All posts by mktbd

Boqorkii Lahaa Dhagaha Dameerka

Sheeko Gaaban

Ismaaciil Daahir

Bari hor, ayaa waxaa jiray Boqor kaasoo lahaa dhago balaqsan oo u qaab eg dhagaha dameerka. Boqorku waxuu aad ooga xishoonayay dhagihiisa badanaana wuu dabooli jiray marka uu joogo meel layskugu imaado sidaa darteed dadka tuulada looma oggolaan inay ogaadaan sirtiisa. Qofka kali ah ee waligii arkay dhagaha boqorka waxuu ahaa timo jarihiisa.

Badanaa boqorku waxuu oogu digaa timo jarihiisa, ‘waa inaad balan qaadid inaadan waligaa u sheegin qofna in aan leeyahay dhago u eg kuwa dameeraha ama waxaan u soo diri doonaa ilaaladayda gurigaaga waxayna kuu qaadi doonaan xabsigayga halkaas oo ku jiri doontid inta noolashaada ka hadhay.’ Timo jaraha waxuu la kulmay xaalad aad u adag inuu ilaaliyo sirtan sababtoo ah waxuu rabay inuu ooga sheekeeyo dhamaan dadka tuulada dhagaha boqorka, laakiin badanaa waxuu xasuustaa digniinta boqorka waxuuna aad ooga qarinayay sirta xataa naftiisa sannado badan.

Laakiin subax, ayuu timo jarihii toosay waxuuna go’aansaday in uunan ka qarin sirta naftiisa mar danbe. Wuu labistay waxuuna ka baxay gurigiisa waxuuna ooga socdaalay tuuladii baadiyaha meel uu xaqiijiyay in uu kaligii yahay. Ka dibna waxuu helay meel caws balaadhan ka baxay waxuuna bilaabay inuu god ku qodo gacmiisa.

Oogu danbayntii timo jarihii waxuu qoday god aad u dheer, markii uu ku qancayna shaqdiisa wuxuu afka saaray godka waxuuna ku qaylyay codkiisa oogu dheer, ‘ Boqorku waxuu leeyahay dhagaha dameerka oo kale! Boqorku waxuu leeyahay dhagaha dameerka oo kale!’

Markii uu ku dhawaaqay sirta boqorka, timo jaruhu waxuu dareemay wanaag badan. Ka dibna waxuu ku daboolay godkii ciid iyo caws waxuuna ku soo noqday gurigiisa, asagoo naftiisa ku qancinaya inuuna jabinin aaminaadii boqorka.

Sannado badan ka dib, waxaa jiray iskuul laga dhisay meel ku dhagan godka, waxaana goob ciyaar laga sameeyay agagaarka godka meel ay caruurtu ku ciyaaraan marka ayna fasal lahayn.

Maalin, marka ay caruurta oo dhan ku ciyaaraysay goobta ciyaarta, wiil yar ayaa daboolka ka qaaday godka oo lagu qariyay ciid iyo caws. Si dagdag ah ayuu willkii ooga qofay ciidda waxaana si dagdag ah ooga soo wada baxay godka cod dheer oo raacay hawada si ay dhamaan u maqlaan caruurta…

‘Boqorku waxuu leeyahay dhagaha dameerka oo kale! Boqorku waxuu leeyahay dhagaha dameerka oo kale!’
Caruurtu aad ayay oola yaabeen inay maqlaan codka timo jaraha ee hawadu waddo, wayna ku qosleyn waxa ku saabsan sirta ee dhagaha boqorka. Markii ay tageen guriga maalinkaas, caruurtii waxay u sheegeen sirta waalidkood. Ka dibna waalidiintu waxay u sheegeen sirta qoyska intiisa kale. Ka dib qoys kasta waxuu u sheegay sirta dhamaan saaxiibadood. ‘Boqorku waxuu leeyahay dhagaha dameerka oo kale’ way isla qosleyn midba midka kale.

Si dhakhso ah tuulada oo dhan waxay ogaatay waxa ku saabsan dhagaha boqorka dhamaanna way wada qosleyn sababtoo ah hadda waxay ogaadeen sababta oo badanaa boqorku u duubto madixiisa mar kasta oo uu u soo baxo dadweynaha.

Waa hagaag, in badan ma ayna qaadan inta uuna ogaanin boqorku in qofkasta uu ogaaday sirtiisa aad ayuu u yaxyaxay aad ayuuna u xanaaqay. Boqorku waxuu ogsoonaa in uu hal nin oo kali ah uu ogaa dhagihiisa kuwa dameerka u eg sidaa darteedna waxuu u diray ilaaladiisa guriga tima jaraha. Ilaaladu waxay soo qabteen tima jarihii waxayna ku soo jiideen meeshii waxayna ku rideen ninka xabsigii uu u sheegay in inta noolashiisa ka dhiman uu ku qaadanayo.

Tima jaruhu waxuu ka baryay boqorka inuu iska sii daayo, laakiin boqorku waxuu ku yidhi tima jarihii, ‘Waxaad balan qaaday in aadan sheegin sirteyda laakiin waad ka qarin wayday naftaada. Waan ku aaminay waadna i khiyaantay. Arrintan darteed waxaan ku qaadan doontaa inta noolashaada ka hadhay xabsiga waxaadna baran doontaa inay badanaa tahay muhiim in la ilaaliyo balamaha dadka kale oona la sheegin siraha.’

Sidaa darteedna tima jaruhu waxuu ku jiray xabsiga inta noolashiisa ka hadhay badanaana waxuu ka shalaayay sheegidda sirta boqorka markii uu kula ballamay inuuna sheegin.

Ninba Wuxuu Geystaa Loo Gudaa

Sheeko Gaaban

Liiban Axmed

Riti iyo dawaco ayaa waxay ahaayeen saaxiibo aad ah waxayna ahaayeen tuug waaweyn. Maalin, ayaa labada saaxiibo waxay go’aansadeen inay wabiga ka gudbaan sidaa darteed waxay u socdaaleen beer u dhaw inay ka soo xadaan wax la cuno. Dawacada yari ma dabaalan karto sidaa darteed ritigu waxuu ku yidhi saaxiibadii, ‘Dhabarkayga ku soo bood waxaanan kaa gudbin wabiga.’

Sidaa darteedna dawacadu waxay ku booday dhabarka ritiga waxuuna ritiga awooda badani dabaal ooga gudbay wabiga gadiga kale.

Markii ay gudbeen wabiga, ritigii iyo dawacadii waxay wajaheen beerta. Oogu danbeyntii markii ay gaadheen beerta, dawacadii waxay qabsatay diyaag ritigii oo daaqayay qudrad aad u macaan.

Dawacada hunguriga badan waxay si dhakhsa ah u boobtay diyaagteedii ka dibna waxay ku tidhi saaxiibkeeda ritiga ah, marka aan cunnada ka bogo waxaa caado ii ah inaan heeso.’

‘Waa wali ha heesin,’ ayuu yidhi ritigii asagoo raaminaya cunnadiisa qudradda ah. ‘Wali ma aanan bogan cunitaanka haddii aad heystidna ka dib qofka beerta leh wuu ku maqli doonaa. Bal marka hore aan dhameeyo cunnadayda ka dibna waad heesi kartaa marka aan gurigu u sii socono.’

Laakiin dawacadu ooma dhag laalaadin saaxiibkeed waxayna bilawday inay ku heesto codkeeda sare. Qofkii beerta lahaa waxuu markiiba maqlay heestan waxuuna ka soo orday gurigiisa asagoo wata ul aad u wayn. ‘Cashir ayaan idiin dhigi doonaa sida aad ii xadeen’ ayuu ku dhawaaqay ninka beerta oo xanaaqsan.

Maadaama oo dawacadu yartahay ooy fudutahay waxay awooday inay ka baxsato ninka beerta. Laakiin ritiga miskiinka ah wuu tab gaabnaa, walina waxuu ku guda jiraa cunista cunnadiisa, sidaa darteedna ma uuna arag ninka beerta ilaa uu u soo dhawaado.

Ninka beerta oo xanaaqsan waxuu la dhacay ritiga ushiisa weyn ritiga maskiinka ahna waxaa ka gaadhay garaacid badan lugaha iyo dhabarka ka hor inta uuna oogu danbeystii baxsan.

Markii uu ritigu gaadhay wabiga lafihiisa oo xanuunaya waxuuna aad ooga careysnaa saaxiibaddii dawacada ah. ‘Maxaad u heestay adoo ogaa in ninka beertu ku maqli oodna arkaysay in aan wali cunayo cunnadayda?’ ayuu way diiyay ritigu.

‘Sababtoo ah waa caadadeyda,’ ayay ku jawaabtay dawacadu. Hadda bal aan fuulo dhabarkaaga sidaa darteed waxaan ku noqon karnaa gurigeena wabiga goyntiisa.

Ritigu wuu yeelay dawacaduna way ku booday dhaberkiisa. Ka dibna ritigu waxuu si tartiib ah u lugeeyay daanta wabiga waxuuna bilaabay inuu dabaal ku geeyo gadiga kale dawacada oo saaran dhaberkiisa.

Marka uu ritigu uu ka gudbay kala badh wabiga, meesha ay biyuhu oogu moolsan yihiin oo ay aad u socdaan, waxuu joojiyay dabaashii waxuuna u sheegay dawacada, ‘Marka aan bogto cunidda waxaa caado ii ah inaan qabaysto.’

‘Ha qabaysan!’ ayay ku baryootantay dawacadu. ‘ma dabaalan karo haddii aad qabaysatidna waxaan raaci doonaa biyaha!’

‘Waan ka xumahay,’ ayuu yidhi ritigii, ‘laakiin sida caadada ah waan qabaystaa ka dib marka aan wax cuno. Waa caadadeyda.’

Sidaa darteedna ritigu dhaberkiisa ayuu hoos oogu dhigay moolka ilaa ay dawacadu ka fakato dhaberkiisa waxayna bilawday inay raacdo daadka caawin la’aan. ‘I caawiya,’ ayay ku oyday dawacada dhibaataysan, ‘Waan hafanayaa, waan hafanayaa!’

Ritugu waxuu waydiiyay dawacada, ‘Ma ka xumeed in aad ahayd danayste oo aad adigu sababtay in ninka beertu i garaaco?’

‘Haa, haa, run ahaantii waan ka xumahay!’ ayay ku ooyday dawacadu inta uuna madaxeedu markale makhuuran biyaha.

Ritigu calool adeeg ma lahan uu ku eegto saaxiibadii oo ku hafanaysa wabiga sidaa darteedna wuu ka soo jiiday dawacada yar biyaha waxuuna dhigay dusha dhaberkiisa. Ka dibna ritigu waxuu ka gudbay wabiga wuxuuna fantay gabiga waxuuna gaadhay caws diiran.

Dawacadu waxay garawsatay in ay tahay daneyste xun waxayna ku tidhi saaxiibkeed, ‘waan ka xumahay wixii aan sameeyay waxaanan balan qaadayaa in aad i aamini kartid waligaa saas bayna ku dhantahay.’

‘Waxaanan ka xumahay in aan kuu dhigay cashir manta, laakiin marar badan noolasha badaanaa waa arrin ah ninba waxuu geysto ayaa loo gudaa.’

Hadaba labada saaxiib waxay bilaabeen inay qosqoslaan ooy ku galgashaan cawska diiran ayadoo ilayska cadceedu qalajisay dhogortooda qoyan. Dawacadu waxay baratay cashir lama ilaawaan ah maalintaas; waxay baratay in ayna wanaagsaneyn in la khayaamo saaxiib, iyo in haddii aad ku sameysid qof khalad uu ka dib qofkaasu kugu sameyn karo khalad. Xaqiiqdii waa cashir ah ninba waxuu geysto ayaa loo gudaa.

Kobocii Islaamiyiinta Soomaaliya

Kobocii Islaamiyiinta Soomaaliya

1952 – 2002
Rimicii 1aad

Cabdi-Shakuur “Cobol” Mire Aadam

Dhammaan xuquuqda buuggan waa dhawrsantahay. Waxaa iska leh qoraha, lama daabici karo, lama koobiyayn karo, lama minguurin karo, keydna looma haysan karo, iyadoon oggolaansho rasmi ah laga helin qoraha la’aantiis.

© Cabdishakuur Mire Aadam, 2011

ISBN: 978-0-9549555-8-8

Waxaa lagu daabacay
Xarunta Madbacadda Horyaal
Boosaaso, Soomaaliya
2011
horyalpr@yahoo.com | horyalpr@gmail.com
+252 907 796169 | +252 907 726169 | +252 5-824299

Wixii faahfaahin ah ama dalab ah kala soo xiriir qoraaga
cobol319@gmail.com | cobol319@hotmail.com

 

Hibayn

Qoraalka buuggan waxaan u hibeeyay oo ku xusuusanayaa Sheekh Nuur Cali Colow (Alla ha u naxariistee), bud-dhiggii baraarugga Islaamiga ee Soomaaliya qarnigii 20aad ee aynu kasoo gudubnay. Waxaan kaloo u hibaynayaa Cabdi-Rashiid Guuleed Warfaa, oo ahaa nin dhallinyara ah oo aannu isku arday ahayn, nin mufakir iyo qoraa labadaba ahaa.

