kaashaday. Waxaa hal mar iswareejiyay hoggaankii dagaalka. Waxaa isbaddalay dabayshii nasriga oo u socotay dhanka waqooyi. Waxaa soo labtay gaaladii quusatay oo saaxada ka baxday (ee carartay). Waxaa meel bannaan kusoo dhacay mujaahidiintii xaqiiqada ahaa ee u dagaallamayay Alle darti. Waxaa neefsaday munaafiqiintii walaalahood laga awood roonaaday. Waxaa isasoo muujiyay dad badan oo dhogor Islaam lahaa oo dhanka kale u wareegay gaaladana raacay. Waxaa dadka mujaahidiinta kamid ah mid adduunyo raadinaya. Waxaa kamid ah mid aakhiro raadinaya. Allaa wax og adinkuse wax ma ogidiin!
Wadaaddadii markay arkeen sida wax u socdaan iyo khiyaamada loo dagay oo sufuuftooda dhexdeedii ay ka billaabatay ama ayaga qaar kamid ah ay gaalada la shaqaynayaan ayay go’aan qaateen inay insixaabaan. Waxay ku ballameen meelo gaar ah inay isugu tagaan si ay dib isugu abaabulaan oo dagaal rogaalcelis ah u qaadaan. Waxaa mujaahidiintii ka dhex baxay munaafiqiin farabadan iyo murjifiin oo ku biiray gaaladii iyo murtaddiintii hor socotay gaalada.
Waxaa wali mujaahidiinta hoggaaminaya jawaasiistii ugu waawaynayd sida Indhacade iyo Shariif. Lama oga inay jawaasiis yihiin oo ayagaa talada laga qaataa ama hoggaankiiba ah. Mujaahidiintu waatay u hijroodeen Jubbooyinka si ay halkaas isugu abaabulaan gabbaadna uga dhigtaan hawdka Kismaanyo ka shisheeya. Waxaa wali horboodaya mujaahidiinta oo amiir u ah murtad jaasuus Shariif Karazaay. Waxaad xasuusataan inuu maalin iid ah ku tujiyay fagaaraha Kismaanyo mujaahidiinta asagoo amiir jaasuus ah.
Gaaladii kama harin mujaahidiinta ee way soo dabagashay. Markii Jilib la marayo ayaa waxaa lagu tashaday inaan lasii socon intaas ka badan ee bartaas jilibka lagu aasto oo gaalada mar labaad abaalkooda laga waraabiyo. Tuugo kula taalla tabtaada ma waydo. Maahmaahdaas waxay ka turjumaysaa wixii mujaahidiinta ay ku faleen jawaasiistii hoggaaminaysay. Ninka mujaahidiinta amiirka u ah oo ay amarkiisa qaadanayaan wuxuu jecelyahay in mujaahidiinu baabba’do oo laga adkaado. Wuxuu adeegsanayaa xeel kasta oo mujaahidiinta lagu jabin karo gaaladuna ku guulaysan karto. Allaa wax og annaguse wax ma ogin. Dagaallo kulul ayaa gaalada lagula galay Jilib iyo agagaarkeeda mase sii socon oo waxaa ka caga jiidayay munaafiqiintii hoggaaminaysay mujaahidiinta.
Maadaama gaalada ay hagayaan jawaasiista mujaahidiinta hoggaanka u hayay, gaaladii kama harin mujaahidiintii ee waxay uga dabatagtay hawdkii Kismaanyo ka shisheeyay. Waxay mujaahidiintii ku kala firireen dhulka baaddiyaha ah ee u dhexeeya Keenya iyo Kismaanyo. Waxaa dultaagan diyaarado ay hagayaan Shariif Afguduud iyo shaydaankii ka waynaa asaga ee Axmed Madoobe. Waxaa badda soo istaagay maraakiibta diyaaradaha xambaarta gantaallahana laga gano. Waxaa ka horyimid mujaahidiintii ciidankeedii Keenya.