Afeef

Waxaan ka afeefanayaa in wixii khalad ah ama gaf ah ee buuggan ku soo baxa aannay iga ahayn mid aan si ulakac ah u sameeyay.
Waxaan caddeynayaa in qoraalka iyo xog-uruurinta aqoontaydu sidaas noqotay, diyaar ayaan u ahay inaan raalli gelin ka bixiyo iyo weliba inaan saxo.
Ma ahan wax sahlan in qoraal laga diyaariyo Islaamiyiinta Sooamaaliya oo aan laga hayn qoraalo la tixraacayo oo ka waramaya sidii wax u socdeen iyo marxaladihii kala duwanaa ee taariikhda kobocii Islaamiyiinta Soomaaliya. Waxaan Ilaahay ka baryayaa haddaan khaldamay cafis iyo dembi dhaaf xaggiisa ah.

 

Tusmada Buugga
Cutubka I
Cutubka II
Cutubka III
Cutubka IV
Cutubka V

Gogoldhig
Ararta Qoraaga
Guud-mar Ku Saabsan Buugga
Mahadnaq

Cutubka I
1. Baraarugga Dacwada
Indha Kala Qaadkii Islaamiyiinta Soomaaliya
Macnaha Salafiyada
Macnaha Suufiyada
Wahaabiyadu Waa Ayo?
Aasaaskii al-Ahli
Maxaa Ka Dhashay Xeerka Qoyska?
Doorka Ikhwaanka Ee Dacwada Soomaaliya
X.H.K.S Iyo Herdintiisii Islaamiyiinta
Kaalinta Haweenka Ee Baraarugga Dacwada
Isku Daygii al-Ahli Ee Awood Ku Qabsiga Xukunka

2. Midabbadii Islaamiyiinta Soomaaliya
Dildilaacii al-Ahli
Khilaafkii Gama’sanaa Ee Islaamiyiinta
Jamaacatul Muslimiin-ta Masar
Al-Islaax
Jamaaca Islaamiya
Waxda al-Shabaab al-Islaamiya
Waayihii Hor-u-Socodka Islaamiyiinta
Al-Ittixaad al-Islaam
Saamaynta Qabiilku Ku Dhex Lahaa Islaamiyiinta
Dhexdhexaadintii Turaabi Ee Siyaad Barre iyo Islaamiyiinta

3. Ismuujintii al-Ittixaad
Garabkii Hubaysnaa
Ismuujintii Al-Ittixaad
Saamayn Intee Le’eg Ayuu Reebay Dagaalkii Araare?
Shirkii Hoggaanka Al-Ittixaad Jabuuti 1991
U Guuristii Al-Ittixaad Gobolka Waqooyi Bari

Cutubka II
Al-Ittixaad iyo SSDF
Ifafaalihii Colaada Al-Ittixaad iyo SSDF
Isku Dhicii Al-Ittixaad iyo SSDF
Dagaalkii Garoowe
Eeshu Dagaalku Reebay
Duulaankii Boosaaso

 

Gogoldhig

Diinta Islaamku waxay soo gaartey Soomaalida iyada oo ay bilow tahay. Raadkii ugu horeeyay waxaa reebay saxaabadii ka soo hijrooday degmada Maka ee aaday boqorkii Xabashida. Tan iyo waagaas waxaa jiray hirar kacaanimo ah oo isugu jiray dacwad Iagu faafinayay Caqiidada Islaamka iyo baraarug lagu xoojinayay aqoonteeda. Kiisii ugu danbeeyay wuxuu ahaa baraaruggan Casriga ah ee ka dhashay in Soomaalidu ay dib ugu laabtaan Hiddihii iyo Xeerar-dhaqameedkii Islaamku lahaa.
Guud ahaan, hayaanka geeddi-socodka nolosha waa xawaare horay u socda oo bulshooyinku ay ku urursadaan tijaabooyinka aqooneed. Dhaxalka ay facuhu isu gudbiyaan waxaa ugu hilan culus dhaqanka, kaas oo ah mid ka dhasha garasho la miiray iyo howlo lagu fuliyay karti badan. Dhaqdhaqaaqyada ay facuhu unkaan wuxuu saldhig u yahay qaabkii ay bulshadu ula fal-geli lahayd nolosha waayaha cusub. Haddii ay bulshadu ku sugan tahay guul, waxay u baahan tahay fac karti iyo xeelad ku ilaaliya guushii ay dhaxleen. Haddayse bulshadu ku sugan tahay guul-darro, waxay u baahan tahay fac ka tallaabiya godka taariikheed. Bulshadii laga waayo jiilal ceynkaas ah waxay ku xukman tahay in cimrigeedu dhamaado oo ay ka tir-tiranto nolosha.
Buugga Kobocii Islaamiyiinta wuxuu inoo soo bandhigayaa sawir uu leeyahay dhaqdhaqaaqii ugu xoogga waynaa oo dhallinyaro Soomaaliyeed ay curiyaan muddadii ay Soomaalidu u dhisnayd dowlad madax-bannaan. Dhaq-dhaqaaqaasi wuxuu ka mid ahaa kuwii mucaaradka ku ahaa dowladdii Soomaalida u dhisnayd. Laakiin mabaadiida diiniga ah oo hadafka u ahaa ayaa waxay siisay in uu ka midab duwanaado dhaqdhaqaaqyadii hubaysnaa ee mucaaradka ku ahaa dowladdii Kacaanka. Haddii ururadii mucaaradka ahaa ay aydiyolojiyo ka dhigteen qabiil, kani wuxuu lahaa aydiyolojiyo diineed. Haddii ay cudud ka raadiyeen xoogaggii reer miyiga ee la qabiilka ahaa, iyagu waxay cudud ka raadiyeen reer magaalkii Soomaaliyeed iyo dhallinyaradii dugsiyada dhiganayay, kuwaas oo weliba ay diinta bareen. Haddii mucaaradkii kale ay xabbad ku bilaabeen halgankooda, iyagu dacwad ayay ku bilaabeen dhaqdhaqaaqooda. Haddii mucaaradkii kale cudud ka raadiyeen dowladihii deriska ahaa ee cadaawadda taariikheed ay ka dhexeysey iyaga iyo Soomaaliya, iyagu cadowga Soomaaliyeed cadow ayay u arkayeen.
Nuxurka buugga wuxuu inoo soo bandhigayaa, qaabkii Islaamiyiintu ay ula fal-galeen marxaladihii kala duwanaa oo ay la soo kufaa-kacayeen dacwadda diiniga. Xiiso gaar ah waxaa leh sida qoraagu uu isugu howlay in uu u kala qeybiyo xilliyo muhim u ah taariikhda baraarugga.
Qoraagu wuxuu si qurxoon u soo bandhigay taariikhda xilli howlaha baraarugga ay bilow ahaayeen, isga oo xusaya raggii fikradda wadey. Waxaa xigey xilli ay howshu ku socotey qarsoodi iyada oo laga cabsi qabay cadaadis kaga yimaada dowlad ciidan ka taliyo. Waxaa xigey xilli baraaruggii xoogeystay oo ay isa soo bandhigeen. Dabadeena waxaa ka sheekeynayaa xilligii hubka la qaatay.
Waxaa kale oo buugga xiiso u yeelaya hayaanka taariikhda baraaruggan oo ah mid aanan caga-dhigan oo weli geeddi-socod ku jira. Bulshada Soomaaliyeedna in-badan ayaanan la socon hayaanka baraarugga Islaamka iyo kobacooda.
Sawirkaas taariikeed iyo sida runta ah oo uu uga war-bixiyay ayaa waxay tahay mid soo-jiidasho iyo xiiso ku abuuraysa akhriste kasta ee uu gaaro buugga Kobocii Islaamiyiinta Soomaaliya.
Ugu danbayntii qoraaggu waa uu ku mahadsan yahay dadaalka xoogga wayn ee uu isugu taxalujiyay ururinta taariikhdan ah hanti ummadeed iyo sida qurxoon ee caddaaladda ku dhisan ee uu u soo bandhigay.

Dktr. Saadiq Eenow
Jaamacadda Bariga Afrika, Boosaaso, Soomaaliya

 

ARARTA QORAAGA

Guud ahaan qoraalku wuxuu saldhig u yahay in bulshada loo soo bandhigo isbedelka taariikhda. Waxaan doonayaa inaan ka hadlo sababihii igu dhaliyey innaan qoro buugga Kobocii Islaamiyiinta Soomaaliya. Mowduucan ayaa ah mid aad u xasaasi ah kolka la eego waqtigan taagan. Dhiiri gelintii ugu horeysay waxaa iska lahaa qorista buuggan Ladan Axmed Caafi iyo Cabdullaahi Abuukar Busuri oo iyagu si hagar la’aan ah iigu taageeray in aan mawduucan ku soo bandhigo kulan Jabuuti lagu qabtay Disembar 2007, waxaa kaloo iyaguna kaalintaas ka mira dhallinta qormadaydan si weyn dhiiri gelin ugu lahaa Cabdirisaaq Hiirad iyo qoraagga caanka ah Cabdicasiis Cali Ibraahim (Xildhibaan). Weligay waan ku hammiyi jiray inaan qoraal ahaan u soo bandhigo kufaa kaca waayaha Islaamiyiinta Soomaalida oo aan wax badan ka xasuusto waqtigay curdinka ahaayeen. Waxaan jeclaystay inaan u iftiimiyo jiilka dambe ee Soomaalida meel ay ka dheegtaan wixii dhacay ee taariikhdu dhigayso.
Sannadkii 1992dii ayaan waxaan ka mid ahaa qaxooti Soomaaliyeed oo ku jiray xero lagu magacaabi jiray Majeengo oo ku taalay bartamaha magaaladda Mombaasa ee dalka Keenya. Habeen habeennada ka mid ahaa koox dhallinyaro ah ayaa waxaa muxaaadaro u jeedinayey daaciga caanka ahaa ee Sheekh Nuur Cali Colow, wuxuu aad habeenkaas ugu dheeraaday shirkiga iyo sida looga fogaanayo, khatarta shirkiga ka imaan karta, gabagabadii muxaadaradaas ayuu si qiiro leh wuxuu sheekhu uga hadlay saxwada iyo baraarugga dacwadda iyo heerarkay soo martay. Wuxuu kaloo iftiinshay siday daruuriga u tahay in la laelo waqti walba dhallinyaro qaada mas’uuliyadda dacwada iyo baraaruggeeda oo dadka gaarsiisa, wuxuu ilaafay in wax la qoro. Xilligaas ayey aniga (Cabdishakuur Mire Aadam, qoraagga buuggan Kobocii Islaamiyiinta Soomaaliya) igu abuurantay inaan u qalab qaato bal inaan wax ka qoro, kaalintaas lama dhaafaanka ah.
Ma fududa inaad xog ka ururisid dhacdo weli socota, isla markaana wax badan oo xogtaas ahi qarsoon tahay. Waxaa laga yaabaa in qof markaad wax weydiiso uu si kale wax u qaato. Su’aalaha ugu badan ee la i weydiinayay ayaa ahaa, “Maxaad ku falaysaa waxyaabaha aad qorayso? Mowduuc kale ka hadal.” Waxyaabahaas oo dhammi igama hor-istaagin inaan ka miro dhalliyo qoraal ururiskii aan ku jirray. Qoraa kastaa meel u gaar ah ayuu qoraalkiisa diiradda ku saaraa, anigu waxaan liishaamay oo qoraalkayga ku wajahay dhaqdhaqaaqyadii Islaamiyiinta Soomaaliya, wuxuuna buuggani tilmaamayaa isla markaasna xanbaarsan yahay wejiyadii isbedbedelayay ee Islaamiyiinta. Waxaan si gaar ah u tilmaamayaa xubnihii sida muuqata iigu gacan siiyey xaqiiqooyinka kufaa kacayey ee Islaamiyiinta Soomaaliya, waxaana ka mid ahaa Sheekh Cabdiqaadir Nuur Faarax, Axmed Xaaji Cabdiraxmaan, Xuseen Cabdulle Codweyn, Ustaad Cabdiraxmaan Baadiyow, iyo Cabdullaahi Diiriye Abtidoon oo isagu si geesinimo leh u iftiinshay taariikh la isku khilaafsanaa iyo adeerkay Sheekh Maxamed Ismaaciil Yusuf. Kuligood waxaan oran karaa inay door muhiim ah ku lahaayeen u soo gudbinta jiilalka dambe taariikhda Islaamiyiinta Soomaalida oo siyaabo kala duwan mararka qaarkood loo tebin jiray. Waxaa aad u mudan in aan ku celceliyo xubno badan oo ka mid ahaa bud-dhigayaashii Islaamiyiinta Soomaaliya oo si hufan xog warranka taariikhda iigu tebiyay, iyagoon dhinacna u iilanayn. Qoraalkayga waxaan uga gol-lahaa inaan xaska usha ku dhifto si ay uga soo baxaan waxyaabaha ku jira, in la doodo isla markaana dib loo eego taariikhda baraarugga Islaamiyiinta Soomaaliya, inaan la dayicin ee qoraal loo bedelo waaya aragnimadaas.
Waxaa dhici karta in kolka la akhriyo qoraalkan inuu dhinacba si u arko, anigoo ka war haya is riixriixa Islaamiyiinta dhexdooda ah oo qoloba qolada kale si uga biyo diidsan tahay. Waxaa cad innaan xoogga saaray qoraalkayga dhinaca dhaqdhaqaaqyadii Islaamiyiinta Soomaaliya ee xoogaystay bartamihii kontomaadkii qarnigii labaatanaad, igama ahan inaan qoraalkayga ku xayisiinayo sida dadka qaarkii igula doodeen kooxo gaar ah. Balse waxaan ka hadlayay bilowga xarakooyinka Islaamiga ah ee Soomaalida oo dardartoodu muuqatay.
Weli waa socdaa hammiga ah in qayb ka mid ah Islaamiyiintu ku doonayaan in Soomaaliya laga dhiso dowlad Islaami ah. Qola waliba dariiqa ay rabto ha ku gaartee, waa bartilmaameedka dhaqdhaqaaqyada Islaamiga ah ee Soomaaliya higsanayaan. Sidaas darteed Kobocii Islaamiyiinta Soomaaliya wuxuu soo bandhigayaa oo hummaag muuqda ka bixinayaa konton sannadood xaaladda dhabta ah ee Islaamiyiinta Soomaaliya oo weli socotay taas oo maalinba meel joogtay.

Qoraaga Cabdishakuur Mire Aadam “Cobol”

GUUD-MAR KU SAABSAN BUUGGA

Waxay ahayd 2009kii markii iigu horaysay ee aan akhriyo qormooyin ku saabsan buugga Kobocii Islaamiyiinta Soomaaliya, kuwaas oo ku soo bixi jiray wargeyska Ogaal ee ka baxa magaalada Hargeysa. Si aad u weyn ayay qormooyinkaasi ii soo jiiteen, iyaga oo igu beeray dareen iyo xiiso gaar ah oo ku salaysan inaan mar uun arko qoraaga buugga oo ah Cabdishakuur Mire Aadam (Cobol).
Buuggan Kobocii Islaamiyiinta Soomaaliya mar waa macallim marna waa taariikh tebiye mar kalena waa soo bandhige arrin muhiim u ah in la ogaado. Mar waa macallimoo, waxa uu dadka barayaa oo uu musawir dhab ah ka bixinayaa arrin in badan maankooda iyo maskaxdooda ku soo noqnoqonaysay oo ku saabsan bar-bilowgii iyo asaaska fikirka kooxaha Islaamiyiinta Soomaaliya oo ay xuddun u yihiin kooxihii kala dambeeyey sida Al-Ahli, Al-Islaax, Jamaaca Islaamiya, Takfiir iyo Al-Ittixaad, marna waa taariikh tebiye oo waxa uu si saafan oo sarraaxad leh uga hadlayaa maraaxilkii iyo jaranjarooyinkii kala geddisanaa ee ay soo mareen kooxaha Islaamiyiinta Soomaaliya, mar kalena waa soo bandhige oo waxa uu daaha ka rogayaa siro qarsoon oo muujinaya ujeeddooyinkii iyo rabitaannadii is-barkanaa ee ay ka duulayeen kooxahaasi. Waxa kale oo uu soo bandhigayaa sababaha dhabta ah ee keenay inay abuurmaan kooxaha Islaamiyiinta Soomaaliya.
Buuggu waxa uu ka kooban yahay shan cutub oo xidhiidhsan. Cutubka 1aad waxa uu iftiiminayaa baraarugga dacwada Islaamka ee Soomaaliya, maraaxilkii ay soo martay iyo asaaskii kooxda Al-Ahli, waxaana cutubkaani aad u taabanayaa arrimaha ay ka midka yihiin: Midabbadii Islaamiyiinta oo nuxur ahaan noqonaya; dildillaacii Al-Ahli, Khilaafkii gama’sanaa ee Islaamiyiinta, Waayihii hor-u-socodka Islaamiyiinta, Saamaynta uu qabilku ku lahaa Islaamiyiinta, Dhexdhexaadintii Turaabi ee Siyaad Barre iyo Islaamiyiinta iyo Ismuujintii Al-Ittixaad. Cutubka 2aad waxa uu ku saabsan yahay iska hor-imaadkii xoogganaa ee ka dhex qarxay Al-Ittixaad iyo SSDF. Waxa cutubkan ku jira laba ciwaan oo kala ah: Dagaalkii Saliid, oo ay ku sii jiraan qodobo si faahfaahsan uga hadlaya sidii uu dagaalkaasi u dhacay, iyo Al-Ittixaal iyo Al-Qaacida. Cutubka 3aadna waxa uu tafaasiil ka bixinayaa dagaaladdii qadhaadhaa ee Muqdisho ku dhexmaray Islaamiyiinta iyo Unisom. Waxa cutubkan ku sii jira labada ciwaan oo kala ah: Al-Ittixaad iyo Gudaha Itoobiya iyo Al-Ittixaad iyo Gedo. Cutubka 4aad waxa uu kala dhigdhigayaa kala-dhambalankii Al-Ittixaad, waxaana ku sii jira labada ciwaan oo kala ah: Islaamiyiinta Maxaa Kasoo Guuxayay? iyo Milicsiga Islaamiyiinta Soomaaliya. Cutubka 5aad wuxuu inoo sheegayaa Ugxamihii Aasnaa, Abaabulkii Qarsoonaa, Qaraxyadii Geeska Afrika, Saamayntii Soomaaliya ee 11kii Sibtembar 2001, iyo Dagaalkii Dibqallooca.
Buuggan Kobocii Islaamiyiinta Soomaaliya ee uu qoray Cabdishakuur Mire Aadam, runtii waa buug xambaarsan macluumaad ballaadhan oo ka dhashay cilmi-baadhis iyo xog-uruurin soo gudbinaya dhacdooyin wax badan ka iftiiminaya asaaska kooxaha Islaamiyiinta Soomaaliya oo ay dad badani ku jaha wareeri jireen. Waana buug marjac u noqon doona cid kasta oo danaynaysa inay wax ka ogaato bar-bilowgii iyo geeddi-socodkii kooxaha Islaamiyiinta, iyo weliba maraaxilkii ay soo martay dacwada diinta Islaamka ee ay wadeen kooxahaasi.
Qoraagu waxa uu xil weyn iska saaray inuu adeegsado hannaan-qoraaleed sahlan, oo haddana qaabaysan una suurtagelinaya cid kasta oo buuggan akhridaa inay si dhib yar u dhuuxi karto muhiimadda iyo macluumaadka uu xambaarsan yahay.
Waxaaan qoraalkan kooban ee sida guud-marka ah uga hadlay buugga Kobocii Islaamiyiinta Soomaaliya uu bud-dhigaha u yahay Cabdishakuur Mire Aadam aan ku soo af-meerayaa laba arrimood: Waa midda koobaade, waxa aan leeyahay qoraaga buugga sida aad isugu hawshay inaad dadkaaga u soo tebiso xogahaas wax-ku-oolka ah waad ku mahadsan tahay. Waa ta labaade, waxa aan dadka afka Soomaaliga ku hadlayaa aan farayaa: wax akhriya, wax qora, oo wixii la qoraa quroomo hadhee jiilalka soo socda ha looga tago dhigaal ay tix-raacaan, kana faa’idaysta nuxurka uu xambaarsan yahay buuggani.

Cabdishakuur Xaaji Muxumed Muuse “Heersare”
cabdiheersare01@hotmail.com
Tel: 00 252-2-4428516
Qoraa iyo Cilmi-baadhe
Hargeysa, Soomaaliya

MAHADNAQ

Waxaa ugu horayntii mahad iska leh Ilaahay, isagoo keliya ayaa mahadi u sugnaatay. Hase ahaate waxaan u mahad celinayaa shakhsiyaadkii gacanta igu siiyay waqtigii aan ku howlanaa qorista buuggan. Ugu horayn Sheekh Cabdiqaadir Nuur Faarax oo si hagar la’aan ah iiga jawaabay waxyaabihii macluumaadkii ahaa ee aan weydiiyay, aqoonyahan Cabdirisaaq Hiirad oo sixid iyo akhrinta buuggan kaalin mug leh ka qaatay. Saaxiibkay Maxamed Saciid Kashawiito oo habaynta iyo turxaan bixinta lahaa. Burhaan Axmed Daahir oo lahaa sixidda ugu dambaysay.
Ma illaawi karo talo soo jeedintii ivo tusaalooyinkii Cabdicasiis Cali Ibraahim “Xildhibaan” oo la’aantiis aannu buuggani hirgaleen. Lama hilmaami karo sinaba kaalintooda ahayd in qoraalka buugga si habsimi leh loogu soo bandhigo akhristayaasha. Dktr. Axmed Xaaji Cabdiraxmaan, Dktr. Saadiq Eenow, Ustaad Maxamed Cumar, Ustaad Cabdiraxmaan Baadiyow, Suldaan Cabdisalaam Maxamuud iyo adeerkay Sheekh Maxamed Ismaaciil Yuusuf “Cobol”.
Kama tegi karo Cabdullaahi Abuukar Busuri iyo Ladan Axmed Cafi oo bilowgii igu dhiirrigeliyay inaan buuggan qoro. Laba aqoonyahan oo dhallinyaro ah Cabdifataax Maxamed Suggule iyo Cabdifataax Nuur Axmed “Ashkir”. Waxaa iyana mudan inaan u mahad celiyo Sheekh Fu’aad Maxamuud Aflow, Dktr. Ciise Sheekh Axmed, Maxamed Cali Nuur “Jubba”, Brofesoor Cabdiraxmaan Faarax Cali iyo Brofesoor Maxamed Yuusuf, Sheekh Cabdirisaaq Ciise. Waxaa kaloo kaalintooda aan la dafiri karin Mahad Saciid Jebiye iyo Dktr. Maxamuud Xayir Ibraahim, Guddoomiyaha Rugta Ganacsiga Buntlaan. Kaalin muhiim ah waxaa lahaa Maxamed Cali Aadam (tafatiraha somalitalk.com), Muuse Ducaale Aadam iyo walaalkay Cabdikaafi Mire Aadam iyo Maxamuud Saciid Xuseen (Siyaar Dable). Ma ahan inaan ilaawayo Maryan Xaaji Cabdiraxmaan iyo xaaskayga Cadar Xasan Ibraahim oo wax badan igu taageeray inuu hirgalo buuggani.
Naqshadaynta iyo dhinaca habdhiska waxaa wax weyn igu biiriyay Brofesoor Yuusuf Maxamed Xayd iyo tafatiraha Wargayska Ilays Cumar Saciid Maxamed. Gabagabadii waxaan u mahadcelinayaa Brofesoor Cabdirashiid Cabdiraxmaan Geyre oo dhiirri gelin ballaaran ka gaystay buuggan.

CUTUBKA 1AAD
BARAARUGGA DACWADA
INDHA KALA-QAADKII ISLAAMIYIINTA SOOMAALIYA

[A BLOODLESS REVOLUTION]

Afgembigii 21kii Oktoobar 1969kii ee aannu dhiiggu ku daadan, xukunka dalka Soomaaliyana kula wareegeen ciidamadii uu hoggaamiyaha u ahaa Sarreeye Gaas Maxamed Siyaad Barre, waxaa la oran karay wuxuu kaga duwanaa dowladdii rayadka ahayd ee ka horreeysay, isagoo durba ka soo horjeestay diinta iyo dhaqanka dadka oo u badnaa xoolo dhaqato si niyad ah u aamminsan diinta oo u ah halka loo noqdo mar walba oo is qabad dhexdooda ah yimaado.
26kii Febraayo 1970kii Kacaanka ayaa laallay dastuurkii dalka u yaallay. Wuxuu 2dii Maarso 1970kii gebi ahaan mamnuucay axsaabtii siyaasadda ee Soomaaliya ka jirtay, kuwaas oo kor udhaafayay in ka badan 80 (siddeetan) xisbi. Dhaqdhaqaaqyada Islaamiyiintu waxay ka mid noqdeen axsaabta iridaha loo laabay. Waaga cusub ee beryay waa ku faraxsanaayeen Islaamiyiintu isbeddelka askartu samaysay ee ay awoodda dalka ku maroorsadeen, wuxuuna Kacaanku u dhiibay jagooyin sar-sare. Laakiinse waxay ka soo horjeesteen kolkuu qaaday toobiyaha hantiwadaagga oo aannay Soomaalidu aqoon durugsan u lahayn, wuxuuna la yimid xir-xirnaansho siyaasadeed iyo mid bulsheedba, iyadoo Soomaalida lagu tilmaamo dad tur-turan oo laab xaaran. Marka dib loo milicsado bulshada Soomaalidu waxay ahaayeen dhammaantood dad Muslim ah, muddo dheerna diinta soo haystay. Taasooy uga duwanaayeen ummadaha kale ee Geeska Afrika ku nool. Sidaas ayay culimadu hoggaan iyo horseed ugu ahaayeen markii isticmaarku dalka soo galay.