Dhankii loo socday waxaa ka horyimid ciidankii Keenya. Dhankii laga yimid waa Xabashi taangi saaran. Kor waa diyaarado aan kula gafayn gantaalka. Dhanka badda waa gantaalo lagasoo liishaamayo maraakiib xeebta fadhiya. Dhexdayada ama mujaahidiinta dhexdooda waa jaasuus akhbaartooda bixinaya. Shacabku waataan soo marnay inay raacaan hadba ninka guushu raacdo oo hadda waxay la socdaan gaalada iyo murtaddiinta.
Waxa aan ka sheekaynayo ma ahan filim iyo shacwadiyo ama riwaayad. Qofkii garanaya tafsiirka Qur’aanka ha akhriyo Suuratul Axzaab. Waxa maalinkaas nagu dhacay ma ahan wax ku cusub Muslimiinta. Axzaab waxaa dhextaagnaa Nebi Muxamed (sallallaahu calayhi wasallam). Waxaa gaaray dhibaato ka wayn tan nagu dhacday asaga iyo saxaabadiisii. Axzaab waxay ahayd meeshii Ilaahay ku kashifay munaafiqiintii isku dhex qarinayay mujaahidiintii saxaabada ahaa. Annagana Ilaahay maalinkaasuu na kala saaray annaga iyo munaafiqiintii jawaasiista u ahaa gaalada dulliga ah. Ikhwaanii waxaan ku jirnaa xaalad adag. Halasoo duceeyo hubkana yaan la dhigin.
Qeybta 48aad
Ikhwaanii waxaan soo aragnay mujaahidiintii oo dhul aad u ballaaran nabadeeyay oo mooryaantiina hubkii ka dhigay dadkiina u jiheeyay waxsoosaar iyo iskaashi iyo isku duubnaan xag walba ah. Waxaan kala tagnay ayadoo mujaahidiinta weerar qorshaysan uu kusoo maqan yahay mujaahidiintuna ay diyaargaroobeen. Waxaan xusnay haddii wadajirka mujaahidiintu midaysan yahay inay isaga filan yihiin cadawga Ilaahay oo isasoo bahaystay.
Maamulkii dabadhilifka ahaa ee uu hoggaaminayey korneyl Cabdillaahi Yuusuf oo magaalada Baydhabo ka samaystay caasimad ku-meel-gaar ah ayaa magaaladaas kusoo daabulay ciidan tiro badan oo Tigree ah, ciidankaan Tigreega ah waxaa gadaal ka taagnaa ciidammada Maraykanka iyo kuwa gaalada adduunka, dhammaantood waxay ku midaysnaayeen ka-hortagga maamulkaan Islaamiga ah ee ka hanaqaaday koonfurta Soomaaliya.
Zanaawi oo ahaa garabka ugu weyn ee uu Cabdillaahi Yuusuf isku hallaynayey wuxuu si deeqsinimo ah ugu taageeray Ina Yuusuf ciidan farabadan iyo saanad milateri oo baaxad weyn, magaaladii Baydhabo waxay noqotay magaalo ay haystaan Tigreegu, waxay xeryo milateri ka samaysteen magaalada iyo bannaankeeda, waxayna billaabeen inay ciidammada Tigreega ah kusoo daabbulaan aagga hore ee ku beegan dhanka magaalada Muqdisho.
Mujaahidiintu waxay isku diyaariyeen dagaal baaxad weyn oo dabadheeraada, waxay ciidammadoodii galiyeen heeggankii ugu sarreeyey waxayna u diyaargaroobeen dagaal qarxi kara xilli kasta.
24tii Disembar sanadkii 2006dii ayey hal mar dagaallo culusi waxay si isku mid ah uga qarxeen dhammaan goobihii la isku hor fadhiyey, xabbaddii waxay ka billaabatay dhul baaxad wayn oo dherarsan, laga billaabo Baydhabo (Maanyofuulka), Baladwayn (Kalabayrka) illaa Gaalkacyo (Bandiiradley).