[Sayid Maxamed Cabdulle Xasan]

Halgankii Daraawiishta1 ee uu hoggaaminayay Sayid Maxamed Cabdulle Xasan oo ka tirsanaa dariiqada Saalixiyada, ayaa waxaa la oran karay inuu salka ku hayay diidmo Soomaalidu gebi ahaanba diideen wax ka soo horjeeda diintooda, sharaftooda, dhaqankooda iyo caadadooda, uguna babacdhigeen quwadihii gumeystayaasha oo awood ahaan aad uga itaal roonaa xilligaas.
Wuxuu halgankaas waday 1900 ilaa 1921 waxaana marar badan soo shaac baxay wadaaddo Soomaaliyeed oo daacad u ahaa diintooda lana dagaallamay gumaysigii.
Waxaa ka mida Sheekh Bashiir Xasan oo dowladdii Ingiriiska aad uga hor yimid Burco, iyo Sheekh Xasan Barsane oo gobolka Shabeelladda Dhexe Febraayo ilaa Abriil 1924, si bareer ah ugu gacansayray gumeysigii Talyaaniga. Waxaa kaloo jiray culimo dariiqooyinka ka tirsanaa oo iyagu gumaysiga kaga hortagay qaab aan qoriga la qaadanayn, waxaana ka mid ahaa Sheekh Axmed Mahdi iyo Sheekh Abiikar oo ahaa wadaaddo dadka waxbara iyagoo isaga haajiray deggaanadii ay ku noolaayeen gumaysi nacayb dartiis.
Dariiqooyiinka keligood ayaa Soomaaliya ka jiray lama oran karayn, waxaana la xusaa inay dalka soo galeen afkaaro cusub. Qarnigii 19aad rag ay ugu horeeyeen Xaaji Cali Cabdiraxmaan Fiqi-Khayre oo ku magac dheeraa Xaaji Cali Majeerteen (1787 ilaa 1852), sida ku qoran buugga Aw-Jaamac Cumar Ciise ee Taariikhda Buunigii Mujtahidka ahaa Xaaji Cali Cabdiraxmaan, iyo Sheekh Xasan Ibraahim Yabarow oo isagu xer ballaaran ku lahaa deggaanka Baardheere, ka aasaasayna jameeco sannadkii 1819, inay labadan Sheekh ahaayeen salafiyiin. Waxaa Sheekh Xasan Ibraahim Yabarow iyo xertiisuba dadka ka reebeen in la cuno tubaakada, in fagaarayaasha lagu cayaaro, ka ganacsiga foolka maroodigu inuu yahay mamnuuc iyo iyagoo faray in dumarku is asturaan. Laakiin Suufiyada ayaa waqtigaas ka xoog badnayd salafiyiinta. Waxaase jirtay in ay dad door ah ka aflaxeen dugsiyada shiikhyadan (Sheekh Cali Majeerteen iyo Xasan Ibraahim Yabarow) iyo weliba inay qabteen howlo badan oo dib u heshiisiin ah, colaado u dhexeeyay qabiilooyinka oo ay xalliyeen, waxay kaloo ahaayeen kuwa lagu ixtiraamo mas’alooyinka diinta xaggooda jira.

1. [Taariikhdii Daraawiishta, Aw-Jaamac Cumar Ciise]

 

Macnaha Salafiyada

Macnaha Salafiya2 waxa loo yaqaan sideedaba waxaa markii ugu horreeyay qeexay Imaam Shamsuddiin Al-Dahabi oo ka mid ahaa culimada Shaaficiyada. Wuxuu ku dhashay Dimishq 673 Hijriyada, kaasoo geeriyooday 748 Hijriyada. Wuxuu ku macneeyay Salafiyada u noqosho dhaqankii ay iska lahaayeen Saxaabadii Rasuulka iyo labadii jiil ee ka dambeeyay. Asalka salafiyada waa in diinta Islaamka laga qaataa Kitaabka Qur’aanka iyo Axaadiista, loona qaataa siday u fahmeen asxaabtii iyo intii waddadoodii raacday. Waxaa xilliyadii dambe Soomaaliya la oran karayay waxaa nooleeyay fekerkaas Salafiyada Sheekh Nuur Cali Colow oo ahaa wadaad caan ah.

Macnaha Suufinimada

Suufinimadu3 waxay ka kooban tahay qaybo dariiqooyinka ka mid ah, waa Islaam haddii aannay la imman waxyaabo cad oo ka hor imanaya shareecada Islaamka. Waxay Suufinimadu baahday kolkii Alla ka cabsiga dadku daciifay, adduunya jacaylkuna xoogaystay, isla markaasna uu jihaadkii dowladaha Islaamku ku fidin jireen diinta aad u daciifay. Waxay caan ku yihiin xadrada (digriga), iyadoo qolo walbi cisaynayso si ay daraja sare (fiqi) u gaaraan dhinaca ruuxiga (awliyannimo). Suufiyadu ma ahan dariiqo ama diin gaar ah, amase mad-hab gooni ah ee waa dariiq qofku u marayo siduu Ilaahay ugu dhowaan lahaa, sida Suufiyiintu aamminsan yihiin. Waa la isku khilaafaa erayga ahlu Suufinimada. Dadka qaar ayaa ku sheega inay suufinimadu kasoo jeedday saxaabo masjidka Nebiga joogtay. Ibni Jawsi kitaabkiisa Talbiis Ibliis wuxuu ku sheegay in ay ka soo jeedeen Sufa Ibna Mara, ninkan oo hooyadii nidar ku gashay in ay suri doonto tiirka Kacbada markay dhasho si uu ugu go’o diinta, kolkaas ayaa loo bixiyay Suufi. Waxaa kaloo la sheegaa inuu suufi macna ahaan ka soo jeedo eray Giriig ah oo la macno ah falsafa.
Soomaaliya xilligii aasaaskii xisbigii SYL ayaa waxaa soo shaac baxay rabitaan ah qaar ka mid ahaa xubnihii aasaasay inay doonayeen inuu noqdo ururkaasi Jamciyad Islaami ah.4 Xubnaha waxaa ka mid ahaa Cabdiqaadir Sheekh Sakhaawaddiin oo isagu feker ahaan qabay in Soomaalida lagu midayn karo Jamciyad (urur) Islaami ah. Halka saaxiibkiis Yaasiin Cismaan Sharmaarke aamminsanaa in la aasaaso xisbi siyaasi ah oo Ummadda Soomaaliyeed u wada dhan tahay. Hase ahaatee urur Islaami ah oo Soomaalidu aasaasto waxaa ugu fac weynaa ururkii uu Xaaji Faarax Oomaar 1925kii ka aasaasay magaaladda Cadan ee dalka Yemen.

4. [Qoraal ay leedahay Safiya Abuukar Karaani, kana soo warisay aabbeheed]

[Jamaal Cabdinaasir iyo Shariif Maracadde]

Raabida Al-Islaamiya oo uu hoggaaminayay Shariif Maxamuud Cabdiraxmaan oo loo yaqaanay Maracadde ayaa waxaa laga dareemay ururkaas saansaanta Islaamiyiinta. Shariif Maracadde wuxuu ku dhashay Luuq 1904. Waxbarasho ayuu u tegey Masar. Ururkii SYL ayuu isaga baxay, wuxuuna aaasaasay Raabida Al-Islaamiya. Sababta ka tegistiisa SYL
ayuu ku macneeyay inuu aad u saluugay waxyaabo xisbigaasi aamminsanaa.
Wuxuu kaloo si wevn uga soo horjeeday gumeysigii Talyaaniga. Dhowr jeer ayaa loo masaafuriyay magaalooyinka Boosaaso iyo Baraawe. Waxaase kolkii dambe soo baxday in ururka Raabida Al-lslaamiya yahay mid huwanaa Waddaniyad Carbeed, Shariif Maxamuud Cabdiraxmaan ayaa sannadkii 1952 si bareer ah u soo bandhigay waxyaabaha uu aamminsanaa ee Carabnimada iyo fekerka Naasiriyiinta ahaa. In kastoo Raabida Al-Islaamiya magac Islaannimo wadatay, haddana wuxuu ururkaasi noqday mid si weyn ugu dhowaa hoggaamiyihii hore ee Masar Jamaal Cabdinaasir oo aad loogu yaqaannay la dagaallanka dhaqdhaqaaqa Ikhwaanul Muslimiinka dalkiisa.
Sannadkii 1967 ayaa Muqdisho waxaa la aasaasay Jamciyad la oran jiray Al-Nahda oo ay horseed ka ahaayeen dhallinyaro wax ku soo baratay waddammada Carabta qaarkood sida Masar, Sacuudiga iyo Suudaan. Aasaasayaasha waxaa ka mid ahaa Sheekh Cabdiqani Sheekh Axmed, Sheekh Maxamed Axmed Garyare iyo Shariif Calawi oo ku xirnaa Ikhwaanul Muslimiinta Masar, Sheekh Maxamed Macalin Xasan oo isagu Masar ka soo noqday Febraayo 1968. Waxaa aad u kobcayay xilliyadaas raadka fekerka Ikhwaanku ku yeelanayay Soomaaliya. Dowladdii dalka ka talinaysay ee rayadka ahayd uma aysan muuqan mid faragelin ku haysay baraarugga dacwada oo ku jirtay xilligeedii indha kala-qaadka.
Wax ayaa la iska weydiin karaa dhaqdhaqaaqa Ikhwaanul Muslimiinka?
Ikhwaanul Muslimuun waa dhaqdhaqaaq Islaami ah oo soo shaacbaxay kolkay burburtay dowladdii ugu dambasay ee boqortooyadii Cismaaniyiininta, Maarso 1923. Waa dhaqdhaqaaq ku dheggan Islaamnimada, iyadoo Kitaabka iyo Sunnaha Rasuulka (scw) la raacayo.
Waxaa la aasaasay xarakada Ikhwaanka Abriil 1928, waxayna dunida Islaamka u soo bandhigtay in Islaamku yahay Diin iyo Dowlad.
Baraarujayaashii Ikhwaanul Muslimiinka Soomaaliya waxaa ka mid ahaa Sheekh Cabdiqani Sheekh Axmed. Sheekh Cabdiqani Sheekh Axmed wuxuu ku dhashay gobolka Bakool 1935. Masaajidyada Soomaaliya ayuu wax ku soo bartay ilaa uu ka gaaray darajada sheekhnimada. Sannadkii 1951 ayuu tagay dalka Masar. Wuxuu ku biiray Jaamacadda Al-Azhar oo uu ka qalin jabiyay 1957 qaybta Shareecada, isla sannadkaas ayuu xubin ka noqday xarakada Ikhwaanul Muslimiinka Caalamka, dabadeedna dalka ayuu ku soo laabtay.
Sannadkii 1967dii Al-Nahda waxaa madax looga dhigay Sheekh Cabdiqani Sheekh Axmed. Wuxuu ka shaqeeyay Wasaaradda Waxbarashda, Garsoorka iyo Jaamacadda Ummadda oo uu macallin ka ahaa. Wuxuu noqday Waasiirka Caddaaladda iyo Arrimaha Diinta 1970kii. Dabadeed waa laga qaaday xilkaas markii ay is khilaafeen madaxdii dowladda Kacaanka. Muddo dheer ayuu xabsiga ku jiray ilaa uu uga haajiray dalka Kuwayt, halkaas oo uu ka shaqayn jiray Mowsuucada Fiqiga Islaamka ilaa uu ka geeriyooday l7kii Agosto 2007dii.
Al-Nahda waxaa saldhig u ahaa maktabad lagu akhristo kutubta diiniga ah ee la jaan-qaadaysay dhaqdhaqaaqa guud ee Islaamiyiinta. Kutubta maktabaddaasi dalka soo gelisay waxaa sabab u ahaa qoraal uu Sheekh Maxamed Axmed Garyare u diray Sheekh Manna Al-Qataan oo ay isku yaqaanneen Sacuudiga, ahaana Sheekhii ku daray xarakada Ikhwaanka. Sidoo kale Sheekh Cabdiqani Sheekh Axmed kolkii uu booqday dalka Kuweyt, dabayaaqadii lixdamaadkii wuxuu la kulmay ragga ugu waaweynaa Ikhwaanka Kuweyt oo uu ka mid ahaa Yuusuf Xiji iyo Cabdalla Mudawwac. Guud ahaan waxay cullimmadaasi ugu deeqen Al- Nahda kutub farabadan oo dhinaca baraarugga u janjeertay. Kutubta lagu akhrisan jiray oo taallay maktabaddaas waxay u badnaayeen kuwa ay qoraan ragga hormuudka u ahaa Ikhwaanka sida Xasan Al-Banna, Abul Aclaa Mawduudii iyo Sayid Qudbi, waxayna ahayd halka loo soo mariyo shacabka Soomaalida baraarugga Islaamka.

Islaamiyiinta Soomaaliya waxaa raad ku lahaa Ikhwaanul Muslimiinka Masar, waxaana xubin ka noqday Sheekli Maxamed Axmed Garyare7 oo ku dhashay 1935kii Dhagaxbuur, dugsi Qur’aanka ayuu ka galay. Wuxuu noqday xer, ka dibna wuxuu aqoon diineed u tegey boqortooyada Sacuudiga, waxbarasho ayuu ka galay Machadka Riyaadi Cilmi, wuxuuna ahaa qofkii ugu horreeyay Soomaalida oo waxbarashana ka billaaba Jaamacadda Madiina Al-Munawwara. Dhaqdhaqaaqa Ikhwaanul Muslimiinka Masar ayuu ku biiray 1962dii. Kusoo noqoshadiisii Soomaaliya wuxuu ku shaqeeyay La-Taliyaha Wasaaradda Caddaalada iyo Arrimaha Diinta. Waxaa xilligaa muuqanayay inuu guntanaa xiriir mug weyn oo u dhexeeyay Ikhwaanka Guud iyo Ikhwaanka Soomaaliya oo ku jiray waqtigaas socod barad. Sheekh Maxamed Garyare mar uu waraysi siiyay shabakadda Soomaaliya Maanta (somaliatoday) wuxuu xaqiijiyey inay Al-Nahda qaab Ikhwaan lahayd.
Kooxda Ansaarul Sunna Al-Muxammadiya oo salka ku haysay salafinimada waxaa madax u ahaa Sheekh Nuur Cali Colow. Ururkani wuxuu xanbaarsanaa markasta fekerka salafiyada. Gabyaagii Cismaan Yuusuf Keenadiid ayaa xilligii ay soo if baxeen Islaamiyiintu dabayaaqadii kontomaadkii, ka tiriyay tixo gabaygiisii caanka ahaa Yaw Garniqi Doona oo uu malaha markaas ula jeeday wadaadka Sheekh Nuur Cali Colow iyo raggiisa oo iyagu afkaarta salafiyiinta la yimid waddanka, waxaana ka mid ahaa tuducyadii gabaygiisa:

Muslinkii gumaysiga ku jiray garay xumaantiiye
Guhaad iyo wuxuu wada qabaa gayrashiyo ciil e
Giddigii Islaamkii hadduu gees isugu leexday
Iyo gaaladaynu ogsoonahay yaw garniqi doona?
Culumadii gadaalkan waxaa galay khilaaf weyne
Geyigana Dariiqooyin baa goosan ku ahaaye
Khaliifyadatan guutada wata iyo calanka giirgiiran
Iyo gabannada soo baxay dhowaan yaw u garniqi doona?

[Sheekh Nuur Cali Colow]

Sheekh Nuur Cali Colow siday dad badani qabaan wuxuu ahaa horseedaha salafiyada Soomaaliya ee qarniga 20aad, ninka bilaabay aragtidaas, isla markaasna aabbaha u noqday baraarugga Islaamka Soomaaliya. Waa lagu dhibay oo lagu dhaleeceeyay fidinta afkaarta Salafiga ah. Gaalkacayo ayaa lagaga kacay waqti dad aad u yari fahansanaayeen baraarrugga Islaamka. Xarakada Salafiyada ee uu madaxda ka ahaa dadka dhaliilaa waxay ugu yeeraan Wahaabiya oo ay ku lamaaniyaan Sheekh Maxamed Cabdiwahaab iyo fekerkiisii Salafinimada.

Ceelka

Sheeko Gaaban

Bari hore, ayaa waxaa jiray afar qoys kuwaas oo ku noolaa tuulo yar oo Soomaaliya ku taala. Qoyska koobaad way murmaan maalintii oo dhan, qoyska labaad waxuu aah ku honguri wayn, qoyska sadexdaad waxay badanaa kaga maqanyihiin tuulada sahamin sababtoo ah waligood kuma ayna qancin waxa ay haysteen ama meesha ay ku noolaayeen. Laakiin qoyska afraad waxuu ahaa mid dagan oo samir leh, waxayna ku raaxaysteen noolasha dhextaala bulshadooda yar.

Habeyn, gabadha qoyska sadaxaad ayaa u baxday sahamin markii ay heshay ceel ku qarsoon geedo dhexdood duurka. Gabadhii waxay si dhakhso ah oogu soo noqotay qoyskeedii waxaynaa u sheegtay ceelkii sidaa darteedna waxay bilaabeen inay biyahooda ka dhaansadaan ceelka.

Ma ayna fogeyn goortii ay maqleen qoysaska kale warka ceelka, waxayna si dhakhso ah afarta qoysba ka dhaansanayeen biyahooda ceelka ilaa uu ka gudhay.

Tani waxay sii socotay muddo, waxayna ahayd mid muuqata in biyaha ceelka ay sii yaraanayeen, wali qoysna ma rabo inuu joojiyo isticmaalidda ceelka maadaama uu ku dhawyahay tuulada waxaana laga waday taas inayna u dhaqaaqin inay helaan biyo kuwaas ooy u isticmaalaan inay cabaan ooy ku karsadaan ooy isku nadiifiyaan.

Maalin, ayaa nin garaad ah, kaasoo badanaa ogaada siraha ceelka, ayaa qoys kasta la hadlay. Garaadku waxuu u sheegay, ‘Caawa waa inaad joogtaan guryihiina. Waa in iidna ka dhaansan ceelka habeenka oo dhan, qaabkaas biyuhu waxay heli doonaan wakhti ay ku soo maaxdaan.’

Qoys kasta waxuu oggolaaday inuu ka joogo ceelka, gaar ahaan sida uu garaadku oogu digay in la marin doono ciqaab daran qoys kasta oo u hogaansami waaya sharcigan.

Laakiin markii habeenku madoobaaday, wiil qoyska koobaad kama hor imaan booqashada ceelka asagoo doonayay inuu hubiyo inuu helo biyo buuxa maalinta soo socota sidaa darteed qoyskiisu iskuma khilaafin kaasoo u galayay socdaal dheer ceelka caadiga ah ee ay isticmaalaan dadka kale ee tuulada. Waxuu aaday ceelka asagoo xanbaarsan labo haamood oo waaweyn wuuna ku buuxiyay labadoodiiba xagga sare inta uuna ku soo noqon gurigiisa wuxuuna ku qariyay haamaha meel aan laga arkeynin.

Mar aan sii fogeyn, sidoo kale wiilka qoyska labaad ayaa aaday ceelka waxuuna ka buuxiyay labo haamood oo waaweyn xagga sare maadaama uu ahaa mid hunguri badan waxuuna u rabay biyaha qoyskooda oo kaliya.

Ka dib sidoo kale gabadha qoyska sadexaad waxay aaday ceelka maadama ooyna khilaafsanayn sahaminta habeynkii waxaana macquul ahayd inay ahayd midda heshay ceelka markii oogu horeysay sidaa darteed waxaa lahaa qoyskeeda kaasoo u qalmay biyaha dheeriga ah inkastoo uu soo jeediyay digniin garaadka.

Maalintii xigtay, garaadku waxuu booqday ceelka waxayna ahayd mid murugo leh in la helo in uu gabi ahaan gudhay. Waxuu sugay ilaa uu ka ogaaday in dhamaan qoysasku aay ka baxeen guryahooda, hadaba waxuu booqday guri kasta si xidhiidh ah.

Guriga koobaad waxuu ka helay labo haamood, mid ka mid ah way madhnayd, laakiin ta kale waxaa ka buuxay biyo laga soo xaday ceelka. Markii uu booqday guriga labaada iyo kan sadexaad sidoo kale wuxuu helay haamo biyo ah oo ku qarsoon meel qofna ka arkayn. Laakiin markii uu booqday guriga afraad waxuu helay in ay haamuhu qalalanyihiin waxuuna yaqiinsaday in qoyska samirka leh ay xalay oo dhan gurigooda joogeen. Waxay u hogaansameen digniintiisa waxayna iska daayeen ceelka sidaa darteed biyuhu way soo maaxan karaan markale.

Garaadku waxuu oogu yeedhay dhamaan afarta qoys goobta kulanka ee tuulada asagoo u soo jeediyay arintii ceelka. ‘Dhamaan sadexdiina qoys waxaad ka xadeen ceelka biyo anoo xataa idiin sheegay inaan la sameyn,’ ayuu ku yidhi garaadku hadal kulul. ‘Waan ogaaday tan sababtoo ah waxaan booqday guryihiina saaka waxaanan helay haamo biyo ah. Maadaama ood diideen amaradaydii waxaa laydinku khasbi doonaa si ganaax ah inaad joogtaan guryihiina soddon maalmood iyo soddon habeyn cunno ama biyo la’aan. Waxaan rajaynayaa in aad xilligan ka fakiri doontaan khaladka aad sameyseen.’

Qoyska afraadna waxuu ku yidhi, ‘Waxaad u hogaansanteen talooyinkaygii waaxdna joogteen gurigiina xalay oo ma iidna tagin ceelka. Qaata warqaddan oo fura marka aad tagtaan gurigiina.’

Qoyska afraad waxay qaateen warqadda waxayna ku noqdeen guriga. Markii ay fureen warqadda waxaa jiray gudaheeda khariidad. Qoyska waxay raaceen tilmaamaha khariidadda socdaal maylal badan ah ka dibna waxay heleen ceel ay ku xeendaabanyihiin geedaha midhaha leh oo badan iyo dhirta qudradda ah. Waxaa jiray cunno iyo biyo ku filan qoyska cimrigooda oo dhan!

Qoysaskii lagu ganaaxay inay joogaan guryahooda cunno iyo biyo la’aan waxay barteen cashar lama ilaawaan ah maalintaas. Waxay barteen in ay marwalba ay wanaagsaneyd in la maqlo talooyinka odayaasha oon la sameynin waxyaabo marka laguu sheego inaadan sameyn. Waxay kaloo yaqiinsadeen in qoyska afraad lagu abaal mariyay samirkooda iyo u diyaar noqoshadooda inay raacaan sharciyada taasoo bulshada faa’iido u leh.

Kombyuutarka – Horudhac

Kombyuutarka: Horudhac

Waxaa laga yaabaa in uusan erayga kombyuutar kuugu cusbayn, hase ahaatee waxaa dhici karta in aadan aqoon badan u lahayn ama aad ka haysatid aragti aan ahayn micnihiisa dhabta ah.

Dad badan ayaa u haysta in uu kombyuutarku yahay aalad wax lagu qorto oo kaliya; qaar kale ayaa iyaguna cuqdad ka qaba oo u yaqaan jaasuus wax walba la socda; kuwo kale ayaa ku xad gudbay oo noloshooda oo dhan ku xiray.

Haddaba, waxa aynu marka ugu horaysa isla eegaynaa waxa uu yahay kombyuutarka. Kombyuutarku waa aalad ku shaqaysa quwadda korontada oo awood u leh in ay xog aqbasho, shaandheyso, kaydiso, isla markaana soo bandhigto natiijada ama fuliso hawsha loo diray, iyada oo raacaysa hadba tilmaamaha la siiyay.

Dhismaha kombyuutarku waxa uu ka kooban yahay qeyb qalab ah iyo qayb barnaamijyo ah. Qalabka ugu muhiimsan dhismaha kombyuutarka waxaa ka mid ah furaha xarfaha, maskaxda, xusuus-hayaha, muraayadda, iyo aaladaha keydinta.

Barnaamijyadu waa shidaalka ka shaqaysiiya qalabka kombyuutarka. Guud ahaan waxaa barnaamijyada loo kala saaraa laba nooc: kuwo hagidda kombyuutarka qaabilsan iyo kuwo lagu qabsado hawlaha kala duwan ee bulshada.

Qalabka iyo barnaamijyada kombyuutarka waxa aysan marnaba ka maarmi karin dadkii soo saari lahaa, kuwi daryeeli lahaa, iyo kuwii isticmaali lahaa. Sidaas darteed, waxa ay dadku ka mid yihiin habdhiska kombyuutarka.