Waxaan tilmaamayaa waa furimmihii ugu waawaynaa laakiin dagaalku intaas waa ka baaxadwaynaa wuxuuna ka socday dhul aad u ballaaran. Ma ahayn oo kaliya dagaalku mid ka socday dhulka. Waxaa kaloo barbar socday madaafiicda aan loo meel dayayn oo lagu garaacayay dadka shacabka ah iyo dhismayaalka ay ku noolyihiin oo dhan. Waxaa ayana hawada ka duqaynayay diyaarado dagaal oo aan loogu talagalin inay la dagaallamaan jabhado ama dad shacab ah oo aan tikniko haysan.
Mujaahidiintu waxay ahaayeen jabhado aan haysan tikniko, maxaa sawaariikhda iyo diyaaradaha wax gumaada loogu adeegsaday? Waxaa kaloo lagu tijaabiyaa dagaalka mujaahidiinta oo la dhihi karo waa jabhado aan lahayn awood muuqata (mid maaddi ah) hubka kiimikada ah oo sanad walba la cusboonaysiiyo si loo ogaado qaabka uu wax u dilayo iyo meeluhuu ridada ku gaarayo (sida nugliyarka). Hubku mujaahidiinta oo kaliya wax u dhimi maayo ee wuxuu baabbi’inayaa dhammaan noolaha sida dadka, xayawaanka iyo dhirta intaba. Gaalada shaydaan baa u waxyooda oo wax u sheega. Shaydaankana waxaa wax u sheega Ibliis oo ugu wayn shayaadiinta.
Tusaale: Maalinkii Badar oo labada ciidan isasoo horfariisteen (Muslimiinta iyo gaalada), waxaa is arkayay oo kaliya insiga ama labadii col oo insiga ahayd. Dagaalka waxaa ku jiray oo qayb ka ahaa Ibliis oo gaalada safkooda ku jiray. Wuxuu arkayay wax aysan arkayn labada ciidan oo is horfadhiyay (malaa’igtii Jibriil hoggaaminayay oo ku jirtay safka Muslimiinta). Yaa malaa’ig ka adkaan kara? Wuxuu arkay khatarta ay Qurayshi ku jirto markaasuu yiri, “Waxaan arkaa wax aydaan arkayn,” waana cararay lacahahu-llaahu. Nebi Muxamed (sallallaahu calayhi wasallam) ayaa noo sheegay arrintaas oo waa xaqiiqo dhacday. Ninkii Ibliis waa noolyahay sidii ayuuna wax u arkaa (malaa’igtii). Laakiin waxaan jirin Nebi nool oo kasoo warramaya waxa dhacaya iyo akhbaarta kor ka imaanaysa ama ciidammada kor kasoo dagaya oo ku jira safka Muslimiinta. Malaa’igta oo mar walba heeggan ugu jirta ciddii diinta Ilaahay u gargaaraysa lagana helo Ikhlaas iyo Mutaabaco.
Ibliis Ilaahay wuxuu siiyay nolol dheer oo Ilaahay ogyahay intay ku dhammaanayso. Waxaa kaloo Ilaahay siiyay awood uu isu ekaysiin karo ciddii uu doono sida dadka, xayawaanka iyo wixi la mida. Wuxuu kaloo leeyahay awood uu dadka banii-Aadamka ah wax ugu sheego sida maalinkii Badar oo uu iska dhigay qof caadi ah oo la garanayo, nabaddoonkii Suraaqah ibnu Maalik. Maalinkaas si toos ah ayuu ula hadlay Quraysh, haddana wuxuu si toos ah ula hadlaa gaalada waddadii Quraysh ku socota sida Maraykan, Ingiriis iyo saaxiibbadood. Wuxuu ku ridaa kibir iyo islawaynan. Wuxuu kaloo si wax ah wax ugu sheegaa ama ugu yimaadaa Suufiyada ama qabuuriyiinta. Wuxuu u qurxiyaa baadilka iyo ehelkiisa ama gaalojacaylka iyo in ayaga xulufo la noqdaan.