Qalabka kombyuutarka Inkastoo dhismaha kombyuutarradu uu kala duwanaan karo, haddana qalabka kombyuutarrada waxaa aasaas u ah afarta xubnood ee soo socda:

Aaladaha wargelinta – oo ah qalabka aqbala xogta isla markaana u gudbiya maskaxda kombyuutarka si loo shaandheeyo. Aaladahaan waxaa ka mid ah furaha xarfaha iyo hagaha.

Maskaxda kombyuutarka – waxay ka sameysan tahay isku-dhis mareeg ah oo awood u leh shaandheynta xogta iyada oo raacaysa tilmaamaha la siiyey. Qaybtaan waxaa si joogta ah ula shaqeeya xusuus-hayaha. Xusuus-hayuhu wuxuu si ku meel gaar ah u meeleeyaa hadba xogta, barnaamijyada iyo tilmaamaha kale ee ay maskaxda kombyuutarku u baahan tahay.

Aaladaha warcelinta – oo ah qalabka soo bandhigo natiijada ama warka ka dhasha shaandheynta iyo lafaguridda xogta. Aaladahaan waxaa ka mid ah muraayadda muuqaalka iyo madbacadda kombyuutarka.

Aaladaha keydinta – oo ah qalabka sida joogtada ah u kaydiya xogta iyo barnaamijyada kombyuutarka. Aaladahaan waxaa ka mid ah suxuunta iyo cajaladaha birlaka leh.

Barnaamijyada kombyuutarka – barnaamij waa tilmaamo iyo amarro lagu socodsiiyo hawlaha kombyuutarka. Waxay barnaamijyadu ku qoran yihiin luuqad uu mashinka kombyuutarku fahmi karo.

Sida aan horay usoo xusnay, waxaa guud ahaan barnaamijyada kombyuutarka loo kala saaraa laba nooc:

Barnaamijyada isticmaalka – oo uu hadafkoodu yahay in ay xalliyaan baahida cidda adeegsanaysa. Isticmaalkaasi waxa uu noqon karaa qoraal, xisaabaad, diiwaangelin, ciyaaro iwm. Barnaamijyada noocaani ahi waxay ku yimaadaan laba hab. Kuwo si gaar ah loogu soo diyaariyaey hay’ad ama shakhsi, iyo kuwo loo soo nakhshadeeyay in ay daboolaan baahi guud, sida qoraalka, xisaabaadka, diiwaangelinta iyo kuwo isku dhafan.

Barnaamijyada hagidda – oo u xilsaaran isu duwidda hawlaha kombyuutarka, xiriirinta qalabka iyo barnaamijyada kombyuutarka. Qaybtaan waxaa ugu muhiimsan Barnaamijyada Maamulka, kuwaas oo aasaas u ah dhaqdhaqaaqa kombyuutarka.

Bahda kombyuutarka
Aaladaha kombyuutarka waxay maanta martigelin karaan qalab kala duwan oo maqalka, muuqaalka iyo isgaarsiintuba loo adeegsado. Tusaale ahaan, kombyuutarrada ‘ujeeddo badanta ah’ waxaad u isticmaali kartaa qoraal, muuqaal sawirro ah, maqal cod ah iyo isgaarsiin caalamka oo idil ah. Hase ahaatee waxaa uu kombyuutarka u baahan yahay qalab dheeraad ah iyo xawaare dhakhsa badan. Qalabka dheeraadka ah ee kombyuutarka lagu rakibi karo waxaa ka mid ah xiriiriye, saxanka madoorsoomaha ah, madbacadda, cod-abuure, iyo samaacado.

Machadka Sare ee Tababbarka Kombyuutarka ee Dahabi
Golden High Institute of Computer Training
+252907747100 | +252907846262
Garoowe, Soomaaliya

Waa Maxay Falentayn?

Waa Maxay Falentayn

Maxammed A. Cabdi

Febraayo 13, 2010

 

Waa maxay Maalinta Jacaylka ee 14ka Febraayo? Taariikhda iyo Sharciyadda Islaamiga.

Horudhac

Waxaa nagu soo socota maalinta 14ka Febraayo oo loo yaqaanno Maalinta Valentine oo ay dadku u yaqaanaan “Maalinta Jacaylka Aduunka” ama Valentine’s Day . Dalalka reer galbeedka maalintaas waxaa lees dhaafsadaa fariimaha jacaylka xambaarsan dadka is jecelna way isla xiriiraan ayagoo muujinaya in lajoogo maalin ku wayn Jacaylka ayna qasab tahay qof walba oo wax jecel in maalintaas laga dareemo. Waxay u arkaan inay tahay maalintii uu dhashay jacaylka! ama uu xornimadiisii helay sidaa darteedna ay waajib tahay in la xuso oo xushmadeeda lasiiyo.

Maqaalkan waxaan ku sharixi doonaa waxa uu yahay Valentine’s iyo halka uu ka soo bilowday iyo diintu waxa ay ka qabto.

Taariikhda Maalinta Falentayn

Maalintaas waxay bilaabatay xilligii boqortooyada Romans-kii hore, 14ka Ferbruary waxay u ahayd maalin ay weyneeyaan Juno oo ahayd boqoradda ilaahyada Romanka. Waxay kaloo u aqoonsanaayeen Juno ilaaha haweenka iyo guurka 1. Maalinta ku xigta oo ah 15ka Febraayo waxaa bilowda xuska Lubarkaaliya oo isna ahaa wax ay caabudi jireen.

Romanku waxay aaminsanaayeen in Lupercalia uu yahay Ilaah mararka qaarna waxay ugu yeeri jireen Ilaah Faunus.2

Nolosha wiilasha iyo gabdhaha waa ay kala fogayd xilligaas. Dabaaldagidda Lupercalia intuusan bilaaban saacado kahor ayaa magacyada gabdhaha Roman-ka waxaa lagu qori jiray warqado sanduuq ayaana lagu ridi jiray si loo xusho waqtiyaa nasiib ahaan. Wiilasha dhalinyarada ah dooran jireen gabadha ay nasiibka u helaan waxayna haysan jireen inta uu socdo dabaaldagaas. Waxaa laga yaabaa in ay ilmo ka dhex dhashaan wiilashi iyo gabdhihii habeenadaas isla tumanayay ayadoo laga yaabo inay kadib is jeclaadaan ama is guursadaan, sanad walbana mid cusub ayaa la qaadan jiray.

Boqortooyadaas oo la oran jiray boqorkeeda Emperor Claudius II ee Roma wuxuu gali jiray dagaallo dhiig badan uu ku daato. Boqor-ka Klawdiyas wuxuu ku dhibanaa in uu helo askar si uu u xoojiyo ciidankiisa iyo dagaallada uu galayo. Wuxuu rumaysnaa in aysan nimanka Romans-ka aynan rabin in ay ka tagaan jeceelkooda iyo qoysaskooda. Boqorkii Claudius wuxuu ka joojiyay Boqortooyadii Rome guurkii oo dhan wuxuuna mamnuucay in la is guursado si ninku uunan u yeelan qof uu ku xirnaado badalkeedana sida dabaal daggii Lupercalia ay iskula raaxaystaan ragga iyo dumarka guurkuna uu meesha kaboxo.

Valentine xilligaas wuxuu qaatay diinta Kirishtanka xilli Rome ay ka talinaysay dowladdii Claudius II,waxayna caabudi jireen ilaahyo ay sameesteen iyo asnaam. Valentine waxaa lasheegaa in ay dowladu xirtay xiligaas kadib markuu qaatay diinta Kirishtanka.3

Falentayn iyo Santi Mariyus waxay taageereen dhibanayaashii Kirishtanka ahaa oo loo diiday guurka, dhowr qofna si qarsoodi ah ayay isugu dareen. Arintaas daraadeed ayaa Saint iyo Valentine loo xiray waana la garaacayay ilaa uu ka dhinto Valentine, waxayna u yaqaanaan Kirishtanku “Shahiidki Jacaylka.”

14th February ayaa waxaa dhintay Valentine. Waqti kadib taariiqdaas Rome waxay ka noqotay mid khaas ah oo laxuso sanadwalba bisha February (Lupercalis), waana la faafiyay ayadoo lagu waynaynayo Wadaadkoodi Valentine oo sheegaan inuu u Shahiiday jacaleyka dartiis iyo Ilaahoodi Lupercalis oo isna laxusi jiray maalinta xigta, habeenka ka horeeyana oo 14 ay tahay bisha February waxaa la qeybin jiray gabdhaha si ay ugu dabaal dagaan.

Sababta ay u xusayaan waxaad ka fahmi kartaa taariiqda aan kor kusoo sheegnay iyo dhacdooyinku sidii ay u dheceen. Waxaana sababahaas kamid ah:

  • Ilaahoodi Lupercalis oo maalintiisa dabaaldaga ahayd galabta 14ka February iyo maalinta xigta, gabdhaha iyo wiilashuna ay xor isku ahaayeen ninkuna uu wadan jiray gabadha usoo baxda si uu ula raaxeesto Ilaahoodaas daraadiis.
  • Sababta labaadna waa ninkii Valentine oo maalinkaas 14aad ka shahiiday kaasoo ahaa Shiiqoodi isla markaana ka xoreeyay mamnuucidii guurka laga mamnuucay Rome xilligaas.

Baadariga Pope Galasius ee Madahabta Kirishtanka ee Protestan (Protestant Christian Church) ee Rome ayaa sanadki 496m markii ugu horeysay taariikhda si toos ah u dooratay ama aqoonsaday Valentine’s Day (Maalinta Jacaylka) in la dabaaldago sanad walba 14th Febraayo.

Ciidda Falentayn Yaa Xaq U Leh?

Wax waliba waxay leeyihiin asal iyo meel ay ka yimideen, dunida maanta wadan walba maalin ayuu u dabaal dagaa sida Soomaaliya ay ugu dabaal dagto 26ka Juun ama 1da Luulyo oo ah maalmihii xornimada, sidaas oo kale Mareykanka waxay u dabaal dagaan 4ta Luulyo (4th July) oo ah maalinta xornimadooda. Ma is waydiisay maxaa 4ta Luulyo looga dabaal dagi la’yahay Soomaaliya ama ay Mareykankuba u dabaal dagi la’yihiin 1da Luulyo? Sababtu waa qola walba waxay leedahay maalin u gaar ah oo ay xushmeeyaan sida uu Islaam-kuba u leeyahay maalmo u gaar ah Kirishtan-kuna u leeyahay maalmo gooni u ah.

Maxay Diintu Ka Qabtaa Xuska Maalinta Falentayn?

Waxaa layaab ah in manta dad Muslimiin ah ay xusayaan maalintii Gaalada u waynayd asal ahaanna ka timid Baadari Kiristaan ah geeridiisa iyo wax ay caabudi jireen Roomankii hore! “Waxaad galaysaan meel walba oo ay galaan xataa god” sidaa waxaa ahaa xadiiski Nabi Muxammad SCW. Waa sax oo waxaan galaynaa meel walba oo ay galaan waxaana samaynaynaa wax walba oo ay gaaladu sameeyaan, xataa waxaan la galnay maalmihii iyo xusaskii ay ku waynaynayeen dad ama wax ay caabudi jireen.

Bal iswaydii annagu waxaa marwalba waynaynaa Nabi Muxammad SCW oon xusnaa ee gaaladu mana raaceen oo manala wayneeyaan Nabigeenna Muxammad SCW? Waa maya!!. Haddii ay maya tahay annaga maxaa nahelay haddii aan Islaam nahay, oo maxaan gaalada iyo Mushrikiinta ula dabaal dagaynaa?

Waxaa lawaydiiyay culimada iyo shuyuukhda Islaamka su’aasha ah: waa maxay xukunka dabaaldaga Maalinta Jacaylka (Valentine Day) iyo in la’iibiyo waxyaalaha ciidaas loo isticmaalo? Waxay ku jawaabeen sidan:

Kitaabka, Sunnada iyo Culimadi Salafka intaba waxay daliilinayaan ama cadeynayaan in Islaamku uu leeyahay laba ciid oo ah Fitri iyo Adxa, wixii kasoo hara ciidahaas waa bidco aynan u banaanayn Muslimiita inay ka qayb qaataan, muujiyaan ama ay ku farxaanba “qofkii tallaaba xadka Ilaahay naftiisa ayuu dulmiyay”. Waxaa intaas dheer tan inay tahay ciid ay gaalo sameysatay taasna waa danbi loo geeyay danbi kale. Waxaa ku jira gaalo isku ekeysiin iyo wali kadhigasho Ilaahna taas wuu ka reebay Mu’miniinta, Nabi Muxammad SCW isna wuu cadeeyay wuxuuna yiri “Qofki isku ekeysiiyaa ummad iyaga ayuu ka mid yahay” ciida jacaylkana waa nooca lasheegay; waana ciid sanam caabud iyo Kirishtan, qof Muslim ahna uma bannaana inuu ka qaybqaato.

Waxaa kaloo qofka Muslimka ah ka xaaraam ah inuu caawimaad ka geesto ciiddaas ama ciidaha kale ee gaaladaba nooc walbaba sida ka cunida, cabida, gadashada, iska gadidda, u sameynta, hadiyaynta, la xiriirka ama ogaysiinta dadka kale wax khuseeya ciidaas ama ciidaha kale ee gaalada. Ilaah wuxuu Quraanka ku yiri

[arabic-font]( وَتَعَاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَالتَّقْوَىٰ ۖ وَلَا تَعَاوَنُوا عَلَى الْإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ ۚ وَاتَّقُوا اللَّهَ ۖ إِنَّ اللَّهَ شَدِيدُ الْعِقَابِ)[/arabic-font]

Ma banaana dabaaldaga ciidan bidcada ah sharcigana wax asal ah kuma lahan sharciga waxayna soo galaysaa xadiiski Nabiga SCW ee ahaa:

[arabic-font] (من أحدث في أمرّنا هذا ما ليس منه فهو رد)[/arabic-font]

“Qofkii ku dara arinkeenan wax aanan ku jirin waa celis” micnaha qofkaas. (Waxaa soo saaray Bukhari iyo Muslim)

Allaah SW wuu uga digay Mu’miniinta dhaqanka gaalada oo idil sida uu Qur’aanka kariimka kuleeyahay

57:16

Maalinta Falentayn Waa Ciid Kirishtan Sanam-Caabud Mushrikiin

Waxaa lawaydiiyay baadari Kirishtan ah su’aal ahayd: ciidda Valentine’s Day ma sanam caabud baa? maalinkaasna mayahay ciid Kirishtan sax ah? Wuxuuna ku jawaabay: haa, waa ciid ama dabaaldag sanam caabud ah, sida dhabta ahna maalinkaas waxaa loo dabaal dagaa ciidda Ilaaha Jacaylka ee Romanka.7

Dhanka kale Pagan Calendar-ka (Jadwal-taariikhiga Sanam-caabud-ka) bogiisa uu ku soo bandhigo taariikhda sanad walba ee ciidaha iyo xusaska muhiimka u ah waxaa ugu jirta wax loo yaqaan Feast of Vali, St. Valentine’s Day (ama waliimada Vali, Maalinta Jacaylka) oo ku beegan 14ka February. Taasi waxay ku tusaysaa inay tahay maalin u tirsan sanam-caabudka oo ay xusaan una xoola qalaan Vali.8

Gunaanad

Waxaas oo idil waxay ku tusayaan in qof Muslim ah uusan shaqo ku yeelan karin ciida Maalinta Jacaylka Aduunka, sidaas darteed waxaa waajib nagu ah inaan iska ilaalino kaqeyb qaadashada ciidahan oo kale oo dadkeena ay fududeestaan laakiin ay yihiin wax aanan sahlanayn kana soo horjeeda dhaqanka iyo sunnada Nabigeenna SCW dhamaan culimada Islaamkana waxay isku raaceen inay tahay xaaraam.

Waxaa kale oo nasaaran inaan qof walba oo Muslim ah oo aanan aqoon u laheyn arimahan oo kale sidaasna ku dhex galay danbigaas aan u sheegno ugana digno qatarta ku sugan in loo dabaaldago sanam ay gaaladu caabudaan. Diinteenu waxay nafaraysaa inaan wanaaga is farno xumahana aan iska reebno waana waxa aan uga duwannahay ummadaha kale loona baahanyahay in ladabaqo.

Tixraac

1 Cass R. Sandak (1990), Valentine’s Day. Pg.6

2 Smith, Dictionary of Greek and Roman Antiquities, s.v. “Lupercus”

3 British Broadcast Corporation website, Christianity Religion. Saint Valentine

4 Qur’aan Al-Kariim, Suuratul Maa’idah, 2

5 Fatwooyinka Guddiga Joogtada, fatwa 21203

6 Qur’aan Al-Kariim, Suuratul Xadiid, 16

7 Les Turvey, Bilblestudy.org, Is Valentine’s Day Christian?

8 Pagancalendar.co.uk, February 2010

Sheeko Aniga Iga Oohisay

Sheeko Gaaban

لقد كان في قصصهم عبرة

Assalaamu Alaykum walaalaha qeymaha iyo qaayaha badan ee kuxiran websitekan qeymaha badan. Maanta iyo maqaalkeena wuxuu ku saabsan yahay sheeko aniga iyo dad badan oo akhriyey ka oohisay. Waxaan quud-daraynaya inaad idinkana cibro ku qaadankartaan oo ah hadafka dhan ee sheekooyinka.
Sheekadu waxay ku socotaa gabadh magaceeda layirah Cassie iyo sida ay diinta Islaamka ku soo gashay oo runtii ka duwan sida ay dad badani kusoo islaamaan. Aniga qof ahaan waxaan kashaqeeyaa Islamic center ay dad badani ku soo musliman. Markasta oo aan dhagaysto qisada ay ku soo muslimeena ayaan diinteyda dib u eegaa oo Allah ku mahadiya!
Qisada waxaa loogu magacdaray markeedii hore ‘ How An 80 Yr. Old Man’s Salat Brought Cassie to Allah’
Qisadan oo si qurux badan loogu qoray afka Englishka waxaan ka cadurdaaranaya haddii aan usoo gudbin waayo sidii ay uqortay gabadha sheekada soo diyaarisay.
Waana tanaa sheekadii oo kubilaabatey:
Magacayga waxaa layirahda Cassie, waxaan ahey 23 jir sanadkan kasoo qalinjabiyey iskuulka kalkaalinta caafimaadka. Shhaqadii iigu horeysay waxaan kaheley meesha lagu xanaaneeyo dadka waayeelka (Home nurse).
Qofkii iigu horeeyey ee la’igu qorey wuxuu ahaa odey 80 jir English ah oo qaba cudurka ‘Alzheimer’s‘. Maalintii iigu horeysay ee aan shaqada soo galay ayaa la ii dhiibey fileka bukaanka. Haddii aan isha la raacay waxaa ku qoran inuu diinta islaamka galay oo uu yahay’convert’.
Horey ayaan u ogaa in hab-dhaqameedka meesha(home nurse) qaarkiis uu kahor imaandoona diintiisa sidaas darteed aan ubaahanahey inaan fahmo waxyaabaha uu ubaahanyahay si aan ugu khidmeeyo sida ugu wanaagsan.
Waxaan usoo iibin jirey hilib xalaal ah oo si gooni ah ugu kariyo. Waxaan ka fogeeyey dhamaan wixii leh hilibka doofaarka iyo khamriga. Waxaas oo dhan waxaan ku ogaaday kadib markii aan sameeyey baaritaan ku saabsan waxyaabaha ay muslimiinta diidanyihiin.
Dhibanahan wuxuu ahaa qof ay xaaladiisa caafimaad aad uliidato oo ay adag tahay in loo khidmeeyo. Xitaa saaxibadey ayaa ilayaabi jirey sida aan ugu dadaalayo qof ay xaaladiisu sidaan tahay oo hadana sita diin qariib ah. Anigase waxaan u arkaayey ‘qof diintiisa’ daacad u ah oo ubaahan in la ixtiraamo”
Sikastaba ahaatee, isbuucyo yar haddii aan lajoogey waxay indhahayga kudhaceen isagoo samaynayo xarakaat isu eg.
Ugu horeyntii waxaan uqaatay arkay qofkale oo uu kudayanayo laakinse waxaa ii muuqatay inuu ku soo celcelinayo waqtiyo gooni ah sida subuxa, galabka iyo fiidka. Waa xarakaat gacmaha kor loo taagaayo, foorarsi, madaxa oo dhulka ladhigo iyo kuwa kale oo aan fahmi waayey waxa ay kadhiganyihiin. Wuxuu ahaa mid akhriyo jumlada aan fahmi waayey luuqada ay yihiin inkasta aanu sifiican uhadli Karin markiisa horaba xanuunka dartiis.
Wuxuu ahaa mid iga diido inaan gacanta bidix ku quudiyo inkasta oo aan ahaa qof guran, ‘Malaha waa arin diintiisa salka ku haysa oo aan weli fahmin sababta’
Goor aan isla wareersanahay ayaa qof aanu saaxibo aheyn ii sheegey inuu jiro paltal lagaga dooda arimaha diinta oo laga yaabo inay iga jaahil bixiyaan waxyaabaha uu samaynayo iyo sida aan ula macaamulil lahaa. Waxaan is iri malaha waa fikrad wanaagsan inaad Musliminta waydisid.
Ficlan, waxaan galay qol layirahdo ‘True Message’
Halkii ayaan dadka ku weydiyey su’aalo kusaabsan wixii aan ku arkay bukaanka; waxaana la’iisheegey inay tahay sida loo tukado salaada. Marumaysan jawaabtii laga bixiyey ilaa uu qofkale soo galiyey youtubeka ‘islamic prayer’
Yaab iyo amakaak ayuu ilaahey ii keeney,qof ay kadhuntey xusuusta oo dhan xitaa caruurtiisa ‘magacyadooda’ oo cunitaanka iyo cabitaanka uu dhib ku yahay ayaa weli sii xasuusta salaada iyo sida loo tukado! Kaaga daranka, xitaa qur’aankii ayuu sii xasuusta oo kuqoran luuqad kale oo aanu udhalan.
Waxay igu noqotay waxaan qaadan waayey; waxaana ii cadaatay inuu daacad kayahay diintiisa, taas oo iga dhalisay inaan barto diintiisa si aan ugu khidmeeyo sida ugu wanaagsan.
Waxaan caado kadhigtay inaan maalinkasta soo galo Paltalga. Waxaa la’isiiyey linka- meel aan ka aqrinkaro Qur’aanka turjumadiisa iyo dhagaysi intaba.
Waxaan aad ugu heley Suuratu Annaxal ‘Shinida’ oo aan maalintii dhowr jeer dhageysan jirey.
Waxaan go’aansaday inaan Qur’aanka wax ka gaarsiiyo odayga- bukaanka. Qur’aanka ayaan ku soo duubey iPodgayga kadibna ugeeyey si uu udhagaysto.
Cajiib, Qur’anka marka uu dhagaysto, marna wuu ooya marna wuu dhoola cadeeya! Anigoo yaaban sida ay wax kayihiin ayaan fiiriyey tarjumada aayadaha markaas ayaan fahmay sababta. Wuxuu ahaa mid ooya marka uu maqlo aayadaha cadaabka kasheekeynaya, wuxuuna farxa marka laga sheekeynayo janada!
Waxaan isku dayey inaan kudhaqmo wixii aan kabartay paltalga haseyeeshe waxaan is arkay anigoo naftayda iswaydinayo su’aalo aan weligey jaanis uhelin inaan isweydiyo sida aabahay iyo meesha uu kudanbeeyey; hooyadey waxay dhimatay anigoo 3 jir ah. Aniga iyo walaalkey waxaa nasoo koriyey awoowgeen iyo ayeydeen oo iminka sii mootan 4sano. Waxaa hada ifka kunool aniga iyo walaalkey oo kali ah. Waxaas oo dhibaato oo isoo gaartey waxaan hadana uhaystaa inaan faraxsanahay!
Joogitaanka aan la joogey bukaankan ayaan dareemey inay wax iga maqanyihiin.Waxaan qalad ufahmay waxa uu yahay xasiloonida iyo daganaanta ‘peace and tranquillity’.
Gabar aan kabartay Paltalk ayaa isiisey magacyada masaajidyada ku yeela meesha aan daganahay; waxaana booqdey mid kamid ah. Waxaan daawadey sida salaada loo tukado, indhahaygana waxaa kusoo istaagi jirey Ilmo! Masjidka ayaa naftayda la jeclaysiiyey.
Imaanka iyo xaaskiisa ayaa aad ii soo dhaweeyeen oo isiiyey cajalado iyo buugaag aan ka faa’idaysto, ayagoo weliba iiga jawaabi jirey wixii su’aalo ah oo aan qabo.
Dadkii aan ka bartay Paltalkga,su’aal kasta oo aan weydiyo si sahlan oo cajiib ah ayey iigu jawaabaan oo ay qasab igu noqotay inaan aqbalo.
Horey wax diin ah oo aan aamisanaa majirin laakinse had iyo jeer waxaan rumaysnaa inuu jiro Ilaah walow aanan garaneyn sidii aan u caabudilahaa!
Su’aal aan jawaab uwaayey?
Galab galbaha kamid ah ayaan soo galay Paltalk, qolkii ‘the True religion’. Midkood ayaa microphoneka qabsadey isagoo iweydinaya inaan wax su’aal ah qabo. “Maya” ayaan ugu jawaabay. Waxaa kale oo uu iweydiyey inaan kuqanacsahay jawaabihii laga bixiyey su’aalihii aan dadka waydiyey. Waxaan usheegey inaan ku qancay!
“Maxaay tahay waxa kaa hortaagan inaad islaamka soo gashid?” Ayuu iweydiyey! Waxaan kujawaabo ayaan garanwaayey.
Waxaan dib ugu laabtay odaygii bukaanka ahaa. Indhihiisa ayaan eegey anigoo quudinaya, waxaan yaqiinsadey in la’ii soo direy oo ay meeshan arin ka socoto.
Runtii, jawaabta uu ninka iweydiyey waxa iga hortaagan waa cabsi… ma’ahan cabsi inay wax igu dhacayaan… ee waxaan kabaqaya runta !
Galabtaas ayaan go’aansadey inaan kudhawaaqo shahaadada. Imaamka masjidka ayaa ii qabtay shahaadada kadib markii uu ii sharaxay waxa la’iga baahanyahay.
Masharxi karo sida uu dareenkeyga ahaa markii aan ku dhawaaqay kalmadaas.Waxay ila aheyd sida ayadiyoo qof hurdada iga soo kiciyey oo indhaha si aan caadi aheyn wax ku eegayo.
Qofkii uhoreeyey ee aan usheegey wuxuu ahaa walaalkey. Ama bukaankii… markaan usoogalay anigoon afka kala qaadin ayuu isku daray dhoola cadeyn iyo ilmo; kadibna hortiisa ayaan kula dhacay farxad iyo oohin. ‘wuxuu igu leeyahay fadli aan lasoo koobi karin, Allahana ka abaalm mariyo’
Qolkii Paltalk ayaan ku soo noqday anigoo ku celcelinaya shahaadada si ay iila wadaagaan.Waxay aheyd maalin farxad badan oo noolasha isbadashay!
Inkasta oo aan midkoodna arag,waxaan dareemey inay iiga dhow yihiin walaalkey.Dhamaantood waxay igu leeyihiin abaal aan lasoo koobi Karin!
Ugu danbayntii walaalkey ayaan telephone udirey anigoo usharxay diinta aan galay. Inkasta oo aanu ku farxin hadana wuxuu ii balanqaaday inuu igarab istaagayo.
Gabo gabo iyo geeridii odayga!
Isbuuc kadib markii aan diinta islaamka soo galay waxaa dhintey odaygii, isagoo jiifa oo aan dul taaganahay ayay nafta kabaxday(Innaa Lillaah wa innaa Ilayhi Raajicuun)
Wuxuu udhintey si dhibyar oo ay ku jirta raxmad! Anigana waxaan ahaa qofkale ee la joogey goorta uu ifka ka tagay!
Wuxuu ii ahaa sida aabahaygii aan waligay arag, wuxuu ahaa wadadii aan islaamka ka soo galay!
laga soo bilaabo maalintii aan shahaadada ku dhawaaqay ilaa maanta iyo inta aan noolahay waan uducaynaya inuu Allah ka abaalmariyo camalkasta oo aan sameeyo.
Dadow, Islaamka waa diintii Ilaahay oo albaabkeeda ufuranyahay cidkasta oo doonayso. Allah waa Raxmad badan yahay, wuuna naxariistaa.
* Cassie oo ifka ka tagtay sheekadan kadib *
Walaasheen Cassie waxay dhimatay October 2010 kadib markii ay islaamka ugu yeertey walaalkeed oo uu soo islaamay.(innaa Lillaahi wa innaa Ilayhi raajicuun)