Wuxuu waswaas iyo adduunyo-jacayl ama geeri-ka-carar ku ridaa culumada waawayn oo Rabbaaniyiinta ah sida Ictisaam, Talafiya-Jubni, Askaas (waa miro la cuno), ma istaahilaan in la yiraahdo Islaax maxaa yeelay waxay ka shaqeeyaan ifsaadka. Fiiri Qurdubi! Intaas oo qolo dhammaan saaxada dagaalka way ka qaybqaadanayeen. Qolo walbaa shaqay haysay lid ku ah mujaahidiinta iyo safkooda. Waxaa intaas dheeraa jawaasiistii aan kasoo hadalnay oo tayaarka dhan ama imaarada oo dhan madaxda u ahaa sida Murtad Shariif, wa akhiihi fil caqiida Indhacadde.
Walaalayaal aan kusoo laabanno furintii oo dhiiggu qulqulayo. Gaalo markay weerarka soo qaadday waxaa sutida u qabtay wiilal yar yar oo aan loo malaynayn inay karti intaas le’eg leeyihiiin. Gaalo indheheedu waa murtad. Murtaddiintii ama jawaasiistii ayaa ugu sheekeeyay gaalada, “Waa xoogaa yar oo aan tabar hayn mujaahidiintu, shacabna lama socdo oo shacabku annagay na taageersan yihiin. Marka hal dagaal ayaa ku filan oo aan dhammaantood kusoo qabqaban karnaa.” Waa Indhacadde iyo Shariif warbixintoodii.
Gaalo waxay weerarkeeda ku dhistay akhbaar ay ka kala heshay Ibliis, Indhacadde, Shariif iyo jawaasiis si gaar ah ugu dhex jirtay mujaahidiinta (kuwo culumo u eg). Gaaladu waxay dagaalka kusoo gashay dardargalin iyo hididiile ay islahayd waxaad saacado ku gaari doontaan magaala-madaxdii iyo saldhigyadii imaaradii Islaamiga ayayd oo jawaasiistu hoggaaminayeen laakiin aan war laga hayn. Allaa ogaa kana abaalmarin doona ayaga iyo kuwo kale oo aan illaa iyo maanta wax war ah aan laga hayn walina ku dhex jira Muslimiinta iyo sufuufta mujaahidiinta.
Gaaladii waxay la kulantay dharbaaxo ay ku waano qaadatay. Waxay ku jabeen weerarradoodii ugu cuslaa oo aysan waxba la harin. Cir iyo dhulba waxba lamay harin. Waxaa meesha ka baxay xogtii shaydaanku dhagta ugu sheegay oo ahayd waa koox yar waxa meesha joogaa oo aan shacabku taageersanayn ee horay u socda illaa aad ka gaartaan Muqdisho. Iskadaa inay Muqdisho tagaan waxaa la geeyay sidii loo cayrsanayay intii dhurwaa la cayriyo. Dhanka Baydhabo waxaa la dhaafiyay magaalada Baydhabo oo waxaa la geeyay Diinsoor oo Baydhabo u jira boqollaal kiilomitir.
Dagaalka Baydhabo wuxuu ka billawday xooggiisu Maanyofuulka oo Baydhabo qarka ku haysa. Inta la jabiyay gaaladii oo sufuuftoodii la dhex maray ayaa sidii loo carsanayay waxaa la geeyay meesha caanka noqotay ee lagu magacaabo Iidaale. Allaahu Akbar. Illaa iyo maantay waa yaallaa subaggii ka baxay gaaladii kibirka ku timid ciidda Soomaaliya. Waxaa laga waraabiyay laami kulul ama cadaab duuna cadaab, kii aakhiro ka hor! Haddaad oran lahayd see Diinsoor ku tagteen adinkoon Baydhabo qabsan? Waxaan ku leennahay: Baydhabo waxay lamid ahayd Filla Soomaaliya.
Filla Soomaaliya waxa ku jiraa waxay la mid yihiin dawoco god ku jirta! Hadday godkeeda ku jirtana cidna wax yeeli mayso, haddaad ugu gashana way ku xagxagan kamana saari kartid oo godku hal af ayuu leeyahay salkiisana lama gaari karo. Baydhabana waxay la mid tahay Filla Soomaaliya. Baydhabo waxaa laga fadhiyay wadda kasta oo soo gasha. Waxay sugayeen in la yiraahdo gacmaha kor u taaga. Waxay maqlayeen rasaasta yar yar iskadaa madaafiicda iyo garnaylada gacmaha laga tuuro oo gariirkoodu rajo beel ku riday taliskii Cabdullaahi Yuusuf, Gabre iyo baarlamaankii riddoobay.
Mujaahidiintu waxay cod dheer ku gaarsiiyeen Cabdullaahi Yuusuf iyo cadawgii u kaalmaynayay inay isa soo dhiibaan haddii kale la gumaadi doono. Mujaahidiintu waxay ku guulaysteen inay jabiyaan cadawgii isasoo bahaystay. Waxay ka fakarayeen tallaabada tan xigta oo ay qaadi lahaayeen, mar hadday jabiyeen gaaladii soo duushay. Dagaalkii ka socday koonfurta ama Baydhabo iyo agagarkeeda wuxuu soo gaaray heer gabagabo ku dhaw. Waxaa la jabiyay dhammaan gaalada iyo axbaashtii la socotay (murtaddiintii).
Waxaa kaloo dagaalku ka socday gobollada dhexe sida Baladwayne oo kale. Gaaladii furkoodaa biyo loogu shubay, waa laga adkaaday. Waxaa lagu celiyay meeshay ka yimaadeen gaaladii iyo gaalaraacyadii ayagoo hoogay oo aan gaarin hammigoodii ahaa dabargoynta mujaahidiinta. Waa la baacsaday si loo xaqiijiyo jabkooda. Waxaa la gaarsiiyay xuduudihii gumaystuhu sameeyay sida Kililka 6aad (Guriceel) iyo Kililka 7aad (Gaalkacyo).
Gaaladu waxay rabtay inay Xamar qabsato laakiin waxaa khatar galay gobollo ay mar hore maamullo Karazaay ah ka samaysatay. Bandiiradlay waxay Gaalkacyo u jirtaa wax ka yar 50 kiilomitir. Waxaa laga yaacay oo la fadhin waayay Gaalkacyo iyo Garoowe. Waxaa u qaadan waayay jabka gaaray Tigreegii aan aqoon dagaal mujaahidiinta dhabta ah. Gaaladii markii waagii ku baryay oo meel walba looga biyo keenay ayay adeegsatay takhdiidkeedii ugu dambeeyay. Takhdiidkaas waxaa la isticmaalaa oo kaliya marka lagaa adkaado oo aad rabto inaad ciidankaaga soo badbaadsato. Waxaa dhici karta in lagaaga adkaado, waxaa kaloo dhici karta inaad ku guulaysato oo ay laba midkood noqoto:
- Inaad is badbaadiso ciidankaagana lasoo baxdo wixii ka haray.
- Inaad ciidankaagiina badbaadiso cadawgiina dib u qabsato oo adigu aad yeelato gacanta sarraysa (Balaan Bii).
Gaaladu waxay ku jabtay balaankii koowaad, Balaan Ee (A). Waxay hadda gudagaleen Balaan Bii. Gaaladu waxay ku talagashay inay mujaahidiinta jabiyaan ayagoon isticmaalin balaankooda labaad waase u suuroobi wayday. Waxay isticmaaleen hub kasta oo casri ah. Waxay keeneen diyaarado sun buufinaya. Waxay safka soo galiyeen boqollaal taangi ama tikniko. Waa lagu takbiirsaday oo waxba uma tarin talana farahooday ka baxday. Waxaa gilgishay oo fadhin waayay Kilirlkii 8aad (Hargaysa). Waxay ku calaacaleen, “Caalamku ha nagasoo gaaro argaggixisaa nagusoo fool leh.” Waxaa socda dagaal faraha looga gubtay. Gaalo waa jabtay. Waxaa loo baahan yahay in la israaciyo. Waxaa nagu batay shuhadadii inshaa Allaahu iyo dhaawicii. Halasoo gurmado oo haloo gargaaro walaalaha furinta ku jira. Qof walbaa hasoo qaado wuxuu awoodo.
Waa inoo qormada dambe inshaa Allaahu tacaalaa.