Waa Walaalkiin Aadam Cabdi Abuu zuhri

abuzuhri1@gmail.com

Sifeynta Islaamka

Sifeynta Islaamka

التصفية والتربية

Ka sifeynta diinta Islaamka wixii lagu soo daray, iyo Muslimiinta oo lagu barbaariyo diintooda siday kusoo dagtay.

Wuxuu yiri al-callaama Sheekh Albaani (Eebbe ha u naxariistee)  isagoo la hadlaya Muslimiinta ku xiran Diintooda, gaar ahaan kuwooda dhalinyarada ah ee la socda ugu horeyn dhibaatada heysata Muslimiinta, marka xigtana isku taxalujiya sidii ay u badbaadin lahaayeen Muslimiinta.

Waxaan leeyahay Muslimiintaas waxaa lagu badbaadin karaa Muslimiinta laba arimood oo kala ah:   التصفية

Waxaan kala jeedaa sifeynta: In loogu soo bandhigo dhalinyarada Muslimiinta Diintooda Islaamka iyadoo laga sifeeyay wixii lagu soo daray qarniyaalkii la soo dhaafay oo dhan; Haddii ay ahaan lahaayeen Caqiidooyin, Khuraafaad iyo Bidcooyin.   Waxyaabihii lagu soo darayna waxaa ka mid ah Axaaddiis aan sugnayn, ay dhici karto inay yihiin kutiri kuteen موضوعة, sidaas darteed waa lagama maarmaan in laga dhabeeyo Sifeyntaas, maxaa yeelay sidaas waxaa ku jirta badbaadada Muslimiinta.   Sifeyntan waxaa laga wadaa in la soo bandhigo daawada kaas oo ah Islaamka, kaasoo daaweeyay mid u eg dhibkan, markay Carabtu ahayd kuwaan awood lahayn oo ay caaabudi jireen sanamyada.   Annaga waxaan ku khilaafsannahay ururada Islaamka oo dhan arinkan, waxaanu u aragnaa waa in laga bilaabaa Sifeynta Diinta iyo in lagu barbaariyo Muslimiinta Diinta sidii ay ku soo degtay oo wada socda.   Ma inaan ku bilowno arimaha Siyaasadda miyaa, oo waxaa dhacda kuwa ku mashquulsan siyaasadda inaysan caqiidadooda toosnayn, oo waxaa dhacda hab dhaqankooda haddii laga eego xagga diinta inay ka fog tahay shareecada, iyo kuwa ka shaqeeya dadka iney iskugu keenaan urur, mana laha Manhaj cad oo la fahmi karo, sidaas darteed waxaad arkaysaa qaar badan oo iyaga ka mid ah noloshooda inuusan saamayn ku lahayn Islaamkaas ay had iyo jeer ku hadaaqaan, mana ku dhaqmaan Islaamka kuwaasi nafsad ahaantooda, waxayna isla markaasi kuwaasi kor ugu dhawaaqayaan waa in la isku xukumaa shareecada; waa oraah wanaagsan oo dhab ah, hase ahaatee فاقد الشيء لا يعطيه  qofka wax uusan haysan ma siiyo cidna.   Ciladda ugu horeyso ee weyn waxay tahay: Iyagoo Islaamka u fahamsanayn faham sax ah, oo maxay sidaas u ahayn, waxaa ka mid ah ducaadda maanta kuwa u arka Salafiyiinta inay yihiin kuwo ku dhuminaya waqtigooda oo dhan Towxiidka, Eebbaha xumaanta ka hufnaayow, Alla muxuu aqoon daran yahay qofka sidaas oranaya, maxaa yeelay qofkaas wuxuu xasuusnayn ama uusan garanayn inay dacwaddii Anbiyada iyo Rususha ee sharafta lahaa ahayd ( أن أعبدوا الله واجتنبوا الطاغوت ) War dadow caabuda Eebbe kana dheeraada wixii Eebbe ka soo haray, oo Nebi Nuux amaan iyo nabadgelyo korkiisa ha ahaatee 950-kii sano ee uu waday dacwada ma uusan ugu yeeri jirin dadka wax Islaax ah, Shareeco ah iyo Siyaasad toonaba ee wuxuu dhihi jirey:   يا قوم اعبدوا الله واجتنبوا الطاغوت War tolow caabuda Eebbe kana dheeraada wixii Eebbe ka soo haray.   Sidaas darteed Nebi Nuux a.n.k. Islaax miyuu dadka ugu yeeri jirey? Mise in lagu dhaqmo shareecada? Siyaasad miyuu ka shaqayn jirey? Maya sidaas ma ahayn, ee wuxuu dhihi jirey kaalaya dadkeygow Eebbe caabuda wixii Eebbe ka soo harayna ka dheeraada. Nebi Nuuxna wuxuu ahaa Rasuulkii ugu horeeyay ee loo soo dira dhulka  -sida ku soo aroortay Xaddiis Sugan- . Wuxuuna waday dacwadiisa 950 sano mana ugu yeeri jirin dadka waxaan ka ahayn Towxiidka waana howsha ay Salafiyiinta waqtiga ku dhumiyaan sidee ayey ugu inkiri karaan qaar badan oo ka mid ah ducaadda Islaamiyiinta, waxayna gaaraan heer ay ku diidaan Salafiyiinta arinkaas.

Xannaanada Dhallaanka

Aasaaska Aqoonta Caafimaadka,

Xannaanada dhallaanku waa hawl looga dan leeyahay in lagu daryeelo danaha carruurta yaryar, si ay ugu koraan nolol wanaagsan. Haddaba waxaa isweydiin leh sidee baa xannaano fiican loo taaran karaa ilmaha. Waxa ugu horreeya oo la fakari karaa waa in cunno la siiyaa; laakiin arrintu ma aha cunnoy cunno ma tahay ee waa inay ahaata cunnada dhallaanka la siinayaa mid habboon xagga tirada iyo xagga noocaba, waafiqi kartana dheef shiidkooda. Hooyooyinka Soomaalida waxaa caado u ah inay ilmahooda ilaa ay 2 – 3 sano ka gaaraan ku quudiyaan caano keli ah ama ha ahaadeen kuwa naaskooda ama kuwo xoolaaha. Waxaa iyana dhacda inay subagga ugu roonaadaan. Hase yeeshee, caanaha iyo subaggu wax kastoo ayan sidooda u xumayn, haddana keligood ma noqon karaan cunno habboon, iyadoo ay weliba dhici karto haddii laga badiyo qiyaastii la rabey inay ilmaha caafimaadkooda wax yeelaan.

Ilaalinta caafimaadka iyo nadaafadda dhallaanku waxay iyaduna tiir weyn ka tahay xannaanadooda. Lama huraan bay dhallaanka koriddiisa u tahay nadaafaddu, ama ha ahaato midda oogada ama midda dharka ama gurigee. Isla sidaasoo kale cudurrada ka hortegiddooda iyo haddii ay ilmaha ku dhacaan in dhaqso looga daaweeyaa waa wax qaayo weyn u leh koridda wanaagsan. Haddaan xag kale ka eegno waxaa iyadana sahal loo garan karayaa faa’iidada ay dhallaanka koriddiisa u leeyihiin qorraxda, neecawda wanaagsan iyo cayaaruhu. Xagga koridda garaadka ilmaha waxaa qiimo weyn u leh sheekooyinka iyo maaweelada carruurta.

LAYLIS :
1. Maxay yihiin waxyaalaha lagama maarmaanka u ah koridda wanaagsan ee dhallaanka?

Faa’iidada Cayaaraha

Aasaaska Aqoonta Caafimaadka,

Markaan halkaan cayaaro ku leennahay uma wadno kuwa iyadoo la fadhiyo lagu madadaasho, sida turubka, jaraha, shaxda iwm., ee waxaan u dan leennahay cayaaraha jimicsiga, sida: kubbadda, orodka, bootinta, teeniska, dabaasha iwm.
Waxaa isweydiin leh sidee bay cayaaruhu qofka wax ugu taraan. Cayaaruhu qofka caafimaadkiisa jirka ah iyo waxgarashadiisaba wax bay u taraan. Waxaa la wada ogsoon yahay sida qofka cayaaraa uu uga nashaad badan yahay kan aan cayaarin, haddii la eego jirkiisana laga garanayo inuu yahay jir tayow. Waxaa intaas raaca in qofku cayaaraha ku barto bulshaynimada. Marka, haddaan dib ugu noqonno sida oogada qofku cayaaraha uga faa’iidaysato waxaa xusid u baahan in inta cayaartu socoto oo dhan wadnaha shaqadiisu siyaado lahay oo sidaas daraaddeed dhiigga wareeggiisu ka badan yahay intii hore. Taas micneheedu waxaa weeye in qofka jirkiisu ka helayo dheef iyo oksijiinba qiyaas ka badan intuu heli lahaa haddii uusan cayaarin. Isla mar ahaantaas waxaa kordhaya dhiigga iskasaariddiisa wixii doorsoon ahaa oo ku soo dirriyey intuu oogada ku wareegayey.
Maskaxdu waa xubinta koowaad oo dhiigga ugu baahi weyn, taasoo na garansiinaysa sida ay uga faa’idaysanayso dhiigga wareeggiisa kordhaya markii la cayaaro iyo sida arrintaasi u kaalmaynayso qofka waxgarashadiisa, dhugtiisa, iyo bulshaynimadiisaba. Awal baa horay loo yiri: Jir fayow baa maskax fayow leh.

LAYLIS:
1. Maxaa iska beddela qofka cayaaryahanka ah jirkiisa intuu cayaarta ku dhex jiro?
2. Jirka ma ahee maxaa kaloo ka faa’iidaysta cayaarta?
3. Waa kuwee cayaaraha jimicsiga oo qofka wax u tari karaa?